Watchtower INTERNETANKIR BIBLIOTECA
Watchtower
INTERNETANKIR BIBLIOTECA
Aymara
ʼ
  • kʼ
  • tʼ
  • pʼ
  • chʼ
  • qʼ
  • BIBLIA
  • QELLQATANAKA
  • TANTACHÄWINAKA
  • nwt 1 Reyes 1:1-22:53
  • 1 Reyes

Janiw videojj utjkiti

Disculpapjjeta, janiw aka video uñjañjamäkiti

  • 1 Reyes
  • Biblia Aymara. Machaq Mundon Jakirinakataki
Biblia Aymara. Machaq Mundon Jakirinakataki
1 Reyes

1 REYES
REYINAKAT PARLIR NAYRÏR LIBRO

1 David reyisti wali awkëjjänwa,+ walja maranëjjarakïnwa, juparojj ikiñanakampis janjjatapkchïnjja thayjaskakïnwa. 2 Ukatwa servirinakapajj reyir akham sapjjäna: “Jachʼa rey, mä virgen tawaqo jumatak thaqanirapipjjäma, jupaw servïtam, uñjarakïtam. Juntʼukïñamatakejj jakʼamanwa ikirakini” sasa. 3 Ukatsti jupanakajj Israel markpachanwa suma uñnaqtʼani mä tawaqo thaqapjjäna. Ukhamatwa Abisag+ sat sunamita+ tawaqor jikipjjäna, ukatjja reyin ukaruw irpanipjjarakïna. 4 Uka tawaqosti wali suma uñnaqtʼanipunïnwa, jupaw reyirojj servïna, uñjarakïna. Ukampis reyejj janiw jupampejj chacha warmjam ikthapkänti.

5 Ukañkamasti Haguit warmin Adonías+ sat yoqapajj jupa pachpa jachʼañchasisaw akham säna: “¡Nayaruw reyit uttʼayapjjetani!” sasa. Jupasti mä carro lurayasïna, caballot sarir chachanakasa jupan nayraqatap tʼijuri 50 chachanakas jupan utjarakïnwa.+ 6 Ukampis tatapajj janiw juparojj “¿kunatsa jumajj ukham lurta?” sasin cheqañchkänti.* Jupasti wali suma uñnaqtʼanirakïnwa. Absalonajj naskäna uka qhepatwa jupajj nasïna. 7 Adonías chachajj Zeruyá warmin Joab yoqapampiru Abiatar+ sacerdotempiruw parläna. Jupanakasti Adoniasarojj apoyapjjänwa,+ yanaptʼañ amtapjjarakïna. 8 Ukampirus Sadoc+ sacerdotesa, Jehoiadá chachan Benaya+ yoqapasa, Natán+ profetasa, Simeí+ chachasa, Reí chachasa, David reyin guerran nuwasiñatak chʼamani jaqenakapasa,+ janiw Adoniasar apoyapkänti.

9 Tiempompejja Adoniasajj Zohélet sat qala jakʼanwa ovejanaksa, vacanaksa, likʼintayat animalanaksa sacrificiot loqtäna,+ uka qalajj En-Roguel jakʼankiwa. Jupajj reyin yoqanakapäki taqe uka jilanakaparuw invitäna, khitinakatejj Judá tribunkirinakat reyir servipkäna taqe uka chachanakarus invitarakïnwa. 10 Ukampis jupajj janiw Natán profetarusa, Benaya chacharusa, David reyin guerran nuwasiñatak chʼamani jaqenakaparusa, ni Salomón jilaparus invitkänti. 11 Ukatjja Natán+ profetajj akham sasaw Salomonan Bat-Seba+ mamaparojj+ säna: “¿Janit jumajj Haguit warmin Adonías+ yoqapajj reyit uttʼayasjjatap yatkta? Uka toqet janirakiw David jachʼa reyisajj kuns yatkiti. 12 Ukhamasti mirä amp suma, jichhajj jutam, nayaw jumarojj amuytʼayäma, ukhamatwa pachpa jakañamsa Salomón+ yoqaman jakañapsa salväta. 13 Jichhasti David reyin ukar saram, ukatjja akham sarakim: ‘Jachʼa rey, ¿janit jumajj naya servirimarojj “Salomón yoqamaw nayjjarojj reyïni, juparakiw tronojan qontʼasini”+ sasin mä juramentomp arskayätajja? Ukhamajj ¿kunatarak Adoniasajj reyëjjesti?’ sasa. 14 Jumajj reyimp parlkäta ukhaw nayajj purinëjja, ukatjja jumjjar mantanisaw arunakaman cheqätap qhanañchäjja” sasa.

15 Ukatwa Bat-Seba warmejj reyin ikiñ cuartopar mantäna. Reyisti wali awkëjjänwa. Abisag+ sat sunamita tawaqow reyir uñjaskarakïna. 16 Ukatjja Bat-Sebajj oraqer puriñkamaw altʼasïna, reyisti akham sasaw jupar jisktʼäna: “¿Kuns jumajj mayiñ munista?” sasa. 17 Jupasti akham sarakïnwa: “Jachʼa rey, Jehová Diosan sutipjjaruw naya servirimatakejj mä juramento akham sasin lurayätajja: ‘Salomón yoqamaw nayjjarojj reyïni, juparakiw tronojan qontʼasini’+ sasa. 18 Ukampis jichhajj ¡Adoniasaw reyit uttʼayatäjje! Jachʼa rey, janirakiw jumajj uka toqet kuns yatktati.+ 19 Jupasti walja toronaka, walja likʼintayat animalanaka, walja ovejanakwa sacrificiot loqti. Ukatjja juma jachʼa reyin taqe yoqanakamarusa, Abiatar sacerdoterusa, ejército pʼeqtʼiri Joab+ chacharus invitarakiwa, ukampis Salomón+ yoqamarojj* janiw invitkiti. 20 Jachʼa rey, jichhajj khitis juma lantejj tronoman qontʼasini uk yatiyañamatakiw Israel markpachajj jumar suyasktam. 21 Jachʼa rey, janitï ukham lurkätajja, nayra awkinakamamp chik imtʼatäjjät ukspachaw nayasa Salomón yoqajas enemigonakjam uñjatäjjapjjäjja” sasa.

22 Bat-Seba warmejj reyimp parlaskäna ukhaw Natán profetajj mantarakïna.+ 23 Ukspachaw reyirojj akham sasin yatiyapjjäna: “¡Natán profetaw purini!” sasa. Jupasti reyin nayraqatapar mantasajj qonqortʼasisaw oraqer puriñkam altʼasïna. 24 Ukatjja Natán profetajj akham sänwa: “Jachʼa rey, ¿‘Adoniasaw nayjjarojj reyïni, juparakiw tronojan qontʼasini’+ sasat sista? 25 Jichhüruw jupajj walja toronaka, walja likʼintayat animalanaka ukhamarak walja ovejanak sacrificiot loqtañatak saraqe.+ Ukatjja juma reyin taqe yoqanakamarusa, ejército pʼeqtʼirinakarusa, Abiatar+ sacerdoterusa invitarakiwa. Jupanakasti Adoniasamp chikaw manqʼasipki umasipkaraki, akham sasaw sasipkaraki: ‘¡Adonías reyejj walja maranak jakpan!’ sasa. 26 Ukampis jupajj janiw naya servirimarojj invitkituti, janirakiw Sadoc sacerdoterusa, Jehoiadá chachan Benaya+ yoqaparusa, ni Salomón yoqamarus* invitkiti. 27 Jachʼa rey, ¿naya servirimar jan yatiyasati khitis tronoman juma lanti reyit qontʼasini uk ordenta?” sasa.

28 Uk satasti David reyejj akham sänwa: “Bat-Sebar jawsanirapipjjeta” sasa. Ukatwa jupajj jankʼak mantanisin reyin nayraqatapan saytʼasïna. 29 Reyisti akham sasaw mä juramento luräna: “Kunjamtï Jehová Diosajj cheqpachapun jakkir Diosäki, taqe llakinakajatsa nayar salvkitojja,+ 30 nayajj Israelan Jehová Diosapan sutipjjaruw mä juramento akham sasin jumatak lurayäta: ‘Salomón yoqamaw nayjjarojj reyïni, juparakiw tronojan qontʼasini’ sasa, ukhamasti jichhüruw nayajj uka arunakaj phoqäjja” sasa. 31 Ukatjja Bat-Sebajj qonqortʼasisaw reyin nayraqatapan oraqer puriñkam altʼasïna, akham sarakïnwa: “¡David reyejj walja maranak jakpan!” sasa.

32 Ukaratpachaw David reyejj akham säna: “Sadoc sacerdoter jawsanirapipjjeta, Natán profetarusa, Jehoiadá+ chachan Benaya+ yoqaparus jawsanipjjarakim” sasa. Ukatwa jupanakajj reyin nayraqatapar mantapjjäna. 33 Reyisti jupanakarojj sarakïnwa: “Nayan servirinakajamp chik sarapjjam, Salomón yoqajarojj mulajar qonjjatayasaw+ Guihon+ cheqar irpapjjarakïta. 34 Sadoc sacerdotempi Natán profetampiw uka cheqan Israel markan reyipjam Salomonar uttʼayapjjani.*+ Ukatsti pututu phustʼasajj akham sapjjarakïtawa: ‘¡Salomón reyejj walja maranak jakpan!ʼ+ sasa. 35 Ukatjja jupan qhepap jutasaw kuttʼanjjapjjäta, jupasti jutasaw nayan tronojan qontʼasini. Jupaw naya lantejj reyëjjani, juparurakiw Israelampiru Judá tribumpir pʼeqtʼañapatakejj uttʼayäjja” sasa. 36 Ukspachaw Jehoiadá chachan Benaya yoqapajj akham säna: “¡Amén! Juma jachʼa reyijan Jehová Diosamas ukham munarakpan. 37 Kunjamtï Jehová Diosajj jachʼa reyijampïkäna uka pachparak Salomonampïpan.+ Diosajj juma David reyin reinomat* sipansa Salomonan reinop jukʼamp jachʼar tukuypan”+ sasa.

38 Ukhamatwa Sadoc sacerdotesa, Natán profetasa, Jehoiadá chachan Benaya+ yoqapasa, keretitanakasa, peletitanakasa+ saraqapjjäna, Salomonarojj David reyin mulap patjjaruw qontʼayapjjäna,+ ukatjja Guihon+ cheqaruw irpapjjarakïna. 39 Ukatsti Sadoc sacerdotejj carpankkäna*+ uka aceiteni wajjra katusaw+ Salomonar uka aceitemp warjjattʼäna,+ ukhamatwa juparojj reyit uttʼayäna,* ukatjja pututu phustʼapjjäna, markpacharakiw akham sasa arnaqasiñ qalltäna: “¡Salomón reyejj walja maranak jakpan!” sasa. 40 Uka qhepatsti markpachaw Salomonan qhepap sarapjjäna, flautanak tuktʼasisa wali kusisita ukhamaw jupanakajj qhepap makatapjjäna, jupanakan wal ojjopjjatap* laykojj oraqes khatatirakïnwa.*+ 

41 Kunapachatï Adonías chachasa jupan invitat jaqenakas manqʼañ tukuyjjapjjäna+ ukhajja, jaqenakan wal ojjopjjatap* istʼapjjäna. Joab chachajj pututu phustʼir istʼasajj akham sarakïnwa: “¿Kunatsa markan ukhataq ojjopjje?”* sasa. 42 Jupajj parlaskäna ukhajja, Abiatar sacerdoten Jonatán+ yoqapaw purinïna. Ukatwa Adoniasajj jupar akham säna: “Mantasinkakim, jumajj suma jaqëtawa, suma yatiyäwinakwa apanpachätajja” sasa. 43 Ukampis Jonatanajj akham sasaw Adoniasar säna: “¡Janiw suma yatiyäwinak apankti! David jachʼa reyisajj Salomonaruw reyit uttʼayi. 44 Reyisti Salomonamp chikajj Sadoc sacerdoteru, Natán profetaru, Jehoiadá chachan Benaya yoqaparu, keretitanakaru, peletitanakaruw khitaraki, jupanakasti reyin mulapar qonjjatayasaw Salomonar irpapjje.+ 45 Ukatjja Sadoc sacerdotempi Natán profetampejj Guihon cheqanwa juparojj reyit uttʼayapjje.* Ukatsti taqeniw uka cheqat wali kusisit makatanipjje, markankirinakas walpun kusisipjjaraki. Uka jaqenakar ojjoskirwa* jumanakajj istʼapjjtajja. 46 Yamas Salomonajj reyin tronoparuw qontʼasjje. 47 Janiw ukakïkiti, reyin servirinakapajj David jachʼa reyisar felicitañatakiw akham sas mantapjje: ‘¡Diosamajj juman sutimat sipansa Salomonan sutipay jukʼamp jachʼañchpan! ¡Diosajj juma reyin reinomat* sipansa Salomonan reinopay jukʼamp jachʼar tukuypan!’ sasa. Uk istʼasasti ikiñapanwa reyejj Diosatak pʼeqep altʼi. 48 Reyisti akham sarakïnwa: ‘¡Israelan Jehová Diosapajj jachʼañchatäpan, jupaw jichhürun yoqajarojj tronojan qontʼayi, juparakiw nayarojj pachpa nayranakajamp uk uñjayitu!’ sasa”.

49 Ukanak istʼasasti Adonías chachan taqe invitatanakapajj walpun sustjasipjjäna, sapa maynirakiw sartasin thakip sarjjapjjäna. 50 Adoniasasti Salomón kawsajj ajjsarayasirakïnwa, ukatwa jupajj tabernaculor sarjjäna, ukanwa altaran wajjranakapat katuntasïna.+ 51 Salomonarojj akham sasaw yatiyapjjäna: “Adoniasajj juma Salomón reyi kawsaw ajjsarayasi, ukatwa jupajj tabernaculor sarasin altaran wajjranakapat katuntasi, akham sarakiwa: ‘Salomón reyejj naya serviripar espadamp jan jiwayañapatakejj mä juramento nayraqat lurarapitpan’ sasa”. 52 Uk satasti Salomonajj akham sarakïnwa: “Jupatï sum sarnaqanejja, janiw jupan ni mä ñikʼutapas oraqer jalaqtkaniti, ukampis jupatï kuna jan walsa luranejja,+ jupajj jiwayatäniwa” sasa. 53 Ukatwa Salomón reyejj altarat irpaqanipjjañapatak khitäna. Adonías chachasti purinisaw reyin nayraqatapan altʼasïna, ukatsti Salomón reyejj akham sasaw jupar säna: “Utamar sarjjam” sasa.

2 Davidan jiwañ urupajj jakʼachasinjjäna ukhajja, akham sasaw jupajj Salomón yoqaparojj ewjjtʼäna: 2 “Nayajj jiwañampëjjtwa. Ukhamasti jumajj chʼamani saytʼasim,+ janirak ajjsaramti.*+ 3 Jehová Diosaman thakipat jan saraqasa, leyinakapa, mandamientonakapa, kunanaktï jupajj Juezjamajj amtki ukanaka ukhamarak amtayäwinakap phoqasaw istʼañama, ukanakajj Moisesan Leyipan qellqatawa.+ Ukhamatwa taqe luräwinakamansa, kawkirutï sarkäta ukansa taqe kunas sumarupun sarani.* 4 Jehová Diosasti nayatak mä promesa lurkäna ukwa phoqani, jupajj akham sitänwa: ‘Juman yoqanakamatï taqe chuymapampi ukhamarak taqe almapampi*+ nayan thakijat janipun saraqas sum sarnaqapjjani ukhajja, jumat jutir mä chachajj Israelan tronopan qontʼasipuniniwa’*+ sasa.

5 ”Kuntï Zeruyá warmin Joab yoqapajj nayar lurkitän uk sum yattajja, kunanaktï Ner chachan Abner+ yoqaparusa Jéter chachan Amasá+ yoqaparus lurkäna uk yattawa, uka pä chachanakajj Israelan ejercitonakapan pʼeqtʼirinakapänwa. Joab chachasti guerran nuwasiñajj jan utjkäna ukhaw uka pä chachanakarojj jiwayäna,+ ukham lurasaw jupajj cinturapar uchatäkäna uka cinturonapsa kayunakapar uchatäkäna uka wiskhunakapsa* wilachasi. 6 Jumajj yatiñampiw ukanak uñjañama, janiw uka jaqen justupat jiwañap suyätati.*+

7 ”Ukampis Barzilái+ sat galaadita chachan yoqanakaparojj munasiñat jan jaytjasirïtam uñachtʼayam. Jupanakajj mesaman manqʼapki ukanakamp chikaw manqʼapjjañapa.+ Nayajj Absalón jilamat escapkayäta+ ukhajja, jupanakajj yanaptʼapjjetänwa.

8 ”Aka jakʼansti Bahurim markankir Guerá sat benjaminita chachan Simeí yoqapaw jakaraki. Kunürutï nayajj Mahanaim+ markar saraskayäta ukhajja, uka jaqew nayarojj jan walinakamp maldisitäna.+ Ukampis Jordán jawirar nayamp jikisir saraqankäna ukhajja, Jehová Diosan sutipjjaruw jupatakejj mä juramento akham sasin lurayäta: ‘Janiw jumar jiwaykämati’+ sasa. 9 Juparojj castigañamarakiwa,+ jumajj yatiñan jaqëtawa, kunsa jupampejj luräta ukjja sum yattajja. Janiw uka jaqen justupat jiwañap suyätati”*+ sasa.

10 Ukatjja Davidajj nayra awkinakapamp chikaw jiwañan iktʼjjäna, Davidan Markapa sat markanwa imtʼjjapjjarakïna.+ 11 Davidajj 40 maranakaw Israel markar reyit apnaqäna. Hebrón+ markanjja 7 maranaka, Jerusalén markansti 33 maranakaraki.+

12 Uka qhepatjja Salomonajj David tatapan tronoparuw qontʼasjjäna, jupan reinopasti* jukʼat jukʼatwa wali chʼamani saytʼjjäna.+

13 Tiempompejja Haguit warmin Adonías yoqapaw Salomonan Bat-Seba mamapan ukar saräna. Bat-Sebajj akham sasaw Adoniasar jisktʼäna: “¿Suma amtampit akar jutta?” sasa. Jupasti sarakïnwa: “Suma amtampiw jutta” sasa. 14 Ukatjja Adoniasajj akham sänwa: “May sañ munsma” sasa. Bat-Sebajj akham sarakïnwa: “Saskakita” sasa. 15 Jupasti akham sänwa: “Jumajj sum yatisktajja, Israel markjjar reyjam apnaqañajj nayaruw waktʼitäna,+ Israel markpachaw nayan reyïñaj suyaskarakïna. Ukampis Israel markar apnaqañajj janiw nayar waktʼjjetuti, jan ukasti jilajaw Jehová Diosan munañapat reyëjje.+ 16 Jichhasti aka mayak jumar mayiñ munsma, janikiy janiw sistati” sasa. Bat-Sebajj akham sarakïnwa: “Arsuskakim” sasa. 17 Jupasti sarakïnwa: “Mirä amp suma, Salomón reyiruy ruwtʼarapita, nayan warmijäñapatakejj Abisag+ sat sunamita tawaqoruy churitpan, jumarojj iyaw saskätamwa” sasa. 18 Ukjjarusti Bat-Sebajj akham sarakïnwa: “¡Walikiwa! Nayaw reyirojj parlarapïma” sasa.

19 Ukatwa Bat-Sebajj Salomón reyin ukar mantäna, ukhamat Adoniasat parlañataki. Mamapar katoqañatakejj jankʼakiw reyejj sartäna, mamap nayraqatan altʼasirakïna. Ukatjja reyejj tronoparuw qontʼasjjäna, mamapatakisti mä trono aptayanirakïna, ukhamat kupëjjapan qontʼasiñapataki. 20 Ukatjja Bat-Sebajj akham sasaw reyir säna: “Nayajj ak mayiñ munsma, janikiy janiw sistati” sasa. Uk satasti reyejj sarakïnwa: “Mamita saskakita, nayajj istʼasksmawa” sasa. 21 Jupasti akham sarakïnwa: “Abisag sat sunamita tawaqojj Adonías jilamar churatäpan, ukhamat jupan warmipäñapataki” sasa. 22 Uk satasti Salomón reyejj akham sasaw mamapar säna: “¿Kunatsa jumajj Abisag sat sunamita tawaqorojj Adoniasatak mayista? Ukhamajj jupan reyjam apnaqañaps mayirakitaya,+ jupajj nayan jilïr jilajawa,+ Abiatar sacerdotesa Zeruyá+ warmin Joab+ yoqapas juparuw apoyapjjaraki” sasa.

23 Ukatjja Salomón reyejj akham sasaw Jehová Diosan sutipjjar mä juramento luräna: “Nayar ukham mayitap laykojj Adoniasajj jiwañapawa, janitï ukhamäkanejja Diosajj kutin kutin nayar castiguitpan. 24 Ukhamasti kunjamtï Jehová Diosajj cheqpachapun jakkir Diosäkejja, Adoniasajj jichhüruw jiwayatäni.+ Diosaw nayarojj David tatajan tronopar qontʼayitu, nayan reinojsa* wali chʼamani saytʼayi,+ arsutapar phoqasaw nayarusa wawanakajarus aka reino churapjjarakitu”*+ sasa. 25 Ukatsti Salomón reyejj ukspachaw Jehoiadá chachan Benaya+ yoqapar khitäna, jupasti Adoniasar katusajj jiwayänwa.

26 Abiatar+ sacerdoterusti reyejj akham sarakïnwa: “¡Anatot+ markankir oraqenakamar sarjjam! Jumarojj jiwañaw waktʼtamjja, ukampis Taqe Kunjjar Munañani Jehová Dios Tatan arcapwa David tatajan+ nayraqatap apayätajja, kuna tʼaqesiñanakantï tatajajj uñjaskäna ukanakans jupamp chikaw tʼaqesiyätajja, ukatwa jichhürojj jan jiwaykämati”+ sasa. 27 Ukatjja jan jukʼampi Jehová Diosan sacerdotepäjjañapatakejja, Salomonajj Abiatar chachar alisnukjjänwa, ukhamatwa kuntï Jehová Diosajj Siló+ markan Elí+ chachan familiap* contra arskäna ukajj phoqasïna.

28 Kunapachatï Joab chachajj ukanak istʼäna ukhajja, jupajj Jehová Diosan tabernaculoparuw+ escapjjäna, ukanjja altaran wajjranakapat katuntasïna. Joab chachajj Adoniasaruw+ apoyäna, janiw Absalonarojj+ apoykänti. 29 Ukatjja Salomón reyirojj akham sasaw yatiyapjjäna: “Joab chachajj Jehová Diosan tabernaculoparuw escapjje, altar jakʼankaskiwa” sasa. Ukatjja Salomonajj Jehoiadá chachan Benaya yoqaparuw khitäna, juparojj akham sänwa: “¡Saram, juparojj jiwayanim!” sasa. 30 Ukatwa Benaya chachajj Jehová Diosan tabernaculopar saräna, Joab chacharojj akham sarakïnwa: “Reyejj ukjat mistunpan sistamwa” sasa. Joab chachasti sarakïnwa: “¡Janiwa! Akanwa jiwaskäjja” sasa. Ukatsti Benaya chachajj reyin ukar kuttʼasajj kuntï Joab chachajj siskäna ukanakwa reyir yatiyäna. 31 Ukatjja reyejj akham sasaw Benaya chachar säna: “Arsutaparjam jupar luram. Jupar jiwayasajj imtʼanjjam, Joab chachan jan juchani jaqenakan wilap wartatapat janiw nayasa ni tatajan familiapas juchañchatäkaniti.+ 32 Jehová Diosajj juparuw jaqen wilap wartatapat juchañchani, jupasti David tatajar jan yatiyasaw uka pä chacharojj atacasin espadamp jiwayi: Ner chachan Abner+ yoqaparu, jupajj Israelan ejercitop pʼeqtʼäna;+ Jéter chachan Amasá+ yoqaparu, jupajj Judá tribun ejercitop pʼeqtʼarakïna.+ Uka pä chachanakajj jupat sipans jukʼamp cheqapar sarnaqeri suma jaqenakäpjjänwa. 33 Joab chachampi jupat jutir wawanakapampiw uka chachanakan wila wartasitapat wiñayatak+ juchañchatäpjjani, ukampis Jehová Diosay Davidatakisa, wawanakapatakisa,* familiapatakisa, reinopatakis* wiñayatak sumankañ utjaypan” sasa. 34 Ukatjja Jehoiadá chachan Benaya yoqapajj makatasaw Joab chachar katusin jiwayäna. Jupajj wasaranwa utap jakʼan imtʼatäjjäna. 35 Reyisti Joab chacha lantejj Jehoiadá chachan Benaya+ yoqaparuw ejército pʼeqtʼañapatak uttʼayäna. Abiatar lantejj Sadoc+ sat sacerdoteruw reyejj uttʼayarakïna.

36 Ukatjja Simeí+ chachar jawsayasajj akham sasaw reyejj jupar säna: “Mä uta Jerusalén markan lurasim, ukan jakarakim, janiw uka cheqat yaqha cheqar mistütati. 37 Kunürutejj uka cheqat mistusin Cedrón+ valle paskatäta ukhajja, cheqpachans jiwätawa. Jumarakiw jiwatamat juchanïskäta” sasa. 38 Simeí chachajj reyir akham sarakïnwa: “Kuntï siskta ukajj walikïskiwa. Jachʼa rey, naya servirimajj kuntï jumajj siskta ukarjamaw lurä” sasa. Ukatwa Simeí chachajj walja tiempo Jerusalén markan jakäna.

39 Ukampis kimsa maranak qhepatjja, Simeí chachan pä esclavonakapaw Maacá chachan Akís+ sat yoqapan ukar escapapjjäna, Akís chachajj Gat markan reyipänwa. Simeí chacharojj akham sasaw yatiyapjjäna: “¡Uñjam! Esclavonakamajj Gat markankapjjewa” sasa, 40 ukatwa Simeí chachajj asnop jankʼak karuntʼasajj Gat markankir Akís reyin ukar saräna, ukhamat esclavonakapar katuniñataki. Kunapachatï Simeí chachajj esclavonakapamp Gat markat kuttʼasinkäna ukhajja, 41 Salomonarojj akham sasaw yatiyapjjäna: “Simeí chachajj Jerusalén markat mistusaw Gat markar sari, jichhajj kuttʼanjjarakiwa” sasa. 42 Ukatwa reyejj Simeí chachar jawsayäna, ukatsti akham sasaw jupar säna: “¿Janit Jehová Diosan sutipjjar mä juramento lurasin akham siskayäsma: ‘Kunürutejj aka cheqat mistusin Cedrón valle paskatäta ukhajja, cheqpachans jiwätawa’ sasa? ¿Janit jumajj akham siskarakiyäta: ‘Kuntï siskta ukajj walikïskiwa. Nayajj arsutamarjamaw lurä’+ sasa? 43 Ukhamajj ¿kunatsa Jehová Dios nayraqatan mä juramento lurkta uksa ni kuntï sisksma uka arunakajsa jan phoqkta?” sasa. 44 Ukatjja reyejj akham sasaw Simeí chachar säna: “Kuna jan walinaktï David tatajar lurkta+ ukanak juma pachpaw chuymaman yatisktajja, uka pachpa jan walinakwa Jehová Diosajj jumjjar wiñayatak apayanini.+ 45 Ukampis Jehová Diosajj Salomón reyirojj bendisiniwa,+ Davidan reinopsa* wiñayatakiw sum saytʼayarakini” sasa. 46 Ukatjja Salomón reyejj Jehoiadá chachan Benaya yoqaparuw khitäna. Jupasti sarasaw Simeí chachar katusin jiwayäna.+

Ukhamatwa reinojj* Salomón reyin apnaqatajj suma uttʼayatäjjäna.+

3 Ukatsti Salomonajj Egipto marka apnaqer faraón reyimpiw familiar mantañatak parlthapïna. Ukhamatwa Salomonajj faraonan phuchapamp+ casarasïna, ukatjja utapa,+ Jehová Diosan utapa,+ Jerusalén markar muyuntki uka perqa+ tukuyañkamaw warmiparojj Davidan Markapa+ sat markar jaytäna. 2 Ukampis Jehová Diosan sutip jachʼañchañatak mä utajj janiw ukapachkamajj luratäkänti,+ ukatwa markankirinakajj alto cheqankir sagrado lugaranakan+ sacrificionak loqtasipkakïna. 3 Salomón reyisti kuna leyinaktï David tatapajj yatichkäna ukanakarjam sarnaqasaw Jehová Diosar munasiskakitap uñachtʼayäna, ukampis sacrificionaksa ofrendanaksa alto cheqankir sagrado lugaranakan+ jewqʼeyasaw loqtaskakïna.

4 Ukatjja reyejj Gabaón markaruw sacrificionak loqtañatak saräna, ukanwa alto cheqankir wali importante mä sagrado lugarajj+ utjäna. Salomonajj uka altaranwa 1.000 animalanak nakhantayat sacrificionakjam+ loqtäna. 5 Gabaón markanjja, Jehová Diosajj arumaw Salomonarojj mä samkan uñstäna, Diosasti akham sasaw jupar säna: “Kuntï munkta uk mayiskakita”+ sasa. 6 Uk satasti Salomonajj akham sarakïnwa: “David awkijasti thakinakaman jumat jan jitheqtasa, taqe kuns cheqaparjam lurasa, cheqap chuymampi ukhamaw sarnaqäna, ukatwa juparojj wali munasiñat jan jaytjasirïtam uñachtʼaytajja. Jupan tronopan qontʼasiñapatak mä yoqa churasajja,+ jichhakamaw wali munasiñat jan jaytjasirïtam jupar uñachtʼayasktajja. 7 Jehová Dios, nayan Diosaja, David awkij lantejj naya servirimaruw reyit uttʼayistajja, nayajj wawäsktwa* janirakiw experiencianïkti.*+ 8 Naya servirimasti jumajj ajlliskta uka markaruw apnaqta,*+ markamankirinakajj waljapuniwa, janirakiw jaktʼañjamäkiti. 9 Ukhamajj markamar juzgañajatakisa,+ kunatï walïki jan walïki uk amuyañajatakisa istʼasir chuymay churita.+ Cheqas ¿khitirak walja jaqenakani markamarojj* juzgaspasti?” sasa.

10 Jehová Diosarusti kuntï Salomonajj maykäna ukajj kusisiyänwa.+ 11 Ukatjja Diosajj akham sänwa: “Jumajj janiw walja maranak jakañsa, qamirïñsa, ni enemigonakaman jiwañapsa maykistati, jan ukasti cheqaparjam juzgañatakejj amuytʼasirïñ mayistajja,+ 12 ukatwa kuntï maykista uk churäma.+ Jumarojj wali yatiñani amuytʼasiri chuyma churäma,+ kunjamtï jumat nayrajj jan khitis jumjamajj utjkänjja, ukhamarakiw juma qhepat jan khitis jumjamajj utjkaniti.+ 13 Kuntï jan maykista uksa churarakïmawa,+ jumarojj qamiriruw tukuyäma, wali jachʼañchatarakïyätawa.+ Taqe jakañamansti janiw jumjam yaqha reyejj utjkaniti.+ 14 Jumatï leyinakajampi mandamientonakajampi phoqasin tatamjam thakinakajan sarnaqäta+ ukhajja, nayajj walja maranakaw jumarojj jakayarakïma”+ sasa.

15 Kunapachatï Salomonajj ikit sartjjäna ukhajja, kuntï uñjkäna ukajj samkakïtap amuyäna. Ukatjja Jerusalén markaruw jupajj saräna, ukanjja Jehová Diosan pactor mantat arcap nayraqatanwa saytʼasïna, nakhantayat sacrificionaksa sumankañ ofrendanaksa loqtarakïnwa,+ servirinakapatakisti mä jachʼa manqʼäwi wakicharakïna.

16 Uka qhepatjja pä prostituta warminakaw reyin ukar mantasajj nayraqatapan saytʼasipjjäna. 17 Jupanakat nayrïr warmejj akham sänwa: “Tata, aka warmimp nayampejj mä utanak jakasipjjta, jupajj utankaskäna ukhaw nayajj mä wawa ususta. 18 Nayan ususitajat kimsa uru qhepatjja, jupajj ususirakïnwa. Paninikïpjjayätwa, janirakiw khitis nanakamp chikajj utan utjkänti. 19 Mä arumasti ikkasinwa jupajj wawapar ikjjatasin jiwayi. 20 Ukatwa jupajj chika arumar sartasajj ladojankir wawaj ichoqasajj jupan ladopar ichkatasi,* jupan jiwat wawapsti naya ladoruw ichkatarakitu, ukañkamajj naya esclavamajj ikiskayätwa. 21 Alwajj wawajar ñuñtʼayañatak sartkta ukhakiw wawajan jiwatätap amuyasta. Ukatwa uka alwajj wali amuyumpi wawar uñakipta, ukhamatwa jan wawajätap amuyasta” sasa. 22 Ukampis payïr warmejj akham sänwa: “¡Janiwa! ¡Jakaski ukaw nayan wawajajja, jiwatäki ukaw juman wawamajja!” sasa. Nayrïr warmisti akham sarakïnwa: “Janiwa, jiwatäki ukaw juman wawamajja, jakaski ukaw nayan wawajajja” sasa. Ukham sasaw jupanakajj reyi nayraqatan toqesipjjäna.

23 Ukjjarusti reyejj akham sänwa: “Aka warmejj akham siwa: ‘¡Jakaski ukaw nayan wawajajja, jiwatäki ukaw juman wawamajja!’ sasa. Mayni warmisti, ‘¡janiwa, jiwatäki ukaw juman wawamajja, jakaski ukaw nayan wawajajja!’ sarakiwa” sasa. 24 Ukatsti reyejj sarakïnwa: “Mä espada aptanirapipjjeta” sasa. Ukatwa reyitakejj mä espada aptanirapipjjäna. 25 Ukatjja reyejj akham sänwa: “Jakaskir wawarojj payar jaljapjjam, mä chikatjja aka warmir churapjjam, mä chikatsti mayni warmir churapjjarakim” sasa. 26 Ukspachaw jakaskir wawan mamapajj wawapat sinttʼasïna, ukatwa reyir wal ruwtʼasïna, akham sasa: “¡Tata, mirä amp suma! ¡Janikiy jiwayamti! ¡Jakaskir wawarojj juparuk churjjam!” sasa. Ukampis payïr warmejj akham saskakïnwa: “¡Uka wawajj janiw nayankkanis ni jumankkanisa! ¡Payar jaljatäpan!” sasa. 27 Ukanak istʼasasti reyejj akham sänwa: “¡Jakaskir wawarojj nayrïr warmir churapjjam! Jan uka wawarojj jiwayapjjamti, jupaw uka wawan mamapajja” sasa.

28 Israel markpachaw kunjamsa reyejj juzgasin mä amtar purïna uk istʼäna, jupanakajj reyin ukham amtatapat wal musparapjjäna.*+ Kunjamsa Diosajj cheqaparjam juzgañatak reyirojj yatiñanïñ churäna uksa amuyapjjarakïnwa.+

4 Salomón reyejj taqe Israel markpacharuw apnaqäna.+ 2 Jupatak trabajir jilïrinakajj* akanakänwa: Sadoc+ chachan Azarías yoqapa, jupajj sacerdotënwa; 3 Sisá chachan Elihóref, Ahíya yoqanakapa, jupanakajj reyin secretarionakapänwa;+ Ahilud chachan Jehosafat+ yoqapa, jupajj reyin registriripänwa; 4 Jehoiadá chachan Benaya+ yoqapajj ejército pʼeqtʼäna; Sadoc chachampi Abiatar+ chachampejj sacerdotenakäpjjänwa; 5 Natán+ chachan Azarías yoqapajj comisarionakan jilïripänwa; Natán chachan Zabud yoqapajj sacerdotënwa, reyin amigoparakïnwa;+ 6 Ahisar chachajj reyin utap* apnaqäna; Abdá chachan Adoniram+ yoqapajj chʼama tukuñ trabajonakan+ reyitak trabajipkäna ukanakaruw uñjäna.

7 Salomón reyisti 12 comisarionakanïnwa, jupanakaw taqe Israel markpach uñjasajj reyirusa palacion jakirinakarus manqʼañanak churapjjerïna. Uka comisarionakat sapa maynejj maran mä phajjsiw manqʼa utjañapatak uñjapjjerïna.+ 8 Uka comisarionakan sutinakapajj akanakänwa: Hur chachan yoqapa, jupajj Efraín tribun qollunakap toqe uñjäna; 9 Déquer chachan yoqapa, jupajj Macaz lugarampi, Saalbim,+ Bet-Semes, Elón-Bet-Hanán markanakamp uñjäna; 10 Hésed chachan yoqapa, jupajj Arubot marka uñjäna (Socó, Héfer oraqenaksa apnaqarakïnwa); 11 Abinadab chachan yoqapa, jupajj Dor markankir taqe qollu parkinak uñjäna (Salomonan Tafat sat phuchapaw jupan warmipäjjäna); 12 Ahilud chachan Baaná yoqapa, jupajj Taanac, Meguidó,+ Bet-Seán markanakwa uñjäna, Bet-Seán+ markat Abel-Meholá oraqkama ukhamarak Jocmeam+ oraqkama (Bet-Seán markasti Zaretán sat oraq jakʼankänwa, Jezreel markat aynach toqena); 13 Guéber chachan yoqapa, jupajj Ramot-Galaad+ marka uñjäna (Manasés chachan Jaír+ yoqapan campamentonakap apnaqäna, uka jiskʼa markanakajj Galaad+ oraqenkänwa. Basán+ toqenkir Argob+ oraqsa apnaqarakïnwa, ukansti murallanakani 60 jachʼa markanakaw utjäna, punkunakapajj cobret lurat trancanakanïnwa); 14 Idó chachan Ahinadab yoqapa, jupajj Mahanaim+ oraqe uñjäna; 15 Ahimáaz chachajj Neftalí tribun oraqep uñjäna (Salomón reyin Basemat sat yaqha phuchapampiw casarasïna); 16 Husái chachan Baaná yoqapa, jupajj Aser tribun oraqepampi Bealot oraqempi uñjäna; 17 Parúah chachan Jehosafat yoqapa, jupajj Isacar tribun oraqep uñjäna; 18 Elá chachan Simeí+ yoqapa, jupajj Benjamín+ tribun oraqep uñjäna; 19 Urí chachan Guéber yoqapa, jupajj Galaad+ oraqe uñjäna, amorreonakan Sehón+ reyin oraqenakapsa Basán toqenkir Og+ reyin oraqenakapsa uñjarakïnwa. Uka comisarionakar uñjañatakejj yaqha comisariow utjarakïna.

20 Judá tribumpi Israel markampejj lamar qota lakankir chʼallanakjam waljanipunïpjjänwa.+ Jupanakanjja manqʼañasa umañasa utjarakïnwa, wali kusisitaw jakasipjjarakïna.+

21 Salomón reyisti taqe uka reinonakaruw* apnaqäna, Éufrates jawirat+ qalltasin filisteonakan oraqepkama, Egipto markan qorpapkama. Uka oraqenakan jakirinakasti Salomonarojj impuesto churapjjäna, jiwañapkamaw Salomón reyir servipjjarakïna.+

22 Salomón reyin palaciopankirinakajja, sapüruw 3.300 kilonak* suma jakʼumpi, 6.600 kilonak* jakʼumpi, 23 likʼintayat 10 vacanakampi, pastomp uywat 20 vacanakampi, 100 ovejanakampi, venadonakampi,* gacelanakampi, corzo sat animalanakampi ukhamarak cuclillo sat likʼintayat jamachʼinakampi manqʼapjjerïna. 24 Salomón reyisti Éufrates jawirat aksarojj taqpach apnaqäna,+ Tifsá lugarat Gaza+ markakama, jawirat aksankir taqe reyinakarus apnaqarakïnwa. Jupajj taqe uka oraqepansa taqe qorpanakapansa suman jakasïna.+ 25 Judá tribumpi Israel markampejj jan ajjsarasaw sum jakasipjjäna, Dan oraqet Beer-Seba cheqakama, sapa maynirakiw pachpa uvas alip jakʼana pachpa higos qoqap* jakʼan jakasipjjäna, Salomón reyejj apnaqkäna taqe uka tiemponwa ukham jakasipjjäna.

26 Salomonansti carronak qatatir caballonakapatakejj 4.000* uyunakaw establonakapan utjäna, 12.000 caballonakaw*+ utjarakïna.

27 Uka comisarionakasti Salomón reyimpiru ukhamarak khitinakatï mesapan manqʼapkäna taqe ukanakampiruw manqʼañanak churapjjerïna. Sapa mayniw waktʼkäna uka phajjsin jan kunas faltañapatak sum uñjapjjañapäna.+ 28 Uka comisarionakajj caballonakatakisa carronak qatatir caballonakatakisa kawkjarutï churañ wakiskäna ukaruw cebadampi pajampi apapjjerïna, sapa mayniw lurañanakapampi phoqapjjerïna.

29 Diosasti Salomonarojj wali yatiñanïñampi, wali amuytʼasirïñampi churäna, chuymapan amuytʼatapajj lamar qota lakan utjki uka walja chʼallanakar uñtatänwa.+ 30 Inti jalsu toqenkir taqe jaqenakan yatiñapat sipansa, Egipto markankir jaqenakan yatiñapat sipansa, Salomonaw jukʼamp yatiñan jaqënjja.+ 31 Salomón reyisti taqe chachanakat sipansa wali yatiñanïnwa, Etán+ sat ezrahíta chachat sipansa, Mahol chachan Hemán,+ Calcol,+ Dardá yoqanakapat sipansa Salomonaw jukʼamp yatiñanïna. Jupan ukham yatiñanïtapajj taqe markanakanwa yatisïna.+ 32 Salomón reyisti 3.000 yatiñamp arsut arunakampi*+ 1.005 cancionanakampi+ apsüna.* 33 Jupasti kunayman qoqanakat* parlirïna, Líbano toqenkir jachʼa cedro qoqanakat parlasajja, perqan jilir hisopo+ jiskʼa alitsa parlarakirïnwa. Animalanakatsa,+ jamachʼinakatsa,+ qatatnaqtir animalanakatsa,*+ chawllanakatsa parlarakïnwa. 34 Taqe markankir jaqenakaw Salomón reyin yatiñap istʼir jutapjjäna, Salomonan yatiñapat istʼapkäna uka reyinakas oraqpachatwa jutapjjarakïna.+

5 Tiro+ markan Hiram sat reyipajja, Salomonajj tatap lanti reyit uttʼayatäjjatapwa* yatïna, ukatwa Salomonan ukar servirinakap khitäna. Hiram reyejj nayratpachwa Davidan amigopäna.*+ 2 Salomón reyisti Hiram+ reyirojj mä yatiyäwi apayarakïna, akham sasa: 3 “Jumajj sum yattajja, David tatajajj walja enemigonakampiw nuwasïna, ukatwa Jehová Diosapan sutip jachʼañchañatak mä uta jan lurkänti. Qheparusti Jehová Diosaw enemigonakapar atipjayäna.+ 4 Ukampis Jehová Diosajajj naya jakʼankir taqpach enemigonakajat samarañ churitu.+ Janiw naya contra saytʼirejj utjkiti, janirakiw kuna jan walis paskiti.+ 5 Ukatwa nayajj Jehová Diosajan sutip jachʼañchañatak mä uta lurañ munta, kunjamtï Jehová Diosajj David awkijatak mä promesa lurasin arskäna ukhama, jupasti sänwa: ‘Juma lanti tronoman qontʼaykä uka yoqamaw nayan sutijatak mä uta lurani’+ sasa. 6 Ukhamajj jaqenakamaruy mayim, ukhamat Líbano+ qollunakankir cedro qoqanak* nayatak khuchunipjjañapataki. Nayan servirinakajajj juman servirinakamampiw trabajipjjani, qhawqtï maykitäta ukarjamaw juman servirinakamarojj pagäjja. Jumajj yatisktawa, janiw nanakat ni maynis sidonionakjamajj+ qoqanak khuchuñ yatkiti” sasa.

7 Kunapachatï Hiram reyejj Salomonan uka arunakap yatïna ukhajja, walpun kusisïna, jupajj akham sarakïnwa: “¡Jehová Diosajj jichhürun jachʼañchatäpan! ¡Jupaw Davidarojj mä yatiñani yoq churi, ukhamat uka jachʼa* marka apnaqañapataki!”+ sasa. 8 Ukatwa Hiram reyejj Salomonar yatiyapjjañapatak akham säna: “Kuna yatiyäwtï nayar apayankista uk yatjjtwa. Kunjamtï jumajj munkta ukarjamaw nayajj cedro maderanaksa enebro maderanaksa+ churäma. 9 Servirinakajaw Líbano qollunakat lamar qotar apaqanipjjani, kawkirutï jumajj apayaniñaj munkta ukjakam puriniñapatakejja, nayaw uka maderanak chinurayasin lamar qota toqe apayanïma. Purinini ukhajja jumatakiw jararapjjani, ukhamat apasjjañamataki. Taqe ukanakatjja jumajj palaciojan jakirinakatakiw manqʼañanak churanitäta”+ sasa.

10 Ukhamasti Hiram reyejj qhawqtï Salomonajj cedro maderanakatsa enebro maderanakatsa munkäna ukanakwa churäna. 11 Salomonasti Hiram reyirojj 3.200.000 trigo kilonak* palaciopan jakirinakatak churäna, ukhamat manqʼasipjjañapataki, wali suma olivo aceitetjja 4.400 litronak* churarakïna. Ukhamwa Salomonajj Hiram reyirojj sapa mara churäna.+ 12 Jehová Diosasti kunjamtï mä promesa lurasin arskäna ukarjamaw Salomonarojj yatiñanïñ churäna.+ Hiram reyimpi Salomonampejj wali sum apasipjjäna, paninirakiw amigöñatak mä pacto lurapjjäna.

13 Salomón reyejj taqe Israel markpachatwa chʼama tukuñ trabajonakan jupatak trabajipjjañapatak chachanak tantachthapïna. Taqpachanejj 30.000 chachanakäpjjänwa.+ 14 Jupanakarusti waktʼkäna ukarjamaw reyejj 10.000 chachanak Líbano qollunakar sapa phajjsi khitäna. Jupanakajj mä phajjsiw Líbano qollunakankapjjäna, pä phajjsisti utanakaparuw sarjjapjjarakïna. Adoniram+ sat chachaw chʼama tukuñ trabajonakan reyitak trabajipkäna ukanakar uñjäna. 15 Salomón reyin 70.000 jan experienciani trabajirinakapaw* utjäna, qollunakansti+ 80.000 qala khuchuri+ chachanakaw jupan utjäna, 16 ukhamarak 3.300 comisarionakapaw+ Salomonan utjäna, jupanakaw trabajirinakar uñjapjjäna. 17 Jupanakajj reyin ordenataw jila alani jachʼa qalanak+ oraq manqhat allsupjjäna, ukhamat uka qalanak kʼutsusajj+ uta cimientor+ uchañataki. 18 Salomonan trabajirinakapasa, Hiram reyin trabajirinakapasa, guebalitanakasa+ qalanak khuchusaw trabajipjjäna. Jupanakaw uta lurañatakejj maderanaksa qalanaksa wakichapjjäna.

6 Israelitanakajj Egiptot+ mistunipjjäna ukhatjja, niya 480 maranakaw pasjjäna, Salomonajj Israel markan reyit pusïr maran apnaqjjäna ukhajja, Salomonajj ziv*+ (jan ukajj payïri) phajjsin Jehová Diosan utap*+ lurañ qalltäna. 2 Salomón reyejj Jehová Diosatak lurkäna uka templojja,* largorojj niya 27 metronakanïnwa,* anchorusti niya 9 metronakanïnwa,* altorusti 13 metronakanïnwa.*+ 3 Templo nayräjjar saytʼayatäkäna uka pórtico+ sat mantañ cheqajja, qhawqchʼäkäntï Santo lugaran* anchopajj ukchʼarakïnwa: niya 9 metronaka.* Santo lugaran* largoparusti, pórtico sat mantañ cheqajj niya 4 metro chikatampiw* yaptʼasïna.

4 Ukatsti ventananakwa+ templotak luräna, uka ventananakan marconakapajj anchot qalltasajj kʼullkʼuruw tukuyäna. 5 Santo lugaran* perqa ladonakaparusti, yaqha perqa aptarakïna, uka perqajj Santo lugararuw* muytäna. Uka perqaw Santo lugararusa* Santísimo lugararus*+ muytäna. Ukatjja muytpacharojj jalanoqasaw jiskʼa cuartonak lurarakïna.+ 6 Jalanoqat jiskʼa cuartonakan nayrïr pisopajja, anchorojj 2 metro 20 centimetronïnwa.* Payïr pisopasti, anchorojj 2 metro 70 centimetronïnwa.* Kimsïr pisopasti, anchorojj 3 metrots jilarakïnwa.* Uka pisonak lurañatakejja, templor muytkäna uka perqanakarojj taktʼasiñanak viganakatak luräna, ukhamat templon perqanakapar jan viganak uchantasiñapataki.+

7 Templosti oraqet apsusin wakichtʼaskäna uka kʼutsut qalanakampiw lurasïna,+ ukhamat templon lurasiñapkamajj jan martillonakasa, hachanakasa, ni hierrot lurat herramientanakan leqʼetanakapas templon istʼasiñapataki. 8 Mä lador luratäkäna uka jiskʼa cuartonakan nayrïr pisopar mantañatak punkojja, templot aynach toqenkänwa,*+ payïr pisompiru kimsïr pisompir makatañatakisti, caracolar uñtasit gradanakaw utjarakïna. 9 Salomonajj templo luraskakïnwa, tukuyasasti+ cedro maderat lurat viganakampi ukhamarak cedro tablanakampiw+ templon techop lurarakïna. 10 Salomonasti templon ladonakaparuw jiskʼa cuartonak luräna,+ sapa mä cuartosti altorojj 2 metro 20 centimetronïnwa.* Jiskʼa cuartonakampi templompejj cedro maderanakamp mayachthapitänwa.

11 Uka tiemponsti Jehová Diosajj akham sasaw Salomonar mä yatiyäwi apayäna: 12 “Jumatï nayan leyinakajsa, mandamientonakajsa, kunanaktï nayajj Juezjamajj amtkta ukanaksa phoqäta, ukanakarjam sarnaqarakïta+ ukhajja, jumajj luraskta uka utatakejj kuntï David tatamar arskayäta ukanakwa phoqäjja.+ 13 Israelitanak taypinwa jakäjja,+ janirakiw Israel markajarojj apanukkäti”+ sasa.

14 Salomonajj templo tukuyañatak luraskakïnwa. 15 Templo manqharojj cedro tablanakampiw perqanak luräna. Manqhäjj perqanakarojja, oraqet qalltasin techon viganakapkamajj jachʼa tabla hojanakampiw uchäna, templon pisoparojj enebro maderat lurat tablanakampiw+ forräna. 16 Templo qhepäjj toqerojja, cedro tablanakampiw mä cuarto luräna, ukasti niya llätunka metronakanïnwa.* Uka cuartojj oraqet qalltasin patjjankir viganakapkamajj cedro maderanakat luratänwa, uka manqharuw* jukʼamp manqhankir cuarto+ luräna, ukasti Santísimo+ satarakïnwa. 17 Templo+ nayräjj toqerojja, Santo lugaraw* ukankarakïna, largorojj niya 18 metronakanïnwa.* 18 Templo manqhan uchatäkäna uka cedro maderanakajja, zapallor+ uñtasita ukhamarak panqaranakar+ uñtasit khitsut adornonakanïnwa. Taqpach perqanakajj cedro maderamp uchatänwa, janiw kuna qalas perqanakan uñstkänti.

19 Jehová Diosan pactor mantat arcap+ uchañatakejja, templo manqharojj jukʼamp manqhankir cuarto+ wakichäna. 20 Jukʼamp manqhankir cuartojja, largorojj niya llätunka metronïnwa,* anchorusti niya llätunka metronïnwa,* altorusti niya llätunka metronirakïnwa.*+ Ukatjja uka cuarton perqanakaparojj taqpacharuw suma qorimp forräna, altararojj*+ cedro maderampiw forrarakïna. 21 Salomonajj suma qorimpiw templo manqha taqpach forräna,+ qorimp forratäkäna uka jukʼamp manqhankir cuarto+ nayräjjarusti qori cadenanak ucharakïna. 22 Templon taqpach perqanakapsti tukuyañkamaw qorimp forräna, jukʼamp manqhankir cuarto jakʼar uchatäkäna uka altararus qorimpiw forrarakïna.+

23 Jukʼamp manqhankir cuartonjja, pino maderatwa pä querubín+ angelanak luräna, sapa mayasti altorojj niya pusi metro chikatanïnwa.*+ 24 Querubín angelan mä chheqapajja 2 metro 20 centimetronïnwa,* maysa chheqapasti 2 metro 20 centimetronïnwa.* Querubín angelan mä chheqapan puntapat maysa chheqapan puntapkamajja, niya 4 metro chikatanïnwa.* 25 Payïr querubín angelan chheqanakapajj niya pusi metro chikatanirakïnwa.* Paypach querubín angelanakajj ukchʼa purakïpjjänwa, mä kikpakïpjjarakïnwa. 26 Mä querubín angelajja, mayni querubín ángel ukchʼarakïnwa, altorojj niya pusi metro chikatanïnwa.* 27 Ukatjja uka pä querubín+ angelanakjja, jukʼamp manqhankir cuartoruw* uchäna. Querubín angelanakan chheqanakapajj ayatatatäpjjänwa, ukhamasti nayrïr querubín angelan chheqapajj mä perqaruw purïna, payïr querubín angelan chheqapajj maysa perqaruw purirakïna, uka pä angelanakan chheqanakapajj cuarto taypin jikthaptarakïna. 28 Ukatjja uka querubín angelanakarojj qorimpiw taqpachar forräna.

29 Templon pä cuartonakapan taqpach perqanakaparojja, querubín+ angelanakar uñtasita, palmera qoqanakar*+ uñtasita, panqaranakar+ uñtasit adornonakwa khitsurakïna. 30 Ukatjja utan uka pä cuartonakan pisonakaparusti qorimpiw forrarakïna. 31 Jukʼamp manqhankir cuartor mantañatakisti, pä hojani punkumpi, purap lador uchat columnanakampi ukhamarak punkun marconakapampwa pino maderat luräna, ukajj perqat phesqër partënwa.* 32 Punkun paypach hojanakapajja, pino maderat luratänwa. Uka punkunakarusti querubín angelanakar uñtasita, palmera qoqanakar* uñtasita, panqaranakar uñtasit adornonakwa khitsüna, ukatjja qorimpiw taqpacharojj forrarakïna. Ukatsti querubín angelanakaru ukhamarak palmera qoqanakar uñtasit adornonakarojja, qorimp uchasaw martillomp leqʼekipäna. 33 Santo lugarar* mantañ cheqatakisti, uka pachparakwa punkun marconakap pino maderat luräna, ukajj perqat pusïr partënwa.* 34 Ukatsti Salomonajj enebro maderat pä punkunak luräna. Mä punkojj pä hojanakanïnwa, uka pä hojanakapajj mä pʼiyan base patjjanwa sapa maynejj muyurïna. Maynïr punkusti pä hojanakanirakïnwa, uka pä hojanakajj sapa mayniw mä pʼiyan base+ patjjan muyurïna. 35 Ukatjja querubín angelanakar uñtasita, palmera qoqanakar* uñtasita, panqaranakar uñtasit adornonakwa khitsüna, uka khitsut adornonakarojj qorimpiw forrarakïna.

36 Manqhankir pation+ perqapsti, kimsa fila kʼutsut qalanakampi ukhamarak cedro maderat lurat mä fila viganakampiw+ luräna.

37 Salomonajj pusïr maran reyit apnaqjjäna, ziv* phajjsëjjarakïna ukhaw Jehová Diosan utapan cimientonakapajj uchasïna.+ 38 Kunapachatï jupajj 11 maranak reyit apnaqaskäna ukapachaw utajj bul* (jan ukajj kimsaqallqöri) phajjsin phoqatpach tukuyasjjäna, kunjamtï planon uñstkäna ukarjama.+ Ukhamasti paqallqo maranakatwa Salomonajj templo lurañ tukuyäna.

7 Salomón reyejj jupan utapwa* luräna,+ 13 maranakanwa taqpach tukuyarakïna.+

2 Jupasti Líbano Monte*+ sat uta luräna, uka utasti largorojj 44 metro chikatanïnwa,* anchorojj 22 metronïnwa,* altorusti 13 metronirakïnwa.* Uka utajja cedro maderat lurat pusi fila columnanakjjar saytʼayatarakïnwa, columnanak patjjarojj cedro maderat lurat viganakampi+ uchatänwa. 3 Columnanakar uchjjatatäkäna uka viganakjjarojja, cedro maderanakampiw sukʼjjatäna. Ukanakasti* pusi tunka phesqanïnwa, sapa filanjja tunka phesqaniw utjäna. 4 Marconakani kimsa fila ventananakaw utjarakïna, sapa mä ventanajj maysa ventanampi uñthapisitänwa, kimsat kimsa uchatarakïnwa. 5 Mantañ taqe cheqanakasa punkun marconakapasa cuadradönwa, purapat uñthapisitäpkäna uka ventananakas cuadradönwa, kimsat kimsa uchatarakïnwa.

6 Ukatjja Columnanakani Sala* sat uta lurarakïna, uka utasti largorojj 22 metronïnwa,* anchorusti 13 metronirakïnwa.* Uka utan nayräjjapansti columnanakani mä pórtico sat mantañ cheqaw utjäna, techjjatatarakïnwa.

7 Jupasti Juzgañataki Sala luräna,+ ukanwa jupajj juzgañapäna, Tronon Salapa*+ satarakïnwa. Ukarusti pisot qalltasin patjja viganakapkamajj cedro maderampiw uchäna.

8 Maysa pationsti,+ kawkjantï jupajj jakañapäkäna uka utajja,* Juzgañataki Sala kikpa luratänwa, Juzgañataki Salat jayankarakïnwa. Faraonan phuchapatakejja, uka Salar uñtasita yaqha uta lurarakïna. Salomonajj faraonan phuchapampiw casarasïna.+

9 Taqe uka utanakajja, cimientonakapat qalltasin perqanak patjjakamasa anqäjjat qalltasin jachʼa patiokamasa+ jila alani qalanakampi+ luratänwa, uka qalanakajj medidapar kʼutsutänwa, taqpach ladonakapajj qalanak khuchjañatak sierranakampi khuchjatarakïnwa. 10 Cimientonakapajja jila alani jachʼa qalanakampi luratänwa. Yaqhep qalanakajj 4 metro 50 centimetronïnwa,* yaqhep qalanakasti 3 metro 60 centimetronirakïnwa.* 11 Uka qalanak patjjarojja, jila alani qalanakampi uchatänwa, medidapar kʼutsut qalanakänwa. Cedro maderas uchatarakïnwa. 12 Mä perqaw jachʼa patiorojj muytäna, uka perqajj kimsa fila kʼutsut qalanakampi ukhamarak cedro maderat lurat mä fila viganakampi luratänwa, Jehová Diosan utap manqhankir patiosa+ templon pórtico*+ sat mantañ cheqapasa ukham luratarakïnwa.

13 Salomón reyejj Hiram+ sat chachar irptanipjjañapatakiw khitäna. Juparojj Tiro markatwa irptayanïna. 14 Hiram chachajj Neftalí tribunkir mä viuda warmin yoqapänwa, tatapajj cobre* metalamp trabajiri mä artesanönwa,+ Tiro markankirirakïnwa. Hiram chachasti wali suma artesanönwa, cobrempejj kunayman trabajonak lurirïna, suma yatjjattʼatarakïnwa.+ Ukatwa Salomón reyin ukar jutasajja, taqe kuntï Salomón reyejj lurañapatak maykäna ukanak taqpach luräna.

15 Jupajj cobre umatatayasin pä columnanak+ luräna. Uka columnanakajj altorojj kimsaqallqo metronïnwa,* sapa mayni columnanakajj+ phesqa metrots jila* mediñatak mä pitampiw midtʼasispäna.* 16 Columnanak patjjar uchañatakejj cobre umatatayasaw pä capitel* sat adornonak luräna. Mä capitel adornojj 2 metro 20 centimetronïnwa,* mayni capitel adornosti 2 metro 20 centimetronïnwa.* 17 Sapa mä columnar uchatäkäna uka capitel sat adornonakajja, kʼanat cadenanakampi+ lurat mä mallamp adornatänwa. Sapa mayni mallasti paqallqo kʼanat cadenanakampi luratänwa. 18 Columnanak patjjankkäna uka capitel sat adornonakjjar uchañatakejja, pä fila granada frutar uñtasit adornonakampiw malla patjjar muytayäna. Paypach capitel adornonakatakiw ukham luräna. 19 Pórtico sat mantañ cheqankkäna uka columnanak patjjar uchat capitel sat adornonakajja, lirior uñtasit adornonakanïnwa, uka lirionakajj mä metro 80 centimetronïnwa.* 20 Capitel sat adornonakajja pä columnanak patjjankänwa, capitel adornonak manqhankkäna uka argolla patjjar uchatarakïnwa. Sapa mayni capitel adornonakanjja, 200 granada frutar uñtasit adornonakaw filanakar uchat utjäna.+

21 Jupasti templo* nayräjjankkäna uka pórtico+ sat mantañ cheqan columnanakap saytʼayäna. Jupajj kupi ampar toqenkir* columna luräna, ukarojj Jakín* suti uchäna. Ukatjja chʼeqa ampar toqenkir* columna lurarakïna, ukarojj Boaz*+ suti ucharakïna. 22 Uka columnanak patjjarojja, lirio panqarar uñtasit adornonak uchäna. Ukhamaw columnanak lurañajj tukuyasïna.

23 Ukatjja metal umatatayasaw Lamar Qota sat uma estanque+ luräna. Uka uma estanquejja moroqʼor uñtasitänwa, lakapajj mä ladot mä ladopkamajj 4 metro 50 centimetrönwa,* altorusti 2 metro 20 centimetrönwa.* Uka uma estanquejj muytpacharojj 13 metronakani* mediñatak mä pita* ukchʼänwa.+ 24 Uka uma estanquen laka jakʼapanjja zapallor+ uñtasit pä fila adornonakaw utjäna, taqpach muytarakïna. Sapa niya medio metronjja,* tunka adornonakaw utjäna, taqpach uma estanque muytarakïna. Uka pä fila zapallor uñtasit adornonakampi uma estanquempejj maypach luratakïnwa. 25 Uma estanquejj cobret lurat 12 toronakjjar+ uchatänwa: kimsa torojj alay toqer* uñtatänwa, kimsa torosti inti jalanta toqer uñtatänwa, kimsa torojj aynach toqer* uñtatänwa, kimsa torosti inti jalsu toqer uñtatarakïnwa. Uma estanquejj toronak patjjar uchatänwa, taqpach toronakan charanakapajj taypir uñthapisitkamakïnwa. 26 Uka uma estanquesti mä tʼajjlli ukchʼa* thurünwa,* lakapajj mä ñeqʼe phukun lakapjam luratänwa, panqarkiri lirior uñtasitarakïnwa. Uka uma estanquerojj 44.000 litronakaw* umajj mantäna.

27 Ukatjja tunka carritonakwa*+ cobret luräna. Sapa carritojj largorojj 1 metro 80 centimetronïnwa,* anchorojj 1 metro 80 centimetronïnwa,* altorusti 1 metro 30 centimetronirakïnwa.* 28 Uka carritonakajj akham luratänwa: ladonakaparojj planchanakanïnwa, uka planchanakasti cobret lurat rejillanakar uchatänwa. 29 Cobre rejillanakar uchatäkäna uka planchanakanjja, leonanakaru,+ toronakaru, querubín+ angelanakar uñtasit adornonakaw utjäna. Rejillanakas uka kikpa adornonakanïnwa. Leonanakana toronakana manqha toqeparusa patjja toqeparusa, chikat coronar uñtasit warkoqtat adornonakaw utjäna. 30 Sapa mayni carritonakaw cobret lurat pusi ruedanakanïna, uka ruedanakasti cobret lurat tubonakan yanaptʼataw muyupjjäna, pusi ladonkir esquinanakapaw ruedanakampir tubonakampirojj katjjäsïna. Uma uchañ fuente manqha toqerojja, cobret lurat katjjäsirinakaw utjarakïna, uka katjjäsirinakajj sapa ladorojj chikat coronanakar uñtasit warkoqtat adornonakanïnwa. 31 Fuente manqhat patjja toqerojj niya medio metrönwa;* fuenten lakapajj moroqʼönwa. Fuenten basepat lakapkamajj 67 centimetronïnwa.* Uka fuenten jachʼa coronapajj adornonakanïnwa. Ladonakankir planchanakapajj cuadradönwa janiw moroqʼökänti. 32 Carriton pusi ruedanakapajja, ladonakar uchat planchanakat manqhäjj toqenkänwa, ruedanakar katjjäsirinakajj carritomp mayachthapitänwa. Sapa ruedajj altorojj 67 centimetronïnwa.* 33 Uka ruedanakasti carronakan ruedanakapjam luratänwa. Katjjäsirinakapasa, aronakapasa, ruedanakan radionakapasa, ruedanakar muytayir tubonakan puntanakapasa metal umatatayas luratänwa. 34 Sapa carriton pusi esquinapanjja, katjjäsirinakaw utjäna. Uka katjjäsirinakampi carritompejj maypach luratakïnwa. 35 Sapa carritonjja fuenten lakap muytir mä jachʼa coronaw utjäna, ukasti altorojj mä chhiya ukchʼänwa.* Uka carritosa, coronan jiskʼa marconakar uñtasit rejillanakapasa ladonkir jiskʼa planchanakapasa maypach luratakïnwa. 36 Jiskʼa marconakar uñtasit rejillanakjjarusa planchanakjjarusa, querubín angelanakaru, leonanakaru, palmera qoqanakar* uñtasit adornonak luräna, ukanaksti kawkjarutï lurañjamäkäna ukjaruw luräna. Muytpacharusti chikat coronanakar uñtasit warkoqtat adornonak lurarakïna.+ 37 Jupajj ukhamaw tunka carritonak+ luräna, taqpachanejj metal umatatayasin mä igualak luratäpjjänwa,+ mä kikpa uñtani, pachpa medidaniraki.

38 Cobret lurat tunka fuentenak+ luräna, sapa fuenterojja 880 litronakaw* mantäna. Sapa fuenten lakapajj mä ladot mä ladokamajj 1 metro 80 centimetronïnwa.* Uka tunka carritonakatakejj sapa mayatakiw mä fuentejj utjäna. 39 Ukatjja templon kupi toqeparojj phesqa carritonak uchäna, templon chʼeqa toqeparusti phesqa carritonak ucharakïna. Ukatsti templon kupi toqeparojj Lamar Qota sat uma estanque uchäna, inti jalsu toqet aynach toqeru.*+

40 Hiram+ chachasti fuentenaka, lampanaka,+ pʼujru* platonak+ lurarakïna.

Kunanaktï Salomón reyejj lurañapatak maykäna ukarjamajja, Hiram chachajj akanakwa Jehová Diosan utapatak+ luräna: 41 pä columnanaka;+ pä columnanak patjjar uchatäkäna uka pʼujru* plator uñtasit capitel sat adornonaka; pʼujru plator uñtasit capitel adornonak patjjar uchat pä mallanaka,+ ukajj columnanak patjjar uchatarakïnwa; 42 pä mallanak patjjar uchatäkäna uka granada frutar+ uñtasita 400 adornonaka, sapa mallajj pä fila granada frutar uñtasit adornonakanïnwa, uka mallanakajj pʼujru* plator uñtasit capitel sat adornonakar uchatänwa, ukanakajj pä columnanak patjjar uchatarakïnwa; 43 tunka carritonakampi+ carritonak patjjar uchatäkän uka tunka fuentenakampi;+ 44 Lamar Qota sat uma estanquempi+ uka uma estanquet manqha toqenkkäna uka 12 toronakampi; 45 ukhamarak qhellatak baldenakampi, lampanakampi, pʼujru* platonakampi, kunanakatï templon serviñatak wakiskäna taqe ukanakampi. Ukanaksti Hiram chachaw Salomón reyin mayitaparjamajj Jehová Diosan utapatak llijkir cobret luräna. 46 Taqe ukanaksti Jordán oraqenwa Salomón reyejj cobre umatatayasajj ñeqʼe moldenakar lurayäna, Sucot markampit Zaretán markampit taypina.

47 Kunanakatï templon serviñatak wakiskäna taqe ukanakajj waljapunïnwa, ukatwa Salomón reyejj jan pestʼkänti. Janirakiw cobrejj qhawqhas pesäna ukajj yatjjataskänti.+ 48 Salomonasti kunanakatï Jehová Diosan utapan serviñatak wakiskäna taqe ukanakwa luräna: qorit lurat altara;+ Diosar loqtat tʼantʼanak uchañataki qori mesa;+ 49 suma qorit lurat candelabronaka,+ ukanakajj jukʼamp manqhankir cuarton nayräjjaparuw uchasïna, phesqajj kupi toqenkänwa phesqasti chʼeqa toqenkarakïnwa; panqaranaka,+ lamparanaka, nina jiwayañ herramientanaka,* ukanaksti qorit luräna;+ 50 fuentenaka, pabilonak khuchoqañatak tijeranaka,+ pʼujru* platonaka, copanaka,+ braserillonaka,+ taqe ukanak suma qorit luräna; jukʼamp manqhankir cuartökäna+ uka Santísimo lugaran punkunakapatakisa templon utapan+ qori punkunakapatakisa qoritwa pʼiyan basenak luräna.

51 Ukhamaw Salomón reyejj taqe kunanaktï Jehová Diosan utapatak lurañapäkäna ukanak lurañ tukuyäna. Ukatjja kunanaktï David tatapajj sagrador tukuykäna ukanakwa Salomonajj apanïna.+ Jupasti qollqsa, qorsa, kunanakatï valoranïkäna ukanaksa, Jehová Diosan utaparuw+ uchäna, wali valoraninak imañ cheqanakaru.

8 Uka tiemponsti Salomón reyejj Israel markan taqe ancianonakaparuw* tantachtʼäna,+ tribunakan taqe pʼeqtʼirinakaparu ukhamarak Israelan familianakap pʼeqtʼirinakaparu.+ Jupanakajj Jerusalén markaruw Salomón reyin ukar jutapjjäna, ukhamat Davidan Markapa+ satäki uka Sionat+ Jehová Diosan pactor mantat arcap apkatañataki. 2 Israelankir taqe chachanakaw Salomón reyin nayraqatapan tantachtʼasipjjäna, etanim* sat phajjsinkir fiestana,* ukajj paqallqöri phajjsiwa.+ 3 Kunapachatï Israelan taqe ancianonakapajj purinipjjäna ukhaw sacerdotenakajj arca aptapjjäna.+ 4 Jupanakaw Jehová Diosan arcapsa, Diosamp jikisiñ carpsa,*+ kunanakatï Diosar serviñatakejj carpan utjkäna taqe ukanaks apkatapjjäna. Sacerdotenakampi levitanakampiw* ukanak apkatapjjäna. 5 Salomón reyisa, jupamp tantachtʼasiñatak jawsayatäpkäna uka taqpach Israel markasa, arca nayräjjankapjjänwa. Ovejanakasa vacanakasa waljapuniw sacrificiot loqtasiskäna,+ janirakiw jaktʼañjamäkänti.

6 Ukatjja sacerdotenakajj lugaraparuw Jehová Diosan pactor mantat arcap uchapjjäna,+ jupanakajj templonkkäna uka jukʼamp manqhankir cuartoruw Santísimo sat lugarar uk uchapjjäna, querubín angelanakan chheqanakapat+ aynach toqeru.

7 Querubín angelanakan chheqanakapajj arca patjjar ayatatatänwa. Arcarusa barranakaparusa querubín angelanakaw chʼiwjjatayäna.+ 8 Barranakapajj+ wali jachʼänwa, jukʼamp manqhankir cuarto nayräjjankkäna uka Santo lugarat uñtanitajj uka barranakan puntanakapajj uñjasïnwa, ukampis janiw anqat uñtanitajj uñjaskänti. Jichhürkamaw ukanakajj ukankasipki. 9 Janiw kunas arcan utjkänti, Moisesajj Horeb cheqan uchkäna+ uka pä tʼalpha qalanakakiw+ ukan utjäna. Egipto oraqet mistunipkäna+ uka qhepatwa Jehová Diosajj Israel markapamp mä pacto luräna.+

10 Sacerdotenakajj sagrado lugarat mistunjjapjjäna ukhajja, qenayaw+ Jehová Diosan utapar phoqantäna.+ 11 Qenaya utjipanjja sacerdotenakajj janiw serviñatakejj ukankirjamäjjapjjänti, kuna laykutejj Jehová Diosan kʼajkir qhanapaw Jehová Diosan utapan qhan amuyasïna.+ 12 Ukatsti Salomonajj akham sänwa: “Jehová Dios, jumajj chʼamak qenayanwa+ jakäjja sasaw sayätajja. 13 Jichhasti nayajj mä jachʼañchat uta lurarapsma, ukajj jumatak uttʼayat mä lugarawa, ukan wiñayatak jakañamataki”+ sasa.

14 Ukatsti reyejj kutikipstasaw taqpach Israel congregacionar bendisïna, ukañkamasti taqpach Israel congregacionaw saytʼatäskäna.+ 15 Salomonajj akham sänwa: “Israelan Jehová Diosapajj jachʼañchatäpan, jupajj pachpa lakapampiw David tatajarojj mä promesa luräna, pachpa amparapampiw uk phoqaraki, jupajj akham sänwa: 16 ‘Israel markajarojj Egiptot apsunkta ukürutjja, janiw nayajj Israelan taqe tribunakapat mä marka ajlliskti, ukhamat sutij jachʼañchir mä uta ukan lurasiñapataki,+ ukampis Davidaruw Israel markaj apnaqañapatak ajllista’ sasa. 17 Israelan Jehová Diosapan sutip jachʼañchir mä utjja, David tatajaw taqe chuyma lurañ munäna.+ 18 Ukampis Jehová Diosajj akham sasaw David tatajar säna: ‘Sutij jachʼañchir mä uta lurañjja, jumajj taqe chuymaw lurañ munayätajja. Walikpun chuymaman nayatak mä uta lurañ muntajja. 19 Ukampis janiw jumajj nayatak mä uta lurkätati, jan ukasti jumatak naskani uka yoqamaw sutij jachʼañchir mä uta lurani’+ sasa. 20 Kuntï Jehová Diosajj mä promesa lurasin arskäna uk phoqewa, ukatwa kunjamtï Jehová Diosajj arskäna ukarjamajj David tataj lantejj reyit uttʼayatätjja, Israelan tronoparuw qontʼasirakta. Israelan Jehová Diosapan sutip jachʼañchir utsa luraraktwa,+ 21 ukaruw arcatak mä lugar wakicharakta, uka arcankiw Jehová Diosan pacto+ luratapajja. Egipto oraqet apsunkäna ukhaw jupajj nayra awkinakasampejj uka pacto luräna” sasa.

22 Ukatsti Salomonajj Jehová Diosan altarap nayräjjaru ukhamarak taqpach Israel congregación nayräjjaruw saytʼasïna, alajjpachar amparanakap loqtasasti,+ 23 akham sänwa: “Jehová Dios Tata, Israelan Diosapa, janiw jumjam Diosajj+ alajjpachansa ni oraqensa utjkiti, jumajj pacto phoqerïtawa, juma nayraqatan taqe chuymampi sarnaqasipki+ uka servirinakamarus munasiñat jan jaytjasirïtam uñachtʼaytajja.+ 24 Jumar serviri David awkijar mä promesa lurasin arskayäta uk phoqtawa. Pachpa lakamampiw mä promesa lurasin arsuyätajja, jichhürusti pachpa amparamampiw uk phoqaraktajja.+ 25 Jichhasti Jehová Dios Tata, Israelan Diosapa, kuntï jumar serviri David tatajarojj mä promesa lurasin arskayäta uk phoqakimaya, jumajj akham sayätawa: ‘Juman yoqanakamatï leyij phoqasin wali amuyumpi sum sarnaqapjjani, kunjamtï jumajj naya nayraqatan sarnaqkta ukhamjja, jumat jutir mä chachajj naya nayraqatan Israelan tronopan qontʼasipuniniwa’+ sasa. 26 Jichhasti Israelan Diosapa, mirä amp suma, kuntï jumar serviri David awkijar mä promesa lurasin arskayäta ukajj phoqasikpanaya.

27 ”Ukampis ¿cheqapunit Diosajj aka oraqen jakani?+ Juman jakañamatakejj janiw ni ukchʼataq alajjpachas jachʼäkiti.+ Ukhamajj ¿kunjamarak nayajj lurkta uka utajj juman jakañamatak walïspasti?+ 28 Jichhasti naya serviriman oracionajsa wal ruwtʼasitajsa istʼakitaya. Jehová Dios Tata, nayan Diosaja, naya serviriman yanaptʼayasiñatak arnaqasitajsa juma nayraqataman jichhürun oración luratajsa istʼakitaya. 29 Aka utarojj arumay uruy nayranakamamp uñtanim, jumasti ‘nayan sutijaw ukankani’+ sasaw aka lugarat sayätajja, ukhamat kuna oraciontï naya servirimajj aka lugarar uñtanis lurkä uk istʼañamataki.+ 30 Naya serviriman wal ruwtʼasitaj istʼakitaya, kuntï Israel markamajj aka lugarar uñtanis maykätam uk istʼakimaya, kawkjantï jumajj jakaskta uka alajjpachatpach istʼapjjakitaya.+ Istʼapjjeta, perdontʼasipjjarakita.+

31 ”Kunapachatï mä chachajj jaqe masip contra jucha luratapat juchañchatäni ukhajja, jaqe masipajj uka chacharojj mä juramento lurayani.* Uka chachatejj juramento luratapat aka utankir altaram nayraqatar jutani+ ukhajja, 32 jumajj alajjpachatpach jupar istʼakimaya. Servirinakamarojj lurataparjam juzgam, jan wal lurir jaqerojj jan wali jaqet uñjasa, lurataparjam kuttʼayasaraki, cheqapar sarnaqeri jaqerusti jan juchan* jaqet uñjasa, cheqapar sarnaqataparjam kuttʼayasaraki.+

33 ”Kunapachatï Israel markamajj juma contra jucha luraskakitapat mä enemigopampi atipjat uñjasini,+ ukatsti jupanakajj jumar kuttʼanjjapjjani, sutims jachʼañchapjjani,+ aka utans oración lurapjjani, jumarus wal ruwtʼasipjjarakïtam+ ukhajja, 34 alajjpachatpach istʼanikimaya, Israel markaman juchanakapsa perdonakimaya, nayra awkinakapar churkta uka oraqeruy jupanakarojj kuttʼayanjjarakim.+

35 ”Kunapachatï juma contra jucha lurasipkakitap+ laykojj alajjpachajj jistʼantasjjani, jallus jan purjjani,+ ukatjja aka lugarar uñtanis orapjjani, sutimsa jachʼañchapjjarakini, jupanakar humilde chuyman jaqenakar tukuyatam laykojj* jan jucha lurjjapjjani+ ukhajja, 36 alajjpachatpach istʼanikimaya, Israel markamankir servirinakaman juchanakap perdonakimaya, jumaw jupanakarojj suma thakin sarnaqapjjañapatak yatichäta.+ Ukatjja markamar herenciat churkta uka oraqemarojj jallsa puriyanïtawa.+

37 ”Manqʼat pistʼañatejj markan utjaspa,+ jan ukajj mä jan wali usus* utjaspa, nakhantir juntʼu thayanakas utjaspa, plantanakas mä usump jiwsuspa,+ tam tama sarnaqeri langostanakas* utjaspa, jan ukajj enemigopas aka oraqenkir mä markan* jupanakar muyuntaspa, jan ukajj kuna yaqha plagas yaqha usus utjaspa+ ukhajja, 38 kunjjay jupanakajj oracionan mayipjjchïtam, kunjjay maynisa jan ukajj Israel markpachas wal ruwtʼasipjjchïtam+ (cheqas sapa mayniw kuna llakis chuymapan utji uk yatisi),+ aka utar uñtatkam amparanakap loqtapjjani ukhajja, 39 kawkjantï jumajj jakaskta+ uka alajjpachatpach istʼakimaya, jupanakarojj perdonam,+ yanaptʼarakim. Sapa maynirojj sarnaqatanakaparjam uñjam,+ jumaw chuymanakap yattajja (jumakiw sapa mayni jaqen chuymap cheqpachapun yattajja),+ 40 ukhamatwa kawkïr oraqtï nayra awkinakajar churkta uka oraqen jakapjjañapkamajj jumar ajjsarapjjätam.

41 ”Kawkïr extranjerotejj jan Israel markamankirïki, ukampis jaya markat sutim layku* jutani+ 42 (cheqas jachʼa sutimatsa+ yanaptʼañatak jachʼa chʼamamatsa yatipjjaniwa), ukatsti jutasin aka uta toqer uñtat oración lurani ukhajja, 43 kawkjantï jumajj jakaskta+ uka alajjpachatpach istʼakimaya, taqe kuntï uka extranjerojj maykätam uk lurakimaya, ukhamat aka oraqenkir taqe markanakajj sutim uñtʼapjjañapataki, ukhamarak jumar ajjsaras respetapjjañapataki,+ kunjamtï Israel markamajj lurki ukhama. Nayajj lurkta uka utajj juman sutim apatapsa yatipjjarakpan.

44 ”Jehová Dios, markamatï enemigopampi guerran nuwasiñatak khitkäta uka thak sarani,+ ukatsti jumajj ajlliskta+ uka markar uñtanisa ukhamarak juman sutimatak nayajj lurkta uka utar uñtanis oración+ lurapjjani+ ukhajja, 45 oración lurapjjatapsa wal ruwtʼasipjjatapsa alajjpachatpach istʼakimaya, jupanak favoray saytʼarakim.

46 ”Jupanakatejj juma contra jucha lurapjjani (cheqas jan jucha lurir jaqejj janiw utjkiti),+ ukatsti jumajj jupanakatak wal colerasisin mä enemigor apjjaruyäta, katuntirinakapajj jayarüskpas jakʼarüskpas enemigon markapar aparakini,+ 47 ukatsti jupanakajj kawki markarutï apatäpkani+ uka markan amuytatasjjapjjani, jumar kuttʼanjjapjjarakini,+ katuntirinakapan markapan jumarojj wal ruwtʼasipjjätam,+ ‘nanakajj jucha lurapjjta, janiw wal lurapkti. Jan walpun lurapjjta’+ sasin sapjjarakini, 48 kawkirutï enemigonakapajj katuntat apapki uka markantï jupanakajj taqe chuymapampi+ taqe almapampi* jumar kuttʼanjjapjjani, nayra awkinakapar churkta uka oraqepar uñtanisa, jumajj ajlliskta uka markar uñtanisa ukhamarak nayajj sutimatak+ lurkta uka utar uñtanis oración lurapjjani ukhajja, 49 oración lurapjjatapsa wal ruwtʼasipjjatapsa kawkjantï jumajj jakaskta uka alajjpachatpach istʼakimaya,+ jupanak favoray saytʼarakim, 50 kuna juchanaktï juma contrajj lurapki taqe ukanak perdonasay juma contra juchanak lurir markamarojj perdonam. Katuntirinakapan sinttʼasipjjañapatakejj jumaw jupanakar yanaptʼäta, katuntirinakapajj jupanakat sinttʼasipjjarakiniwa.+ 51 (Jupanakasti markamawa, juman herenciamarakiwa,+ jupanakarojj Egipto oraqetwa apsuntajja,+ hierro umatatayañ hornotwa apsuntajja).+ 52 Naya serviriman wal ruwtʼasitajsa Israel markaman wal ruwtʼasitapsa jiñchunakamajj istʼakpanaya,+ kunapachay jumar artʼasinipjjchïtam,* jupanakarojj istʼakimaya.+ 53 Jumaw aka oraqenkir taqe markanakat juman herenciamäñapatak yaqhachastajja,+ kunapachatï nayra awkinakajarojj Egipto markat apsunkayäta ukapachaw Moisés servirim taypejj uk arsuyätajja, Taqe Kunjjar Munañani Jehová Dios Tata” sasa.

54 Kunapachatï Salomonajj Jehová Diosar taqe uka oración lurañsa wal ruwtʼasiñsa tukuyjjäna ukhajja, jankʼakiw Jehová Diosan altarap nayräjjat sartäna, ukanwa jupajj amparanakap alajjpachar loqtasajj qonqortʼasitäskäna.+ 55 Ukatsti Salomonajj saytʼasisaw taqpach Israel congregacionarojj jachʼat arsusin bendisïna, akham sasa: 56 “Jehová Diosajj jachʼañchatäpan, kuntï mä promesa lurasin arskäna+ ukarjamaw jupajj Israel markapar mä samarañ lugar churi. Moisés servirip taypejj arskäna taqe uka suma promesa luratapatjja, janiw ni mä arus jan phoqaskiti.+ 57 Kunjamtï Jehová Diosasajj nayra awkinakasampïkänjja,+ ukhamarak jiwasampïpan. Jan jupajj apanukustpanti ni jaytjistpansa.+ 58 Jupay jiwasarojj thakinakapan sarnaqayistpan,+ juparakiy mandamientonakapsa, leyinakapsa, kunanaktï Juezjamajj amtki ukanaksa taqe chuyma phoqayistpan, jupaw nayra awkinakasarojj taqe ukanak phoqapjjañapatak mayïna. 59 Jehová Diosar wal ruwtʼasis arskta taqe uka arunakaj arumay uruy Jehová Diosasajj amtaspan, ukhamat jupajj naya serviriparusa Israel markaparusa qhawqhatï sapürus wakiski ukarjam arjjatañapataki, 60 ukhamatwa aka oraqenkir taqe markanakajj Jehová Diosan cheqpach Diosätap yatipjjani.+ ¡Janiw yaqha Diosajj utjkiti!+ 61 Ukhamajj leyinakaparjam sarnaqasasa jichhürun phoqapkta uka mandamientonakap phoqasasa, phoqat chuymamp Jehová Diosasar servipjjam”+ sasa.

62 Ukatjja reyisa taqpach Israel markasa Jehová Dios nayraqatanwa walja sacrificionak loqtapjjäna.+ 63 Salomonajj sumankañ sacrificionak+ Jehová Diosar loqtäna: 22.000 vacanakampi 120.000 ovejanakampi. Ukhamaw reyisa taqpach israelitanakas Jehová Diosan utap inaugurapjjäna.+ 64 Nakhantayat sacrificionakasa, grano ofrendanakasa, sumankañ sacrificionakan likʼinakapas waljapunïnwa, Jehová Dios nayraqatankkäna uka cobret lurat altarajj+ jiskʼakëjjänwa, ukatwa reyejj uka urun Jehová Diosan utap nayräjjankkäna uka pation chika taypip sagrado lugarar tukuyäna, ukhamatwa uka cheqan nakhantayat sacrificionaksa, grano ofrendanaksa, sumankañ sacrificionakan likʼinakapsa+ loqtäna. 65 Uka urunsti Salomonajj taqe Israel markampiw Jehová Diosas nayraqatan mä fiesta luräna,+ walja jaqenakaw Lebó-Hamat cheqat* qalltasajj Egipton+ jawirapatpach jutapjjäna. Paqallqo urunakat sipansa paqallqo urunakampiw uka fiestajj lurasïna, ukhamasti 14 urunakaw uka fiestajj lurasïna. 66 Qhepürusti* Salomonajj markankirinakarojj khitanukjjänwa, jupanakasti reyirojj bendisipjjänwa, kunjamsa Jehová Diosajj David serviriparusa Israel markaparus suma chuymamp+ uñjatap uñachtʼayäna uk uñjasajja, jupanakajj wali kusisitaw utanakaparojj chuymas chuym sarjjapjjäna.

9 Kunapachatï Salomonajj Jehová Diosan utapsa, reyin utapsa,*+ kunanaktï jupajj lurañ munkäna taqe ukanaksa lurañ tukuyjjäna+ ukhajja, 2 Jehová Diosajj mayampiw Salomonarojj mä samkan uñstäna, kunjamtï Gabaón+ markan mä samkan uñstkäna ukhama. 3 Jehová Diosasti akham sänwa: “Juman oracionamsa naya nayraqatan wal ruwtʼasitamsa istʼsmawa. Nayaw jumajj lurkta uka uta sagrador tukuyta, jaya tiempotakiw sutijajj ukankarakini,+ nayaw uka ut uñjäjja, taqe horasanwa jarkʼaqarakëjja.+ 4 Jumatejj taqe kuntï mayksma ukanak phoqasin+ David tatamjam naya nayraqatan taqpach chuymampi+ cheqaparjam+ sarnaqäta,+ leyinakajs phoqäta, kunanaktï Juezjamajj amtkta ukanaksa+ phoqarakïta ukhajja, 5 nayajj Israel marka apnaqañamatakejj wiñayatakiw reinoman* tronop uttʼayäjja, kunjamtï David tatamarojj mä promesa lurasin arskayäta ukhama, juparojj akham sayätwa: ‘Jumat jutir mä chachajj Israelan tronopan+ qontʼasipuniniwa’ sasa. 6 Ukampis jumanakatï wawanakamamp nayar arkañat jitheqtapjjetäta, mandamientonakajsa churapksma uka leyinakajsa jan phoqapkäta, yaqha diosanakar servir sarapjjäta, nayraqatanakapan altʼasipjjarakïta+ ukhajja, 7 kawkïr oraqtï Israelar churkta uka oraqetwa nayajj jupanakar chhaqtayäjja,+ sutijatak sagrador tukuykta uka utsa naya nayraqatat apanuküwa,+ Israel markajj taqe markanak taypinwa jiskʼachatäni,* phenqʼachatarakïni.+ 8 Aka utajj laqayar tukuyatäniwa.+ Taqe khititejj uka uta jakʼa paskani ukajj wali musparataw uñchʼukini, pʼeq khiwisisaw* akham sarakini: ‘¿Kunatarak Jehová Diosajj aka oraqerusa aka utarus ukham lurpachasti?’+ sasa. 9 Ukatsti jupanakajj akham sapjjaniwa: ‘Jupanakajj nayra awkinakapar Egipto oraqet irpsunkäna uka Jehová Diosaparuw apanukupjje, yaqha diosanakaruw arkapjje, uka diosanakatakiw altʼasipjje, ukanakaruw servipjjaraki. Ukatwa Jehová Diosajj taqe uka jan waltʼañanak jupanakjjar apayani’+ sasa”.

10 Salomonajj paypach ut luräna, Jehová Diosan utapsa reyin utapsa* 20 maranakanwa luräna.+ 11 Tiro marka apnaqeri Hiram+ reyisti, Salomonarojj cedro maderanaksa enebro maderanaksa janiw faltaykänti, qhawqha qortï Salomonajj munkäna uks churarakïnwa.+ Salomón reyisti, Hiram reyirojj 20 markanakwa Galilea oraqen churarakïna. 12 Ukatwa Hiram reyejj Tiro markat mistusajj kawkïr markanaktï Salomonajj churkäna ukanak uñjir saräna, ukampis janiw uka markanakajj jupatak sumäkänti. 13 Jupasti akham sänwa: “Nayan jilaja, ¿kuna kasta markanaksa churista?” sasa. Ukatwa uka markanakajj Cabul Oraqe* sutimpi jichhürkam uñtʼasi. 14 Hiram reyisti Salomonarojj 120 qori talentonakwa*+ apayäna.

15 Ukatjja Salomón reyejj khitinakatï chʼama tukuñ trabajonakan jupatak trabajipkäna+ ukanakaruw Jehová Diosan utapsa,+ jupan pachpa utapsa,* Montículo*+ sat lugarsa, Jerusalén markan murallapsa ukhamarak Hazor,+ Meguidó,+ Guézer+ markanaksa lurayäna. 16 (Egipto marka apnaqeri faraón reyejj makatasajj Guézer marka katuntasïna. Uka markarojj ninampiw phichantäna, ukan jakapkäna uka cananeonakarus+ jiwarayarakïnwa. Ukatsti Salomonan warmipäjjäna uka phuchaparuw+ khitjjañatak* uka marka regaläna). 17 Salomonasti Guézer, Bet-Horón Baja+ sat markanak saytʼayäna, 18 Baalat+ marksa, Israel oraqenkki wasarankir Tamar sat marksa, 19 Salomonan manqʼañanak imañ markanakapsa, carronakap jaytañatak markanaksa,+ caballot sariri chachanakatak markanaksa saytʼayarakïnwa. Ukatjja Salomonajj Jerusalenansa, Líbano toqensa, jupan apnaqat taqe oraqenakansa kuntï lurañ munkäna taqe ukanakwa saytʼayarakïna. 20 Khitinakatï amorreonakatsa, hititanakatsa, perizitanakatsa, heveonakatsa, jebuseonakatsa+ jiltʼapkäna, janirak Israel markankirïpkäna,+ 21 jupanakat jutir uka jaqenakajj Israel markanwa quedasipjjäna, janirakiw israelitanakajj jupanakar qʼal tukjapkänti, ukanakaruw Salomonajj chʼama tukuñ trabajon trabajipjjañapatak esclavonakapjam tantachthapïna, jupanakasti jichhürkamaw ukhamäsipki.+ 22 Salomonajj janiw ni mä israelitarus esclavor tukuykänti,+ jan ukasti israelitanakajj Salomonan guerran nuwasiri jaqenakapäpjjänwa, servirinakapäpjjänwa, principenakapäpjjänwa, oficialanakapäpjjänwa, carronak apnaqerinakampin caballot saririnakampin pʼeqtʼirinakapäpjjänwa. 23 Ukatjja comisarionakan 550 pʼeqtʼirinakapaw utjäna, jupanakaw kunanaktï Salomonajj luraykäna ukanak uñjapjjäna, trabajipkäna uka jaqenakarus uñjapjjarakïna.+

24 Faraonan phuchapajj+ Davidan Markapa+ sat markatjja, utaparuw makatjjäna, Salomonaw jupatak uka ut luräna. Ukatsti Salomonajj Montículo*+ sat lugar luräna.

25 Salomonasti maran kimsa kutiw+ nakhantayat sacrificionaksa sumankañ sacrificionaksa Jehová Diosatak lurkäna uka altaran loqtäna,+ Jehová Dios nayraqatankkäna uka altaratwa sacrificionakan jewqʼepajj mistüna. Ukhamaw jupajj uta lurañ tukuyäna.+

26 Ukatjja Salomón reyejj Ezión-Guéber+ lugaranwa walja barconak lurarakïna. Ezión-Guéber lugarasti Elot lugar jakʼankiwa, Mar Rojo sat qota lakankarakiwa, Edom+ oraqena. 27 Hiram reyejj wali yatjjattʼat marinero servirinakaparuw khitäna, ukhamat Salomonan servirinakapamp chika walja barconakan trabajipjjañapataki.+ 28 Jupanakasti Ofir+ sat lugarar sarasajj 420 qori talentonakwa aptanipjjäna, ukatjja Salomón reyin ukaruw apanipjjarakïna.

10 Saba* markan reinapasti, kunjamsa Salomonajj Jehová Diosan sutip kawsajj+ wali uñtʼatäjjäna ukanak parlir istʼäna, ukatwa Salomonan ukarojj jan amuytʼkañ jisktʼanakampi yantʼir jutäna.+ 2 Saba markan reinapajj walja servirinakapampi,+ bálsamo sat aceitempi,+ walja qorimpi, suma qalanakampi khumjjatat camellonakampiw Jerusalenar purïna. Jupasti Salomón reyin ukar mantasaw taqe kuntï yatiñ munkäna ukanak jisktʼasïna. 3 Salomonasti taqe jisktʼanakaparuw qhanañcharakïna. Reyitakisti jisktʼanakapar qhanañchañajj janiw kuna chʼamäkänsa,* jupajj taqpach qhanañchäna.

4 Saba markan reinapajja, Salomonan+ wali yatiñanïtap uñjasasa, reyin uta luratap uñjasasa,+ 5 Salomonan mesapankkäna uka manqʼañanak uñjasasa,+ servirinakapajj kunjam qontʼatäpjjänsa uk uñjasasa, meseronakapar servir uñjasasa, isinakap uñjasasa, coperonakapar uñjasasa, kunjamsa Salomonajj Jehová Diosan utapan nakhantayat sacrificionak loqtapunïna uk uñjasasa, walpun jupajj musparäna. 6 Ukatwa jupajj reyir akham säna: “Kunanaktï nayajj luratanakamatsa* yatiñanïtamatsa markajan istʼkayäta taqe ukanakajj cheqäskapunitaynawa. 7 Kunanaktï yatiyapkitäna uk janiw creykayätti, ukampis juman ukar jutasaw pachpa nayranakajampi ukanak uñjta. ¡Cheqpachans janiw nayarojj ni chikats yatiyapkitütuti!* Juman yatiñanïtamasa walja utjirinïtamasa, kuntï nayajj istʼkayäta ukanakat sipans jukʼampiwa. 8 ¡Kusisiñanïpjjew juman yatiñam sapür istʼapki uka jaqenakamasa servirinakamasa!+ 9 Juman Jehová Diosamajj jachʼañchatäpan,+ jupaw chuymapar kusisiyatam laykojj Israelan tronopar qontʼaytamjja. Jehová Diosajj Israelar wiñay munasitap laykurakiw reyïñamatak jumar uttʼaytamjja, ukhamat cheqaparjam juzgañamataki, cheqaparjam apnaqañamataki” sasa.

10 Ukatsti jupajj 120 qori talentonakampi,* walja bálsamo aceitempi,+ walja suma qalanakampi+ reyir churäna. Janipuniw kunapachas ukham walja bálsamo aceitejj churaskänti, Saba markan reinapakiw Salomón reyirojj ukham churäna.

11 Hiram reyin walja barconakapajj Ofir+ sat lugarat qori apanipjjerïna, uka pachpa barconakarakiw Ofir lugarat walja sándalo* maderanakampi+ suma qalanakampi+ apanipjjäna. 12 Uka sándalo maderanakatjja reyejj puntalanakwa Jehová Diosan utapatakisa reyin utapatakis* luräna, cantirinakatakejj arpanaksa cuerdanakan instrumentonaksa lurarakïnwa.+ Janipuniw jichhürkamajj ukham sándalo maderajj apanitäjjeti ni uñjatäjjarakisa.

13 Salomón reyisti kunanaktï Saba markan reinapajj maykäna munkarakïna ukanak churäna, ukatjja kuntï Salomonajj chuymapat* churañ munkäna uks churarakïnwa. Uka qhepatsti Saba markan reinapajj servirinakapamp chikaw markapar kuttʼjjäna.+

14 Salomón reyin sapa mara qori katoqatapajj 22.777 kilonakaw pesäna,*+ 15 comerciantenakatsa, negociantenakatsa, árabe jaqenakan taqe reyinakapatsa, markan gobernadoranakapatsa ganancianak katoqarakïnwa.

16 Salomón reyisti qorimpi yaqha metalampi apthapit 200 jachʼa escudonak+ luräna (sapa escudorojj 600 qori siclonakaw* mantäna),+ 17 ukatjja qorimpi yaqha metalampi apthapit 300 jiskʼa escudonak* lurarakïna (sapa escudorojj kimsa qori minanakaw* mantäna). Ukanaksti reyejj Líbano Monte*+ sat utaruw uchäna.

18 Reyisti marfilat* mä jachʼa trono luräna,+ ukarusti suma qorimpiw forrarakïna.+ 19 Reyin tronopkamajj sojjta gradanakaw utjäna, trono patjjarusti mä jiskʼa moroqʼo techor uñtasitaw utjarakïna. Tronon purap ladoparojj ampar samartʼayasiñanakaw utjäna, uka ladonakapanjja saytʼat leonanakar uñtasit pä estatuanakaw+ utjarakïna. 20 Sojjta gradanak patjjanjja 12 saytʼat leonanakar uñtasit estatuanakaw utjäna, uka leonanakajj sapa gradanwa purap lador uchatäna. Janipuniw kuna reinos* Salomón reyin tronopjam lurkänti.

21 Salomón reyin taqpach copanakapajj qorit luratkamakïnwa, kunanakatï Líbano Monte*+ sat utan serviñatakejj wakiskäna taqe ukanakas suma qorit luratarakïnwa. Qollqe metalat luratajj janiw kunas utjkänti. Salomón reyin urunakapansti, qollqe metalajj janis kunäkaspa ukham uñjatänwa.+ 22 Reyisti lamar qotanjja Tarsis+ toqenkir walja barconakanïnwa, uka barconakapajj Hiram sat reyin walja barconakapamp chikänwa. Tarsis toqenkir walja barconakajj sapa kimsa maraw qorimpi, qollqempi, marfilampi,+ mononakampi ukhamarak pavo real sat animalanakamp cargantat purinipjjerïna.

23 Salomón reyisti oraqenkir taqe reyinakat sipansa wali qamiripunïnwa,+ wali yatiñanirakïnwa.+ 24 Taqe cheqat jutir jaqenakaw Salomonamp jikisiñ munapjjäna, ukhamat Diosajj Salomonan chuymapar uchkäna uka yatiñap istʼañataki.+ 25 Sapa marasti, jupar visitirinakajj sapa mayniw regalonak apanipjjerïna: qollqe metalat luratanaka, qori metalat luratanaka, isinaka, armanaka, bálsamo sat aceite, caballonaka, mulanaka.

26 Salomonasti carronaksa caballonaksa* tantachaskakïnwa. Jupanjja 1.400 carronakampi 12.000 caballonakampiw*+ utjäna, ukanakajj carronak jaytañatak markanakana ukhamarak Jerusalén markan jaytatänwa, reyejj kawkjankkäntï uka markana.+

27 Jerusalén markanjja reyejj qollqe metal wal utjayäna, qollqe metalajj qaljam waljapunïnwa, cedro madersa wal utjayarakïna, cedro maderajj Sefelá+ toqen utjki uka sicómoro sat qoqanakjam* waljapunïnwa.

28 Salomón reyin caballonakapajj Egipto markat apanitänwa, reyin comerciante jaqenakapaw caballonak tam tama alapjjerïna,* qhawqha preciotï amtatäkäna ukarjamaw caballonakat pagapjjarakirïna.+ 29 Egipto markat apayanit sapa carron preciopajj 600 qollqe metalanakänwa, sapa caballon preciopajj 150 qollqe metalanakarakïnwa. Jupanakasti hititanakan+ reyinakaparu ukhamarak Siria markan reyinakaparuw aljapjjarakirïna.

11 Salomón reyisti janiw faraonan phuchaparuk+ munaskänti, jupajj walja extranjera warminakaruw munasirakïna:+ moabitanakaru,+ ammonitanakaru,+ edomitanakaru, sidonianakaru+ ukhamarak hititanakaru.+ 2 Uka warminakajj kawkïr markanakattï Jehová Diosajj israelitanakar akham sasin siskäna uka markanakatäpjjänwa: “Jumanakajj janiw jupanakampejj chikachasipjjätati,* jupanakasti janirakiw jumanakampejj chikachasipjjañapäkiti, jupanakajj cheqpachapuniw yaqha diosanakar arkapjjañamatak chuymanakam mayjtʼayapjjani”+ sasa. Ukampis Salomonajj jupanakampiw* mayachasïna, jupanakarusti wal munasirakïna. 3 Salomonajj 700 esposanakani ukhamarak 300 concubinanakanïnwa, esposanakapajj princesanakänwa. Esposanakapaw Salomonan chuymap jukʼat jukʼat mayjtʼayapjjäna. 4 Salomonajj awkëjjäna+ ukhaw esposanakapajj yaqha diosanakar arkañapatak chuymap mayjtʼayapjjäna,*+ jupajj janiw David tatapjamajj Jehová Diosar phoqat chuymamp sirvjjänti. 5 Salomonajj sidonionakan Astoret+ sat diosaparuw adorjjäna,* ammonitanakan Milcom+ sat ajjtaskañ diosaparus adorarakïnwa. 6 Salomonajj kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïki ukanakwa luräna, jupajj janiw David tatapjamajj Jehová Diosar taqe chuyma istʼjjänti.+

7 Ukapachaw Salomonajj moabitanakan Kemós sat ajjtaskañ diosapataki ukhamarak ammonitanakan+ Mólek+ sat ajjtaskañ diosapatak alto cheqankir mä sagrado lugar+ luräna. Jerusalén uñkatasinkkäna uka qollunwa uk luräna. 8 Salomonajj taqe extranjera esposanakapatakejj alto cheqankir sagrado lugaranak lurarakïna, uka warminakasti sacrificionakwa diosanakapar loqtapjjäna, diosanakaparuw nakhantayat sacrificionak jewqʼeyapjjarakïna.

9 Salomonajj jupar pä kuti uñstkäna+ uka Israelan Jehová Diosapatwa jitheqtäna,*+ ukatwa Jehová Diosajj Salomonatak wal colerasïna, 10 uka Diosaw Salomonarojj yaqha diosanakar jan adorañapatak* mä mandato churäna.+ Ukampis jupajj janiw Jehová Diosan arunakaparojj istʼkänti. 11 Jehová Diosasti Salomonarojj akham sänwa: “Juman ukham luratamata, nayan pactoja ukhamarak kawkïr leyinaktï churkayäsma ukanak jan phoqatamatjja, cheqpachapuniw nayajj juman reinom* aparäma, ukatsti servirinakamat mayniruw churäjja.+ 12 Ukhamarus David awkim laykojja, jakañamkamajj janiw uk lurkäti. Antisas yoqaman amparapatwa aparäjja.+ 13 Ukampis janiw taqpach reino*+ aparkäti. David servirij layku ukhamarak nayan ajllit+ Jerusalén marka laykojja, juman yoqamaruw mä tribu churäjja”+ sasa.

14 Ukatjja Jehová Diosajj Salomón+ contraw mä enemigo saytʼayäna, ukasti Edom markan reyipat jutiri Hadad+ sat edomita jaqënwa. 15 Kunapachatï Davidajj edomitanakar+ atipjkäna ukhajja, ejerciton pʼeqtʼiripäkäna uka Joab chachaw jiwatanakar imtʼanjjañatak makatäna. Jupasti Edom markankir taqe chachanakaruw* jiwarayañ munäna. 16 (Sojjta phajjsinakaw Joab chachampi Israelan taqe ejercitopampejj ukan quedasipjjäna, Edom markankir taqe chachanakar tukjañapkama).* 17 Ukampis Hadad chachajj tatapan mä qhawqha edomita servirinakapampiw escapjjäna, jupanakasti Egiptoruw sarjjapjjäna. Uka tiempotakisti Hadadajj janïraw waynitükänti. 18 Jupanakasti Madián oraqet mistusajj Parán+ toqeruw sarjjapjjäna. Parán toqenkir mä qhawqha chachanakar irpasajj Egiptoruw puripjjäna, Egipto markan faraón reyipan ukaru. Faraón reyisti juparojj mä utampi, manqʼañanakampi, oraqempi churäna. 19 Hadad chachajj faraón nayraqatan suma uñjatäjjänwa, ukatwa faraonajj warmipan kullakapar Hadad chachan warmipäñapatak churäna, faraonan warmipajj Tahpenés sat reinänwa. 20 Tiempompejja Tahpenés reinan kullakapajj mä yoqall wawa ususïna, sutipasti Guenubat satänwa. Tahpenés reinaw uka wawarojj faraonan palaciopan uywäna. Guenubatajj faraonan yoqanakapamp chikaw palacion jakasïna.

21 Davidajj nayra awkinakapampi samartʼjjatapwa Hadad chachajj Egipto markan istʼäna,+ Joab sat ejército pʼeqtʼiri chachan jiwjjataps istʼarakïnwa.+ Ukatwa Hadad chachajj faraonar akham säna: “Pachpa oraqejar sarjjañajatakiy khitjjeta” sasa. 22 Ukampis faraonajj jupar akham sänwa: “Nayajj janiw kunsa jumar faltayksmati, ¿kunatarak oraqemar sarjjañ muntasti?” sasa. Uk satasti jupajj akham sarakïnwa: “Cheqas janiw kuns faltaykistati, ukampis mirä amp suma, khitjjakitaya” sasa.

23 Diosajj Salomón contraw yaqha enemigo saytʼayarakïna,+ Eliadá chachan Rezón sat yoqaparu. Rezón chachasti Zobá markan Hadadézer+ reyipatwa escapäna. 24 Kunapachatï Davidajj Zobá markankir chachanakar atipjäna*+ ukhajja, Rezón chachajj jupatakiw chachanak tantachthapïna, jupajj mä saqueyjir tropan pʼeqtʼiripäjjänwa. Ukatjja Damasco+ markar sarasajj ukanwa jupanakajj jakapjjäna, uka markanwa gobernañ qalltapjjarakïna. 25 Rezón chachajj Salomonan taqe urunakapanwa Israel contra saytʼäna, jupajj Hadad chachjamarakiw Israel markar jan waltʼaykänti. Rezón chachajj Siria markar apnaqkäna ukhajja, Israel markarojj wal uñisïna.

26 Ukatjja Nebat chachan Jeroboán+ yoqapaw reyi contra saytʼasiñ* qalltarakïna,+ jupajj Zeredá markankir mä efraimita jaqënwa, Salomonan+ serviriparakïnwa. Jeroboán chachan mamapajj viudänwa, Zeruá satänwa. 27 Jupajj aka razonatwa Salomón reyi contrajj saytʼasïna: Salomonan Montículo*+ sat lugar luratapata ukhamarak Davidan Markapa+ sat markan murallanakap jukʼamp chʼamañchatapata, uka markasti Salomonan tatapankänwa. 28 Jeroboanasti taqe kuns wali suma lurtʼiri chʼaman chachänwa. Kunapachatï Salomonajj uka waynan wali suma trabajirïtap uñjäna ukhajja, juparojj Josean familiapat obligat servipkäna ukanakar uñjañapatakiw uttʼayäna.+ 29 Uka tiemponsti Jeroboán chachajj Jerusalenatwa mistüna, ukatjja Ahíya+ sat silonita profetaw juparojj thakin jikjjatäna. Ahíya profetajj mä machaq isi uchtʼasitänwa, jupanakasti panipakiw camponkasipkäna. 30 Ahíya profetajj uchasitäkäna uka machaq isi katusajj 12 partenakaruw chʼiyanoqäna. 31 Ukatjja Jeroboán chacharojj akham sänwa:

“Jumatakejj tunka partenak katusim, Israelan Jehová Diosapajj akham siwa: ‘Nayajj Salomonan amparapatwa reino* apaqäjja, ukatsti tunka tribunakwa jumarojj churäma.+ 32 Ukampirus David servirij+ layku ukhamarak Jerusalén laykojja, mä tribujj jupankaskakiniwa.+ Nayaw uka markarojj Israelan taqe tribunakapat ajllta.+ 33 Markajan nayar apanukutap layku+ ukhamarak sidonionakan Astoret sat diosaparu, moabitanakan Kemós sat diosaparu, ammonitanakan Milcom sat diosapar altʼasipjjatap laykuw ukanak luräjja. Jupanakajj janiw naya nayraqatan kunatï cheqapäki ukanak phoqasin thakijan sarnaqapkiti, janirakiw Salomonan David tatapjamajj nayan leyinakajsa kunanaktï Juezjamajj amtkta ukanaks phoqapkiti. 34 Ukampis janiw taqpach reino* Salomonan amparapat apaqkäti. David servirij laykojja jakañapkamajj pʼeqtʼirit uttʼayatäskakiniwa. Nayaw Davidarojj mandamientonakaja ukhamarak leyinakaj istʼatap laykojj ajlliyäta.+ 35 Reyjam apnaqañjja yoqapan amparapatwa apaqäjja, ukatsti jumaruw tunka tribunak churäma.+ 36 Yoqaparusti mä tribu churarakëjja, ukhamat naya nayraqatanjja Jerusalén markan David servirijan mä lamparapajj* utjapuniñapataki,+ uka markaruw nayajj sutij uchañatak ajllista. 37 Nayaw jumarojj ajllïma, jumasti taqe kuntï munkäta ukjjaruw reyit apnaqäta, jumaw Israel markan reyipäjjarakïta. 38 Jumatï taqe kuntï sisksma ukanak phoqäta, thakijans sarnaqäta, leyinakaja mandamientonakaj phoqasin kunatï naya nayraqatan sumäki ukanak phoqäta ukhajja, nayaw jumampïskarakëjja, David servirijajj ukhamwa lurarakïna.+ Jumat jutir wawanakamaw Davidat jutir wawanakapjamajj walja tiempo reyjam apnaqapjjani,+ cheqpachansa nayaw jumarojj Israel marka churäma. 39 Davidan wawanakaparojj uka kawsaw phenqʼachäjja,+ ukampis janiw wiñayatakïkaniti’+ sasa”.

40 Ukatwa Salomonajj Jeroboán chachar jiwayañ munäna, ukampis Jeroboanajj Egiptoruw escapjjäna, Egipton+ Sisac+ sat reyipan ukaru. Salomonan jiwañapkamaw jupajj Egipto markan quedasirakïna.

41 Salomonan yaqha sarnaqäwinakapasa, taqe luratanakapasa, jupan yatiñanïtapasa, Salomonan sarnaqäwipat parlki uka libron qellqatawa.+ 42 Jerusalén markanjja, Salomón reyejj 40 maranakaw Israel markpachar apnaqäna. 43 Ukatjja Salomonajj nayra awkinakapampiw samartʼjjäna, Davidan Markapa sat markanwa juparojj imtʼjjapjjäna. Jupa lantejj Rehoboam+ yoqapaw reyit apnaqjjarakïna.

12 Israel markpachaw Siquem+ markar Rehoboam chachar reyit+ uttʼayañatak jutapjjäna, ukatwa Rehoboam chachajj Siquem markar saräna. 2 Nebat chachan Jeroboán yoqapajj taqe ukanak yatïna (jupasti Egipto markankaskänwa, Salomón reyi kawsaw Egiptor escapäna, uka markanwa jakaskarakïna).+ 3 Ukapachaw jupanakajj Jeroboanar jawsayapjjäna. Ukatwa Jeroboanampi taqpach Israel congregacionampejj Rehoboam chachamp parlañatak jutapjjäna, jupanakasti akham sapjjänwa: 4 “Juman tatamajj nanakan yukuj wali jathiruw tukuyäna.+ Ukampis jumatï ukham chʼama serviñ apaqapjjetäta, tatamajj nanakjjar uchkäna uka jathi* yuku phisnaptayarakïta ukhajja, nanakajj jumaruw servipjjäma” sasa. 

5 Uk istʼasasti jupajj akham sänwa: “Sarjjapjjam, kimsa urutwa nayan ukar kuttʼanipjjäta” sasa. Ukatwa jaqenakajj sarjjapjjäna.+ 6 Rehoboam reyejj jilïr jaqenakaruw* jisktʼasïna, jupanakajj Salomón tataparuw jakkäna ukhajj servipjjäna, jupanakarojj akham sänwa: “Jumanakay sapjjeta, ¿aka markarojj kamsiristsa?” sasa. 7 Jupanakasti akham sapjjänwa: “Jumatï jichhürun aka markan serviripar tuküta, kuntï mayipktam ukanaks istʼarakïta, jupanakarojj suma arunakampi parlarakïta ukhajja, jumarojj servipjjapunïtamwa” sasa.

8 Ukampis kuntï jilïr jaqenakajj* jupar sapkäna uka arunakarojj janiw istʼkänti, antisas jupamp chik jilsupkäna jupar yanapapkarakïna uka waynanakaruw jisktʼasïna.+ 9 Jupanakarojj akham sasaw jisktʼäna: “Jumanakajj sapjjetaya, ‘tatamajj nanakjjar uchkäna uka jathi yuku phisnaptayam’ sapkitu uka jaqenakarojj ¿kun sañas walïspa?” sasa. 10 Jupamp chik jilsupkäna uka waynanakajj akham sapjjarakïnwa: “‘Juman tatamajj nanakan yukuj wali jathiruw tukuyäna, ukampis tatamajj nanakjjar uchkäna uka jathi yuku phisnaptayam’ sasin sapktam uka jaqenakarojj akham sañamawa: ‘Amparajan qallu lukʼanapajja, tatajan caderapat sipans jukʼamp thurüniwa.* 11 Tatajajj wali jathi yuku jumanakjjar uchawayi, nayasti jumanakan yukum jukʼamp jathiptayäjja. Tatajajj chicotempiw castigapjjayätamjja, ukampis nayajj ari puntanakan chicotempiw castigapjjäma’ sasa”.

12 Jeroboanampi israelitanakampejj kimsürutwa Rehoboam reyin ukar sarapjjäna, reyejj “kimsa urutwa nayan ukar kuttʼanipjjäta”+ siskäna ukarjama. 13 Ukampis reyejj chuyma ustʼayir arunakampiw jaqenakarojj parläna, kuntï jilïr jaqenakajj* sapkäna uka arunakarus janiw istʼkänti. 14 Reyisti kuntï waynanakajj sapkäna uka arunakarjamaw jaqenakar parläna, akham sasa: “Tatajajj wali jathi yuku jumanakjjar uchawayi, nayasti jumanakan yukum jukʼamp jathiptayäjja. Tatajajj chicotempiw castigapjjayätamjja, nayasti ari puntanakan chicotempiw castigapjjäma” sasa. 15 Reyejj janiw markankirinakar istʼkänti, Jehová Diosaw ukham pasañapatak amtäna,+ ukhamat kuntï Jehová Diosajj Nebat chachan Jeroboán yoqapar siskäna uka arunakan taqpach phoqasiñapataki, ukanaksti Ahíya+ sat silonita profeta taypiw arsüna.

16 Kunapachatï taqe Israel markajj* reyin jupanakar jan istʼañ munatap uñjapjjäna ukhajja, markankirinakajj reyir akham sapjjänwa: “¡Janiw nanakan kuna lurañas Davidamp utjapkituti! ¡Nanakajj janiw Davidat kunsa katoqapkti! Janirakiw Jesé chachan yoqapampejj kuna herencias utjapkituti. Israelankir jaqenaka, sapa maynis diosanakamar kuttʼjjapjjam. ¡Davidat jutirinaka, jichhajj jumanakak asuntonakamat llakisjjapjjam!” sasa. Ukanak sasasti israelitanakajj utanakaparuw* kuttʼjjapjjäna.+ 17 Ukampis Rehoboam reyejj Judá tribun markanakapan jakiri israelitanakarojj reyit apnaqaskakïnwa.+

18 Ukatjja Rehoboam reyejj Adoram+ sat chacharuw israelitanakan ukar khitäna, jupajj chʼama tukuñ trabajonakan reyitak trabajipkäna ukanakaruw uñjäna, ukampis taqpach israelitanakajj qalamp jaqjasaw Adoram chachar jiwayapjjäna. Rehoboam reyisti carropar sarjjatasaw Jerusalenar escapjjäna.+ 19 Israelitanakajj jichhürkamaw Davidan familiap contrajj saytʼasisipkaki.+

20 Taqe Israel markajj Jeroboán chachan kuttʼanjjatap istʼäna ukhajja, jankʼakiw juparojj mä tantachäwir jawsayapjjäna, ukanwa Israel markpachar reyit apnaqañapatak uttʼayapjjarakïna.+ Janiw ni maynis Davidan familiaparojj arkapkänti, jan ukasti Judá tribukiw arkäna.+

21 Kunapachatï Rehoboam reyejj Jerusalén markar purïna ukhajja, jankʼakiw jupajj Judá tribunkir taqe chachanakampiru ukhamarak Benjamín tribunkir chachanakampir tantachthapïna, jupajj guerran nuwasiñatak suma wakichtʼat* 180.000 chachanakaruw tantachthapïna, ukhamat Israel marka contra nuwasipjjañapataki, ukhamarak reinojj* Salomonan Rehoboam yoqapar kutkatjjañapataki.+ 22 Ukatjja cheqpach Diosajj akham sasaw Semaya+ sat profetaparojj* säna: 23 “Judá tribur reyit apnaqeri Salomonan Rehoboam yoqaparusa, Judá tribunkir taqe jaqenakarusa, Benjamín tribunkirinakarusa ukhamarak taqe markankirinakarus akham sañamawa: 24 ‘Jehová Diosajj akham siwa: “Jumanakajj janiw israelit jilanakam contra makatasajj nuwasipjjañamäkiti, sapa maynejj utanakamaruw kuttʼjjapjjañama, nayaw ukham pasañapatakejj amtta” sasa’”.+ Jupanakasti Jehová Diosan arupar istʼasajj utanakaparuw kuttʼjjapjjäna, kunjamtï Jehová Diosajj jupanakar siskäna ukarjama.

25 Jeroboán reyisti Efraín tribun qollunakap toqenkir Siquem+ marka wasitat saytʼayasajj ukanwa jakäna. Ukatjja uka cheqat mistusajj Penuel+ markwa mayamp saytʼayarakïna. 26 Jeroboanajj chuymapan akham amuyäna: “Reinojj* Davidan familiaparuw kuttʼaspa.+ 27 Jaqenakatï Jehová Diosan utapan sacrificionak loqtañatak Jerusalenar makatasipkakini+ ukhajja, aka markan chuymapajj Judá tribun Rehoboam jachʼa reyiparuw kuttʼjjaspa. Cheqas jupanakajj jiwayapjjetaspawa, ukatjja Judá tribu apnaqeri Rehoboam reyiruw wasitat kuttʼjjapjjaspa” sasa. 28 Amuytʼayirinakapar jisktʼasisasti reyejj qoritwa pä vaca qallu luräna,+ markarojj akham sarakïnwa: “Jerusalén markar makatasajj chʼam tukusipktajja. Israelankir jaqenaka, akajjay jumanakan Diosamajja, jupaw jumanakarojj Egipto oraqet irpsunipjjtamjja”+ sasa. 29 Ukatjja jupajj Betel+ markaruw mä vaca qallu uchäna, mayni vaca qallsti Dan+ markaruw ucharakïna. 30 Ukaw jupanakarojj juchar puriyäna.+ Jaqenakajj Dan markakamaw sarapjjäna, ukhamat uka markankkäna uka vaca qallur adorañataki.*

31 Jeroboanajj alto cheqankir sagrado lugaranakanwa adorañatak* utanak luräna, kawkïr jaqenakatï jan levitäpkäna uka jaqenakaruw sacerdotet uttʼayarakïna.+ 32 Ukatsti Jeroboán reyejj kimsaqallqöri phajjsin 15 urunak saraqatarojj mä fiesta uttʼayäna, ukasti Judá oraqen utjkäna uka fiestar uñtasitänwa.+ Betel markan lurkäna uka altaranjja,+ jupan lurat vaca qallunakarojj sacrificionakwa loqtäna. Uka markan alto cheqankir sagrado lugaranak saytʼaykäna ukan serviñapatakejja, sacerdotenakwa ucharakïna. 33 Kimsaqallqöri phajjsinjja, 15 urunak saraqatarojj ofrendanakwa Betel markan lurkäna uka altaran loqtäna, kawkïr phajjstï jupajj ajllkäna uka phajjsinwa uk luräna. Israel markatakisti jupajj mä fiesta uñstayarakïna, ukatsti altararuw ofrendanak loqtañataki ukhamarak sacrificionak jewqʼeyañatak makatäna.

13 Jehová Diosan khitanitaw Diosan mä serviripajj+ Judá oraqet Betel markar jutäna, ukañkamasti Jeroboán reyejj sacrificionak jewqʼeyañatakiw altar+ jakʼan saytʼatäskäna. 2 Ukatjja uka jaqejj kunjamtï Jehová Diosajj siskäna ukarjamaw altar contrajj jachʼat artʼäna, akham sasa: “¡Altar, altar! Jehová Diosajj akham siwa: ‘¡Davidan familiapanjja mä yoqall wawaw nasini, jupasti Josías+ satäniwa! Jupaw juma altar patjjarojj alto cheqankir sagrado lugaranakan servir sacerdotenakarojj sacrificiot loqtani, khitinakatejj juma patjjan sacrificionak jewqʼeyapki uka sacerdotenakaru, juparakiw juma patjjarojj jaqenakan chʼakhanakap phichantani’+ sasa”. 3 Uka urunjja jupajj mä señal churäna, akham sasa: “Jehová Diosajj kuntï arski uka señalajj akawa: altarajj jaljtaniwa, altar patjjankki uka qhellanakas* wartasiniwa” sasa.

4 Kunapachatï Jeroboán reyejj Diosan serviripar Betel markankiri altar contra jachʼat artʼatap istʼäna ukhajja, altarat amparap ayaqasajj Diosan serviriparuw akham sasin señaltʼäna: “¡Jupar katuntapjjam!”+ sasa. Ukaratpachaw kawkïr ampartï Diosan servirip contrajj loqtkäna uka amparapajj wañaqäna, jupajj janiw ampar aytañ puedjjänti.+ 5 Ukatsti altarajj jaljtänwa, qhellanakajj altarat wartasirakïnwa, kunjamtï cheqpach Diosan serviripajj Jehová Diosan aruparjam arskäna uka señalarjamaw phoqasïna.

6 Ukatjja reyejj cheqpach Diosan serviriparojj akham sänwa: “Mirä amp suma, Jehová Diosamar ruwtʼarapita,* amparajan sumakëjjañapatakiy Diosar mayirapita”+ sasa. Ukatwa cheqpach Diosan serviripajj Jehová Diosar jupatak ruwtʼarapïna, ukatsti reyin amparapajj nayrjam sumakëjjänwa. 7 Reyisti cheqpach Diosan serviriparojj akham sänwa: “Utar sarañäni, ukanwa kuns manqtʼasïta. Jumarojj mä regalo churañ munaraksma” sasa. 8 Ukampis cheqpach Diosan serviripajj reyir akham sänwa: “Utamat* chikatpach churitasma ukhas janiw jumampejj sarkiristti, janirakiw aka lugaran ni tʼantʼsa manqʼkiristti ni umsa umtʼkiristti. 9 Jehová Diosajj nayar akham situwa: ‘Janiw jumajj tʼantʼsa manqʼañamäkiti ni umsa umañamäkiti, janirakiw kawkïr thaktï jutkta uka thaksa kuttʼañamäkiti’ sasa”. 10 Ukatwa jupajj yaqha thak sarjjäna, janiw kawkïr thaktï Betel markar jutkäna uka thak kuttʼkänti.

11 Betel markan jakiri mä awki profetaw utjäna, yoqanakapajj utar sarasaw taqe kuntï cheqpach Diosan serviripajj ukürun Betel markan lurkäna ukanak yatiyapjjäna, kunanaktï reyir siskäna ukanaks yatiyapjjarakïnwa. Tatapar taqe ukanak yatiyapjjäna ukhajja, 12 tatapajj akham sasaw jupanakar jisktʼäna: “¿Kawkïr thaksa jupajj sarjje?” sasa. Yoqanakapasti kawkïr thaktï Judá oraqenkir cheqpach Diosan serviripajj sarkäna uka thak uñachtʼayapjjäna. 13 Jupasti yoqanakaparojj akham sänwa: “Mä asno karuntʼarapipjjeta” sasa. Jupanakasti mä asno karuntʼarapipjjäna, jupajj asnoruw sarjjatäna.

14 Ukatjja awki profetajj cheqpach Diosan serviriparuw arktäna, mä jachʼa qoqa* jakʼan qontʼat jikjjatarakïna. Ukatsti juparojj akham sänwa: “¿Jumätati Judá oraqet jutir cheqpach Diosan serviripajja?”+ sasa. Jupasti “nayätwa” sarakïnwa. 15 Awki profetajj akham sänwa: “Utar sarañäni, ukanwa tʼantʼa manqtʼasïta” sasa. 16 Ukampis jupajj akham sänwa: “Nayajj janiw jumamp kuttʼkiristti, janirakiw utamar sarkiristti, aka lugaranjja janiw jumampejj ni tʼantʼsa manqʼkiristti ni umsa umtʼkiristti. 17 Jehová Diosajj akham situwa: ‘Jumajj janiw uka lugaranjja tʼantʼa manqʼañamäkiti ni umsa umañamäkiti, janirakiw kawkïr thaktï jutkta uka thaksa kuttʼañamäkiti’ sasa”. 18 Uk satasti awki profetajj akham sänwa: “Nayajj jumjam profetarakïtwa, mä angelaw Jehová Diosan arunakap akham sasin yatiyitu: ‘Utamar kuttʼayam, ukhamat tʼantʼa manqtʼasiñapataki um umtʼasiñapataki’ sasa”. (Jupajj kʼarisiskänwa). 19 Ukatwa jupajj awki profetan utapan tʼantʼa manqtʼasiñataki, um umtʼasiñatak jupamp kuttʼäna.

20 Jupanakajj mesan qontʼatäsipkäna ukhaw Jehová Diosajj awki profetar parläna, 21 ukatsti jupajj Judá oraqet jutkäna uka cheqpach Diosan serviriparojj jachʼat arsusinwa akham säna: “Jehová Diosajj akham siwa: ‘Jumajj Jehová Diosan arup contraw saytʼastajja, Jehová Diosamajj churktam uka mandamientorus janiw istʼktati. 22 Jupajj aka lugarat parlkasajj “janiw tʼantʼa manqʼätati ni umsa umätati” sasas siskchiyätamjja, jumajj tʼantʼa manqʼañataki um umañatakiw aka lugarar kuttʼantajja, ukatwa jiwat cuerpomajj nayra awkinakaman sepulturapar jan imtʼatäkaniti’+ sasa”.

23 Cheqpach Diosan serviripajj tʼantʼa manqtʼasïna um umtʼasïna uka qhepatjja, awki profetajj kuttʼayankäna uka profetatakiw asno karuntʼarapïna. 24 Ukatjja jupajj sarjjänwa, thak saraskäna ukhaw mä leonajj jaljjatasin jupar jiwayäna.+ Jiwat cuerpopajj thakin jaqtatäskänwa, asnompi leonampisti jiwat cuerpo ladon saytʼatäsipkarakïnwa. 25 Uka cheq pasir mä qhawqha chachanakajja, thakin jaqtat mä jiwat cuerpo uñjapjjäna, uka jiwat cuerpo ladonjja leonaw saytʼatäskarakïna. Jupanakasti kawkjantï awki profetajj jakkäna uka markar mantasaw kuntï uñjapkäna uk yatiyapjjäna.

26 Kunapachatï cheqpach Diosan serviripar kuttʼayanir profetajj ukanak yatïna ukhajja, jankʼakiw akham säna: “Jupajj cheqpach Diosan serviripawa, Jehová Diosan aruparojj janiw istʼkänti,+ ukatwa Jehová Diosajj mä leonar katuyi, ukhamat jupar jiwayañapataki, kunjamtï Jehová Diosajj jupar arskäna ukarjama”+ sasa. 27 Ukatjja yoqanakaparojj akham sänwa: “Asnoy karuntʼarapipjjeta” sasa. Jupanakasti jankʼakiw karuntʼarapipjjäna. 28 Jupajj sarasaw thakin jaqtatäkäna uka jiwat cuerpo jikjjatäna, asnompi leonampisti jiwat cuerpo ladon saytʼatäsipkänwa. Leonasti janiw jiwat cuerporojj manqʼantkataynati, asnorus janirakiw kuns kamachkataynati. 29 Awki profetajj cheqpach Diosan serviripan jiwat cuerpop aptasajj asnoruw apjjatäna, ukatsti jupan markaparuw apjjarakïna, ukhamat jupatjam jachañataki ukhamarak imtʼjjañataki. 30 Jupajj jiwat cuerporojj pachpa sepulturaparuw imtʼjjäna, jiwat jaqetjamasti akham sasaw jachasipkakïna: “¡Nayan jilaja, kunarurak purtʼastasti!” sasa. 31 Jiwatar imtʼjjasasti, akham sasaw yoqanakapar säna: “Jiwjjä ukapachajja, kawkjantï cheqpach Diosan serviripajj imtʼatäki uka pachparuw imtʼjjapjjetäta. Chʼakhanakajsti chʼakhanakap ladoruw uchapjjarakïta.+ 32 Kuntï uka profetajj Jehová Diosan aruparjam Betel markankir altar contra arskäna ukasa, Samaria oraqenkir markanakan utjki uka alto cheqankir sagrado lugaranakan+ adorañatak* utanak contra arskäna ukanakasa, phoqasipuniniwa”+ sasa.

33 Taqe ukanak pasipansa, Jeroboán reyejj jan wali thakipan sarnaqaskakïnwa. Alto cheqankir sagrado lugaranakan sacerdotet servipjjañapatakejja, markankir jaqenakaruw sacerdotet uttʼayaskakïna.+ Jupajj kawkïr jaqenakatï sacerdotëñ munapkäna ukanakaruw sacerdotet uttʼayäna,* akham sasa: “Jupajj alto cheqankir sagrado lugaranakan servir sacerdoterakïpan”+ sasa. 34 Jeroboán+ reyin utapankirinakajj ukham juch lurapjjatap laykuw tʼunjatäpjjäna, oraqetsa chhaqtayatäpjjarakïna.+

14 Uka tiemponjja, Jeroboán reyin Abías yoqapaw usuntäna. 2 Ukatwa Jeroboán reyejj esposapar akham säna: “Mirä amp suma, esposajätam jan yatipjjañapatakejj sarasin yaqha jaqet isthapisinim, ukatsti Siló markar sararakim, Ahíya profetaw uka markankaski. Jupaw aka markan nayan reyïñajatak arsüna.+ 3 Tunka tʼantʼampi, mosqʼa tʼantʼanakampi, mä jarra miskʼimpi apjjarusajj jupan ukar saram. Jupaw kunatï yoqall wawasar paskani uk yatiyätam” sasa.

4 Jeroboán reyin warmipajj ukarjamaw luräna. Siló+ markar sarasajj Ahíya profetan utaparuw purïna. Ahíya profetajj wali awkëjjatap laykojj janiw uñj-jjänti.

5 Jehová Diosajj Ahíya profetar akham sataynawa: “Jeroboán reyin warmipaw wawapat jisktʼasir juman ukar jutaski, wawapasti usutawa. Jupar kamsätasa uk nayaw säma. Purinkani ukhajja, jupajj yaqha jaqet isthapitäniwa” sasa.

6 Kunapachatï warmejj punku mantasinkäna ukhajja, Ahíya profetajj jupan mantanitap istʼäna, akham sarakïnwa: “Jeroboán reyin warmipa mantasinkakim, ¿kunatsa jumajj yaqha jaqet isthapisisin jutta? Diosaw jumar jan wali yatiyäwinak yatiyañajatakejj ajllitu. 7 Jeroboán reyin ukar sarasajj akham sasin yatiyam: ‘Israelan Jehová Diosapajj akham siwa: “Israel markajar pʼeqtʼañamatakejj nayaw jumarojj markam taypit ajllissma.+ 8 Nayaw Davidan familiapat reino* aparta, ukatsti jumaruw uka reino churaraksma.+ David servirijajj mandamientonakaj phoqapunirïnwa, naya nayraqatansa kunatï cheqapäki ukanak taqe chuym phoqasaw arkarakitäna,+ ukampis jumajj janiw jupjamäktati. 9 Jan ukasti jumat nayra reyïpkäna taqe ukanakat sipansa, jukʼamp jan walinak lurtajja. Nayar chuym ustʼayañatakejj yaqha dios lurastajja,+ metalat lurat idolonaksa lurasiraktawa, nayarusti jaytanukustawa.+ 10 Ukatwa jumat jutirinakatakejj jan walinak apanëjja, familiamankir taqe chachanakarusa ukhamarak familiamankir jan khiti yanapirini jan chʼamani chachanakarus Israelat qʼal chhaqtayäjja. ¡Juma Jeroboán+ reyit jutirinakarojj qʼal chhaqtayäjja, kunjamtï maynejj wanu qʼal pichanukkejja, ukhamwa qʼal chhaqtayäjja! 11 Juma Jeroboán reyit jutirinakat khitinakatï markan jiwapkani ukanakarojj anunakaw manqʼantapjjani, marka anqäjjan jiwapkani ukanakarusti aycha manqʼani jamachʼinakaw manqʼantapjjarakini, Jehová Diosaw ukham pasañapatakejj arsu” sasa’.

12 ”Jichhajj sartasin utamar sarjjam. Markamar purjjät ukhaw yoqall wawamajj jiwjjani. 13 Israel markpachaw jupatjam jachapjjani, ukatjja imtʼjjapjjarakiniwa. Jeroboán reyin familiapankirinakatjja, uka wawan chuymapanakwa Israelan Jehová Diosapajj kunatï sumäki uk jikjjati, ukatwa Jeroboán reyin familiapat jupakejj mä sepulturar imtʼatäni. 14 Jehová Diosaw Israel markar apnaqañapatakejj yaqha rey jupatak uttʼayasini, uka reyejj horasaparuw Jeroboán+ reyin familiaparojj qʼal tukjani, jupatï munaspajja jichhürpachaw uk luraspa. 15 Jehová Diosaw Israelar tukjani, ukhamat umamp jawqʼsut mä soqosar uñtasit tukuñapataki. Israelarojj nayra awkinakapar+ churkäna uka suma oraqetsa saphitpach jikʼinukuni, Éufrates+ jawirat jukʼamp khuriruw apanukurakini, kuna laykutejj sagrado postenak+ lurasaw jupanakajj Jehová Diosar colerayapjje. 16 Jeroboán reyin juchanak luratapata ukhamarak Israel markar juchar puriyatapatwa Diosajj Israelar apanukuni”+ sasa.

17 Ukatsti Jeroboán reyin warmipajj sarjjänwa, Tirzá markaruw purjjarakïna. Utapan punku marcop pasäna ukhaw yoqall wawapajj jiwjjäna. 18 Uka wawarojj imtʼjjapjjänwa, Israel markpachaw jupatjam jachapjjarakïna. Ukajj kuntï Jehová Diosajj Ahíya sat profeta servirip taypejj arskäna ukarjamaw phoqasïna.

19 Jeroboán reyin yaqha sarnaqäwinakapasa, kunjamsa guerranakan nuwasïna+ ukanakasa, reyïsajj kunjamsa mark apnaqäna ukanakasa, Israelan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 20 Jeroboán reyejj 22 maranakaw reyit apnaqäna, ukatjja nayra awkinakapampiw samartʼjjäna.+ Jupa lantejj Nadab yoqapaw reyëjjäna.+

21 Ukapachajj Salomonan Rehoboam yoqapaw Judá markar reyit apnaqaskäna. Kunapachatï Rehoboamajj reyit uttʼayatäkäna ukhajj 41 maranïnwa, jupajj 17 maranakaw Jerusalén markan apnaqäna, Jehová Diosaw uka markarojj jupan sutip uchañatakejj+ Israelan taqe tribunakapat ajllïna.+ Rehoboam reyin mamapajj Naamá satänwa, jupajj ammonita warmïnwa.+ 22 Kunanakatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna ukanakwa Judá markankirinakajj lurapjjäna,+ juchanak lurasajj nayra awkinakapat sipansa Diosarojj jukʼamp colerayapjjäna.+ 23 Jupanakajj taqe jachʼa lomanakansa+ taqe jachʼa qoqa*+ jakʼanakansa, alto cheqankir sagrado lugaranaka, sagrado columnanaka+ ukhamarak sagrado postenak lurasisipkakïnwa. 24 Markanjja, templonkir prostituto chachanakaw utjäna.+ Jehová Diosajj israelitanak nayraqatat alisnukkäna uka markanakjamaw Judá markankirinakajj ajjtaskañanak lurapjjäna.

25 Rehoboam reyejj phesqëri mara apnaqjjäna ukhaw Egipto markan Sisac+ reyipajj Jerusalén contra nuwasiñatak makatäna.+ 26 Jehová Diosan utapansa reyin utapansa* kunanakatï wali valoranïkäna+ ukanakjja, Sisac reyiw apasjjäna. Jupajj taqwa apasïna, Salomonan lurat qori escudonaksa taqpach apasirakïna.+ 27 Uka escudonak lantejja, Rehoboam reyejj cobre metalatwa escudonak luräna, ukanaksti guardianakan* pʼeqtʼirinakaparuw katuyäna, uka guardianakaw reyin utapan* punkup uñjapjjäna. 28 Kunapachatï reyejj Jehová Diosan utapar sarirïna ukhajja, guardianakaw uka escudonak aptʼasit sarapjjerïna, ukatsti guardianakatak utjkäna uka utaruw imjjapjjerïna.

29 Rehoboam reyin yaqha sarnaqäwinakapasa taqe luratanakapasa, Judá markan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa.+ 30 Rehoboam reyimpi Jeroboán reyimpejj sapa kutiw jupanakkamajj guerran nuwasipjjäna.+ 31 Ukatjja Rehoboam reyejj nayra awkinakapampiw samartʼjjäna, jupajj Davidan Markapa+ sat markanwa nayra awkinakapamp imtʼatäjjäna. Rehoboam reyin mamapajj Naamá satänwa, ammonita warmirakïnwa.+ Jupa lantejj Abiyam*+ yoqapaw reyëjjäna.

15 Nebat chachan Jeroboán+ yoqapajj 18 maranak reyit apnaqaskäna ukhaw Abiyam chachajj Judá+ markan reyipäjjäna. 2 Abiyam reyejj kimsa maranakaw Jerusalenan apnaqäna. Jupan mamapajj Maacá+ satänwa, Absalón* chachan allchhiparakïnwa. 3 Jupasti kuna juchanaktï tatapajj lurkäna uka pachpa juchanakwa luraskakïna. David nayra awkipajj phoqat chuymampiw Jehová Diosarojj servïna, ukampirus jupajj janiw Diosar phoqat chuymamp sirvkänti. 4 Ukampis David+ laykojja, Jehová Diosajj Jerusalenan+ apnaqañapatakiw mä lámpara* juparojj churi, ukatwa jupa qhepat apnaqañapatakejj wawapar reyit uttʼayi, ukhamat Jerusalén markajj jan chhaqtañapataki. 5 Davidajj kunatï Jehová Dios nayraqatan cheqapäki ukwa luräna, kuntï Diosajj jupar maykäna ukarjam phoqasaw taqe jakäwipan sarnaqarakïna, kunanaktï Urías sat hitita+ chacharojj lurkäna uka mayanakwa jupajj jan istʼaskänti. 6 Rehoboam reyimpi Jeroboán reyimpejj sapüruw taqe jakäwipan jupanakkamajj guerran nuwasipjjäna.+

7 Abiyam reyin yaqha sarnaqäwinakapasa taqe luratanakapasa, Judá+ markan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. Abiyam reyimpi Jeroboán+ reyimpejj jupanakkamaw guerran nuwasipjjarakïna. 8 Ukatjja Abiyam reyejj nayra awkinakapampiw samartʼjjäna, Davidan Markapa sat markaruw imtʼjjapjjarakïna. Jupa lantejj+ Asá+ yoqapaw reyëjjäna.

9 Israelan Jeroboán reyipajj 20 maranak reyit apnaqaskäna ukhaw Asá chachajj Judá markan reyit apnaqañ qalltäna. 10 Asá reyejj 41 maranakaw Jerusalén markan reyit apnaqäna. Jupan awichapajj Maacá+ satänwa, Absalón* chachan allchhiparakïnwa. 11 Asá reyejj David nayra awkipjamarakiw Jehová Dios nayraqatan kunatï cheqapäki ukanak luräna.+ 12 Jupasti templonkir prostituto chachanakaruw uka oraqenakat alisnuküna,+ nayra awkinakapajj ajjtaskañ idolonaka* lurapkäna ukanaksa taqpach chhaqtayarakïna.+ 13 Maacá+ sat awichaparojj reinäñatsa apaqarakïnwa, kuna laykutejj uka awichapaw sagrado poster adorañatakejj* mä ajjtaskañ ídolo luräna. Asá reyejj uka ajjtaskañ ídolo+ apsusajj Cedrón+ vallenwa phichantäna. 14 Ukampis alto cheqankir sagrado lugaranakajj janiw chhaqtayatäkänti.+ Ukhamäkchïnsa Asá reyejj jiwañapkamaw* Jehová Diosar phoqat chuymamp servïna. 15 Ukatjja kunanaktï jupasa tatapas sagrador tukuykäna ukanakwa Jehová Diosan utaparojj apanïna: qollqempi, qorimpi, kunanakatï Diosan utapan serviñatak wakiskäna ukanakampi.+

16 Asá reyimpi Israel marka apnaqeri Baasá+ reyimpejj sapa kutiw jupanakkamajj guerran nuwasipjjäna. 17 Israelan Baasá reyipajj Judá contra makatasaw Ramá+ marka wasitat saytʼayañ qalltäna, ukhamat Asá reyejj apnaqkäna uka Judá+ markan oraqenakapat jan khitis mistuñapataki ni mantañapataki. 18 Ukatwa Asá reyejj Jehová Diosan utapana ukhamarak reyin utapan* imatäkäna taqe uka qollqempi qorimpi katusajj servirinakapar churäna, ukanakajj wali valoraninak imañ cheqanakan imatänwa. Ukatsti Asá reyejj Siria apnaqeri Ben-Hadad reyin+ ukaruw uka servirinakapar khitäna, ukapachajj Damasco markanwa Ben-Hadad reyejj jakaskäna. Jupajj Tabrimón chachan yoqapänwa, Hezión chachan allchhiparakïnwa. Asá reyejj jupar sarakïnwa: 19 “Jumamp nayampejj mä acuerdow* utjistu, tatamampi tatajampis ukhamaraki. Jumarojj qollqempi qorimpi apayasinksma, ukanakajj jumatak mä regalowa. Jichhajj Israel marka apnaqeri Baasá reyimpejj kuna acuerdotï* utjktam uk pʼakintjjam, ukhamat jupajj nayan ukat sarjjañapataki” sasa. 20 Ben-Hadad reyejj Asá reyin mayitaparojj istʼänwa, ukatwa jupajj ejercitonakapan pʼeqtʼirinakaparojj Israelankir markanak contra khitäna, jupanakasti Ijón+ markampi, Dan+ markampi, Abel-Bet-Maacá markampi katuntapjjäna, Kinéret oraqsa Neftalí tribun oraqenakapsa taqpach katuntapjjarakïna. 21 Kunapachatï Baasá reyejj taqe ukanak istʼäna ukhajja, janiw Ramá marka wasitat saytʼayañatak kuns lurjjänti. Jupajj Tirzá+ markanwa jakaskakïna. 22 Asá reyejj Judá markankir taqe jaqenakaruw jawsayäna. Jupanakajj qalanakampi maderanakampi Ramá markat apasjjapjjäna, ukanakampiw Baasá reyejj qalltan Ramá marka wasitat saytʼayaskäna. Asá reyejj ukanakampirakiw Benjamín tribunkir Gueba+ marksa Mizpá+ marksa wasitat saytʼayäna.

23 Asá reyin yaqha sarnaqäwinakapasa, wali chʼamampi luratanakapasa, taqe luratanakapasa, kawkïr markanaktï wasitat saytʼaykäna ukanakasa, Judá markan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. Ukampis wali awkëjjäna ukhajja, Asá reyirojj mä usuw kayunakapar katüna.+ 24 Ukatjja Asá reyejj nayra awkinakapampiw samartʼjjäna, jupajj Davidan Markapa sat markanwa nayra awkinakapamp imtʼatäjjäna, Davidajj jupan nayra awkipänwa. Asá reyi lantejj Jehosafat+ yoqapaw reyëjjäna. 

25 Asá reyejj pä maranak Judá markan reyit apnaqaskäna ukhaw Jeroboán reyin Nadab+ yoqapajj Israelan reyëjjäna, Israel markarojj pä maranakaw reyit apnaqarakïna. 26 Nadab reyejj kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna ukanak luraskakïnwa. Tatapar uñtasitaw jupajj sarnaqäna,+ tatapajj Israel markar juchar puriykäna uka pachpa juchanakwa lurarakïna.+ 27 Nadab contrajj Isacar tribunkir Ahíya chachan Baasá yoqapaw saytʼasïna. Kunapachatï Nadab reyimpi taqe israelitanakampejj filisteonakan Guibetón+ sat markap muyuntasipkäna ukhaw Baasá chachajj Nadab reyir jiwayäna. 28 Ukhamasti Asá reyejj kimsa maranak Judá markan reyit apnaqaskäna ukhaw Baasá chachajj Nadab reyir jiwayäna, ukatsti jupa lantejj Baasá chachaw reyëjjäna. 29 Reyëjjasajj jankʼakiw Jeroboanan taqe familiapar jiwarayäna, janiw ni maynirus Jeroboanan familiapat jiltʼaykänti. Kunjamtï Jehová Diosajj Ahíya sat silonita+ servirip taypejj arskäna ukarjamaw jupanakarojj qʼal chhaqtayäna. 30 Taqe ukanakajj Jeroboán reyin juchanak luratapata, Israel markarus juchar puriyatapata ukhamarak Israelan Jehová Diosapar wal chuym ustʼayatapatwa ukham pasäna. 31 Nadab reyin yaqha sarnaqäwinakapasa taqe luratanakapasa, Israelan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 32 Asá reyimpi Israel markan Baasá reyipampejj sapa kutiw jupanakkamajj guerran nuwasipjjäna.+

33 Kunapachatï Asá reyejj kimsa maranak Judá markan reyit apnaqaskäna ukhaw Ahíya chachan Baasá yoqapajj Tirzá markan Israel markpachar reyit apnaqjjäna, jupajj 24 maranakaw reyit apnaqäna.+ 34 Ukampis Baasá reyejj kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïkäna ukanak luraskakïnwa.+ Jeroboán reyir uñtasitaw jupajj sarnaqäna, Jeroboanajj Israel markar juchar puriykäna uka pachpa juchanakwa lurarakïna.+

16 Ukatjja Baasá reyi contraw Jehová Diosajj Hananí+ chachan Jehú+ yoqap taypejj arsüna, akham sasa: 2 “Jumarojj laqʼat waytsmajja, Israel markajar pʼeqtʼañamatakiw uttʼayaraksmajja,+ ukampis jumajj Jeroboanar uñtasitaw sarnaqtajja, Israel markajarus juchachasiytawa, ukhamatwa jupanakajj juchanakapamp chuym ustʼayapjjetu.+ 3 Jichhasti Baasá reyirusa familiaparus qʼal chhaqtayäjja, familiaparojj Nebat chachan Jeroboán+ yoqapan familiaparjamaw tukuyäjja. 4 Baasá reyin familiapat markan jiwapkani ukanakarojja, anunakaw manqʼantapjjani. Familiapat marka anqäjjan jiwapkani ukanakarusti, aycha manqʼani jamachʼinakaw manqʼantapjjarakini” sasa. 

5 Baasá reyin yaqha sarnaqäwinakapasa, luratanakapasa, wali chʼamampi luratanakapasa, Israelan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 6 Baasá reyejj nayra awkinakapampiw samartʼjjäna, juparojj Tirzá+ markanwa imtʼjjapjjarakïna. Jupa lantejj Elá sat yoqapaw reyëjjäna. 7 Baasá reyejj Jeroboán chachan familiapjamarakiw jan wali luratanakapampi Jehová Diosar chuym ustʼayäna, Nadab chacharus jiwayarakïnwa, ukatwa Jehová Diosajj Baasá reyi contra ukhamarak familiap contrajj Hananí chachan Jehú yoqap taypi arsüna.+

8 Asá reyejj 26 maranak Judá markan reyit apnaqaskäna ukhajja, Baasá chachan Elá sat yoqapaw Tirzá markan Israelar reyit apnaqjjäna, jupasti pä maranakaw reyit apnaqäna. 9 Elá reyejj Tirzá markanwa Arzá chachan utapan machjasiñkam umaskäna, ukhaw Zimrí sat serviripajj jupa contra saytʼasïna. Zimrí chachajj Elá reyin guerran nuwasiñatak taqpach carronakapat chikatanir pʼeqtʼirïnwa. Arzá chachasti Tirzá markan reyin utapat* encargatänwa. 10 Kunapachatï Asá reyejj 27 maranak Judá markan reyit apnaqaskäna ukhaw Zimrí chachajj mantasin Elá reyir jiwayäna,+ Elá reyi lantejj Zimrí chachaw reyëjjäna. 11 Reyëjjäna ukhasti, tronopar qontʼasisajj jankʼakiw jupajj Baasá chachan taqpach familiapar jiwarayäna. Zimrí chachajj janiw ni mä chachsa jiltʼaykänti, Baasá chachan familiapatsa* amigonakapatsa taqe chachanakaruw jiwarayäna. 12 Kunjamtï Jehová Diosajj Jehú+ profeta taypi Baasá contra arskänjja, ukarjamaw Zimrí chachajj Baasá chachan familiaparojj taqenir jiwarayäna. 13 Baasá chachampin Elá yoqapampin taqe jucha luratanakapata ukhamarak Israel markar kuna juchanakampitï juchachasiyapkäna taqe ukanakatwa ukajj pasäna, jupanakajj Israelan Jehová Diosaparojj jan kunatak serviri idolonakampiw chuym ustʼayapjjäna.+ 14 Elá reyin yaqha sarnaqäwinakapasa, taqe luratanakapasa, Israelan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa.

15 Asá reyejj 27 maranak Judá markan reyit apnaqaskäna ukhaw Zimrí chachajj Tirzá markan paqallqo urunak reyïna. Ukañkamasti Israelan tropanakapajj Guibetón+ marka contra nuwasiñatakiw campamentonakap saytʼayasipjjäna, uka markajj filisteonakan markapänwa. 16 Ukatjja campamentonakap saytʼayapkäna uka soldadonakajj akham siri istʼapjjäna: “Zimrí chachajj reyi contraw saytʼi, jiwayarakiwa” sasa. Ukatwa taqpach soldadonakajj* Omrí+ sat ejerciton pʼeqtʼiriparojj Israel markan reyipäñapatak uka urun campamenton uttʼayapjjäna. 17 Omrí chachampi taqpach soldadonakampejj* Guibetón markat makatasajj Tirzá markaruw muyuntapjjäna. 18 Kunapachatï Zimrí chachajj markan katuntatäjjatap uñjäna ukhajja, reyin utapankkäna* uka jachʼa torrer mantasajj reyin utap* nakhantayäna, jupasti ukanwa ninampi phichantat jiwarakïna.+ 19 Jupajj Jehová Dios nayraqatan jan walinak lurasasa Jeroboanar uñtasit sarnaqasasa, juchanakwa luräna, Israel markarus jucharuw puriyäna,+ ukatwa ukanakajj pasäna. 20 Zimrí reyin yaqha sarnaqäwinakapasa, contra saytʼasitapasa, Israelan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa.

21 Ukapachaw Israel markajj payar jaljtäna. Markankirinakat mä grupojja, Guinat chachan Tibní yoqaparuw arkapjjäna, juparuw reyit uttʼayañ munapjjarakïna. Mä gruposti Omrí chacharuw arkapjjarakïna. 22 Ukampis Omrí chachar arkir jaqenakajja, Guinat chachan Tibní yoqapar arkir jaqenakaruw atipjapjjäna. Tibní chachajj jiwjjänwa, Omrí chachaw reyëjjarakïna.

23 Asá reyejj 31 maranak Judá markan reyit apnaqaskäna ukhaw Omrí chachajj Israelan reyipäjjäna, jupasti 12 maranakaw reyit apnaqäna. Sojjta maranakaw Tirzá markan apnaqarakïna. 24 Omrí chachajj pä talento* metal qollqempiw Sémer* chachat Samaria+ qollu aläna, uka qollunsti mä marka saytʼayäna. Jupan saytʼayat markarojj Samaria suti uchäna, uka qollun dueñopajj Sémer sutinïtap layku. 25 Omrí reyejj kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïki ukwa luräna, jupat nayra reyïpkäna ukanakat sipansa jukʼamp jan walïnwa.+ 26 Omrí reyejj Nebat chachan Jeroboán yoqapar uñtasitaw sarnaqäna, Jeroboán chachajj Israel markar juchachasiykäna uka pachpa juchanakwa lurarakïna, jupanakajj jan kunatak serviri idolonakapampiw Israelan Jehová Diosapar chuym ustʼayapjjäna.+ 27 Omrí reyin yaqha sarnaqäwinakapasa, luratanakapasa, guerranakan atipjatapasa, Israelan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 28 Ukatjja Omrí reyejj nayra awkinakapampiw samartʼjjäna, jupajj Samaria markan imtʼatäjjänwa. Jupa lantejj Acab+ yoqapaw reyëjjäna.

29 Asá reyejj 38 maranak Judá markan reyit apnaqaskäna ukhajja, Omrí reyin Acab yoqapaw Israel markan reyipäjjäna. Omrí reyin Acab yoqapajj 22 maranakaw Samaria+ markat Israelar apnaqäna. 30 Jehová Dios nayraqatanjja, Omrí reyin Acab yoqapajj jupat nayra reyïpkäna taqe ukanakat sipans jukʼamp jan walïnwa.+ 31 Nebat chachan Jeroboán+ yoqapjam sarnaqañajj janis kuna juchäkaspa ukham amuyasajja, Acab reyejj sidonionakan+ reyipäki uka Etbaal chachan Jezabel+ phuchaparuw warmipäñapatak katusïna, Baal+ diosar servisajj nayraqatapanwa altʼasirakïna. 32 Samaria markan Baal diosatak lurkäna uka Baal diosan templopanjja,*+ mä altar saytʼayarakïna. 33 Acab reyejj sagrado poste+ lurarakïna. Israelan Jehová Diosapar chuym ustʼayañatakisti, jupat nayra Israelan reyïpkäna taqe ukanakat sipans jukʼamp jan walinakwa luräna.

34 Acab reyejj apnaqkäna uka urunakansti, Hiel sat betelita chachajj Jericó marka wasitat saytʼayäna. Cimientonakap uchasajj Abiram sat jilïr yoqall wawap aptʼasïna, punkunakap uchasasti Segub sat sullka yoqall wawap aptʼasirakïna. Taqe ukanakajj kuntï Jehová Diosajj Nun chachan Josué yoqap taypi arskäna ukarjamaw phoqasïna.+

17 Ukatsti Galaad+ oraqen jakiri Elías*+ sat tisbita chachajja, akham sasaw Acab reyir säna: “¡Kunjamtï Israelan Jehová Diosapajj cheqpachapun jakkir Diosäkejja, nayas jupar sirvkaraktjja,* ordenkä ukhakamajj janiw jallusa ni sullasa mä qhawqha maranakajj utjkaniti!”+ sasa.

2 Jehová Diosajj akham sasaw Eliasar säna: 3 “Aka cheqat sarjjam, inti jalsu toqer sarasajj Kerit sat vallenwa imantasïta, Jordanat inti jalsu toqena. 4 Uka vallen jalaskir umapatwa umasïta, ukan jumar manqʼa churapjjañapatakejj cuervo jamachʼinakaruw ordenäjja”+ sasa. 5 Ukatwa Eliasajj jankʼak sarjjasin kuntï Jehová Diosajj siskäna ukarjam luräna. Jupasti sarjjasajj Kerit vallenwa quedasïna, Jordanat inti jalsu toqena. 6 Cuervo jamachʼinakasti, tʼantʼampi aychampi alwajj jupatak apanirapipjjäna, jaypʼu toqerusti tʼantʼampi aychampi apanirapipjjarakïna. Vallen jalaskir umapatwa jupajj umasirakïna.+ 7 Ukampis uka oraqen jallu jan puritapatjja, jalaskir umajj mä qhawqha urunakat wañtʼjjänwa.+

8 Jehová Diosajj akham sasaw Eliasar säna: 9 “Sidón oraqenkir Sarepta sat markar saram, ukanwa quedasïta. Nayajj ukanwa mä viuda warmirojj jumar manqʼa churañapatak mayëjja”+ sasa. 10 Ukatwa jupajj Sarepta markar saräna. Kunapachatï uka markan punkupar purïna ukhajja, mä viuda warmiruw lawanak pallthapiskir uñjäna. Uka warmir jawsasajj akham sänwa: “Mirä amp suma, mä jukʼa umay umtʼañajatak wajjtʼita”+ sasa. 11 Um aptir saraskäna ukhajja, Eliasajj akham sasaw jupar jawsasin sarakïna: “Mirä amp suma, tʼantʼamp kunay wajjtʼita” sasa. 12 Uk satasti warmejj sarakïnwa: “Kunjamtï Jehová Diosajj cheqpachapun jakkir Diosäkejja, janiw tʼantʼajj nayan utjkituti. Mä jachʼi jakʼukiw wakullajan utjitu, yurujansti mä jukʼa aceitekiw utjarakitu.+ Jichhajj mä qhawqha lawanakwa pallthapiskta, ukhamat utar mantasajj yoqall wawajampitaki nayampitak mä kunsa wakichtʼasiñajataki. Ukatjja manqtʼasisajj jiwjjapjjarakïwa” sasa.

13 Ukatjja akham sasaw Eliasajj jupar sarakïna: “Jan ajjsaramti. Utar mantasajj kuntï siskta uk luraskakim. Ukampis nayraqatajj jiltʼki uka jakʼumat mä moroqʼo tʼantʼa lurtʼarapita, aka anqaruw ukatjj apanirapitäta. Ukjjaruw jumatakisa yoqall wawamatakisa manqtʼasiñatakejj kuns wakichtʼasiskäta. 14 Israelan Jehová Diosapajj akham siwa: ‘Jehová Diosajj aka oraqer jallu puriyankani uka urkamajja, wakullan utjki uka jakʼojj janiw tukuskaniti, yurun utjki uka aceites janirakiw wañtʼkaniti’+ sasa”. 15 Ukatwa jupajj sarasin kunjamtï Eliasajj siskäna ukarjam luräna. Warmitakisa, familiapatakisa, Eliasatakisa, walja urunakaw manqʼañajj utjäna.+ 16 Kunjamtï Jehová Diosajj Elías taypejj arskän ukarjamaw wakullan utjkäna uka jakʼojj jan tukuskänti, yurun utjkäna uka aceites jan wañtʼkänti.

17 Ukanak pasatatjja, utani warmin wawapajj usuntjjänwa, walpun usuntasajj jiwjjarakïnwa.*+ 18 Ukatwa warmejj Eliasar akham säna: “Cheqpach Diosan serviripa, ¿kunsa nayajj juma contra lurtjja? ¿Juchaj amtayirit jutta, ukhamat wawajar jiwayañataki?”+ sasa. 19 Ukampis Eliasajj akham sasaw jupar säna: “Wawam churita” sasa. Ukatjja warmit wawa ichoqasajj kawkjankkäntï jupajj uka patjja cuartoruw ichüna, ikiñaparuw ichjjatarakïna.+ 20 Eliasajj akham sasaw Jehová Diosar jachʼat mayisïna: “Jehová Dios Tata,+ nayan Diosaja, ¿nayar qorpachkitu uka viuda warmirojj yoqall wawapar jiwayasati tʼaqesiyäta?” sasa. 21 Kimsa kuti uka wawar qhomthapisajja, akham sasaw Jehová Diosarojj jachʼat mayisïna: “Jehová Dios Tata, nayan Diosaja, mirä amp suma, aka wawarojj mayampiy jakayam” sasa. 22 Jehová Diosajj Eliasan mayisitap istʼänwa,+ uka wawajj wasitat jakjjarakïna.+ 23 Eliasasti uka wawar ichjjarusajj patjja cuartot manqhankir cuartoruw ichoqanïna. Mamapar churjjasajja, Eliasajj akham sarakïnwa: “Uñjam, wawamajj jakaskiwa”+ sasa. 24 Ukatwa warmejj Eliasar akham säna: “Jichhajj yattwa, cheqpachapuniw jumajj Diosan mä serviripätajja,+ Jehová Diosan arunakap arskta uka arunakas cheqarakiwa” sasa.

18 Qhepatsti kimsa maranak jallojj jan purjjäna+ ukhajja, Jehová Diosajj akham sasaw Eliasar säna: “Acab reyin ukar saram, nayaw aka oraqerojj jallu puriyanëjja”+ sasa. 2 Ukatwa Eliasajj Acab reyin ukar saräna, manqʼat pistʼañajj añchapuniw+ Samaria oraqen utjarakïna.

3 Acab reyejj utapat* encargatäkäna uka Abdías chacharuw jawsäna. (Abdías chachajj Jehová Diosarojj wal ajjsaräna. 4 Kunapachatï Jezabel+ warmejj Jehová Diosan profetanakapar jiwaraykäna ukhajja, Abdías chachajj 100 profetanakarojj qollu pʼiyanakaruw imantäna, 50 profetanakarojj mä qollu pʼiyaruw imantäna, 50 profetanakarusti yaqha qollu pʼiyaruw imantarakïna, jupanakarojj tʼantʼsa umsa churarakïnwa). 5 Ukatjja Acab reyejj akham sasaw Abdiasar säna: “Aka markpach muytanim, taqe uma jalsunakampiru taqe vallenakampir sararakim. Caballonakana ukhamarak mulanakan jakasipkakiñapatakejja, inas pastonakajj utjaskchi, ukhamat taqe uywanakasajj jan jiwarapjjañapataki” sasa. 6 Ukatsti jupanakajj kawkïr oraqenaktï sarapjjañapäkäna uk payaruw jaljasipjjäna. Acab reyejj sapakiw mä thak saräna, Abdías chachasti sapakiw yaqha thak sararakïna.

7 Kunapachatï Abdiasajj thak saraskäna ukhajja, Elías profetaw jupan ukar jutäna. Abdías chachajj ukspachaw Elías profetätap amuyäna, oraqer puriñkam altʼasisajj akham sänwa: “Elías tata, ¿jumätati?”+ sasa. 8 Eliasajj akham sarakïnwa: “Nayätwa. Saram, ‘Eliasaw akanki’ sasin tata reyimar yatiyanim” sasa. 9 Ukampis Abdías chachajj akham sänwa: “¿Kuna jucharak nayajj lurtsti, ukhamat naya servirimarojj Acab reyir katuyañamatakisti? Jupajj jiwayitaniwa. 10 Kunjamtï juman Jehová Diosamajj cheqpachapun jakkir Diosäkejja, jachʼa reyijajj taqe markanakana ukhamarak taqe reinonakanwa* jumar thaqaytamjja. Jupanakajj ‘janiw akankkiti’ sasin sapjjäna ukhajja, reyejj uka reinorusa jan ukajj uka markarus mä juramento lurayäna, ukhamat jumar jan katjapjjatap cheqätap uñachtʼayapjjañapataki.+ 11 Jichhajj akham sistawa: ‘Saram, “Eliasaw akanki” sasin jachʼa reyimar yatiyanim’ sasa. 12 Nayajj juman ukat sarjjä ukhajja, Jehová Diosan espiritupaw nayan jan uñtʼat lugarar apjjätam.+ Kunapachatï nayajj Acab reyir jumat yatiyä ukhajja, jumar jan katjasajj cheqpachapuniw jupajj nayar jiwayitani. Ukampis naya servirimajj waynitutpachwa Jehová Diosarojj ajjsarta. 13 Tata, ¿janit jumarojj ak yatiyapktamjja? Kunapachatï Jezabel warmejj Jehová Diosan profetanakapar jiwaraykäna ukhajja, nayaw Jehová Diosan 100 profetanakaparojj qollu pʼiyanakar imantayäta, 50 profetanakarojj mä qollu pʼiyaru, 50 profetanakarusti yaqha qollu pʼiyaruraki, tʼantʼsa umsa jupanakarojj churarakiyätwa.+ 14 Ukampis jichhajj akham sistawa: ‘Saram, “Eliasaw akanki” sasin tata reyimar yatiyanim’ sasa. Jupajj cheqpachapuniw nayar jiwayitani” sasa. 15 Eliasajj akham sarakïnwa: “Kunjamtï ejercitonakan Jehová Diosapajj cheqpachapun jakkir Diosäkejja, nayas jupar sirvkaraktjja,* jichhürpachaw nayajj jupa nayraqatan uñstäjja” sasa.

16 Ukatjja Abdías chachajj Acab reyin ukar sarasajj taqe ukanak yatiyäna, Acab reyisti Elías profetan ukaruw sararakïna.

17 Eliasar uñjasasti Acab reyejj ukspachaw akham säna: “¡Akankaskarakitätasä! ¡Jumaw Israel markarojj sinti jan waltʼäwinak* apantajja!” sasa.

18 Eliasajj akham sarakïnwa: “Israel markar jan waltʼayirejj janiw nayäkti, antisas Jehová Diosan mandamientonakap apanukusasa Baal+ diosanakar arkasasa, jumampi tataman familiapampiw Israelarojj jan waltʼayapktati. 19 Jichhajj Carmelo+ qollur jutapjjañapatak Israel markpachar jawsthapim, Baal diosan 450 profetanakaparusa, sagrado poster+ adoriri* 400 profetanakarus jawsthapirakim, jupanakajj Jezabel warmin mesapatwa manqʼapjje” sasa. 20 Ukatwa Acab reyejj Israel markpachar yatiyanipjjañapatakejj jaqenak khitäna, profetanakarojj Carmelo qolluruw tantachtʼarakïna.

21 Ukatsti Elías profetajj markpachar jakʼachasisajj akham sänwa: “¿Kunapachkamas jumanakajj payachasipjjäta?*+ ¡Jehová Diosatejj cheqpach Diosächi ukhajja, jupar arkapjjam!+ ¡Baal diosatï cheqpach diosächejja, jupar arkapjjarakim!” sasa. Ukampis markankirinakajj janiw juparojj kamsapkänsa. 22 Eliasajj akham sasaw markankirinakar säna: “Jehová Diosan profetanakapat naya sapakëjjtwa,+ ukampis Baal diosan profetanakapajj 450 chachanakäpjjewa. 23 Jumanakajj pä torillo churapjjeta, profetanakajj mä torillo ajllisipjjpan, ukatsti jiskʼa jiskʼa kharinoqasajj lawanak patjjar uchapjjpan, ukampirus janiw nina naktayapjjañapäkiti. Nayajj mayni torillo wakichtʼasajj lawanak patjjaruw ucharakëjja, janirakiw nina nayktaykäti. 24 Ukatjja jumanakajj diosamaruw sutipat artʼasipjjäta,+ nayasti Jehová Diosaruw sutipat artʼasirakëjja. Kawkïr Diosatï alajjpachat nina saraqayankani ukaw cheqpach Diosätap uñachtʼayani”+ sasa. Uk istʼasasti markpachaw akham sapjjäna: “Kuntï arskta ukajj walikiwa” sasa.

25 Elías profetajj Baal diosan profetanakaparojj akham sarakïnwa: “Jumanakaw nayat sipansa waljanïpjjtajja, ukhamajj mä torillo ajllisisajj jumanakay nayraqat wakichtʼapjjam. Ukatsti jumanakan diosaman sutipat artʼasipjjarakim, ukampis janiw nina naktayapjjañamäkiti” sasa. 26 Ukatwa jupanakajj kawkïr torilltï ajllisipkäna uk katusajj wakichtʼapjjäna, alwat chika urkamaw Baal diosan sutipat akham sasin artʼasipjjarakïna: “¡Baal dios, jaysanipjjetaya!” sasa. Ukampis janiw kuna arus istʼaskänti, janirakiw khitis jaysankänti.+ Altar lurapkäna uka ladonwa jupanakajj thoqtas thoqtas altar muyupjjäna. 27 Niya chika uröjjäna ukhajja, Eliasajj jupanakat burlasiñwa qalltäna, akham sasa: “¡Jukʼamp jachʼat artʼapjjam! ¡Cheqas jupajjay diosächejja!+ Inas jupajj mä kunats walpun lupʼiskchi,* jan ukajj inas necesidadanakap lurir sarchi.* ¡Jan ukajj inas jupajj ikiskchi, ukhamat maynin sartayañapataki!” sasa. 28 Jupanakajj wali jachʼatwa artʼasipjjäna, costumbreparjam lurasasti, cuerponakap wilamayak lurjasiñkamaw cuchillonakampi lanzanakamp kharinoqasipjjäna. 29 Chika urojj pasjjänwa, ukampis jaypʼu toqer grano ofrenda loqtaski uka horaskamaw jupanakajj loqhenakar* uñtat tukupjjäna. Ukampis janiw kuna arus istʼaskänti, janirakiw khitis jaysankänti, Baal diosajj janiw jupanakarojj istʼkarakïnti.+

30 Ukatjja Elías profetajj akham sasaw markpachar säna: “Nayar jakʼachasinipjjeta” sasa. Ukatwa markpachajj jupar jakʼachasipjjäna. Ukatsti allthapitäkäna uka Jehová Diosan altarapwa wasitat saytʼayäna.+ 31 Jacobun yoqanakapan tribunakapajj qhawqhäpkäntï ukarjamaw Elías profetajj 12 qalanak apthapïna, Jehová Diosaw Jacoburojj akham säna: “Jumajj Israel satäjjätawa”+ sasa. 32 Uka qalanakampejja, Eliasajj Jehová Diosan sutip jachʼañchañatakiw mä altar saytʼayäna,+ uka altar muytpacharojj mä qʼawa allsurakïna. Taqpach uka oraqerojj niya tunka kilo* phawañatak jathanakaw mantaspäna. 33 Ukatjja lawanakwa wakichtʼäna, torillor jiskʼa jiskʼa kharinoqasajj uka lawanak patjjaruw uchäna.+ Ukatsti akham sarakïnwa: “Pusi wakullanakar um phoqarayapjjam, ukatjja nakhantayat ofrenda patjjarusa lawanak patjjarus uka umamp warakipapjjarakim” sasa. 34 Eliasajj jankʼakiw akham säna: “Wasitat uk lurapjjam” sasa. Ukatwa jupanakajj uk lurapjjäna. Ukatsti Eliasajj mayampiw akham säna: “Mä kutimp uk lurapjjam” sasa. Ukatwa jupanakajj mä kutimp uk lurapjjäna, ukampejj kimsa kutëjjänwa. 35 Umajj altar muytpacharuw jithitatäna, allskäna uka qʼawarus umampiw Eliasajj phoqantäna.

36 Jaypʼu toqeru grano ofrenda loqtañ horasäjjäna+ ukhajja, Elías profetajj altarar jakʼachasisajj akham sänwa: “Jehová Dios Tata, Abrahanampina,+ Isaacampina,+ Israelampin Diosapa, jichhürojj Israel markan Diosätam taqeni yatipjjpan, nayan jumar servitajsa juman arunakamarjam taqe akanak luratajsa yatipjjarakpan.+ 37 ¡Jehová Dios Tata, jaysanikitaya! ¡Jaysanikitaya! Ukhamatwa aka markajj juman cheqpach Jehová Diosätam yatipjjani, jupanakan jumar kuttʼjjapjjañapataki yanaptʼaskatamsa* yatipjjarakini”+ sasa.

38 Ukjjarusti Jehová Diosan ninapaw saraqanïna, uka ninajj nakhantayat ofrendsa,+ lawanaksa, qalanaksa, laqʼsa qʼalpun nakhantäna, qʼawan utjkäna uka umsa wañsuyarakïnwa.+ 39 Kunapachatï taqpach jaqenakajj ukanak uñjapjjäna ukhajja, ukspachaw jupanakajj oraqer puriñkam altʼasisajj akham sapjjäna: “¡Jehová Diosaw cheqpach Diosajja! ¡Jehová Diosaw cheqpach Diosajja!” sasa. 40 Elías profetajj akham sasaw jupanakar säna: “¡Baal diosan profetanakapar katuntapjjam! ¡Janiw ni maynirus escapayapjjañamäkiti!” sasa. Jupanakasti jankʼakiw profetanakar katuntapjjäna, ukatsti Eliasajj Cisón+ lugaran jalir umapar apasaw jupanakar jiwarayäna.+

41 Ukatjja Eliasajj akham sasaw Acab reyir säna: “Manqtʼasir umtʼasir makatam, nayajj jallun wal jutatap istʼta”+ sasa. 42 Ukatwa Acab reyejj manqtʼasir umtʼasir makatäna. Ukampis Elías profetajj Carmelo qollu patjjaruw makatäna, oraqer qonqortʼasisajj qonqorinakapkamaw ajanup altʼarakïna.+ 43 Ukatsti serviriparojj akham sänwa: “Mirä amp suma, makatasajj lamar qota toqer uñtanim” sasa. Serviripajj makatasaw uñtanïna, ukatsti sarakïnwa: “Janiw kunas utjkiti” sasa. Eliasajj paqallq kutiw “mayamp uñtanim” sasin säna. 44 Paqallqöri kutin uñtir sarasajja, serviripajj akham sänwa: “¡Uñjam! Mä jiskʼa qenayaw lamar qota toqet mistusinki, ukajj mä jaqen ampar tʼajjllip ukchʼarakiwa” sasa. Eliasasti sarakïnwa: “Saram, Acab reyir akham sasin yatiyanim: ‘¡Carrom wakichtʼasim! ¡Jallump jan katjayasiñamatakejj jankʼak saraqam!’ sasa”. 45 Ukañkamasti alajjpachajj qenayanakampiw chʼamaktʼäna, thayas wal thaytʼanïna, jallojj walpun purintarakïna.+ Acab reyisti carropatwa Jezreel+ markar saraskäna. 46 Ukampis Jehová Diosaw Eliasarojj chʼam churäna, Eliasajj cinturapar isip chinuntasisajja,* Jezreel markar puriñkamaw Acab reyin nayraqatap thak tʼijüna.

19 Ukatjja Acab+ reyejj taqe kunanaktï Eliasajj lurkäna ukhamarak kunjamsa jupajj taqe profetanakar espadamp jiwarayäna+ ukanakwa Jezabel+ warmir yatiyäna. 2 Ukatwa Jezabel warmejj Eliasan ukarojj mä jaqer khitäna, akham sañapataki: “¡Janitï qharür aka horasarojj jumajj profetanakar jiwaykta uka kikpa jiwaykämajja, diosanakajj kutin kutin nayar castiguitpan!” sasa. 3 Eliasasti wal ajjsarayasïna, ukatwa jupajj jakañap salvañatakejj escapjjäna.+ Judá+ oraqenkir Beer-Seba+ markar purisajja, uka markaruw serviripar jaytjjarakïna. 4 Eliasajj wasar oraqer mantasajj jurnälaw viajïna, mä retama ali cheqar purisajj ukanwa jupajj qontʼasïna. Jupasti jiwañ munasajj akham sänwa: “¡Ukhakamakëjjpan! Jehová Dios Tata, jakañaj* apaqjjakita,+ nayajj janiw nayra awkinakajat sipansa jukʼamp sumäkti” sasa.

5 Retama manqhar winktʼasajj ukanwa jupajj iktʼasjjäna. Ukampis mä angelaw mä akatjamat jupar llamktʼasajj+ akham säna: “Sartam, manqtʼasim”+ sasa. 6 Kunapachatï jupajj uñtäna ukhajja, umani mä jarrampi pariptayat qalanak patjjaru uchata mä moroqʼo tʼantʼampi uñjäna, ukanakajj pʼeqep jakʼan uchatänwa. Jupasti manqtʼasïnwa, umtʼasïnwa, ukatjja wasitat winktʼasirakïna. 7 Uka qhepatjja Jehová Diosan angelapaw payïri kutin kuttʼanïna, jupar llamktʼasajj akham sarakïnwa: “Sartam, manqtʼasim, jan ukasti viajkasajj janiw aguantañ puedkätati” sasa. 8 Ukatwa jupajj sartasin manqtʼasïna, umtʼasïna. Uka manqʼampi chʼamañchtʼataw jupajj 40 urumpi 40 arumamp saräna, cheqpach Diosan Horeb sat qollupar+ puriñkama.

9 Ukanwa jupajj mä qollu pʼiyar mantasajj+ uka arumajj samartʼäna. Ukatjja Jehová Diosaw jupar akham säna: “Elías, ¿kunsa jumajj akan luraskta?” sasa. 10 Uk satasti jupajj akham sänwa: “Nayajj ejercitonakan Jehová Diosaparuw*+ taqe chuyma sirvta. Israel markajj juman pactom jaytanukupjjewa,+ altaranakamsa allthapipjjewa, profetanakamarus espadampiw jiwarayapjje,+ naya sapakiw jiltʼjjta. Jichhajj nayar jiwayañatakiw jupanakajj thaqasipkitu”+ sasa. 11 Ukampis Diosajj akham sänwa: “Aka cheqat mistusajj naya Jehová Dios nayraqatan qollun saytʼasinim” sasa. ¡Jehová Diosajj Eliasan jakʼap pasaskäna!+ Ukatjja wali chʼamani mä jachʼa thayaw Jehová Dios nayraqatan qollunak jaljtayaskäna,+ qarqanaksa* chʼiyjaskäna, ukampis Jehová Diosajj janiw thayankkänti. Wali chʼamani jachʼa thaya qhepatjja mä terremotow+ utjarakïna, ukampis Jehová Diosajj janiw terremotonkkänti. 12 Terremoto qhepatjja, mä ninaw utjarakïna,+ ukampis Jehová Diosajj janiw ninankkänti. Nina qhepatjja, jiskʼat parliri mä suma qoña aruw istʼasirakïna.+ 13 Uka aru istʼasasti jankʼakiw Eliasajj profeta isipampi+ ajanup imtʼasisajj mistüna, jupajj qollu pʼiyar mantañ cheqaruw saytʼasirakïna. Ukatjja akham sasaw uka arojj Eliasar jisktʼäna: “Elías, ¿kunsa jumajj akan luraskta?” sasa. 14 Uk satasti jupajj akham sänwa: “Nayajj ejercitonakan Jehová Diosaparuw* taqe chuyma sirvta. Israel markajj juman pactom jaytanukupjjewa,+ altaranakamsa allthapipjjewa, profetanakamarus espadampiw jiwarayapjje, naya sapakiw jiltʼjjta. Jichhajj nayar jiwayañatakiw jupanakajj thaqasipkitu”+ sasa.

15 Jehová Diosajj jupar akham sänwa: “Kuttʼam, Damasco markankir wasara oraqer saram. Ukar purisajja, Hazael+ chacharuw Siria markan reyipat uttʼayäta.* 16 Ukatjja Nimsí chachan Jehú sat allchhiparuw Israel markan reyipäñapatak uttʼayäta,*+ Abel-Meholá lugaran jakasiri Safat sat chachan Eliseo* yoqaparuw juma lanti profetat serviñapatak uttʼayarakïta.+ 17 Hazael chachan espadapat escapkani+ ukarojja, Jehú chachaw jiwayani.+ Jehú chachan espadapat escapkani ukarusti Eliseow jiwayarakini.+ 18 Israel+ markanjja 7.000 jaqenakaw utjaskitu, jupanakasti janiw Baal+ diosatakejj qonqortʼasipkiti, ni jampʼattʼapkarakisa”+ sasa.

19 Ukatwa jupajj uka cheqat sarjjasajj Safat chachan Eliseo yoqapar uñjäna, Eliseojj 12 yunta toronakampiw qholliskäna, ukampis jupajj qhep qhepankir paris toronakampïskänwa. Elías profetajj Eliseor jakʼachasisaw profeta isipampi+ uchäna. 20 Ukatjja jupajj toronak jaytasajj Eliasan ukaruw tʼijüna, akham sasa: “Mirä amp suma, tatajampiru mamajampir jampʼattʼasin sarjjä saniñatakiy khitita. Ukatsti jumarojj arkaskämawa” sasa. Eliasajj sarakïnwa: “Saraskakim, nayajj janiw jarkʼkämati” sasa. 21 Eliseojj kuttʼasaw mä paris toro katusin kharinuküna, uka toronakan aychap yuku lawanakamp qhatiyasajja jaqenakaruw wajjtʼarakïna, jaqenakasti manqtʼasipjjänwa. Uka qhepatjja jupajj sarjjänwa, Elías profetaruw sirvjjarakïna.+

20 Siria+ oraqen Ben-Hadad+ sat reyipajja, taqpach ejercitop tantachtʼäna, 32 yaqha reyinakarojj caballonakapampi carronakapamp tantachtʼarakïna. Jupasti makatasaw Samaria+ markar muyuntäna,+ uka marka contraw nuwasirakïna. 2 Ukatjja Israelan Acab+ reyipan ukaruw jaqenak markar khitäna, akham sanipjjañapataki: “Ben-Hadad reyejj akham siwa: 3 ‘Qollqemasa qorimasa nayankiwa, suma uñnaqtʼani warminakamasa suma uñnaqtʼani yoqanakamasa nayankarakiwa’ sasa”. 4 Uk satasti Israelan reyipajj akham sarakïnwa: “Jachʼa rey, kuntï siskta ukarjamajja, nayajj jumanktwa, kunanakatï nayankki ukanakas jumankarakiwa”+ sasa.

5 Uka qhepatsti uka jaqenakajj akham sasaw kuttʼanipjjäna: “Ben-Hadad reyejj akham siwa: ‘Nayaw jumarojj akham sasin yatiyansma: “Qollqemsa qorimsa churitätawa, warminakamsa yoqanakamsa churarakitätawa” sasa. 6 Ukampis qharür aka horasarojj servirinakajaruw juman ukar khitanï, jupanakasti utamsa servirinakaman utanakapsa sum thaqsupjjani, kunatï jumatak wali valoranïki taqe ukanak katuntasipjjani, ukatsti apasjjapjjarakiniwa’ sasa”.

7 Uk istʼasasti Israelan reyipajj markan taqe ancianonakaparuw jawsayäna, akham sañataki: “Mirä amp suma, amuytʼapjjam, uñjapjjarakim. Uka jaqejj jiwasar jan waltʼayañwa munistu, jupajj warminakajampi, yoqanakajampi, qollqe metalajampi, qorijampi mayitu, nayasti jupan mayitaparojj iyaw saraktwa” sasa. 8 Ukatjja taqe ancianonakasa taqe markankirinakasa akham sasaw reyir sapjjäna: “Jan jupar istʼamti, janirak jupar iyaw samti” sasa. 9 Ukhamasti Acab reyejj akham sasaw Ben-Hadad reyin jaqenakapar säna: “Jachʼa reyijarojj akham sapjjam: ‘Taqe kunanaktï naya servirimarojj nayraqat maykista ukarjamajj phoqäwa, ukampis jichhajj maykista uk janiw phoqkäti’ sasa”. Uk satasti jaqenakajj sarjjapjjänwa, uka yatiyäwimpiw kuttʼjjapjjarakïna.

10 Ben-Hadad reyejj akham sasaw Acab reyir mä yatiyäwi apayarakïna: “Samaria markantï nayamp chikäpki ukanakat sapa maynir churañatak mä jachʼi laqʼas jiltʼaskakini ukhajja, ¡diosanakajj kutin kutin nayar castiguitpan!” sasa. 11 Uk satasti Israelan reyipajj akham sasaw säna: “Juparojj akham sapjjam: ‘Armadurap uchaski uka jaqejja, janiw armadurap apsuski uka jaqjamajj jachʼañchasiñapäkiti’ sasa”.+ 12 Kunapachatï Ben-Hadad reyejj ukham satap istʼäna ukhajja, jupasa mayni reyinakasa carpanakapanwa umasipkäna. Reyisti jankʼakiw servirinakapar akham säna: “¡Nuwasir sarañatak wakichtʼasipjjam!” sasa. Ukatwa jupanakajj uka marka contra nuwasiñatak wakichtʼasipjjäna.

13 Ukampis Israelan Acab+ reyipan ukarojj mä profetaw saräna, akham sasa: “Jehová Diosajj akham siwa: ‘¿Uka jachʼa ejercitor uñjtati? Nayaw jupanakar atipjañamatakejj yanaptʼäma, ukhamatwa Jehová Diosätaj yatïta’+ sasa”. 14 Acab reyejj akham sasaw jisktʼäna: “¿Kunjams uk lurani?” sasa. Profetajj sarakïnwa: “Jehová Diosajj akham siwa: ‘Provincianakan principenakapan yanapirinakap taypiw uk luräjja’ sasa”. Ukatwa Acab reyejj akham jisktʼarakïna: “¿Khitis guerran nuwasiñ nayraqat qalltani?” sasa. Jupasti sarakïnwa: “¡Jumaw qalltäta!” sasa.

15 Ukatjja Acab reyejj provincianakan principenakapan yanapirinakaparuw jaktʼäna, jupanakajj 232 ukhanïpjjänwa. Ukatsti taqe israelit soldadonakaruw jaktʼarakïna, jupanakajj 7.000 ukhanïpjjarakïnwa. 16 Jupanakajj chika urunwa markat mistupjjäna, ukapachasti Ben-Hadad reyisa 32 reyinakasa carpanakanwa umasipkäna. 17 Provincianakan principenakapan yanapirinakapaw nayraqat mistupjjäna, Ben-Hadad reyejj ratukiw jaqenakap khitäna. Jupanakasti akham sasaw jupar yatiyapjjarakïna: “Chachanakaw Samaria markat mistupjje” sasa. 18 Uk istʼasasti Ben-Hadad reyejj akham sarakïnwa: “Jupanakatejj sumankañatak mistunipjjchi ukhajja, jakkirpach katuntanipjjam. Guerran nuwasiri mistunipjjchi ukhasa, jakkirpach katuntanipjjam” sasa. 19 Ukampis kunapachatï provincianakan principenakapan yanapirinakapas jupanakan qhepap sarasipkäna uka ejercitonakas markat mistupjjäna ukhajja, 20 sapa mayniw enemigopar jiwayäna. Sirionakasti escapjjapjjänwa,+ israelitanakasti jupanakaruw arktapjjarakïna. Ukampis Siria oraqen Ben-Hadad reyipajj mä caballot escapjjäna, caballot sarir mä qhawqha chachanakamp chika. 21 Ukampis Israelan reyipajj mistusaw caballot saririnakarusa carronakat saririnakarus atipjaskäna, ukhamaw jupajj sirionakar qʼal atipjäna.*

22 Uka qhepatjja profetajj+ Israelan reyipar jakʼachasisaw akham säna: “Saram, ejercitomar wakichtʼanim, kunsa luräta uk sum amuytʼarakim.+ Jutir mara qalltarojj* Siria oraqen reyipaw juma contra nuwasiñatak wasitat makatanini”+ sasa.

23 Ukatjja Siria oraqen reyiparojj servirinakapaw akham sapjjäna: “Jupanakan Diosapajj qollunakankir Diosawa, ukatwa jupanakajj atipjapjjestu. Ukampis jiwasatejj pampa oraqen jupanakamp nuwassnajja, jiwasaw jupanakar atipjsna. 24 Akamp lurarakim: taqe reyinak+ lantejj gobernadoranak ucham, jupanakaw soldadonakar pʼeqtʼapjjani. 25 Ukatsti atipjatäsin aptʼaskta uka ejército lantejj yaqha ejército tantachtʼam,* qhawqhäkäntï caballonakasa guerran nuwasiñatak carronakasa ukharak wakichtʼam. Jupanakampejj pampa oraqen nuwasiñäni, cheqpachans jiwasanakaw jupanakar atipjañäni” sasa. Reyisti jupanakan amuyunakap istʼasajj ukarjamaw luräna.

26 Mara qalltarojja,* Ben-Hadad reyejj sirionakaruw tantachtʼäna, ukatsti Israel marka contra nuwasiñatakiw Afec+ markar makatarakïna. 27 Israelit soldadonakajj tantachtʼatäpjjarakïnwa, manqʼañanakapas utjarakïnwa, ukatjja nuwasiriw mistupjjäna. Kunapachatï israelit soldadonakajj sirionak uñkatasir carpanakap saytʼayasipjjäna ukhajja, israelitanakajj pä jiskʼa cabra tamanakar uñtasitäpjjänwa, ukampis sirionakajj uka oraqpach phoqantapjjarakïna.+ 28 Cheqpach Diosan serviripasti, reyin ukar jakʼachasisajj akham sasaw säna: “Jehová Diosajj akham siwa: ‘Sirionakajj akham sapjjewa: “Jehová Diosajj qollunakankir Diosawa, janiw pampa oraqenakankir Diosäkiti” sasa, ukampis nayaw aka jachʼa ejercitor atipjañamatakejj yanaptʼäma,+ ukhaw jumanakajj cheqpachapun Jehová Diosätaj yatipjjäta’+ sasa”.

29 Jupanakasti carpanakap saytʼayasisajj purap uñkatasinwa paqallqo urunak ukankapjjäna, paqallqöri urunwa nuwasiñ qalltapjjarakïna. Israelit soldadonakajj kayuk* sariri 100.000 sirio soldadonakaruw mä urunak jiwarayapjjäna. 30 Jiltʼirinakajj Afec+ markaruw escapjjapjjäna. Ukampis murallaw 27.000 jiltʼiri chachanakar alljjattäna. Ben-Hadad reyis ukhamarakiw escapjjäna, markar mantasajj mä utan manqhäjj cuartoparuw imantasïna.

31 Reyin servirinakapajj akham sasaw jupar sapjjäna: “Israelan reyinakapajj wali khuyaptʼayasirïpjjatap* nanakajj istʼapjjta. Mirä amp suma, Israelan reyipan ukaruy khitapjjeta, nanakajj llakisiñ isinakampi* ukhamarak pʼeqenakajarojj pitanakamp* uchasisaw jupan ukar sarapjjäjja. Inas jupajj jakaskakiñam* munchini”+ sasa. 32 Ukatwa jupanakajj llakisiñ isinakampi ukhamarak pʼeqenakaparojj pitanakampi* uchasisajj Israelan reyipan ukar sarapjjäna, akham sasa: “Juman Ben-Hadad servirimajj akham siwa: ‘Mirä amp suma, jakayakitaya’ sasa”. Uk istʼasasti Acab reyejj akham sarakïnwa: “¿Jakaskiti? Jupajj nayan jilajawa” sasa. 33 Chachanakajj mä suma señaläkaspas ukham amuyasajja, jankʼakiw arunakap istʼasajj akham sapjjäna: “Ben-Hadad reyejj jilamawa” sasa. Reyejj sarakïnwa: “Sarapjjam, irptanipjjam” sasa. Ukatsti Ben-Hadad reyejj jupan ukaruw saräna, Acab reyisti carroparuw irpkatäna.

34 Ben-Hadad reyejj akham sasaw jupar säna: “Tatajajj tatamat apaqki uka markanak kuttʼayjjäwa, jumajj Damasco markanwa qhatunak uttʼayasïta,* kunjamtï tatajajj Samaria markan lurkäna ukhama” sasa.

Acab reyejj sarakïnwa: “Nayajj jumampi uka acuerdor* mantatajatwa jakaskakiñamatak khitjjäma” sasa.

Uk sasasti Acab reyejj jupampi mä acuerdor mantasaw khitjjäna.

35 Jehová Diosan mayitaparjamasti, profetanakan+ yoqanakapat* mayniw jupampïkäna uka jaqerojj akham säna: “Mirä amp suma, nuwantita” sasa. Ukampis uka jaqejj janiw nuwantañ munkänti. 36 Ukatwa jupar akham säna: “Jehová Diosan arupar jan istʼatam laykojja, nayan ukat sarjjäta ukspachaw mä leonajj jumar jiwayätam” sasa. Ukatsti jupan ukat sarjjäna ukhajja, mä leonaw jupar jaljjatasin jiwayäna.

37 Profetasti yaqha chachampi jikisisajj akham sarakïnwa: “Mirä amp suma, nuwantita” sasa. Ukatwa uka chachajj jupar nuwantasin usuchjäna.

38 Ukatjja profetajj sarjjasaw reyirojj thaki jakʼan suytʼäna, jan uñtʼayasiñatakejj mä pañompiw nayranakapat chʼoqtʼasirakïna. 39 Reyejj pasaskäna ukhajja, akham sasaw jupajj reyir artʼäna: “Naya servirimajj guerran wali nuwtʼasiñ taypinkaskayäta ukhajja, mä chachaw guerrat mistusajj mä presor nayan ukar irpani, jupajj akham sarakituwa: ‘Aka chachar uñjam. Jupatï escapanejja, jumaw uka chacha lantejj jiwäta,+ jan ukasti mä talento* metal qollqe pagäta’ sasa. 40 Ukampis naya servirimajj jan tiemponiw lurañanak luraskayäta, ukhaw uka chachajj sarjjatayna” sasa. Israelan reyipajj akham sasaw jupar säna: “Juman castigomajj ukhamäniwa, juma pachpaw lakamamp arsusktajja” sasa. 41 Ukatsti jupajj ratukiw nayranakap chʼoqtʼaskäna uka pañop apsusïna, ukhamatwa Israelan reyipajj mä profetätap+ amuyarakïna. 42 Profetajj akham sarakïnwa: “Jehová Diosajj akham siwa: ‘Niyakejjay tukjatäñapatak arskayäta uka chachar escapaystajja,+ jumaw uka chacha lantejj jiwäta,+ markamaw markap lantejj jiwarakini’+ sasa”. 43 Ukatsti Israelan reyipajj Samariankir+ utaparuw wali llakita, colerata ukham sarjjäna.

21 Taqe ukanak qhepatjja, Nabot sat jezreelita chachankir mä uvas yapupampejj mä jan waltʼäwiw utjäna. Uka uvas yapusti Jezreel+ markankänwa, Samaria oraq apnaqeri Acab reyin utap* jakʼana. 2 Acab reyejj akham sasaw Nabot chachar säna: “Verduranak yapuchasiñajatakejj juman uvas yapumay churjjeta, uka yapumajj utaj jakʼankarakiwa. Uka uvas yapum lantejj jukʼamp suma yaqha uvas yapu churjjäma, jan ukajj jumatï munasmajja, uvas yapuman alaparjamaw qollqe pagjjerisma” sasa. 3 Ukampis Nabot chachajj Acab reyirojj akham sänwa: “Nayajj janipuniw nayra awkinakajan herenciap jumar churkirismati, ukham lurañajj Jehová Diosatakejj janipuniw walïkaspati”+ sasa. 4 Nabot sat jezreelita chachan arunakap istʼasasti, Acab reyejj wali llakita colerata ukhamaw utapar mantjjäna, Nabot chachasti juparojj akham sänwa: “Nayajj janipuniw nayra awkinakajan herenciap jumar churkirismati” sasa. Ukatjja Acab reyejj perqa toqer uñkatataw ikiñapan jaqosiskäna, janirakiw manqʼañs munkänti.

5 Ukatsti Jezabel+ warmipaw jupan ukar sarasajj akham sasin jisktʼäna: “¿Kunatsa jumajj wali llakitäta? ¿Kunats jan manqʼañ munkarakta?” sasa. 6 Acab reyejj akham sarakïnwa: “Nabot sat jezreelita chacharojj akham sistwa: ‘Juman uvas yapum churjjeta, uka lantejj qollqe pagjjäma. Jan ukajj jumatï munasmajja, juman yapum lantejj yaqha uvas yapu churjjäma’ sasa. Ukampis jupajj ‘janiw uvas yapuj churkirismati’ sasaw situ” sasa. 7 Jezabel warmipajj sarakïnwa: “¿Janit jumajj Israel markan reyipäkta? Sartasjjam, kunanaks manqtʼasim, jan llakisjjamti. Nayaw Nabot sat jezreelita+ chachan uvas yapup churäma” sasa. 8 Ukatjja Jezabel warmejj Acab reyin sutipjjaruw cartanak qellqäna, uka cartanakarojj reyin sellopampiw selljjatäna,+ ukatsti Nabot chachan markapan jakapkäna uka ancianonakampiru+ ukhamarak pʼeqtʼirinakampiruw uka cartanak apayäna. 9 Cartanakanjja akham sasaw jupajj qellqäna: “Mä ayuno utjañapatak yatiyapjjam, ukatjja Nabot chacharojj markan nayraqatapar qontʼayapjjam. 10 Ukjjarusti jan kunatak serviri pä chachanakwa jupa nayraqatar qontʼayapjjañama, uka chachanakajj jupa contraw+ akham sasin arsupjjañapa: ‘¡Jupajj Diosaruw maldisi, reyirus maldisirakiwa!’+ sasa. Ukatjja anqar irpsusajj qalamp jaqjasaw Nabot chachar jiwayapjjañama”+ sasa.

11 Ukatwa Nabot chachan markapan jakapkäna uka ancianonakasa pʼeqtʼirinakasa, kuntï Jezabel warmejj cartanak qellqasin jupanakar apaykäna ukarjam lurapjjäna. 12 Jupanakasti mä ayuno utjañapatakiw yatiyapjjäna, ukatjja Nabot chacharojj markan nayraqataparuw qontʼayapjjarakïna. 13 Ukjjarusti jan kunatak serviri pä chachanakaw purinipjjäna. Nabot chachan nayraqataparuw qontʼasipjjäna, uka chachanakajj markan uñjkataw jupa contra akham sasin arsupjjäna: “¡Nabot chachajj Diosaruw maldisi, reyirus maldisirakiwa!”+ sasa. Uk istʼasasti markankirinakajj marka anqäjjaruw Nabot chachar irpsupjjäna, qalamp jaqjasaw jupar jiwayapjjarakïna.+ 14 Ukatjja akham sasaw Jezabel warmirojj yatiyapjjäna: “Nabot chachajj qalamp jaqjataw jiwjje”+ sasa.

15 Jezabel warmisti Nabot chachan qalamp jaqjasin jiwayatäjjatap yatïna ukhajja, akham sasaw Acab chachaparojj säna: “Saram, Nabot sat jezreelitan+ uvas yapup katuntasinim, jupajj janiw oraqep aljañ munkayätamti. Jichhasti Nabot chachajj janiw jakjjeti, jupajj jiwatäjjewa” sasa. 16 Acab reyejj Nabot chachan jiwatäjjatap istʼäna ukhajja, Nabot sat jezreelita chachan uvas yapupar saraqañatakiw sartäna, ukhamat katuntasiniñataki.

17 Ukampis Jehová Diosajj akham sasaw Elías+ sat tisbita chachar säna: 18 “Sartasim, Samaria+ oraqenkiri Israel markan Acab reyipan ukar saram. Jupajj Nabot chachan uvas yapupankaskiwa, uka uvas yapu katuntasiriw sari. 19 Juparojj akham sañamawa: ‘Jehová Diosajj akham siwa: “¿Jumajj mä jaqer jiwayasat+ oraqep katuntasta?”+ sasa’. Ukatjja akham sarakim: ‘Jehová Diosajj akham siwa: “Kawkja cheqantï anunakajj Nabot chachan wilap jallqʼapki uka pachpa cheqanwa anunakajj juman wilam jallqʼapjjarakini”+ sasa’”.

20 Acab reyisti Eliasarojj sarakïnwa: “¡Nayan enemigoja,+ nayar katjistawa!” sasa. Eliasasti sarakïnwa: “Ukhamawa, katjsmawa. Diosajj akham siwa: ‘Niyakejjay naya Jehová Dios nayraqatan kunatï jan walïki ukanak lurstajja,*+ 21 jumjjarojj jan waltʼäwinak apanëjja, jumarojj tukjämawa, jumat jutiri taqe chachanakarusa,+ jumat jutiri jan khiti yanapirini jan chʼamani chachanakarus Israelat qʼal chhaqtayäjja.+ 22 Juman nayar colerayatam laykusa Israel markar juchar puriyatam laykusa, familiamarojj Nebat chachan Jeroboanan+ familiaparjama ukhamarak Ahíya chachan Baasá+ yoqapan familiaparjamaw chhaqtayäjja’ sasa. 23 Jehová Diosajj akham sasaw Jezabel warmi contrajj saraki: ‘Jezreel markankir oraqenwa anunakajj Jezabel warmirojj manqʼantapjjani.+ 24 Acab reyit jutirinakat khitinakatï markan jiwapkani ukanakarojj anunakaw manqʼantapjjani, marka anqäjjan jiwapkani ukanakarusti aycha manqʼani jamachʼinakaw manqʼantapjjarakini.+ 25 Cheqpachansa naya Jehová Dios nayraqatan jan walinak luriri* Acab reyjamajj janiw yaqha reyejj utjkiti,+ jupajj Jezabel warmipan amtayataw uka jan walinak luräna.+ 26 Jupajj ajjtaskañ idolonakar adorasaw* jan walpun sarnaqäna, kunjamtï amorreonakajj lurapjjerïkäna ukhamwa jupajj lurarakïna, naya Jehová Diosaw uka amorreonakarojj israelitanakan nayraqatapat alisnukta’+ sasa”.

27 Kunapachatï Acab reyejj uka arunak istʼäna ukhajja, isip chʼiyjasisajj llakisiñ isimpiw* cuerpopar uchasïna. Ukatjja ayunañwa qalltäna, llakisiñ isimp uchataw winktʼasïna, wali llakitaw uks aks sarnaqarakïna. 28 Ukatsti Jehová Diosajj akham sasaw Elías sat tisbita chachar säna: 29 “¿Kunjamsa Acab reyejj naya nayraqatan humillasi uk uñjtati?+ Jupajj naya nayraqatanwa humillasi, ukatwa jupan jakañapkamajj jan waltʼäwinak jan apankäti, antisas yoqapan urunakapanwa jupan familiap contrajj jan waltʼäwinak apanëjja”+ sasa.

22 Siria markampi Israel markampejj kimsa maranakaw guerran jan nuwasjjapjjänti. 2 Kimsïr maranjja, Judá markan Jehosafat+ reyipaw Israelan reyipan ukar saraqäna.+ 3 Israelan reyipasti akham sasaw servirinakapar säna: “Jumanakajj sum yatipjjtajja, Ramot-Galaad+ markajj jiwasankiwa. Ukhampachas Siria oraqenkir reyipat uka mark aparasjjañäniti janicha uka toqet payachasiskaktanwa” sasa. 4 Ukatjja Jehosafat reyirojj akham sarakïnwa: “¿Ramot-Galaad markan nuwasiñatakejj nayamp chikat saräta?” sasa. Jehosafat reyejj akham sasaw Israelan reyipar sarakïna: “Jumamp nayampejj mayakïtanwa, markamas markajas mayakiwa, caballonakamas caballonakajas mayakïpjjarakiwa”+ sasa.

5 Ukampis Jehosafat reyejj akham sasaw Israelan reyipar säna: “Mirä amp suma, nayraqatajj Jehová Diosaruy+ uka toqet jisktʼam”+ sasa. 6 Ukatwa Israelan reyipajj profetanakar tantachtʼäna, niya 400 chachanakaruw tantachtʼäna. Jupanakarusti akham sänwa: “¿Ramot-Galaad marka contra nuwasir sarañajäspati, jan ukajj janich sarañajäkaspa?” sasa. Jupanakasti akham sapjjänwa: “Makataskakim, Jehová Diosaw juma reyirojj jupanakar atipjañamatakejj yanaptʼätam” sasa.

7 Ukatsti Jehosafat reyejj akham sänwa: “¿Janit Jehová Diosan mä profetapajj akan utjki? Jupa taypi Diosar jisktʼasiñäni”+ sasa. 8 Ukatjja Israelan reyipajj akham sasaw Jehosafat reyir säna: “Jehová Diosat jisktʼasiñatakejj mä chachaw utjaskaraki,+ ukampis janiw nayatakejj suma profecía arunak arsurïkiti, jan ukasti jan walinakak arsuri,+ ukatwa nayajj jupar uñista.+ Jupajj Imlá chachan Micaya sat yoqapawa” sasa. Ukampis Jehosafat reyejj akham sänwa: “Jachʼa rey, janiw ukham sañamäkiti” sasa.

9 Ukatwa Israelan reyipajj palacion trabajiri mä jilïrir jawsasajj akham säna: “Jankʼaki, Imlá chachan Micaya+ sat yoqapar irptanim” sasa. 10 Israelan reyipampi Judá markan Jehosafat reyipampejj sapa mayniw trononakapan reyi isinakapamp isthapita qontʼatäsipkäna, kawkjantï grano takiyañ cheqajj Samaria markan punkupan utjkäna uka cheqana. Profetanakasti taqeniw jupanak nayraqatan profecía arunak arsusipkarakïna.+ 11 Ukatjja Kenaaná chachan Sedequías yoqapajj wajjranak hierrot lurasïna, akham sarakïnwa: “Jehová Diosajj akham siwa: ‘Aka wajjranakampiw sirionakarojj tukjañkam usuchjäta’* sasa”. 12 Mayni profetanakajj taqenirakiw mä kikpa profecía arsusipkäna, akham sasa: “Ramot-Galaad markar makataskakim, jumajj atipjätawa. Jehová Diosajj juma reyin amparamaruw jupanakar katuyätam” sasa.

13 Ukatjja Micaya profetar jawsir sarkäna uka jaqejj akham sasaw Micayar säna: “Taqe profetanakaw reyitakejj suma arunak arsupjje. Mirä amp suma, juman arsutamajj jupanakan arunakapjamäpanaya, reyitakejj suma arunak arsurapim”+ sasa. 14 Ukampis Micaya profetajj akham sänwa: “Kunjamtï Jehová Diosajj cheqpachapun jakkir Diosäkejja, nayajj kuntï Jehová Diosajj siskitani ukakwa parläjja” sasa. 15 Ukatjja jupajj Israelan reyipan ukaruw mantäna, reyisti akham sasaw jupar jisktʼäna: “Micaya, ¿Ramot-Galaad marka contra nuwasirejj sarapjjañajäspati, jan ukajj janich sarapjjañajäkaspa?” sasa. Jupajj jankʼakiw akham sarakïna: “Makataskakim, jumajj atipjätawa. Jehová Diosajj juma reyin amparamaruw jupanakar katuyätam” sasa. 16 Uk istʼasasti Israelan reyipajj akham sasaw jupar säna: “¿Qhawqha kutis jumarojj juramentompi arsuyäma, ukhamat Jehová Diosan sutipjjarojj kunatï cheqäki ukpun nayar arsuñamataki?” sasa. 17 Ukatwa Micayajj akham säna: “Nayajj taqe israelitanakaruw jan awatirin ovejanakjam qollunakan ananukut uñjta.+ Jehová Diosajj akham sänwa: ‘Jupanakajj janiw uywirinëjjapjjeti. Sapa mayni jupanakat sumak utanakapar kuttʼjjapjjpan’ sasa”.

18 Ukatsti Israelan reyipajj akham sasaw Jehosafat reyir säna: “¿Janit jumarojj ‘janiw nayatakejj suma profecía arunak jupajj arsurïkiti, jan ukasti jan walinakak arsuri’ sasin sisksma?”+ sasa.

19 Ukatjja Micaya profetajj akham sänwa: “Kuntï Jehová Diosajj siski uk istʼam: nayajj Jehová Diosaruw tronopan qontʼat uñjta,+ jupa jakʼansti alajjpachankir taqe ejercitoruw uñjarakta, jupanakajj kupëjjapan chʼeqäjjapan saytʼatäsipkarakïnwa.+ 20 Ukatsti Jehová Diosajj akham sarakïnwa: ‘¿Khitis Acab reyirojj engañjani, ukhamat Ramot-Galaad markar makatasajj ukan jiwañapataki?’ sasa. Ukjjarusti mä angelaw may arsüna, yaqha angelasti yaqha arsurakïna. 21 Ukatjja mä angelaw*+ Jehová Dios nayraqatan uñstasajj saytʼasïna, jupasti akham sänwa: ‘Nayaw Acab reyirojj engañjäjja’ sasa. Jehová Diosajj akham sasaw jupar jisktʼäna: ‘¿Kunjamsa uk luräta?’ sasa. 22 Uka angelajj akham sarakïnwa: ‘Nayajj mistusaw profetanakaparojj kʼarinak arsuyäjja’+ sasa. Diosajj jupar sarakïnwa: ‘Kuntï lurañ amtkta uk lurätawa, juparojj engañjätawa. Jumajj sarasin uk luraskakim’ sasa. 23 Jichhasti Jehová Diosajj kʼarinakwa taqpach profetanakamarojj arsuyi,+ ukampis jan waltʼäwinakwa Jehová Diosajj juma contra arsuraki”+ sasa.

24 Ukatjja Kenaaná chachan Sedequías yoqapajj jakʼachasisaw Micaya profetarojj ajanut nuwantäna, Sedequiasajj akham sarakïnwa: “¿Jehová Diosan espiritupajj nayamp parlañatakiw jupar jaytanuku sañt munista?”*+ sasa. 25 Micayajj jupar akham sarakïnwa: “Jukʼamp manqhäjj cuartor imantasir mantkäta ukhaw cheqpachapun uk yatïta” sasa. 26 Ukatsti Israelan reyipajj akham sarakïnwa: “Micaya profetar katuntapjjam, juparojj markan Amón sat gobernadorapampiru reyin Joás sat yoqapampir katuyapjjarakim. 27 Jupanakarojj akham sätawa: ‘Reyejj akham siwa: “Aka jaqerojj carcelar llawintapjjam,+ nayan sumak kuttʼaniñajkamajj mä jukʼa tʼantʼampi mä jukʼa umampik jupar churapjjäta” sasa’”. 28 Ukampis Micaya profetajj akham sarakïnwa: “Jumatejj sumak kuttʼanïtajja, kunanaktï nayajj sisksma ukajj janiw Jehová Diosat jutkiti sañ munani”+ sasa. Ukatsti sarakïnwa: “Taqe jaqenaka, nayan arunakaj taqeni istʼapjjam” sasa.

29 Ukatjja Israelan reyipampi Judá markan Jehosafat reyipampejj Ramot-Galaad+ markaruw makatapjjäna. 30 Ukatsti Israelan reyipajj akham sasaw Jehosafat reyirojj säna: “Jan uñtʼayasiñatakejj yaqha isimpi isthapisisaw guerran nuwasir mantäjja, ukampis jumajj reyi isimampiw isthapisiñama” sasa. Ukatwa Israelan reyipajj jan uñtʼayasiñatakejj yaqha isimpi isthapisisin+ guerran nuwasir mantäna. 31 Siria oraqen reyipajj carronakapan 32 comandantenakaparojj+ akham sänwa: “Jumanakajj Israelan reyipampikiw nuwasipjjañama, janiw yaqhanakampi nuwasipjjätati” sasa. 32 Kunapachatï carronakan comandantenakapajj Jehosafat reyir uñjapjjäna ukhajja, akham sasaw jupanakkam sasipjjäna: “Jupajj Israelan reyipapunïskiwa” sasa. Ukatwa jupa contra nuwasiñatak kutjtanipjjäna. Jehosafat reyisti yanaptʼayasiñatakiw wal arnaqasïna. 33 Kunapachatï carronakan comandantenakapajj jupan jan Israelan reyipätap amuyapjjäna ukhajja, ukaratpachaw juparojj jan jukʼamp arktjjapjjänti.

34 Ukampis mä chachaw flechtʼañ arcop mä akatjamat jan amuytʼasisin flechtʼäna, uka flechampiw Israelan reyiparojj armadurapajj mayachthapiski uka cheqat waktʼayäna. Ukatwa jupajj carrop apnaqerirojj akham säna: “Kuttʼam, guerran nuwasiñ taypit* irpsjjeta, wali usuchjatapunïtwa”+ sasa. 35 Uka urunjja walpun nuwasipjjäna, reyin saytʼatäskakiñapatakejj carronwa katjjäsipjjäna, reyin ajanupajj sirionak toqer uñtatänwa. Usuchjatäkäna uka cheqatwa wilajj guerran nuwasiñatak carron qʼal aywitatäna, reyisti jaypʼu toqeruw jiwjjarakïna.+ 36 Intejj niya jalantañampïskäna ukhajja, Israelan soldadonakaparojj akham sasaw jachʼat yatiyasïna: “¡Sapa maynis markanakaparu! ¡Sapa maynis oraqenakaparu!”+ sasa. 37 Ukhamaw Acab reyejj jiwjjäna, juparusti Samaria markaruw apjjapjjäna, Samaria markanwa reyirojj imtʼjjapjjarakïna. 38 Kunapachatï Samariankir uma estanque jakʼan guerran nuwasiñatak carro jarisipkäna ukhajja, kunjamtï Jehová Diosajj arskäna ukarjamaw+ anunakajj Acab reyin wilap jallqʼapjjäna, prostitutanakas uka cheqan cuerppach jarisipjjarakïna.*

39 Acab reyin yaqha sarnaqäwinakapasa, taqe luratanakapasa, marfilat lurkäna uka utasa,*+ jupan saytʼayat taqe markanakasa, Israelan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 40 Ukatjja Acab reyejj nayra awkinakapampiw samartʼjjäna,+ Acab reyi lantejj Ocozías+ yoqapaw reyëjjäna.

41 Kunapachatï Israelan Acab reyipajj pusi mara apnaqaskäna ukhajja, Asá chachan Jehosafat+ yoqapaw Judá markan reyipäjjäna. 42 Jehosafat reyejj 35 maranïkäna ukhaw reyëjjäna, jupajj 25 maranakaw Jerusalenan reyit apnaqäna. Jupan mamapajj Azubá satänwa, Silhí chachan phuchaparakïnwa. 43 Jehosafat reyejj Asá+ tatapjamarakiw sarnaqäna, jupajj janiw maysar saranukkänti, kunatï Jehová Dios nayraqatan cheqapäki uk lurarakïna.+ Ukampis alto cheqankir sagrado lugaranakajj janiw chhaqtayatäkänti, markankirinakajj alto cheqankir sagrado lugaranakan sacrificionak loqtasipkakïnwa, sacrificionaks jewqʼeyasipkakïnwa.+ 44 Jehosafat reyimpi Israelan reyipampejj+ sum apasipjjäna. 45 Jehosafat reyin yaqha sarnaqäwinakapasa, guerranakan atipjatanakapasa, kunjamsa guerranakan nuwasïna ukanakasa, Judá markan reyinakapan sarnaqäwinakapat parlki uka libron qellqatawa. 46 Ukatjja Asá tatapan urunakapan+ jiltʼapkäna uka templonkir prostituto chachanakarojja,+ uka oraqet chhaqtayarakïnwa.

47 Ukapachasti janiw Edom+ oraqen kuna reyis utjkänti, mä comisariow reyjam apnaqaskäna.+

48 Jehosafat reyejj Tarsis barconaka* luräna, ukhamat Ofir lugarar qori aptir sarapjjañapataki,+ ukampis uka barconakajj Ezión-Guéber+ lugaran tʼunjatäpjjatap laykojj janiw sarjjapjjänti. 49 Ukapachaw Acab reyin Ocozías yoqapajj Jehosafat reyir akham säna: “Nayan servirinakajajj juman servirinakamamp chikay barconakan sarapjjpan” sasa. Ukampis Jehosafat reyejj janiw munkänti.

50 Ukatjja Jehosafat reyejj nayra awkinakapampiw samartʼjjäna,+ jupajj Davidan Markapa sat markanwa nayra awkinakapamp imtʼatäjjäna, Davidajj jupan nayra awkipänwa. Jehosafat reyi lantejj Jehoram+ yoqapaw reyëjjäna.

51 Jehosafat reyejj Judá markan 17 maranak reyit apnaqaskäna ukhaw Acab reyin Ocozías+ sat yoqapajj Samaria oraqen Israelan reyipäjjäna. Jupasti pä maraw Israelarojj reyit apnaqäna. 52 Ocozías reyejj kunatï Jehová Dios nayraqatan jan walïki ukanak luraskakïnwa. Jupajj tatapar+ uñtasita, mamapar+ uñtasita ukhamarak Nebat chachan Jeroboán yoqapar uñtasitaw sarnaqäna, Jeroboán chachaw Israel markarojj juchar puriyäna.+ 53 Jupasti kunjamtï tatapajj lurkäna ukhamwa lurarakïna, Baal diosarojj serviskakïnwa,+ uka diosatakejj altʼasiskakïnwa, Israelan Jehová Diosaparus chuym ustʼayaskakïnwa.+

Jan ukajja, “chuymap ustʼaykänti; toqenoqkänti”.

Hebreo arunjja, “servirimarojj”.

Hebreo arunjja, “servirimarus”.

Jan ukajja, “ajllipjjani”. “Ajlliña” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “gobiernomat”.

Amuyatajja, kawkjankkäntejj Diosan arcapajj uka carpatwa parlaski.

Jan ukajja, “ajllïna”. “Ajlliña” siski uk glosarion liytʼäta.

Variante: “wal chʼajjwapjjatap”.

Hebreo arunjja, “jaljtarakïnwa”.

Variante: “wal chʼajjwapjjatap”.

Variante: “chʼajjwapjje”.

Jan ukajja, “ajllipjje”. “Ajlliña” siski uk glosarion liytʼäta.

Variante: “chʼajjwaskirwa”.

Jan ukajja, “gobiernomat”.

Jan ukajja, “janirak aynachtʼamti”.

Jan ukajja, “taqe kunsa yatiñampiw luräta”.

“Alma” siski uk glosarion liytʼäta.

Hebreo arunjja, “jumat jutir mä chachajj janiw chhaqtkaniti”.

Variante: “jiskhunakapsa”.

Hebreo arunjja, “janiw janqʼo ñikʼutanakap Seolar sumaki saraqayätati”. “Seol” siski uk glosarion liytʼäta.

Hebreo arunjja, “Janqʼo ñikʼutanakap wilakamak Seolar saraqayam”. “Seol” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “gobiernopasti”.

Jan ukajja, “gobiernojsa”.

Hebreo arunjja, “arsutapar phoqasaw mä uta lurarapitu”.

Hebreo arunjja, “utap”.

Jan ukajja, “jupat jutirinakatakisa”.

Jan ukajja, “gobiernopatakis”. Hebreo arunjja, “tronopatakis”.

Jan ukajja, “gobiernopsa”. Hebreo arunjja, “tronopsa”.

Jan ukajja, “gobiernojj”.

Jan ukajja, “waynitukïsktwa”.

Hebreo arunjja, “janirakiw mistuñsa mantañsa yatkti”.

Hebreo arunjja, “uka markam taypinktwa”.

Ukajja, “chʼama tukuñ markamarojj” sasaw jaqokipasirakispa.

Jan ukajja, “jupan amparaparuw ichjjarusi”. Hebreo arunjja, “pechop jakʼaruw ichkatasi”.

Hebreo arunjja, “wal sustjasipjjäna”.

Jan ukajja, “Jupan principenakapajj”.

Jan ukajja, “palaciop”.

Jan ukajja, “gobiernonakaruw”.

Hebreo arunjja, “30 coro medidanak”. Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Hebreo arunjja, “60 coro medidanak”.

Jan ukajja, “tarujanakampi”.

Jan ukajja, “arbolap”.

Yaqhep nayra qellqatanakansa 2 Crónicas 9:25 textonsa 4.000 numerow uñsti. Yaqhep nayra qellqatanakanjja 40.000 numerow uñstaraki.

Jan ukajja, “caballot sarir chachanakaw”.

Jan ukajja, “proverbionakampi”.

Jan ukajja, “arsüna”.

Jan ukajja, “arbolanakat”.

Ukham sasinjja, inas asirunakata (katarinakata), jararankhunakata jan ukajj langostanakar uñtasit yaqha jiskʼa laqʼonakat parlaskchi.

Jan ukajja, “ajllitäjjatapwa”. “Ajlliña” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “nayratpachwa Davidar munasïna”.

Jan ukajja, “arbolanak”.

Jan ukajja, “walja jaqenakani”.

Hebreo arunjja, “20.000 trigo coro medidanak”. Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Hebreo arunjja, “20 coro medidanak”.

Jan ukajja, “carganak apirinakapaw”.

Apéndice B15 uñjjattʼäta.

Apéndice B8 uñjjattʼäta.

“Templojja” sasinjja, Santo lugarampita ukhamarak Santísimo lugarampitwa parlaski.

Hebreo arunjja, “60 codonakanïnwa”. Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Hebreo arunjja, “20 codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “30 codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “templon”.

Hebreo arunjja, “20 codonaka”.

Hebreo arunjja, “Templon”.

Hebreo arunjja, “10 codonakampiw”.

Hebreo arunjja, “Templon”.

Ukajja, templon kimsa ladonakapat parlaski.

Hebreo arunjja, “templorusa”.

Hebreo arunjja, “jukʼamp manqhankir cuartorus”.

Hebreo arunjja, “phesqa codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “sojjta codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “paqallqo codonakanirakïnwa”.

Jan ukajja, “sur toqenkänwa”. Hebreo arunjja, “kupi toqenkänwa”.

Hebreo arunjja, “phesqa codönwa”.

Hebreo arunjja, “20 codonakanïnwa”.

Ukajja, templo manqhatwa parlaski.

Hebreo arunjja, “templow”.

Hebreo arunjja, “40 codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “20 codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “20 codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “20 codonakanirakïnwa”.

Ukajja, incienso altarat parlaski.

Hebreo arunjja, “tunka codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “phesqa codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “phesqa codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “tunka codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “tunka codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “tunka codonakanïnwa”.

Ukajja, Santísimo lugarat parlaski.

Jan ukajja, “arbolanakar”.

“Phesqër partënwa” sasinjja, inas punkun marconakapata, jan ukajj qhawqchʼäkäntï punkunakajj ukat parlaskchi.

Jan ukajja, “arbolanakar”.

Hebreo arunjja, “Templor”.

“Pusïr partënwa” sasinjja, inas punkun marconakapata, jan ukajj qhawqchʼäkäntï punkunakajj ukat parlaskchi.

Jan ukajja, “arbolanakar”.

Apéndice B15 uñjjattʼäta.

Apéndice B15 uñjjattʼäta.

Jan ukajja, “palaciopwa”.

Jan ukajja, “Bosque”.

Hebreo arunjja, “100 codonakanïnwa”. Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Hebreo arunjja, “50 codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “30 codonakanirakïnwa”.

“Ukanakasti” sasinjja, inas viganakat parlaskchi.

Jan ukajja, “Pórtico”.

Hebreo arunjja, “50 codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “30 codonakanirakïnwa”.

Jan ukajja, “Tronon Porticopa”.

Jan ukajja, “palaciojja”.

Hebreo arunjja, “tunka codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “kimsaqallqo codonakanirakïnwa”.

Ukajja, templo nayräjjar saytʼayatäkäna uka mantañ cheqat parlaski.

Jan ukajja, “bronce”. Aka cheqansa maypach capitulonsa cobre lantejj bronce sasirakispawa.

Hebreo arunjja, “18 codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “12 codonakani”.

Jan ukajja, “sapa mayni columnanakajj niya phesqa metrots jila thururakïnwa (lankhurakïnwa)”.

“Capitel” siski uk glosarion liytʼäta.

Hebreo arunjja, “phesqa codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “phesqa codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “pusi codonakanïnwa”.

“Templo” sasinjja, Santo sat lugarat parlaski.

Jan ukajja, “aynach (sur) toqenkir”.

Ukajja, “jupaw sum saytʼayani” sañ muni. “Jupaw” sasinjja, Jehová Diosat parlaski.

Jan ukajja, “alay (norte) toqenkir”.

Uka sutejja, inas “chʼamampi” sañ munchi.

Hebreo arunjja, “tunka codonakänwa”.

Hebreo arunjja, “phesqa codonakänwa”.

Hebreo arunjja, “30 codonakani”.

Variante: “kawuya”.

Hebreo arunjja, “Sapa codonjja”.

Jan ukajja, “norte toqer”.

Jan ukajja, “sur toqer”.

Jan ukajja, “pusi lukʼan ukchʼa”. Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Variante: “lankhünwa”.

Hebreo arunjja, “2.000 bato medidaw”. Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Jan ukajja, “uma uchañ carritonakwa”.

Hebreo arunjja, “pusi codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “pusi codonakanïnwa”.

Hebreo arunjja, “kimsa codonakanirakïnwa”.

Hebreo arunjja, “mä codönwa”.

Hebreo arunjja, “mä codo chikatanïnwa”.

Hebreo arunjja, “mä codo chikatanïnwa”.

Hebreo arunjja, “chikat codönwa”.

Jan ukajja, “arbolanakar”.

Hebreo arunjja, “40 bato medidanakaw”.

Hebreo arunjja, “pusi codonakanïnwa”.

Jan ukajja, “sur toqeru”.

Jan ukajja, “hondo”.

Jan ukajja, “hondo”.

Jan ukajja, “hondo”.

Jan ukajja, “hondo”.

Jan ukajja, “pinzanaka”.

Jan ukajja, “hondo”.

Jan ukajja, “jilïr irpirinakaparuw”.

Apéndice B15 uñjjattʼäta.

Ukajja, Ramanakamp Carpachasiñ Fiestawa.

“Diosamp jikisiñ carpa” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “Levita sacerdotenakaw”.

Jan ukajja, “mä maldicionampiw apjjatani”. Kunapachatï maynejj mä falso juramento luräna jan ukajj mä juramento pʼakintäna ukapachaw juramentopajj maldicionar tukjjäna.

Hebreo arunjja, “cheqapar sarnaqeri”.

Jan ukajja, “jupanakar llakisiyatam laykojj”.

Hebreo arunjja, “epidemias”.

“Langosta” siski uk glosarion liytʼäta.

Hebreo arunjja, “punkunakapan”.

Jan ukajja, “juman wali uñtʼatätam layku”.

“Alma” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “kunanakjjay jumar mayipjjchïtam”.

Jan ukajja, “Hamat cheqar mantañawjat”.

Hebreo arunjja, “Kimsaqallqöri urunsti”. Ukajja, paqallqo urunakampi quedasipkäna uka urunak pasatat kimsaqallqöri urutwa parlaski.

Jan ukajja, “palaciopsa”.

Jan ukajja, “gobiernoman”.

Hebreo arunjja, “säwi arunakar tukuni”.

Hebreo arunjja, “khuyusisaw”.

Jan ukajja, “palaciopsa”.

Ukajja, “Jan Valorani Oraqe” sasaw jaqokipasirakispa.

Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Jan ukajja, “palaciopsa”.

Jan ukajja, “Miló”. Ukajja, hebreo arun “phoqantaña” sañ muni.

Jan ukajja, “casarasitapat”.

Jan ukajja, “Miló”. Ukajja, hebreo arun “phoqantaña” sañ muni.

Jan ukajja, “Seba”.

Hebreo arunjja, “Reyitakisti janiw kuna imantatas utjkänti”.

Jan ukajja, “arunakamatsa”.

Variante: “yatiyapkataytuti”.

Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Hebreo arunjja, “algum”. Algum sat maderajja, wali valorani suma maderänwa, uka maderatwa kunayman sumanak lurapjjerïna.

Jan ukajja, “palaciopatakis”.

Hebreo arunjja, “kuntï Salomón reyejj amparapat”.

Hebreo arunjja, “666 qori talentonakaw pesäna”.

Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Jan ukajja, “broquelanak”. Flechtʼañ arco apnaqerinakaw uka jiskʼa escudonak apnaqapjjerïna.

Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Jan ukajja, “Bosque”.

Marfilajj elefantempin yaqha animalanakampin janqʼo colmillonakapatwa apsusispa, ukajj wali jila valoranirakiwa.

Jan ukajja, “gobiernos”.

Jan ukajja, “Bosque”.

Jan ukajja, “caballot sarir chachanaksa”.

Jan ukajja, “caballot sarir chachanakampiw”.

Jan ukajja, “arbolanakjam”.

Ukajja, “Salomón reyin caballonakapajj Coa lugarampit Egipto markampit apayanitänwa, reyin comerciante jaqenakapaw Coa lugarat caballonak alapjjerïna” sasaw jaqokipasirakispa. Coa sasinjja inas Cilicia lugarat parlaskchi.

Jan ukajja, “casarasipjjätati”.

“Jupanakampiw” sasinjja, inas idolonakat parlaskarakchi.

Jan ukajja, “chuymap maysar saranukuyapjjäna”.

Jan ukajja, “yupaychjjäna”.

Hebreo arunjja, “Salomonan chuymapajj saranuküna”.

Jan ukajja, “jan yupaychañapatak”.

Jan ukajja, “gobiernom”.

Jan ukajja, “gobierno”.

Ukajja, jiskʼa yoqall wawanakamppachatwa parlaski.

Hebreo arunjja, “qʼal chhaqtayañkama”.

Hebreo arunjja, “jiwarayäna”.

Hebreo arunjja, “ampar aytañ”.

Jan ukajja, “Miló”. Uka sutejja, hebreo arun “phoqantaña” sañ muni.

Jan ukajja, “gobierno”.

Jan ukajja, “gobierno”.

Ukajja, Davidat jutir mä jaqet parlaski.

Jan ukajja, “tʼaqesiyir”.

Jan ukajja, “ancianonakaruw”.

Jan ukajja, “ancianonakajj”.

Variante: “lankhüniwa”.

Jan ukajja, “ancianonakajj”.

Ukajja, Israelan alay (norte) toqenkir tunka tribunakapatwa parlaski.

Hebreo arunjja, “carpanakaparuw”.

Hebreo arunjja, “ajllit”.

Jan ukajja, “gobiernojj”.

Hebreo arunjja, “cheqpach Diosan jaqeparojj”. 

Jan ukajja, “Gobiernojj”.

Jan ukajja, “yupaychañataki”.

Jan ukajja, “yupaychañatak”.

Jan ukajja, “grasani qhellanakas”. Ukajja, loqtat sacrificionakan grasanakapampi kitantat qhellatwa parlaski.

Jan ukajja, “sumachtʼarapita”.

Jan ukajja, “Palaciomat”.

Jan ukajja, “árbol”.

Jan ukajja, “yupaychañatak”.

Hebreo arunjja, “ukanakaruw amparanakap phoqtʼayäna”.

Jan ukajja, “gobierno”.

Jan ukajja, “árbol”.

Jan ukajja, “palaciopansa”.

Hebreo arunjja, “tʼijurinakan”. Uka guardianakajj reyin carrop nayraqat tʼijuri soldadonakäpjjänwa.

Jan ukajja, “palaciopan”.

Jupajj Abías satarakiwa.

Hebreo arunjja, “Abisalom”. Uka sutejj qellqañanwa mayjtʼi.

Ukajja, Davidat jutir mä jaqet parlaski.

Hebreo arunjja, “Abisalom”. Uka sutejj qellqañanwa mayjtʼi.

“Ajjtaskañ idolonaka” sañatakejj hebreo arun “animalanakan jamapat” parlañatak aytaski uka arumpejj niya kikpakiwa, uka arojj jiskʼachañatakiw apnaqasi.

Jan ukajja, “yupaychañatakejj”.

Hebreo arunjja, “taqe urunakapanwa”.

Jan ukajja, “palaciopan”.

Jan ukajja, “mä pactow”.

Jan ukajja, “pactotï”.

Jan ukajja, “palaciopat”.

Jan ukajja, “jiwat jaqen wilapat vengasirinakapatsa”.

Hebreo arunjja, “taqpach Israelajj”.

Hebreo arunjja, “taqpach Israelampejj”.

Jan ukajja, “palaciopankkäna”.

Jan ukajja, “palaciop”.

Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Ukajja, inas mä tribun sutipat parlaskchi.

Hebreo arunjja, “utapanjja”.

Uka sutejja, “nayan Diosajajj Jehová Diosawa” sañ muni.

Hebreo arunjja, “nayraqatapan saytʼatäkaraktjja”.

Hebreo arunjja, “janiw samananëjjänti”.

Jan ukajja, “palaciopat”.

Jan ukajja, “gobiernonakanwa”.

Hebreo arunjja, “nayraqatapan saytʼatäkaraktjja”.

Jan ukajja, “llakinak”.

Jan ukajja, “yupaychiri”.

Jan ukajja, “pä chuyma sarnaqapjjäta”.

Jan ukajja, “piensaskchi”.

Ukajja, “inas jupajj viajet sarchi” sasaw jaqokipasirakispa.

Jan ukajja, “profetanakar”.

Hebreo arunjja, “pä sea medida”. Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Hebreo arunjja, “jupanakan chuymanakap juman ukar kuttʼayaskatamsa”.

Jan ukajja, “wakʼantasisajja”.

Jan ukajja, “almaj”.

Hebreo arunjja, “ejercitonakan Diosapäki uka Jehová Diosaparuw”.

Variante: “jaqhenaksa”.

Hebreo arunjja, “ejercitonakan Diosapäki uka Jehová Diosaparuw”.

Jan ukajja, “ajllïta”. “Ajlliña” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “ajllïta”. “Ajlliña” siski uk glosarion liytʼäta.

Uka sutejja, “Diosaw Salvacionajja” sañ muni.

Jan ukajja, “wal jiwarayäna”.

Ukajja, Israel marka toqen utjir qhepa jallu tiempot parlaski (ukajja marzo jan ukajj abril phajjsin qalltäna). Apéndice B15 uñjjattʼäta.

Hebreo arunjja, “jakthapim”.

Ukajja, jallupacha pasatat parlaski. Ukajj niya abril phajjsiruw waktʼäna. Apéndice B15 uñjjattʼäta.

Variante: “kayut”.

Jan ukajja, “reyinakapajj munasiñat jan jaytjasirïpjjatap”.

“Llakisiñ isi” siski uk glosarion liytʼäta.

Variante: “kawuyanakamp”.

Jan ukajja, “almaman jakaskakiñap”.

Variante: “kawuyanakampi”.

Jan ukajja, “callenak ajllisïta”.

Jan ukajja, “pactor”.

“Profetanakan yoqanakapat” parlasinjja, inas profetanakar yatichañatak mä escuelat parlaskchi jan ukajj inas mä grupo profetanakat parlaskarakchi.

Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Jan ukajja, “palaciop”.

Hebreo arunjja, “ukanak lurañatak aljasstajja”.

Hebreo arunjja, “jan walinak lurañatak aljasiri”.

Jan ukajja, “yupaychasaw”.

“Llakisiñ isi” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “wajjrantäta”.

Hebreo arunjja, “mä espirituw”.

Hebreo arunjja, “¿Kawki cheq pasasas Jehová Diosan espiritupajj nayar jaytasin jumamp parlañatak juti?”.

Hebreo arunjja, “campamentot”.

Ukajja, “kawkjantï prostitutanakajj cuerppach jarisipjjerïkäna uka cheqanwa anunakajj Acab reyin wilap jallqʼapjjarakïna” sasaw jaqokipasirakispa.

Jan ukajja, “palaciosa”.

“Tarsis barconaka” siski uk glosarion liytʼäta.

    Aymara qellqatanaka (2005-2026)
    Mistuñataki
    Mantañataki
    • Aymara
    • Apayañataki
    • Kunjamtï munkta ukarjam askichañataki
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ak amtañamapuniwa
    • Aka amtanakanïpjjtwa
    • Configuración de privacidad
    • JW.ORG
    • Mantañataki
    Apayañataki