Labainga Byonka Byaubanga Yelemiya

“Amiwa [Yehoba] mbena kutala ku byambo byami namba nkebifikizhe.”—YELE. 1:12.

1, 2. Mambo ka “kutala” kwa Yehoba o bekwesakenya ku kichi kya amonde?

PA MITUMBA ya Lebanoni ne ya Isalela, bichi bya amonde byo bikala bitanshi kulala buluba. Bitepuka ne kulala buluba ku mpelo ya January nangwa ku ntendekelo ya February. Jizhina ja kino kichi mu Kihebelu jilumbulula “kulala bukiji buluba.”

² Yehoba byo atongwele Yelemiya kwikala ngauzhi wanji, baingijishanga mwekelo ya kino kichi kya amonde kulumbulwilamo kintu kyanema. Byo atendekele mwingilo wanji, uno ngauzhi bamumwesheshe kimwesho kya kichi byo kyasapukilenga. Kino kyatajile mwepi? Yehoba walondolwele amba: “Amiwa mbena kutala ku byambo byami namba nkebifikizhe.” (Yele. 1:11, 12) Byonkatu kichi kya amonde byo ‘kilala buluba’ bukiji, ne Yehoba naye mu bukifwanyikizho ‘wabukanga’ bukiji na kutuma bangauzhi banji kuya na kujimuna bantu banji pa malwa aishijilenga boba babulanga kukokela. (Yele. 7:25) Kabiji kechi wakokolokele ne, ko kuba amba kechi walekele “kutala” ne, kufikatu ne kimye kyafikile byambo byanji bya bungauzhi. Mu mwaka wa 607 B.C.E., pa kimye kyatongwelwe, bunchibamambo bwa Yehoba bwafikile pa mukoka wa bena Yuda basatukile.

3. Twakonsha kuketekela ka pa mambo a Yehoba?

³ Po pamotu ne lelo jino, Yehoba utala, ko kuba amba watako muchima kufikizha kyaswa muchima wanji. Kechi ukatalapotu kwakubula kufikizha bungauzhi bwanji ne. Nga kutako muchima kwa Yehoba kufikizha bungauzhi bwanji kwimukunza byepi? Nanchi mwaketekela amba uno mwaka wa 2011 Yehoba ubena “kutala” kuba amba afikizhe milaye yanji nyi? Umvwe tubena kuzhinauka pa mambo a bukine bwa milaye ya Yehoba, kino kyo kimye kya kubuuka mu tulo twa ku mupashi. (Loma 13:11) Byo ajinga ngauzhi wa Yehoba, Yelemiya walabanga. Kupesapesa byatalanga Yelemiya ne ene mambo o aubilanga bino pa kwingila mwingilo wamupele Lesa kuketukwasha kumona byo twakonsha kwikala na mukoyo mu mwingilo witupa Yehoba.

Byambo Byakebewenga mu Kupelawizha

4. Makatazho ka Yelemiya o apichilemo pa kwamba byambo byo bamupele, kabiji mambo ka o afwainwe kwibyamba mu kupelawizha?

⁴ Kyamweka Yelemiya wajinga pepi kufikizha myaka 25 ya kusemwa kimye kyo atambwijile mwingilo kwi Yehoba wa kwikala malonda. (Yele. 1:1, 2) Wamwene amba wakijingatu mwanyike wabujile kuyuka kwamba na bakulumpe ba mukoka, banabalume bakomene bajinga pa bifulo bikatampe. (Yele. 1:6) Waambilenga byambo bya luzhachisho ne bya bunchibamambo bulenga moyo, kikatakata ku bañanga, bangauzhi babubela, bakalama, ne boba ‘beyijilenga mu mashinda abo abo bene’ kabiji ‘basendukile ne kuyayayatu.’ (Yele. 6:13; 8:5, 6) Nzubo ya Lesa ya lukumo yatungile Mfumu Solomone, yajinga mpunzha ya mpopwelo ya kine pepi na myaka bitota bina, yafwainwe kukundulwa. Yelusalema ne Yuda byafwainwe kushalatu ke masala, kabiji ne bangikazhi kwibatwala mu buzha. Kya kine, byambo byo bamupele Yelemiya kuya na kwamba wafwainwe kwibyamba mu kupelawizha.

5, 6. (a) Yehoba ubena kwingijisha byepi jibumba ja bu Yelemiya lelo jino? (b) Lufunjisho lwetu lusakwambanga pa ka?

⁵ Lelo jino, Yehoba mu butemwe bwanji wapa bantu jibumba ja bena Kilishitu bashingwa bengila mwingilo wa bumalonda mu bukifwanyikizho wakujimuna pa mambo a bunchibamambo bwanji bukafikila bantu ba mu ino ntanda. Myaka yavula yapitapo, jino jibumba ja bu Yelemiya jibena kusashijila bantu kuyuka kimye kyo tujimo. (Yele. 6:17) Baibolo waamba kuba amba Yehoba aye Mwine Ulama kimye, kechi wabanda ne. Juba janji jikafika pa kimye kyo ayuka mwine, bantu saka babula kuketekela.—Zefwa. 3:8; Mako 13:33; 2 Pe. 3:9, 10.

⁶ Vulukainga amba Yehoba ubena kutala kabiji ukaleta ntanda ipya ya bololoke pa kimye kyanji. Kuyuka kino kwafwainwa kulengela ba mu jibumba ja bu Yelemiya kukwasha balunda nabo bepana kutwajijila kulaba ne kuyuka kuba amba bafwainwa kusapwila mu kupelawizha. Nga anweba kino kimulamata byepi? Yesu wamwesheshe amba bonse bafwainwa kutundaika Bufumu bwa Lesa. Twayai twisambe pa byubilo bisatu byakwashishe Yelemiya kutwajijila kulaba ne kwingila mwingilo wanji ne kumona bino byubilo byo byakonsha kwitukwasha kuba byonka byo aubilenga.

Kutemwa Bantu

7. Londololai butemwe bwajinga ne Yelemiya byo bwamulengejile kusapwila nangwa kya kuba wapichilenga mu makatazho akatampe.

⁷ Ki ka kyakwashishe Yelemiya kusapwila nangwa kya kuba wapichilenga mu makatazho akatampe? Watemenwe bantu. Yelemiya wayukile amba bakafunga babubela bo balengejilenga bantu kupita mu makatazho avula. (Yele. 23:1, 2) Kuyuka kino kwamukwashishe kwingila mwingilo wanji na butemwe ne lusa. Wakebelenga bangikazhi bakwabo mu kyalo kumvwa mambo a Lesa ne kwikala bomi. Wibatele bingi muchima kya kuba wajijile kimye kibafikijile bya malwa. (Tangai Yelemiya 8:21; 9:1.) Buku wa Majilo a Yelemiya wamwesha bulongo butemwe bukatampe bwajinga ne Yelemiya kabiji ne byo atele muchima jizhina ja Yehoba ne bantu. (Jila. 4:6, 9) Lelo jino inge mwamona bantu ‘basubakana ne kupelelwa, pamo no mikooko ya kubula kafunga,’ nanchi kechi mwiumvwa amba mwafwainwa kwibatwajila byambo bya lutekenesho bya Bufumu bwa Lesa nenyi?—Mat. 9:36.

8. Ki ka kimwesha amba lumanamo kechi lwalengejile Yelemiya kuzhingila ne?

⁸ Yelemiya bamumanyikilenga ku bantu bonka bo akebelenga kukwasha, pano bino kechi washinkenye nangwa kuzhingila ne. Wakokele muchima kabiji wajinga na lusa, nangwatu kwi Mfumu Zedekiya watamine muchima. Zedekiya byo apaine Yelemiya kuba amba bamwipaye, napotu Yelemiya wamusashijile kuba amba omvwe byambo bya Yehoba. (Yele. 38:4, 5, 19, 20) Nanchi ne atweba twatemwa bantu kya kine byonka Yelemiya byo ebatemenwe nyi?

Lesa Ukoseshañana

9. Twayuka byepi kuba amba Yelemiya wachinchikile mambo a bukwasho bwa Lesa?

⁹ Kimye kitanshi Yehoba kyo aambile nanji, Yelemiya wakebele kukana. Kino kyamwesha kuba amba akwa kuchinchika ne kukosa kechi wasemenwe nabyo ne. Bulume bukatampe bwamwesheshe Yelemiya kimye kyo aingijilenga mwingilo wanji wa bungauzhi waikele nabo na mambo a kuba waketekejile bingi mwi Lesa. Kino kyamwesha kuba amba Yehoba wajinga na yewa ngauzhi “nobe kitonzhi ulenga moyo,” ko kuba amba wakwashishenga Yelemiya ne kumupa bulume bwa kwingila mwingilo wanji. (Yele. 20:11) Kuchinchika ne kukosa kwa kwa Yelemiya kwalengejile bamo ba mu kimye kya mwingilo wa kwa Yesu pano pa ntanda kumona amba Yesu wajinga Yelemiya wasangukile.—Mat. 16:13, 14.

10. Mambo ka o kyakonsha kwambiwa amba bashingwa bashalapo baji na “lūsa lwa pa mikoka ya bantu, ne pa bufumu”?

¹⁰ Yehoba byo aji “Mfumu wa mikoka ya bantu” watumine Yelemiya kwamba byambo bya bunchibamambo ku mikoka ya bantu ne ku bufumu. (Yele. 10:6, 7) Pano nga bashingwa bashalapo baikala byepi na “lūsa lwa pa mikoka ya bantu, ne pa bufumu”? (Yele. 1:10) Byonka byajinga ngauzhi wa kala, jibumba ja bu Yelemiya najo bejipa mwingilo kwi Nkambo wa bilengwa byonse. Onkao mambo, bakalume ba Lesa bashingwa bebapa lūsa lwa kwamba byambo mwaya ntanda yonse ku mikoka ya bantu ne ku bufumu. Byo bapewa lūsa kwi Mwine Wakila aye Lesa, kabiji byo bengijisha mulaka waumvwanyika wa mu Mambo anji anembwa na mupashi, ba mu jibumba ja bu Yelemiya bataya mbila ya kuba amba mikoka ya bantu ne bufumu bujiko lelo jino bukonaunwa mu kimye kya Lesa kyatongolwa kupichila mu jishinda mwine joasala. (Yele. 18:7-10; Lum. 11:18) Jibumba ja bu Yelemiya jakebesha bingi kutwajijila kwingila mwingilo ye japewa kwi Lesa wa kwamba byambo bya bunchibamambo bwa Yehoba mwaya ntanda.

11. Ki ka kyafwainwa kwitukwasha kutwajijila na kusapwila umvwe ketupite mu makatazho akatampe?

¹¹ Atweba bonse tulefulwa kimye kimo inge ke tupite mu lumanamo, bantu bakana kumvwa mambo awama nangwa ketupite mu makatazho akatampe. (2 Ko. 1:8) Pano bino byonka byajinga Yelemiya, ne atweba twayai tutwajijile kuchinchika. Kange mulefulwe ne. Twayai bonse pa muntu pa muntu tutwajijile kusashijila Lesa, kuketekela mwi aye ne ‘kuchinchika’ byo tutala kwi aye kuba amba etukwashe. (1 Tesa. 2:2) Byo tuji bapopweshi bakine, twafwainwa kutwajijila kulaba ne kwingila mingilo itupa Lesa. Twafwainwa kutwajijila kusapwila kwakubula kuleka pa mambo a konaunwa kwa Kilishitendomu, waimenejilwengako na bena Yelusalema babujile bukishinka. Jibumba ja bu Yelemiya kechi jisapwilatu pa mambo a “mwaka wa Yehoba wa kwibobila bantu lusa” ne, bino ne pa mambo a “juba ja kushinkanya kwa Lesa wetu.”—Isa. 61:1, 2; 2 Ko. 6:2.

Lusekelo lwa Kufuma Panshi ya Muchima

12. Mambo ka o twakonsha kwambila amba Yelemiya watwajijile kwikala na lusekelo, kabiji ki ka kyamulengejile kwikala bino?

¹² Yelemiya waikele na lusekelo pa kwingila mwingilo wanji. Waambile kwi Yehoba amba: “Byambo byenu nebimwene, kabiji nebijile; kabiji byambo byenu byaikajile kwi amiwa ke bya kumwenamo lusekelo, ne bya kusangajika muchima wami; mambo amiwa natelwa na jizhina jenu, anweba Yehoba.” (Yele. 15:16) Yelemiya wikimwene kwikala jishuko kwimenako Lesa wakine ne kusapwila byambo byanji. Yelemiya byo atele muchima ku byamwendelekelenga bantu, lusekelo lwanji lwapwile. Pano byo atele muchima ku buwame ne buneme bwa mwingilo wanji, waikele jibiji na lusekelo.—Yele. 20:8, 9.

13. Mambo ka kufunda bukine bwazhika bwa ku mupashi o kwanemena pa kuba amba tutwajijile kwikala balusekelo?

¹³ Pa kuba amba tutwajijile kwikala balusekelo mu mwingilo wa kusapwila lelo jino, twafwainwa kujanga “kajo kakosa,” ko kuba amba bukine bwazhika bwa mu Mambo a Lesa. (Hebe. 5:14) Kutesha muchima pa lufunjisho kukosesha lwitabilo. (Kolo. 2:6, 7) Lufunjisho lwa uno mutundu lwitulengela kumona kana byubilo byetu bitokesha Yehoba ku muchima nangwa ne. Umvwe kitukatazha kumonapo kimye kya kutanga ne kufunda Baibolo, twafwainwa kupituluka jibiji mu mutanchi wetu. Kufundatu nangwa kakimye kacheche ne kulangulukapo pa byo twafunda pa juba pa juba, kwitulengela kufwenya kwipi ne Yehoba kabiji bino bintu bikala ke “bya kumwenamo lusekelo, ne bya kusangajika muchima” byonka byo kyajinga kwi Yelemiya.

14, 15. (a) Yelemiya byo amwesheshe bukishinka bwa kutwajijila kwingila mwingilo wanji, mwafumine bintu ka byawama? (b) Bantu ba Lesa lelo jino bayuka ka pa mwingilo wa kusapwila?

¹⁴ Yelemiya wasapwijilenga pa lujimuno ne bunchibamambo bwa Yehoba kwakubula kuleka, pano bino waingijilenga ne mwingilo wa “kwibushimika ne mu kwibujimba.” (Yele. 1:10) Mu mwingilo wanji wa kushimika ne kujimba mwafumine byawama. Bayudea ne bantu bamo babujile bena Isalela bapulukile lonaiko lwaishile pa Yelusalema mu 607 B.C.E. Pa boba bapulukile pajinga bena Lekaba, Ebeda-meleka ne Baluka. (Yele. 35:19; 39:15-18; 43:5-7) Bano balunda nanji Yelemiya bakishinka bajinga na moyo wa kwakamwa Lesa bamwesha bulongo biji boba baji na luketekelo lwa kwikala pano pa ntanda lelo jino baikala balunda na jibumba ja bu Yelemiya. Jibumba ja bu Yelemiya jitemwa bingi kukwasha ku mupashi jino “jibumba jikatampe.” (Lum. 7:9) Kabiji bano balunda bakishinka ba bashingwa bekala bingi na lusekelo byo bakwasha bantu bakeba kufunda bukine kuba amba bebuyuke.

¹⁵ Bantu ba Lesa bayuka amba kusapwila mambo awama a Bufumu kechi mwingilotu wakukwasha bantu bateleka ne, bino ne kuba amba ke lubaji lwa mpopwelo yetu kwi Lesa. Kikale bantu betuteleka nangwa ne, kwingila mwingilo wazhila wa Yehoba wa kusapwila kwituletela lusekelo lukatampe.—Sala. 71:23; tangai Loma 1:9.

‘Talaingatu’ pa Mwingilo Wenu

16, 17. Pa Lumwekesho 17:10 ne Habakuka 2:3 pamwesha byepi amba kino kechi kyo kimye kya kukwata ne ku lusono ne?

¹⁶ Twakonshatu kuyuka amba kino kechi kyo kimye kya kukwata ne ku lusono ne, umvwe twayuka mwatala byambo bya bungauzhi byanembwa pa Lumwekesho 17:10. Mfumu wa butanu na bubiji, ko kuba’mba Bufumu bwa Ntanda Yonse bwa Anglo-American, ubena kulama. Pa mambo a buno bufumu tutanga amba: “Byo akeya, [bufumu bwa ntanda yonse bwa butanu na bubiji] ukekala kakimye kacheche.” Kano “kakimye kacheche” katatakatu kakapwe. Ngauzhi Habakuka witulaya bino pa mambo a mpelo ya buno bwikalo bubi amba: “Bintu byamweka mu kimwesho bibenakupembelela kimye kyabyo kya kumwekelamo . . . Wibipembelele, mambo kine bikamweka, kechi bikabanda ne.”—Haba. 2:3.

¹⁷ Ishikishai amba: ‘Nanchi bwikalo bwami bumwesha amba nayuka bimye byo tujimo nyi? Nanchi jishinda jo ngikelamo jimwesha amba mbena kutengela kuba amba mpelo katatakatu ikafike nyi? Inyi bintu byo mfuukulapo ne byo ntangizhako mu bwikalo bwami bimwesha amba kechi ntengela mpelo kufika bukiji ne, kabiji ne kuzhinauka amba kampe ne kwiyatu kechi ikeya ne?’

18, 19. Mambo ka kino o kyabujila kwikala kimye kya kukwata ku lusono?

¹⁸ Nkito ya jibumba ja bumalonda kechi yapwa ne. (Tangai Yelemiya 1:17-19.) Kileta bingi lusekelo kuyuka amba bashingwa bashalapo baimana saka bashikimanatu nobe “jishiki ja kyela,” kabiji nobe “muzhi uji na nsakwa”! ‘Banyingisha mukwato wa bukine mu bifuka byabo’ mu jishinda ja kuba amba baleka Mambo a Lesa kwibakosesha kufikatu ne kimye kyo bakapwisha kwingila mwingilo wabo ye bebapa. (Efi. 6:14) Po pamotu, ne ba mu jibumba jikatampe nabo batundaika na mukoyo ba mu jibumba ja bu Yelemiya mu kwingila mwingilo wabo ye bebapa kwi Lesa.

¹⁹ Kino kechi kyo kimye kya kukwata ne ku lusono pa kwingila mwingilo wa Bufumu ne, bino ke kimye kya kumona buneme bwa byambo biji pa Yelemiya 12:5. (Tangai.) Atweba bonse tupita mu meseko o twakonsha kuchinchika. Ano meseko a lwitabilo lwetu twakonsha kwiesakanya ku “bantu banyema panshi” bo twakonsha kunyema nabo. Pano bino, “malwa akatampe” byo abena kunangijila, twakonsha kuketekela makatazho kuvujilako. (Mat. 24:21) Kwibikako kushinda makatazho abena kwiya twakonsha kwi kwesakanya ku ‘kunyema na bambili.’ Kikebewa bingi kwibikako ne kuchinchika pa kuba amba muntu anyeme na bambili. Onkao mambo kyanema kuchinchika meseko o tupitamo lelo jino, mambo aketulengela kuchinchika meseko akeya.

20. Mwakebesha kuba ka?

²⁰ Atweba bonse twakonsha kulondela byaubanga Yelemiya ne kwingila bulongo mwingilo wetu wa kusapwila. Byubilo nabiji butemwe, kuchinchika ne lusekelo, byalengejile Yelemiya kwingila mwingilo mu bukishinka pa myaka 67. Kulala buluba bukiji kwa kichi kya amonde kwituvululamo kuba amba Yehoba ‘ukatwajijila kutala’ ku byambo byanji kuba amba ebifikizhe. Onkao mambo, tuji na bishinka byawama bingi bitulengela kwikala balaba. Yelemiya ‘watwajijile kutala,’ ne atweba twakonsha kuba byonka byo aubile.

Mukivuluka Nyi?

• Butemwe bwalengejile byepi Yelemiya ‘kutwajijila kutala’ ku mwingilo wanji?

• Mambo ka o tukebela Lesa kwitukosesha?

• Ki ka kyakwashishe Yelemiya kutwajijila kwikala na lusekelo?

• Mambo ka o mukebela ‘kutwajijila kutala’?

[Bipikichala pa peja 31]

Nanchi mukatwajijila kusapwila nangwa kya kuba mubena kupita mu lumanamo nyi?