3 “Inshiishi”

Lisangwa Imiku 66 mu Malembo ya ciHebere

Ukulingana ne ciHebere ili ishiwi lya kuti “Inshiishi” lipilibula icifulo ca mampalanya ukwaba abafwa abengi, te ku manda iyo kabili te nindi tushiikamo abantu iyo. Kuli ici cifulo takwaba ubumi. Takwaba nangu mulilo wa pe uwa kulungulushishamo abantu. Ili ishiwi lisangwa imiku 66 mu malembo ya ciHebere, no mo lisangwa ni muli aya malembo: Ukt 37:35; 42:38; 44:29, 31; Imp 16:30, 33; Amg 32:22; 1Sa 2:6; 2Sa 22:6; 1Is 2:6, 9; Yb 7:9; 11:8; 14:13; 17:13, 16; 21:13; 24:19; 26:6; Am 6:5; 9:17; 16:10; 18:5; 30:3; 31:17; 49:14, 14, 15; 55:15; 86:13; 88:3; 89:48; 116:3; 139:8; 141:7; Amp 1:12; 5:5; 7:27; 9:18; 15:11, 24; 23:14; 27:20; 30:16; Lkm 9:10; Uln 8:6; Es 5:14; [7:11]; 14:9, 11, 15; 28:15, 18; 38:10, 18; 57:9; Ek 31:15, 16, 17; 32:21, 27; Ho 13:14, 14; Ams 9:2; Yn 2:2; Ha 2:5.

Pa fikomo apaba ishiwi lya kuti “Inshiishi” mu Malembo ya ciHebere, e po lisangwa na mu malembo ya ciHebere aya baMasora ukufika ku miku 65, e lyo na pali Es 7:11, apaba ishiwi lya ciHebere ilya kuti sheʼaʹlah, ilipilibula ati “lomba,” lelo nga kwalulako fye icilembo cimo muli ili shiwi kuti lyaumfwana bwino sana na ma Baibolo ya kale sana ayabomfya ishiwi lya kuti sheʼoʹlah, ilipilibula ukuti “ku Nshiishi.” Baibolo wa Amalembo ya Calo Cipya ibomfya ishiwi lya kuti “Inshiishi” pe shiwi lya ciHebere ilya kuti sheʼohlʹ. Baibolo ya ciGriki iya Septuagint yena yapilibula ili shiwi lya ciHebere ukuti haiʹdes.

Nangu ca kutila basosa abati kwaba intulo shalekanalekana ishe shiwi lya kuti sheʼohlʹ, cimoneka ukuti lyatuntuka kuli ili shiwi lya ciHebere שׁאל (sha·ʼalʹ), ilipilibula ati “ukulomba” nelyo “ukwipusha.” Ubu bupilibulo buletulenga ukwishiba ukuti iyi Nshiishi cifulo icilomba nelyo icifwaya abantu bonse ukwabula umusobolola, pantu e cipokelela umuntu onse ilyo afwa (kanshi te mibele iyo). Caba pano isonde kabili kwaba fye abafwa beka beka, kabili mu kwipifya kuti twatila fye cifulo ca mampalanya ukwaba abafwa abengi, nangu icalo ca bafwa, nelyo icitungu ca pe sonde ica bafwa (te pali bemba iyo). Ili shiwi talipilibula icintu cimo cine nge shiwi limbi ilya ciHebere ilya kuti qeʹver ilyalola mu kuti inindi nelyo ku manda.—Ukt 23:4, 6, 9, 20.

Ifikomo 10 apo Lisangwa mu Malembo ya ciGriki

Ishiwi lya ciGriki ilya kuti “Hades” nalimo lyalola mu kuti “icifulo icishimoneka.” Ukufuma pali Mateo ukufika pa Ukusokolola ili shiwi lisangwamo imiku 10, kabili mu Cibemba lyapilibulwa ati “Inshiishi” pali ifi fikomo fyonse: Mt 11:23; 16:18; Lk 10:15; 16:23; Im 2:27, 31; Uks 1:18; 6:8; 20:13, 14.

Pa Imi 2:27, amashiwi Petro ayambwile ukufuma pa Am 16:10 yalanga ukuti ishiwi lya ciGriki ilya kuti haiʹdes ne shiwi lya ciHebere ilya kuti sheʼohlʹ yonse yabili yalanda fye pa cintu cimo cine e kutila inshiishi ya mampalanya ukwaba abafwa abengi (lyapusanininako fye ne shiwi lya ciGriki ilya kuti taʹphos, ilipilibula ukuti inindi). Ishiwi lya ciLatini ilyapalana ne li shiwi lya ciGriki lishiwi lya kuti in·ferʹnus (limo limo lilembwa ukuti inʹfe·rus). Ili shiwi lipilibula ukuti “icaba pa nshi; icitungu ca mwi samba,” kabili e lilondolola bwino icalo ca bafwa. Kanshi e lipalileko ubulondoloshi kwi shiwi lya ciGriki ne lya ciHebere.

Mu Malembo yapuutwamo ishiwi lya ciHebere ilya kuti sheʼohlʹ e lyo ne lya ciGriki ilya kuti haiʹdes yonse yabili yalanga ukuti cifulo ca bafwa, icifulo ukushaba bumi, tayalanda pa cifulo ca ba mweo, icifulo ukwaba ubumi. (Uks 20:13) Muli aya mashiwi yabili tamwaba akali konse akengalenga umuntu ukutontonkanya ukuti ici cifulo ca nsansa nelyo icifulo ukwaba ukuumfwa ubukali.