Kosai Mambo Yehoba Uji Ne Anweba!
“Ukose, uchinchike bulongo . . . Yehoba Lesa wobe uji nanji.”—YOSH. 1:9.
MUSAKUKUMBULA’MBA KA?
Yoshua wafwainwe kuba byepi pa kuba’mba atwajijile kwikala na lwitabilo ne kukosa?
Ñanyi bantu bakosele bemusangajika?
Bañanyi bajinga na lwitabilo kabiji bakosele bakonsha kwimutundaika kwingila mwingilo wa kusapwila?
1, 2. (a) Ñanyi byubilo biketukwasha kuchinchika meseko? (b) Mwakonsha kulumbulula byepi mwatala lwitabilo? Lumbululai.
MWINGILO wa Yehoba wituletela lusekelo. Nangwa byonkabyo, tupita mu makatazho avula bingi apitamo bantu, kabiji twakonsha ne ‘kumanama na mambo a bololoke.’ (1 Pe. 3:14; 5:8, 9; 1 Ko. 10:13) Pa kuba’mba tushinde ano meseko, twafwainwa kukosa ne kwikala na lwitabilo.
2 Nga lwitabilo lo lu ka? Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Lwitabilo kyo kiyukilo kimwesha amba akya kyo mwaitabila kya kine nangwa kya kuba kechi mwikimona ne.” (Hebe. 11:1) Mu Baibolo mukwabo bino byambo byatuntululwa’mba: “Lwitabilo luji nobe kipepala kimwesha’mba akyo kipe kyobe.” (The Simple English Bible) Inge kya kuba’mba uji na kipepala kibena kumwesha’mba akyo kipe kyobe, wikala na luketekelo lwa kuba’mba akyo kintu kyobe. Na mambo a kuba twaitabila kuba’mba Lesa kimye kyonse ufikizha byambo byanji, kiji nobe tuji na kino kipepala kyanema. Lwitabilo lwetu lwitulengela kwikala na luketekelo lwa kuba’mba tukamona kufika kwa milaye yonse yanembwa mu Baibolo kabiji twaketekela kuba’mba byonse byo alaya bikobiwa nangwa kya kuba kechi twibimona ne.
3, 4. (a) Kukosa kulumbulula ka? (b) Ñanyi jishinda jimo jo twakonsha kukoseshamo lwitabilo lwetu ne kwikala bakosa?
3 Kukosa kulumbulula “kwikala na bulume bwa kwamba ne kuba bintu kwa kubula moyo kimye kyo tupita mu makatazho ne bizumba.” (The New Interpreter’s Dictionary of the Bible) Inge twachinchika ko kuba’mba twakosa, kubula moyo, pa bimye bimo ne kubula kuchina.—Mako 6:49, 50; 2 Timo. 1:7.
4 Lwitabilo ne kukosa ke byubilo byanema bingi. Pano kyakonsha kwikala byepi inge twamona’mba tubena kukeba lwitabilo lwavula kabiji twamona kuba’mba kechi twakosa ne? Mu Baibolo mwanembwa bantu bavula bingi bakosele ne kuchinchika. Onkao mambo, jishinda jimo ja kukoseshamo lwitabilo lwetu ne kwikala bakosa ke kulanguluka pa bano bantu.
YEHOBA WAJINGA NE YOSHUA
5. Pa kuba’mba engile bulongo mwingilo ye bamupele, Yoshua wafwainwe kuba ka?
5 Twayai tulanguluke pa kintu kyamwekele myaka ya kunyuma 3,500. Papichile myaka 40 kufuma kimye biumbi bya bena Isalela po bebipokolwejile mu buzha mu Ijipita na kuboko kwa bulume bwa Yehoba. Ngauzhi Mosesa ye wajinga ntangi. Pano byo afikizhe myaka 120, wamwenejile Ntanda ya Mulaye palepa kepo ne kufwa peulu ya Mutumba wa Nebo. Wamuswaine wajinga Yoshua mwanamulume “wayujile na Mupashi wa mana.” (Mpitu. 34:1-9) Bena Isalela bajingatu pepi kutambula ntanda ya Kenana. Pa kuba’mba atangijile bulongo, Yoshua wafwainwe kwikala na maana a Lesa. Kabiji wafwainwe kukosa ne kuchinchika ne kwikala na lwitabilo mwi Yehoba.—Mpitu. 31:22, 23.
6. (a) Yoshua 23:6 waamba’mba twafwainwa kuba ka pa kuba’mba tukose? (b) Ñanyi kintu kyo tufunjilako ku byambo biji mu Byubilo 4:18-20 ne Byubilo 5:29?
6 Maana, kukosa ne lwitabilo lwa kwa Yoshua kimye kyo ashinjilenga Kenana byafwainwa byakoseshe bingi bena Isalela. Nangwa kya kuba bena Isalela bakosele kimye kya nkondo, bino bafwainwe ne kukokela bibakambizhenga Yoshua. Byo ajinga pepi kufwa, wibalayile kuba’mba: “Mukoselekotu mu kulama ne kuba bintu byonse byanembwa mu buku wa mizhilo ya Mosesa, ne kusendukila nangwa ku kilujo nangwa ku kipiko ne.” (Yosh. 23:6) Netuwa twafwainwa kukosa pa kuba’mba tukokelenga Yehoba kimye kyonse. Kino kyavwangamo bimye bantu byo bakeba’mba tube bintu byapusana na kyaswa muchima wa Lesa. (Tangai Byubilo 4:18-20; 5:29.) Umvwe twaketekela mwi Yehoba ne kulomba kwi aye, uketukwasha kwikala bakosa.
BYO TWAKONSHA KULENGELA JISHINDA JETU KUSHUKWA
7. Pa kuba’mba Yoshua akose ne kushukwa, wafwainwe kuba ka?
7 Pa kuba’mba tukose pa kuba kyaswa muchima wa Lesa, twafwainwa kufunda Mambo anji ne kwingijisha byo tufunda. Kino kyo kintu kyo babujile Yoshua kuba kimye kyo aikele nswanyi wa kwa Mosesa. Bamwambijile’mba: “Ukose, uchinchikishe, kasa uteshakotu muchima mu kuba monka mwayila byonse bya mu mizhilo yo akukambizhizhe Mosesa kalume wami . . . Byambo bya mu ye uno buku wa mizhilo kechi ukebileke bikafume mu kanwa kobe ne; kabiji ukebilangulukenga mute ne bufuku, namba ukateshekotu muchima mu kuba monka mwayila byonse byanembwamo; pa kuba bino, ukalengesha jishinda jobe kushukwa, kabiji ukamonanga byawama.” (Yosh. 1:7, 8) Yoshua waumvwijile uno mukambizho, kabiji ‘jishinda janji jashukilwe bingi.’ Ne atweba inge twauba bino, tukekala bakosa ne kwingila bulongo mwingilo wa Lesa.
8. Kinembelo kya mwaka kyafuma mu ñanyi kinembelo, kabiji mubena kumvwa byepi pa kuyuka kuba’mba bino byambo bikemukwasha?
8 Yoshua wafwainwa watundaikilwe bingi kimye kyo aumvwine ne byambo bikwabo bya kwa Yehoba bya kuba’mba: “Ukose, uchinchike bulongo; kuchina ne, nangwa kukakilwa ne; mambo Yehoba Lesa wobe uji nanji konse konse ko uya.” (Yosh. 1:9) Ne atweba Yehoba tuji nanji. Onkao mambo, nangwa tupite mu meseko a mutundu ka, kechi twafwainwa “kuchina ne, nangwa kukakilwa ne.” Kikatakata twafwainwa kuta muchima pa byambo bya kuba’mba: “Ukose, uchinchike bulongo . . . Yehoba Lesa wobe uji nanji.” Bino byambo biji mu Yoshua 1:9 byasalwa kwikala kinembelo kya mwaka wa 2013. Kine bino byambo biketukosesha mu bañondo babena kwiya, byonkatu biketukosesha byambo ne byubilo bya bantu bakwabo bajinga na lwitabilo ne kukosa.
BAKOSELE BINGI
9. Mu ñanyi mashinda Lehaba mo amwesheshe kuba’mba wajinga na lwitabilo kabiji wakosele?
9 Yoshua byo atumine bamwendela ntanda babiji kuya mu Kenana, Lehaba pite wibafile ne kubula balwanyi babo kuya mu jishinda jingi. Na mambo a lwitabilo lwanji ne kukosa, Lehaba ne balongo banji bapulukile kimye bena Isalela kyo bashinjile muzhi wa Yeliko. (Hebe. 11:30, 31; Yako. 2:25) Lehaba walekele bwikalo bwanji bwatama pa kuba’mba atokeshe Yehoba ku muchima. Ne bena Kilishitu bamo bakosele, kwikala na lwitabilo ne kwibikako pa kuba’mba bapimpule bwikalo bwabo kuba’mba batokeshe Lesa ku muchima.
10. Kyajinga byepi pa kuba’mba Luta akosele mu mpopwelo ya kine, kabiji mwafumine ñanyi mapesho?
10 Yoshua byo afwile, mwanamukazhi mwina Moabu aye Luta wakosejile mu mpopwelo ya kine. Na mambo a kuba wasongwelwe ku mwina Isalela, kyamweka wayukilepo bimo pe Yehoba. Muko wanji wa mukazhi aye Naomi waikelenga mu Moabu naye wafwijilwe, pano bino, wafuukwilepo kubwela mu muzhi wa bena Isalela wa Betelema. Mu jishinda, Naomi waambijile Luta kubwela ku balongo banji, pakuba Luta wakumbwile’mba: “Kechi munkanjikizhe kwimuleka ne, nangwa kunkanya kuya nenu ne . . . Balongo benu bakekala ke balongo bami ne Lesa wenu ukekala ke Lesa wami.” (Luta 1:16) Luta wakainetu nsalansala. Mu kuya kwa kimye, mulongo wa kwa Naomi aye Boaza wasongwele Luta ne kusema mwana wa mulume kabiji Luta waikele mushakulu wa kwa Davida ne Yesu. Kya kine, Yehoba upesha bantu bakosa kabiji baji na lwitabilo.—Luta 2:12; 4:17-22; Mat. 1:1-6.
BAVULA BABIKILE NE BUMI BWABO MU KIZUMBA
11. Yehoyada ne Yehosheba bamwesheshe byepi kuba’mba bakosa, kabiji mu kuba bino mwafumine ka?
11 Kukosa kwetu ne lwitabilo bikoselako inge twamona kuba’mba Lesa uji na boba batangizhako bintu byo asaka ne kukeba kukwasha bapopweshi bakwabo mu kifulo kya kuta muchima ku bintu byo bakeba. Kyakumwenako, akilangulukai pe Ñanga Mukatampe Yehoyada ne mukazhanji Yehosheba. Panyuma ya lufu lwa Mfumu Ahaziya, inanji aye Ataliya waipayile baana ba mu Bufumu bonse bashajilepo kufumyakotu Yoashi, kabiji waangachile ne jitanda ja Bufumu. Ba Yehoyada ne Yehosheba babikile bumi bwabo mu kizumba kubombola Yoashi, mwana wa mulume wa kwa Ahaziya ne kumufya pa myaka itanu na umo. Mu mwaka wa butanu na bubiji, Yehoyada wabikile Yoashi pa bufumu ne kukambizha kuba’mba bepaye Ataliya. (2 Mfu. 11:1-16) Mu kuya kwa moba Yehoyada wakwashishe Mfumu Yoashi mu kuwamisha nzubo ya Lesa. Kabiji kimye Yehoyada kyo afwile saka aji na myaka 130, bamuzhiikile konka ko bazhiikilenga bamfumu “mambo waubilenga byawama mu Isalela, ne kumwingijila Lesa bulongo ne ku nzubo yanji pamo.” (2 Moba 24:15, 16) Kunungapo, na mambo a kukosa kwa kwa Yehoyada ne mukazhanji, bazhikijile ndonda ya bufumu bwa kwa Davida kufika ne kwi Mesiasa.
12. Nga Ebeda-meleka waubile ñanyi kintu kyakosa?
12 Ebeda-meleka ntungu waingijilanga mu nzubo ya Mfumu Zedekiya, wabikile bumi bwanji mu kizumba na mambo a Yelemiya. Mfumu wapaine Yelemiya mu maboko a babinemanga ba mu Yuda bamupelengamo mambo a bubela a kutundaika bantu kusatuka kabiji bamutayile mu mushima mwajinga mateshi kuba’mba afwilemo. (Yele. 38:4-6) Nangwa kya kuba wabikile bumi bwanji mu kizumba na mambo a kuba Yelemiya bamushikilwe bingi, Ebeda-meleka wayile kwi Zedekiya na kwambilako ngauzhi. Zedekiya waswile kabiji watumine banabalume 30 kuya ne Ebeda-meleka na kupulusha Yelemiya. Kupichila mwi ngauzhi, Lesa walayile Ebeda-meleka kuba’mba ukamupulusha kimye bena Babilona kyo bakalukuka Yelusalema. (Yele. 39:15-18) Lesa upesha boba bakosa pa kuba kyaswa muchima wanji.
13. Bahebelu basatu bamwesheshe byepi kukosa, kabiji twakonsha kumwenamo byepi mu bintu byo bapichilemo?
13 Mu myaka kitota kya butanu na bubiji B.C.E., bakalume ba Yehoba basatu Bahebelu bebamwesheshe kishiino kya kuba’mba Lesa ufweta boba baji na lwitabilo ne kukosa. Mfumu Nebukaneza wakonkenye babinemanga ba bena Babilona kabiji wibakambizhe amba bapopwele nkishi mukatampe wa ngolode ye alengele. Yense wakaine kupopwelako uno nkishi bafwainwe kumutaya mu kisha kya mujilo. Bahebelu basatu na mushingi babujile Nebukaneza amba: “Lesa wetu, yenka ye twingijila, wakonsha kwitupokolola mu kisha kya mujilo; kabiji usakwitupokolola ne mu maboko enu, anweba mfumu. Bino nangwa wabula kwitupokolola, anweba mfumu muyuke’mba atweba kechi twaswa kwibengijila balesa benu ne, nangwa kumupopwela awa nkishi wa ngolode ye mwaimika ne.” (Da. 3:16-18) Kupokololwa kwa bano Bahebelu basatu kwalondololwa bulongo mu Danyela 3:19-30. Nangwa kya kuba kechi bakonsha kukeba kwitwipaya kupichila mu kwitutaya mu kisha kya mujilo ne, tupita mu bintu byeseka bulumbuluke bwetu kabiji twafwainwa kuketekela kuba’mba Lesa uketubila bibusa na mambo a lwitabilo lwetu ne kukosa.
14. Kwesakana na Danyela kitango 6, Danyela wamwesheshe byepi kukosa, kabiji ki ka kyafuminemo?
14 Danyela wamwesheshe lwitabilo ne kukosa kimye balwanyi banji kyo bakanjikizhe Mfumu Daliusa kuba’mba alenge muzhilo wa kuba’mba “mu ano moba makumi asatu bantu bonse bakalomba kintu kwi lesa nangwa ku muntu bakebataya mu jiyengo ja mabokwe poso balomba kwi anweba mfumu yenka.” Danyela byo aumvwinetu kuba’mba mfumu wanembapo jizhina janji, “wayile ku nzubo yanji yajinga na bipenze mu nzubo ya peulu, saka byashinkuka, sa byatala ku Yelusalema, ne kufukama wafukaminenga panshi jisatu pa juba pa juba, na kulomba ne kumupopwela Lesa wanji, byonka byo akelelwenga kuba.” (Da. 6:6-10) Na mambo a kukosa, Danyela bamutayile mu jiyengo ja mabokwe, pano bino Yehoba wamupokolwele.—Da. 6:16-23.
15. (a) Ba Akwila ne Pilisila baikala byepi bakumwenako bawama mu kuchinchika ne kwikala na lwitabilo? (b) Nga byambo bya kwa Yesu biji mu Yoano 13:34 byatala mu ka, kabiji bena Kilishitu bavula bamwesha byepi butemwe bwa uno mutundu?
15 Baibolo waamba’mba ba Akwila ne Pilisila ‘babikile bumi bwabo mu kizumba na mambo a kwa Paulo.’ (Byu. 18:2; Loma 16:3, 4) Bachinchikile ne kubila monka mwayila byambo bya kwa Yesu bya kuba’mba: “Mbena kwimupa mukambizho mupya, namba mwitemwe anwe bene na bene; byonka byo nemutemwa amiwa, ne anweba mwitemwe anwe bene na bene.” (Yoa. 13:34) Mizhilo ya Mosesa yaambile kuba’mba muntu wafwainwa kutemwa mukwabo byonka byo etemwa aye mwine. (Levi 19:18) Pakuba mukambizho wa kwa Yesu wajinga “mupya” mambo waambile pa kutemwa mukwenu kya kuba wakonsha ne kumufwila byonka byo aubile. Bena Kilishitu bavula bamwesha butemwe bwa uno mutundu kupichila mu ‘kubika bumi bwabo mu kizumba’ kuchina kusolola bakwabo ba mu lwitabilo kuba’mba bebamanyike nangwa kwibepaya ku balwanyi babo.—Tangai 1 Yoano 3:16.
16, 17. Baana ba bwanga ba kwa Kilishitu batanshi bamo bapichile mu ñanyi bintu byaesekele lwitabilo lwabo, kabiji bino bipasha byepi na bintu bipitamo bena Kilishitu mu ano moba?
16 Byonka byajinga Yesu, bena Kilishitu batanshi bapopwelangatu Yehoba yenka kwapwa. (Mat. 4:8-10) Bakaine kusoka bitapisho ku Mfumu wa bena Loma. (Monai kipikichala.) Daniel P. Mannix wanembele’mba: “Bena Kilishitu bachechetu bo basankijilepo lwitabilo lwabo nangwa kya kuba kya kusokelapo bitapisho pajinga mujilo, bekibikanga mu kipango pa kuba’mba bonse kibapeleleko. Kaili yense wafwainwe kusansapo binunka bulongo pa mujilo apa bino bamupa bipepala bya milambo ne kumukasulula. Bamulumbulwilanga kuba’mba kechi ubena kupopwela mfumu ne; ubena kumweshatu kuba’mba waswa’mba mfumu wa bena Loma lesa. Nangwa byonkabyo, bena Kilishitu bachechetu bo baswile kuba bino pa kuba’mba bapuluke.”—Those About to Die.
17 Bena Kilishitu ba mu ano moba bo bakashile mu makampu a lumanamo ku kafulumende wa Nazi bebambijilenga kuba’mba banembe bipepala bya kumwesha’mba baleka kwikala Bakamonyi ba kwa Yehoba apa bino bebakasulule. Pano bino bachechetu bo baswile kuba bino. Kimye kya nkondo mu Rwanda, Bakamonyi ba Tutsi ne ba Hutu babikilenga bumi bwabo mu kizumba pa kuzhikijila bakwabo. Pa kuba’mba bachinchike meseko a uno mutundu bafwainwe kukosa ne kwikala na lwitabilo.
VULUKAINGA’MBA YEHOBA UJI NE ATWEBA!
18, 19. Bañanyi banembwa mu Baibolo bajinga na lwitabilo kabiji bakosele bakonsha kwimutundaika kutwajijila kwingila mwingilo wetu?
18 Tubena kwingila mwingilo mukatampe wapanwa ku bantu ba Lesa wa kusampanya byambo bya Bufumu ne kulenga baana ba bwanga. (Mat. 24:14; 28:19, 20) Tumusanchila bingi Yesu pa kwitushila mwa kulondela. Yesu “wayile mu mizhi ikatampe ne icheche saka asapwila mambo awama a Bufumu bwa Lesa.” (Luka 8:1) Byonka byo aubile, twafwainwa kukosa ne kwikala na lwitabilo pa kuba’mba tusapwile mambo a Bufumu. Na bukwasho bwa Lesa, twakonsha kwikala byonka byajinga Nowa wabujile moyo, “musapwishi wasapwilanga bololoke” mu ‘ntanda ya bantu babulanga kwakamwa Lesa.’—2 Pe. 2:4, 5.
19 Milombelo itukwasha kutwajijila mu mwingilo wetu wa kusapwila. Baana ba bwanga ba kwa Kilishitu bamo bo bamanyikilenga byo balombele kuba’mba ‘bambenga mambo a Lesa na kuchinchika,’ Lesa wakumbwile misashijilo yabo. (Tangai Byubilo 4:29-31.) Umvwe muchina kuya na kusapwila ku nzubo ku nzubo, lombai kwi Yehoba kuba’mba mukose ne kwikala na lwitabilo, kabiji aye ukakumbula milombelo yenu.—Tangai Salamo 66:19, 20.a
20. Byo tuji bakalume ba Yehoba, ñanyi bukwasho bo tuji nabo?
20 Kyakatazha bingi kuba kyaswa muchima wa Lesa na mambo a meseko o tubena kupitamo mu ino ntanda ibi yaluwankana. Nangwa byonkabyo, kechi tuji bunke ne. Lesa uji ne atweba. Kabiji ne mwananji, Mutwe wa kipwilo uji ne atweba. Kabiji tuji na bakwetu Bakamonyi ba kwa Yehoba kukila pa 7,000,000 kuzhokoloka ntanda yonse. Pamo na bano bakwetu, twayai tutwajijile kwikala na lwitabilo ne kushimuna mambo awama byo tubena kulanguluka pa kinembelo kyetu kya mwaka wa 2013 kya kuba’mba: “Ukose, uchinchike bulongo . . . Yehoba Lesa wobe uji nanji.”—Yosh. 1:9.
[Tubyambo twa mushi]
a Monai byakumwenako bikwabo bya bantu bakosele mu mutwe wa kuba’mba “Ukose, Uchinchikishe, Kasa Uteshakotu Muchima” mu Kyamba kya Usopa kya February 15, 2012.
[Mabulañano pa peja 8]
Kinembelo kyetu kya mwaka wa 2013: “Ukose, uchinchike bulongo . . . Yehoba Lesa wobe uji nanji”—Yoshua 1:9
[Kipikichala pa peja 10]
Bena Kilishitu batanshi kechi basalangapo kusankilapo lwitabilo lwabo ne