Watchtower INTERNETANKIR BIBLIOTECA
Watchtower
INTERNETANKIR BIBLIOTECA
Aymara
ʼ
  • kʼ
  • tʼ
  • pʼ
  • chʼ
  • qʼ
  • BIBLIA
  • QELLQATANAKA
  • TANTACHÄWINAKA
  • nwt Génesis 1:1-50:26
  • Génesis

Janiw videojj utjkiti

Disculpapjjeta, janiw aka video uñjañjamäkiti

  • Génesis
  • Biblia Aymara. Machaq Mundon Jakirinakataki
Biblia Aymara. Machaq Mundon Jakirinakataki
Génesis

GÉNESIS

1 Qalltanjja Diosaw alajjpachsa oraqsa luräna.+

2 Ukampis oraqejj chʼusakïnwa, janirakiw jakañjamäkänsa, uma patjjas* wali chʼamakarakïnwa.+ Diosan chʼamapajj*+ uka uma patjjanwa uksar aksar onjjtaskarakïna.+

3 Ukatjja Diosajj akham sänwa: “Qhanajj utjpan” sasa. Ukhamatwa qhanajj utj-jjäna.+ 4 Diosasti uka qhanan wali sumätapwa uñjäna, ukatsti Diosajj uka qhanarojj chʼamakatwa jaljtayäna. 5 Diosajja qhanarojj Uru sänwa, chʼamakarojj Aruma sarakïnwa.+ Ukatsti jaypʼumpi alwampiw utjarakïna, ukajj nayrïr urünwa.

6 Ukatjja Diosajj sänwa: “Umajj jaljtayatäpan, mä partejj alayankpan, yaqha partejj aynachankarakpan.+ Uka umanak chika taypinjja mä chʼusa espacio*+ utjpan” sasa. 7 Ukhamwa Diosajj umjja payar jaljtayäna: mä partejj alayankänwa, yaqha partejj aynachankarakïnwa. Uka umanak chika taypinjja Diosajj mä chʼusa espacio jaytarakïna.+ Ukajj ukhamapuniw phoqasïna. 8 Diosajj uka chʼusa espaciorojj Alajjpacha sutimpiw uchäna. Ukatsti jaypʼumpi alwampiw utjarakïna, ukajj payïr uröjjänwa.

9 Ukatjja Diosajj sänwa: “Alajjpachat aynachan utjki uka umanakajj mä cheqaruki tantachthapispan, waña lugaras utjarakpan”+ sasa. Ukajj ukhamapuniw phoqasïna. 10 Diosajj waña lugararojj Oraqe+ sänwa, tantachthapit umanakarojj Lamar Qotanaka+ sarakïnwa. Kuntï lurkäna ukajj wali sumätapwa Diosajj uñjäna.+ 11 Ukatjja Diosajj sarakïnwa: “Oraqejj kunayman kasta chʼojjña alinaka, plantanaka, qoqanak* jilaypan. Plantanakajj jathanïpjjpan, qoqanakasti achunakanirakïpan” sasa. Ukajj ukhamapuniw phoqasïna. 12 Ukatjja oraqejj kunayman kasta chʼojjña alinaka, plantanaka, qoqanakwa* jilayäna. Plantanakajj jathanïpjjänwa,+ qoqanakasti achunïpjjänwa jathanïpjjarakïnwa. Diosajj ukanakan wali sumätapwa uñjäna. 13 Ukatsti jaypʼumpi alwampiw utjarakïna, ukajj kimsïr uröjjänwa.

14 Ukatjja Diosajj sänwa: “Qhananakajj alajjpachan* utjpan,+ ukhamat urumpi arumampi jaljtayañataki.+ Uka qhananakajja tiemponaka, urunaka, maranaka yatiñatakiw mä señaljam servini.+ 15 Uka qhananakaw alajjpachan qhanapjjani, oraqjjarus qhantʼanipjjarakini” sasa. Ukajj ukhamapuniw phoqasïna. 16 Ukatjja Diosajj intimpi phajjsimpwa luräna;* intejj urun qhantʼañapataki,+ phajjsejj arum qhantʼañapatakiraki. Warawaranaksa lurarakïnwa.+ 17 Ukhamwa Diosajj taqe uka qhananak alajjpachan uchäna, oraqjjar qhantʼaniñapataki, 18 ukatjja urusa arumasa qhantʼañapataki ukhamarak urumpi arumampi jaljtayañataki.+ Diosajj ukanakan wali sumätapwa uñjäna. 19 Ukatsti jaypʼumpi alwampiw utjarakïna, ukajj pusïr uröjjänwa.

20 Ukatjja Diosajj sarakïnwa: “Umajj animalanakampi* phoqantatäpan, altnam jalnaqer animalanakas alajjpachnama, mä arunjja oraq altnam jalnaqapjjpan”+ sasa. 21 Ukatjja Diosajj lamar qotankir kunayman jachʼa animalanaka, uman mirantir taqe kasta animalanaka,* ukhamarak altnam jalnaqeri chheqani kunayman animalanakwa luräna. Diosajj ukanakan wali sumätapwa uñjäna. 22 Ukatjja Diosajj akham sasaw jupanakar bendisïna: “Mirantapjjam, waljaptapjjarakim, lamar qotsa phoqantapjjam.+ Altnam jalnaqer animalanakas oraqen mirantapjjpan” sasa. 23 Ukatsti jaypʼumpi alwampiw utjarakïna, ukajj phesqër uröjjänwa.

24 Ukatjja Diosajj sänwa: “Oraqenjja kunayman kasta animalanaka* utjpan: uywañ animalanaka, qatatnaqtir animalanaka,* oraqenkir kunayman kasta+ salvaje animalanaka” sasa. Ukajj ukhamapuniw phoqasïna. 25 Ukatjja Diosajj kunayman kasta salvaje animalanaka, uywañ animalanaka, qatatnaqtir animalanakwa luräna. Diosajj ukanakan wali sumätapwa uñjäna.

26 Ukatjja Diosajj sarakïnwa: “Jaqerojj jiwasar+ uñtasit lurañäni,+ ukhamat jiwasjamäñapataki.+ Jupaw lamar qotankir chawllanakarusa, altnam jalnaqer* animalanakarusa, uywañ animalanakarusa, qatatnaqtir animalanakarus apnaqani,+ ukhamarak oraqpachsa apnaqarakini” sasa. 27 Ukatjja Diosajj jupar uñtasitwa jaqer luräna, chacha warmi jupajj luräna.+ 28 Ukatsti Diosajj akham sasaw jupanakar bendisïna: “Walja wawanakanïpjjam, waljaptapjjam, oraqpach phoqantapjjam,+ apnaqapjjarakim.+ Lamar qotankir chawllanakarusa, altnam jalnaqer animalanakarusa, oraqen jakir taqe animalanakarusa apnaqapjjam”+ sasa.

29 Ukatjja Diosajj sänwa: “Oraqpachankir taqe jathachir plantanaka, jathani ukhamarak achuni qoqanakwa* nayajj churapjjsma. Ukanakajj jumanakan manqʼapjjañamatakïniwa.+ 30 Oraqenkir taqe salvaje animalanakarusa, altnam jalnaqer taqe animalanakarusa, ukhamarak oraqen jakir taqe animalanakarusa,* taqe chʼojjña alinakwa manqʼapjjañapatak churarakta”+ sasa. Ukajj ukhamapuniw phoqasïna.

31 Ukjjarojja Diosajj taqe luratanakapwa uñjäna, ukanakasti wali sumapunïnwa.+ Ukatsti jaypʼumpi alwampiw utjarakïna, ukajj sojjtïr uröjjänwa.

2 Ukhamaw alajjpachasa oraqesa ukhamarak taqe kunanakatï alajjpachansa oraqensa utjki ukanakajj tukuyasjjäna.*+ 2 Paqallqöri urutakejja, kunanaktï Diosajj lurkäna ukanakjja tukuyjjänwa. Taqe luratanakapatjja Diosajj paqallqöri urunwa samarañ qalltäna.+ 3 Ukatjja paqallqöri ururojj Diosajj bendisïnwa, sagradoruw tukuyarakïna, uka urun taqe luratanakapata samaraskatap layku. Taqe kunanaktï lurañ amtkäna ukanakwa jupajj luräna.

4 Kunapachatejj alajjpachas oraqes luraskäna ukhajj akhamaw pasäna.* Jïsa, kuna uruntejj Jehová* Diosajj oraqsa alajjpachsa lurkäna+ ukhajj akhamaw pasäna.

5 Jehová Diosajja janïraw oraqjjar jallu puriykänti, janirakiw oraqe yapuchañapatakis jaqejj utjkänti. Ukhamajj oraqenjja janïraw camponkir alinakas utjkänti ni yaqha plantanakas alirankänti. 6 Ukampis oraqetjja urpuw mistüna, uka urpuw taqe oraqjjarojj sulljjatäna.

7 Ukatjja Jehová Diosajj laqʼatwa jaqer luräna,+ nasapat phustʼasasti jakayjjarakïnwa,+ ukhamatwa jaqejj jakkir jaqer* tukjjäna.+ 8 Ukatjja Jehová Diosajj Edén lugaranwa mä jardín luräna,+ inti jalsu toqeru. Lurkäna uka jaqerojj ukaruw ucharakïna.+ 9 Jehová Diosajja kunayman qoqanakwa* oraqen jilayäna. Uka qoqanak uñkatañajj wali sumänwa, manqʼañatakis sumarakïnwa. Uka jardín chika taypirojja jakañ qoqampi,*+ walimpi jan walimpi yatiñ churir qoqampwa+ jilayarakïna.

10 Edenatjja mä jawiraw jardín qarpañatakejj mistüna, uka jawirasti pusiruw jaljtarakïna.* 11 Nayrïr jawirajja Pisón satawa, uka jawirajj Havilá oraqpachwa muyti, ukansti qoriw utjaraki. 12 Uka oraqenkir qorejj wali sumawa. Ukanjja bedelio suma olorani qollampi, ónice qalampiw* utjaraki. 13 Payïr jawirajja Guihon satarakiwa, uka jawirajj Cus oraqpachwa muytaraki. 14 Kimsïr jawirajja Hidequel*+ satawa, uka jawirajj Asiria inti jalsu toqeruw sari.+ Pusïr jawirasti Éufrates satarakiwa.+

15 Ukatsti Jehová Diosajj Edén jardinaruw chacharojj uchäna, ukhamat uk uñjañapataki ukhamarak yapuchañapataki.+ 16 Jehová Diosajj akham sasaw chacharojj mä mandamiento churarakïna: “Jardinan utjki taqe uka qoqanakan* achupjja, sistʼasiñkamaw manqʼasma.+ 17 Ukampis walimpi jan walimpi yatiñ churir qoqan* achupjja, janiw manqʼañamäkiti. Kunürutejj uka qoqan achup manqʼäta ukhajja, cheqpachapuniw jiwäta”+ sasa.

18 Jehová Diosajj sarakïnwa: “Chachan sapaki jakaskakiñapajj janiw walïkiti. Nayajj mä yanapiri, mä compañera+ jupatak lurarapëjja” sasa. 19 Jehová Diosajj laqʼatwa taqe salvaje animalanaksa, altnam jalnaqer animalanaksa luräna. Ukatjja chachan ukaruw apanirakïna, ukhamat kuna sutimpis chachajj sapa animalar uchani uk uñjañataki. Kuna suttï chachajj sapa jakkir animalar* uchkäna uka sutimpiw quedasipjjäna.+ 20 Ukhamasti chachajj taqe uywañ animalanakaru, altnam jalnaqer animalanakaru, salvaje animalanakaruw sutinak uchäna. Ukampis chachajj janiw yanapirinïkänti ni compañerapas utjkänti. 21 Ukatsti Jehová Diosajj chacharojj ikjayänwa, ikiñapkamasti Diosajj mä jaraphi jupat apsüna, jaraphi apskäna uka cheqjja jistʼthapjjarakïnwa. 22 Chachat apskäna uka jaraphitjja Jehová Diosajj mä warmi luräna, ukatjja chachan ukaruw irparakïna.+ 

23 Ukatjja chachajj akham sänwa:

“Jupajj chʼakhajat chʼakhaniwa,

jañchijat jañchinirakiwa.

Jupajj Warmi satäniwa,

chachan jaraphipat luratätap layku”+ sasa.

24 Ukatwa chachajj awkiparus taykaparus jaytjjani, ukatsti warmipampiw mayachasjjani, panipasti mä jañchikëjjapjjaniwa.+ 25 Chachasa warmisa qʼalaläsipkänwa,+ ukampis janiw phenqʼasipkänti.

3 Jehová Diosajj lurkäna taqe uka salvaje animalanakatjja, asirojj*+ jukʼamp chʼikïnwa.* Uka asirojj akham sasaw warmir säna: “¿Cheqapunit Diosajj jardinankir taqe qoqanakan*+ achupat janiw manqʼapjjätati sasin sapjjtamjja?” sasa. 2 Warmejj akham sasaw asirur* sarakïna: “Jardinan utjki uka qoqanakan* achupjja+ manqʼasipkiristwa. 3 Ukampis jardinan chika taypinkki+ uka qoqan* achupatjja Diosajj akham siwa: ‘Uka qoqan achupjja janiw manqʼapjjañamäkiti ni llamktʼapjjañamäkisa, uk lurapjjäta ukhajja jiwapjjätawa’ sasa”. 4 Uk satajja asirojj* warmir sarakïnwa: “Jumanakajj janiw jiwapkätati.+ 5 Diosajj yatiwa, kuna uruntï uka qoqan* achupat manqʼapjjäta ukhajja, nayranakamajj jistʼartaniwa. Ukatsti Diosjamäpjjätawa, kunatï walïki jan walïki uksa uñtʼapjjarakïtawa”+ sasa.

6 Ukatjja uka qoqan* achupajj manqʼañatak wali sumätapwa warmejj uñjäna. Jïsa, qoqan achupajj wali munkañänwa, uñkatatajj wali sumarakïnwa.* Ukatwa jupajj uka qoqan achup apaqasin manqʼantäna.+ Chachapampëjjäna ukhajja juparuw churarakïna, chachapasti manqʼantarakïnwa.+ 7 Ukatjja jupanakan nayranakapajj jistʼartänwa, ukapachaw qʼalaläsipkatap amuyasipjjäna. Ukatwa higo laphinak chʼukthapipjjäna, ukampiw taptʼasipjjarakïna.+

8 Thayajj thaytʼanki uka horasarojja,* Diosajj jardinanwa sarnaqaskäna, ukhaw chachajj warmipampejj Jehová Diosan arup istʼapjjäna. Ukatwa jupanakajj Jehová Diosatjja jardinankir qoqanak* taypir imantasipjjäna. 9 Jehová Diosajj akham sasaw chachar jawsaskakïna: “¿Kawkinktasa?” sasa. 10 Ukatjja jupajj sarakïnwa: “Jardinanwa nayajj arum istʼta, ukampis qʼalaläskataj laykojja ajjsarayätwa, ukatwa nayajj imantasta” sasa. 11 Diosajj jupar jisktʼarakïnwa: “¿Khitis qʼalalätam+ awistamjja? ¿Janiw manqʼätati sisksma uka qoqan* achupti manqʼantta?”+ sasa. 12 Chachasti sarakïnwa: “Jumajj churkista uka warmiw qoqan* achup churitu, ukatwa nayajj manqʼantta” sasa. 13 Jehová Diosajj warmir sarakïnwa: “¿Kunatsa uk lurta?” sasa. Warmisti sarakïnwa: “Asiruw* engañjitu, ukatwa nayajj manqʼantta”+ sasa.

14 Jehová Diosasti asirurojj*+ sarakïnwa: “Ukham luratam laykojja, taqe uywañ animalanakatsa salvaje animalanakatsa jumajj maldisitätawa. Oraqnamaw qatatnaqtäta, taqe jakäwimanjja sapüruw laqʼa manqʼarakïta. 15 Jumampi+ warmimpirojja+ enemigo tukuyapjjäma, juman wawamampi*+ jupan wawapampirojja*+ enemigo tukuyarakëjja. Warmin wawapajja+ pʼeqetwa jumarojj takjjatätam,*+ jumasti kayu talonatwa juparojj achjarakïta”+ sasa.

16 Diosajj akham sasaw warmirojj sarakïna: “Kunapachatï usuriptäta ukhajja jukʼampiw tʼaqesïta, wawanak ususïta ukhasa tʼaqesirakïtawa. Chachamampïñjja wal munarakïta, jupasti jumaruw apnaqarakïtam” sasa.

17 Adán* chacharojj akham sarakïnwa: “‘Janiw uka qoqan* achupat manqʼañamäkiti’ sasaw nayajj mä mandamiento chursmajja,+ ukampis warmimar istʼasaw jumajj uka qoqan achupat manqʼanttajja. Jichhajj juma kawsaw oraqejj maldisitajja.+ Taqe jakäwimanjja oraqejj achuyki uka manqʼañanak jikjjatañatakejj wal trabajïta.*+ 18 Oraqejj chʼapinakampi jan wali qoranakampwa jumatak jilayani, camponkir plantanakwa manqʼarakïta. 19 Jumpʼin jumpʼini wal trabajisaw manqʼa* jikjjatarakïta, kuna laqʼat luratäktatejj+ ukar kuttañamkama. Jumajj laqʼätawa, laqʼarurakiw kuttäta”+ sasa.

20 Ukatjja Adanajj Eva* sutimpiw warmipar uchäna, kuna laykutejj jupaw taqe jaqenakan* taykapäñapäna.+ 21 Jehová Diosajja Adanatakisa warmipatakisa lipʼichitwa jachʼa isinak lurarakïna, ukhamat uka isimpi uchasipjjañapataki.+ 22 Ukatjja Jehová Diosajj akham sänwa: “Jaqejj jiwasjamaw tukuwayjje, kunatï walïki jan walïki uk uñtʼasa.+ Jakañ qoqan*+ achupat apaqasin jan manqʼantañapatakisa ukhamarak jan wiñay jakañapatakisa, janiw ukhamak jaytañajäkiti” sasa. 23 Ukatsti Jehová Diosajj Edén jardinatwa+ jaqerojj alisnuküna, ukhamat kawkïr laqʼattejj+ jaqejj luratäkäna ukan yapuchañapataki. 24 Ukhamwa Diosajj chacharojj alisnuküna. Edén jardinat inti jalsu toqerusti querubín angelanakampi,+ jan saytʼasa muyuri aqkiri espadampwa uchäna, ukhamat jakañ qoqar* sarki uka thaki jarkʼañataki.

4 Adanajja Eva warmipampiw ikthapïna, ukat jupajj usurëjjänwa.+ Caín+ wawapar ususïna ukhajja, Evajj akham sänwa: “Jehová Diosan yanaptʼapampiw mä yoqall wawa ususta”* sasa. 2 Qhepatjja Cainan Abel+ jilaparuw ususirakïna.

Abelajj jachʼäjjäna ukhajja ovej awatirëjjänwa, Cainasti yapuchirëjjarakïnwa. 3 Tiempompejja, Cainajj mä qhawqha achunakwa Jehová Diosar ofrendat loqtañatakejj apanïna. 4 Abelasti uywanakapat nayrïrïkis+ ukanakwa mä qhawqhanak apanirakïna, likʼinakapamppacha. Jehová Diosajja Abelarus sacrificioparus wali sum uñjäna.+ 5 Ukampis Cainarusa sacrificioparus janiw sum uñjkänti. Ukatwa Cainajj wal colertʼasïna, ajanupas mayjtʼarakïnwa. 6 Ukatsti Jehová Diosajj akham sasaw Cainar säna: “¿Kunatsa wali coleratäta, kunatsa ajanumas mayjtʼatajja? 7 Jumatejj kunatï walïki uk luräta ukhajja, ¿janit nayajj sum uñjkirisma?* Jumatejj kunatï walïki uk jan lurkäta ukhajja, juchajj uta punkunwa jumarojj suyjjatätamjja. Uka juchajj wal apnaqañ munasktamjja. Ukampis jan uka juchampejj apnaqayasimti” sasa.

8 Ukatjja Cainajj Abel jilaparojj akham sänwa: “Pampar saraskañäni” sasa. Pampankasipkäna ukhajja, Cainajj Abel jilaparuw jiwayäna.+ 9 Ukatsti Jehová Diosajj Cainar akham sänwa: “¿Kawkinkis Abel jilamajja?” sasa. Cainajj sarakïnwa: “Janiw yatkti, ¿nayajj jilajan uñjiripätti?” sasa. 10 Diosajj jupar sarakïnwa: “¿Kunatsa uk lurta? ¡Istʼam! Jilaman wilapajj oraqetpachwa nayar artʼasinkitu.+ 11 Jichhajja jilaman wilapa aka oraqen wartatam+ laykojja, jumajj maldisitätawa, aka lugaratsa alisnukutäjjaraktawa.* 12 Yapuchkäta ukhajja, janiw oraqejj jumatak achurapkätamti. Jumajj oraqen muyusarakiw sarnaqäta, jayanakaruw escaparakïta” sasa. 13 Cainasti Jehová Diosar sarakïnwa: “Juchajat nayar castigatamajj nayatakejj wali jachʼawa, janjamakiw aguantkäti. 14 Jichhürojj aka oraqetwa jumajj alisnukuskistajja, nayraqatamatsa nayajj imantasjjarakïwa; aka oraqen muyusaw sarnaqäjja, jayanakaruw escaparakëjja. Khititejj jikjjatkitani ukajja cheqpachapuniw jiwayitani” sasa. 15 Jehová Diosajj sarakïnwa: “Uk jan pasañapatakejja, khititejj Cainar jiwaykani ukajja paqallq kuti castigatäniwa” sasa.

Cainar jikjjatasin jan khitis jiwayañapatakejja, Jehová Diosajj mä señal uchäna. 16 Ukatsti Cainajj Jehová Diosan nayraqatapatwa Nod oraqer* sarjjäna, Edenat inti jalsu toqeru.+

17 Ukatjja Cainajj warmipampiw ikthapïna+ ukat warmipajj usurëjjänwa, Enoc wawaparuw ususirakïna. Ukatsti Cainajj mä marka lurañ qalltäna, uka markarojj Enoc wawapan sutipampiw ucharakïna. 18 Qhepatjja Enocan Irad wawapaw nasïna. Irad chachasti Mehujaelan awkipänwa. Mehujaelasti Metusaelan awkipänwa, Metusaelajj Lamecan awkiparakïnwa.

19 Lamecajj pä warmimpiw casarasïna. Nayrïr warmipan sutipajj Adá satänwa, payïr warmipan sutipajj Zilá satarakïnwa. 20 Adá warmisti Jabal wawaparuw ususïna. Jabalaw nayraqatajj carpanakan jakäna, uywanakanirakïnwa. 21 Jabalan jilapajj Jubal satänwa. Taqe khitinakatï arpa, flauta* tukapki ukanakatjja Jubalaw qallt qalltan tukäna. 22 Zilá warmejj Tubal-Caín wawaparuw ususirakïna, Tubal-Cainasti cobreta ukhamarak hierrotwa taqe kasta herramientanak luräna. Tubal-Cainan kullakapajj Naamá satänwa. 23 Ukatjja Lamecajj akham sasaw Adá ukhamarak Zilá warminakapar säna:

“Nayan warminakaja, istʼapjjeta;

kuntï siskä uk istʼapjjam:

mä chacharuw nayar usuchjatapat jiwayta.

Jïsa, mä waynaruw nayar nuwantatapat jiwayta.

24 Cainar jiwayiritejj paqallq kuti castigatächinejja,+

Lamecar jiwayirejj paqallq tunka paqallqoni kutiw castigatäni” sasa.

25 Adanajj mayampiw warmipampi ikthapïna, Evasti mä yoqall wawa ususïna, Set*+ sutimpiw ucharakïna. Ukatsti jupajj sarakïnwa: “Diosaw nayarojj Abel lantejj mä wawa churitu. Cainajj Abelar jiwayatap layku”+ sasa. 26 Ukatjja Set chachajj mä yoqall wawanëjjänwa, juparojj Enós+ sutimpiw ucharakïna. Uka tiemponjja jaqenakajj Diosan Jehová sutipat artʼasiñwa qalltapjjäna.

5 Aka qellqatajja Adanan wawanakapatwa parli. Kuna uruntejj Diosajj Adanar lurkäna ukhajja, jupar uñtasitwa luräna.+ 2 Diosajj chacha warmi jupanakar luräna.+ Kuna uruntejj jupanakajj luratäpkäna+ ukhajja Diosajj bendisïnwa, “jaqenaka” sasaw jupanakar sarakïna.

3 Adanajj 130 maranëjjäna ukhajja, jupar uñtasita yaqha wawanirakïnwa, Set+ sutimpiw ucharakïna. 4 Set wawanëjjäna uka qhepatjja, Adanajj 800 maranakampiw jakäna. Jupanjja yoqanakas phuchanakas utjarakïnwa. 5 Ukhamasti Adanajj 930 maranakaw jakäna, ukatsti jupajj jiwjjänwa.+

6 Set chachajj 105 maranëjjäna ukhajja, Enós+ wawapaw nasïna. 7 Enós wawanëjjäna uka qhepatjja, Set chachajj 807 maranakampiw jakäna. Jupanjja yoqanakas phuchanakas utjarakïnwa. 8 Ukhamasti Set chachajj 912 maranakaw jakäna, ukatsti jupajj jiwjjänwa.

9 Enós chachajj 90 maranëjjäna ukhajja, Quenán wawapaw nasïna. 10 Quenán wawanëjjäna uka qhepatjja, Enós chachajj 815 maranakampiw jakäna. Jupanjja yoqanakas phuchanakas utjarakïnwa. 11 Ukhamasti Enós chachajj 905 maranakaw jakäna, ukatsti jupajj jiwjjänwa.

12 Quenán chachajj 70 maranëjjäna ukhajja, Mahalalel wawapaw nasïna.+ 13 Mahalalel wawanëjjäna uka qhepatjja, Quenán chachajj 840 maranakampiw jakäna. Jupanjja yoqanakas phuchanakas utjarakïnwa. 14 Ukhamasti Quenán chachajj 910 maranakaw jakäna, ukatsti jupajj jiwjjänwa.

15 Mahalalel chachajj 65 maranëjjäna ukhajja, Jared wawapaw nasïna.+ 16 Jared wawanëjjäna uka qhepatjja, Mahalalel chachajj 830 maranakampiw jakäna. Jupanjja yoqanakas phuchanakas utjarakïnwa. 17 Ukhamasti Mahalalel chachajj 895 maranakaw jakäna, ukatsti jupajj jiwjjänwa.

18 Jared chachajj 162 maranëjjäna ukhajja, Enoc wawapaw nasïna.+ 19 Enoc wawanëjjäna uka qhepatjja, Jared chachajj 800 maranakampiw jakäna. Jupanjja yoqanakas phuchanakas utjarakïnwa. 20 Ukhamasti Jared chachajj 962 maranakaw jakäna, ukatsti jupajj jiwjjänwa.

21 Enoc chachajj 65 maranëjjäna ukhajja, Matusalén wawapaw nasïna.+ 22 Matusalén wawanëjjäna uka qhepatjja, Enoc chachajj 300 maranakampiw jakäna, cheqpach Diosampejj* sarnaqaskakïnwa. Jupanjja yoqanakas phuchanakas utjarakïnwa. 23 Ukhamasti Enoc chachajj 365 maranakaw jakäna. 24 Enoc chachajj cheqpach Diosampejj sarnaqaskakïnwa,+ ukatsti juparojj janiw khitis jukʼampejj uñj-jjänti, kuna laykutejj Diosaw juparojj apasjjäna.+

25 Matusalenajj 187 maranëjjäna ukhajja, Lamec wawapaw nasïna.+ 26 Lamec wawanëjjäna uka qhepatjja, Matusalenajj 782 maranakampiw jakäna. Jupanjja yoqanakas phuchanakas utjarakïnwa. 27 Ukhamasti Matusalenajj 969 maranakaw jakäna, ukatsti jupajj jiwjjänwa.

28 Lamec chachajj 182 maranëjjäna ukhajja, mä yoqall wawanïnwa. 29 Juparojj Noé* sutimpiw uchäna,+ akham sarakïnwa: “Niyakejjay Jehová Diosajj aka oraqe maldischejja,+ aka wawaw trabajotsa, wali chʼama tukuñ trabajotsa samartʼayistani” sasa. 30 Lamec chachajj Noé wawanëjjäna uka qhepatjja, 595 maranakampiw jakäna. Jupanjja yoqanakas phuchanakas utjarakïnwa. 31 Ukhamasti Lamec chachajj 777 maranakaw jakäna, ukatsti jupajj jiwjjänwa.

32 Noé chachajj 500 maranëjjäna ukhajja, Sem,+ Cam,+ Jafet+ wawanakapaw nasïna.

6 Kunapachatï jaqenakajj oraqen jiljjattapjjäna ukhamarak phuchanakanïpjjäna ukhajja, 2 cheqpach Diosan wawanakapajja*+ jaqenakan phuchanakapajj wali suma uñnaqtʼanïpjjatapwa uñjapjjäna. Ukatsti taqe khitinakampitï casarasiñ munapkäna ukanakampiw jupanakajj casarasipjjäna. 3 Ukatwa Jehová Diosajj akham säna: “Janiw nayajj* jaqerojj pacienciamp wiñayatak uñjkäti,+ jupajj jañchikïtap layku.* Jupajja 120 maranakakiw jakani”+ sasa.

4 Uka urunakansti nefilim* jachʼa jaqenakaw oraqenjja utjäna, qhepatsa utjaskakïnwa. Uka tiemponjja cheqpach Diosan wawanakapajj jaqenakan phuchanakapampejj ikintasisipkakïnwa, ukatjja jupanakajj wawanakanïpjjänwa. Nayra tiemponjja uka wawanakaw wali chʼamanïpjjäna, wali uñtʼatäpjjarakïna.

5 Oraqenjja jaqenakan jan wali luratanakapajj waljapunïnwa, amuyunakapasa chuymanakapan munañanakapasa taqe horasan jan walipunïnwa,+ ukanakwa Jehová Diosajj uñjäna. 6 Jaqenakar oraqen luratapatjja Jehová Diosajj wal amtasïna,* chuymsa wal usuyasirakïna.+ 7 Ukatwa Jehová Diosajj akham säna: “Nayajj lurkta uka jaqenakarusa, uywañ animalanakarusa, qatatnaqtir animalanakarusa, altnam jalnaqeri animalanakarus qʼalwa oraqet chhaqtayäjja, jupanakar luratajatjja nayajj wal amtasta” sasa. 8 Ukampis Jehová Dios nayraqatanjja, Noé chachajj suma jaqet uñjatänwa.

9 Noé chachan jakäwipajj akhamänwa.

Noesti cheqapar sarnaqer jaqënwa.+ Jupajj jakkäna uka tiempon jakir jaqenak taypinjja, Noejj jan juchanïnwa.* Jupasti cheqpach Diosampiw sarnaqäna.+ 10 Tiempompejja Noejj kimsa wawanakanïnwa, jupanakajj Sem, Cam, Jafet+ satäpjjänwa. 11 Ukampis oraqejj cheqpach Diosan nayraqatapanjja jan walipunïnwa, kunayman jan wali lurañanakampi phoqantatarakïnwa. 12 Jïsa, oraqejj jan walipunïtapwa Diosajj uñjäna.+ Taqe jaqenakaw kunayman jan walinak lurasipkäna.+

13 Ukatsti Diosajj akham sasaw Noé chachar säna: “Taqe jaqenakar tʼunjañwa nayajj amtta, jupanak kawsaw aka oraqejj kunayman jan wali lurañanakampi phoqantatajja. Jupanakarojj nayajj tʼunjäwa, oraqen taqe jakirinakarus tʼunjarakïwa.+ 14 Suma maderat mä arca* jumatak lurasim.+ Arca manqharojj cuartonak luräta, patjjatsa manqhatsa alquitranampiw* ucharakïta.+ 15 Arcasti largorojj 134 metronïñapawa,* anchorusti 22 metroniraki,* altorusti 13 metronïñaparakiwa.* 16 Arca manqhar qhanantañapatakejja mä ventana luräta.* Uka ventanasti, techot aynacharojj niya medio metronkañapawa.* Arcar mantañatakisti mä ladoruw punku luräta,+ uka arcjja kimsa pisoni lurarakïta.

17 ”Nayasti aka oraqjjarojj uma juicio apanëjja,+ ukhamat oraqpachankir taqe jaqenakaru animalanakaru tʼunjañataki. Oraqen taqe jakirinakaw jiwarapjjani.+ 18 Nayajj mä pacto jumampejj luraskta. Arcarusti jumampi yoqanakamampi esposamampi ukhamarak yojjchʼanakamampiw mantapjjäta.+ 19 Ukatjja taqe kasta animalanakatjja orqompi qachumpwa+ arcarojj paris paris anantäta,+ ukhamat jakasipkakiñapataki. 20 Altnam jalnaqeri kunayman kasta animalanakatsa, taqe kasta uywañ animalanakatsa, qatatnaqtiri taqe kasta animalanakatsa, paris pariswa arcar irpantarakïta, ukhamat jakasipkakiñapataki.+ 21 Juman manqʼasiñamatakisa ukhamarak animalanakan manqʼasipjjañapatakisa, taqe kasta manqʼañanakwa apthapirakïta”+ sasa.

22 Noé chachasti, taqe kunanaktï Diosajj siskäna ukarjamaw luräna. Jïsa, Diosajj siskäna ukhampunwa jupajj luräna.+

7 Ukatjja Jehová Diosajj akham sasaw Noé chachar säna: “Jumasa utamankirinakasa arcar mantapjjam. Aka tiempon jakir jaqenak taypinjja, jumaw nayan nayraqatajan cheqapar sarnaqer jaqëtajja.+ 2 Jumamp chikasti qʼoma animalanakatjja paqallqo*+ kunayman kasta animalanakwa apäta, orqompi qachumpi. Jan qʼomäpki uka animalanakatjja payakwa apäta, orqompi qachumpi. 3 Altnam jalnaqer animalanakatjja paqallqo* aparakïta, orqompi qachumpi, ukhamat jan chhaqtapjjañapataki+ jan ukasti oraqpachan mirantapjjañapataki. 4 Akat paqallqo urunakatjja, 40 urumpi 40 arumampiw+ oraqjjarojj jallu puriyanëjja.+ Nayajj lurkta uka jaqenakarusa animalanakarus oraqpachatwa chhaqtayäjja”+ sasa. 5 Noé chachajja taqe kunanaktï Jehová Diosajj jupar siskäna ukanakwa luräna.

6 Uma Juiciojj oraqer purinkäna+ ukhajja, Noé chachajj 600 maranïnwa. 7 Uma Juiciojj janïr purinkäna ukhaw Noé chachajj yoqanakapampi esposapampi ukhamarak yojjchʼanakapampejj arcar mantjjäna.+ 8 Qʼoma animalanakatsa, jan qʼomäpki uka animalanakatsa, altnam jalnaqer animalanakatsa, oraqen jakir taqe animalanakatsa,+ 9 paris parisaw arcar mantapjjarakïna, orqompi qachumpi, kawkjankkäntï Noé chachajj ukaru. Kunjamtï Diosajj Noé chachar siskäna ukhama. 10 Paqallqo urunakatjja Uma Juiciow oraqjjar purinïna.

11 Kunapachatï Noé chachajj 600 maranëjjäna ukhamarak payïr phajjsit 17 urunak saraqjjäna, uka urunwa alajjpachankir umajj phallanïna, alajjpachan punkunakapas jistʼartarakïnwa.+ 12 Jallusti walipuniw 40 urumpi 40 arumampejj purintäna. 13 Uka urunwa Noé chachajj Sem, Cam, Jafet+ yoqanakapampi, esposapampi ukhamarak kimsa yojjchʼanakapampi arcar mantjjäna.+ 14 Jupanakamp chikajja kunayman kasta salvaje animalanaka, uywañ animalanaka, oraqnam qatatnaqtir animalanaka, altnam jalnaqeri animalanaka, mä arunjja taqe kasta jamachʼinaka ukhamarak chheqan taqe animalanakaw arcar mantapjjäna. 15 Uka animalanakasti arcarojj paris parisaw mantasipkakïna, kawkjankkäntï Noé chachajj ukaru. Jakañ churir chʼamamp jakapki taqe uka animalanakaw mantasipkakïna. 16 Taqe kasta animalanakatjja orqompi qachumpiw arcar mantapjjäna, kunjamtï Diosajj Noé chachar siskäna ukhama. Ukatsti Jehová Diosajj arcan punkupwa jistʼantäna.

17 Jallojja 40 urunakaw oraqjjarojj purintaskakïna, arcar tuytayañkamaw umajj oraqen wal jiljjattaskakïna. 18 Oraqenjja walja umapuniw utj-jjäna, walipuniw umajj jiljjattaskakïna. Ukampis arcajj uma patjjanwa tuyuskäna. 19 Oraqen umajj wal utjatap laykojja, oraqpachankir taqe jachʼa qollunakas qʼala chhaqtayatänwa.+ 20 Qollunak patatjja niya sojjta metro chikataniw* umajj pasakipäna.

21 Ukhamasti oraqen taqe jakirinakaw jiwarapjjäna,+ mä arunjja altnam jalnaqer animalanaka, uywañ animalanaka, salvaje animalanaka, oraqenkir taqe jiskʼa animalanaka* ukhamarak taqe jaqenakaw jiwarapjjäna.+ 22 Khitinakatï jakañ churir chʼamampi+ oraqen jakapkäna taqe ukanakaw jiwarapjjäna. 23 Ukhamajj taqe jakirinakaruw Diosajj oraqet chhaqtayäna, mä arunjja jaqenakaru, kunayman animalanakaru, qatatnaqtir animalanakaru ukhamarak altnam jalnaqer animalanakaruw chhaqtayäna. Taqe ukanakaw oraqet chhaqtayatäpjjäna,+ ukampis khitinakatï Noé chachampi arcankapkäna ukanakakiw jakasipkäna.+ 24 Oraqenjja umajj 150 urunakaw pachpakïskäna, janiw saraqkänti.+

8 Diosajj Noé chachatwa amtasïna, jupamp chik arcankapkäna taqe uka salvaje animalanakatsa uywañ animalanakatsa amtasirakïnwa.+ Ukatwa Diosajj oraqjjar thaytʼayanïna, ukhamatwa umajj saraqañ qalltäna. 2 Alajjpachankir umajj janiw jukʼamp saraqanjjänti, alajjpachankir punkunakas jistʼantasjjarakïnwa. Ukhamasti jallojj janiw jukʼamp purjjänti.+ 3 Jukʼat jukʼatwa umajj oraqet saraqañ qalltäna, 150 urunakatjja umajj walipuniw saraqjjäna. 4 Paqallqöri phajjsit 17 urunak saraqatarojja, Ararat qollu patjjaruw arcajj saytʼäna. 5 Tunkïri phajjsikamajja umajj jukʼat jukʼat saraqaskakïnwa. Tunkïri phajjsit mä uru saraqatarojj qollu puntanakajj uñstjjänwa.+

6 Kunapachatï 40 urunak pasjjäna ukhajja, Noé chachajj arcan ventanapwa jistʼaräna.+ 7 Ukatjja Noé chachajj mä cuervo jamachʼi antutäna, uka jamachʼejja anqanwa jalnaqaskäna, jut sararakïnwa. Umajj oraqen wañtʼañapkama.

8 Uka qhepatjja Noé chachajj mä paloma antutarakïna, ukhamat umajj oraqet saraqjjeti janicha uk yatiñataki. 9 Niyakejjay umajj oraqpachan wal utjaskakchïnjja,+ uka palomajj janiw kawkjar saytʼañatakis mä lugar jikjjatkänti, ukatwa Noé chachan ukarojj arcar kuttʼjjäna. Noé chachasti ampar loqsusaw uka palomar arca manqhar ichuntjjäna. 10 Noé chachajj paqallqo urunak suytʼasajja mayampiw palomar antutäna. 11 Kunapachatï jaypʼu toqer palomajj kuttʼanjjäna ukhajja, ¡ukhak apaqat mä olivo laphi achtʼataw kuttʼanïna! Uk uñjasaw Noé chachajj oraqet umajj saraqjjatap yatjjäna.+ 12 Yaqha paqallqo urunakampi suytʼasasti, mayampiw palomar antutarakïna. Ukampis palomajj janiw Noé chachan ukar kuttʼjjänti.

13 Kunapachatï Noejj 601 maranëjjäna,+ nayrïr phajjsit mä uru saraqjjarakïna ukhajja, umajj oraqet saraqjjänwa. Noé chachasti arcan techopat mä cheqwa apaqäna, ukhamatwa oraqen wañsuskatap uñjäna. 14 Payïr phajjsit 27 urunak saraqjjäna ukhajja, oraqejj qʼala wañäjjänwa.

15 Diosasti Noé chacharojj akham sänwa: 16 “Esposamampi yoqanakamampi ukhamarak yojjchʼanakamampi+ arcat mistjjam. 17 Jumamp chikasti taqe kasta animalanakaru, altnam jalnaqer animalanakaru, uywañ animalanakaru, salvaje animalanakaru ukhamarak oraqnam qatatnaqtir taqe animalanakar ansurakim.+ Ukhamat oraqen waljar tukupjjañapataki, mirantapjjañapataki ukhamarak oraqpachansa waljaptapjjañapataki”+ sasa.

18 Ukatjja Noé chachajj yoqanakapampi+ esposapampi ukhamarak yojjchʼanakapampiw arcat mistüna. 19 Taqe jakir animalanakasa, qatatnaqtir taqe animalanakasa, altnam jalnaqer taqe animalanakasa, oraqenkir taqe animalanakasa tam tamaw arcat mistupjjarakïna.+ 20 Ukatjja Noé chachajj mä altar+ Jehová Diosatakejj luräna. Qʼoma animalanakatsa altnam jalnaqer qʼoma animalanakatsa,+ mä qhawqhanakwa nakhantayat ofrendat altaran loqtäna.+ 21 Jehová Diosajj uka ofrendan wali sumätapwa muktʼäna.* Ukatwa Jehová Diosajj chuymapan akham säna: “Jaqe kawsajj janiw mayampsa oraqerojj maldisjjäti,+ jaqen chuymapajj wawatpach jan walinak lurañ munirïtap layku.+ Janirakiw mayampsa taqe jaqenakarusa animalanakarus tʼunj-jjäti,+ kunjamtï nayajj lurkta ukhamjja. 22 Jichhat uksarojja yapuchañasa yapu apthapiñasa, thayasa juntʼusa, juntʼupachasa juyphipachasa ukhamarak urusa arumasa+ oraqen utjaskakiniwa” sasa.

9 Ukatjja Noé chachampiru yoqanakapampiruw Diosajj bendisïna, akham sasa: “Walja wawanakanïpjjam, waljaptapjjam, oraqsa phoqantapjjarakim.+ 2 Oraqenkir taqe animalanakasa, altnam jalnaqer taqe animalanakasa, oraqenkir taqe jiskʼa animalanakasa, lamar qotankir taqe chawllanakas jumanakar ajjsarasipkakïtamwa. Jichhasti taqe jupanakajj amparanakamar katuyatawa.*+ 3 Oraqenkir taqe jakir animalanakjja manqʼapjjañamatakiw nayajj churapjjsma.+ Kunjamtï chʼojjña alinak churapksmajja, ukhamarakiw taqe uka jakir animalanak churapjjsma.+ 4 Ukampis wilan aychjja janiw manqʼapjjañamäkiti,+ jakañajj wilankatap layku.+ 5 Jumanakan wilamatï wartatänejja nayajj cuenta mayëjja. Mä jakir animalatejj jumanakan wilam wartanejja, uka animalajj jiwañapawa. Jaqe masimatejj jumanakar jiwayapjjätamjja, uka jaqerojj cuenta nayajj mayirakëjja.+ 6 Khititejj jaqe masipan wilap wartanejja, jupan wilapjja jaqe masipaw wartarakini,+ Diosajj jupar uñtasit jaqer luratap layku.+ 7 Ukampis jumanakajj walja wawanakanïpjjam, waljaptapjjarakim, oraqpachsa phoqantapjjarakim”+ sasa.

8 Ukatjja Diosajj Noé chachampiru yoqanakapampirojj akham sarakïnwa: 9 “Jichhajj jumanakampisa wawanakamampisa mä pacto+ nayajj luraskta. 10 Jumanak chikäki taqe uka jakir animalanakampisa, jamachʼinakampisa, uywañ animalanakampisa, oraqen jakir taqe animalanakampisa, arcat mistupki taqe uka animalanakampisa ukhamarak oraqen taqe jakirinakampis mä pacto lurarakta.+ 11 Jïsa, mä pacto jumanakampejj luraskta: janipuniw mayampis jaqenakarusa animalanakarus uma juiciompejj tʼunjkäti, janirakiw mayampis oraqjja uma juiciompejj jan waltʼayjjäti”+ sasa.

12 Diosajj saskakïnwa: “Nayasti jumanakampi jumanakamp chikäpki taqe uka animalanakampi mä pacto lurataj uñachtʼayañatakejj mä señalwa uchaskta, uka pactojj jutïr wawanakamatakis wiñayatakïniwa. 13 Nayasti mä kurmi qenayan uskuskta, nayampi ukhamarak oraqen taqe jakirinakampi mä pacto lurataj uñachtʼayañatakiw uka kurmejj mä señaljam servini. 14 Kunapachatï nayajj oraqjjar qenayanak apankä ukhajja, kurmejj qenayanak patjjan uñstapuniniwa. 15 Ukhamatwa nayampi jumanakampi ukhamarak taqe kasta animalanakampi mä pacto luratajat amtasëjja. Jaqenakampiru animalanakampiru tʼunjañatakejja, janipuniw mayampis uma juiciojj utj-jjaniti.+ 16 Kunapachatï qenayanakan kurmir uñjkä ukhajja, nayampi jaqenakampi ukhamarak oraqenkir taqe kasta animalanakampi wiñay pacto luratajatwa nayajj amtasëjja” sasa.

17 Diosasti mayampiw Noé chacharojj akham säna: “Uka kurmejj nayampi ukhamarak jaqenakampi oraqenkir taqe kasta animalanakampi mä pacto luratajat mä señaljam uchatawa”+ sasa.

18 Noé chachan yoqanakapajj Sem, Cam, Jafet+ ukanakänwa, jupanakaw arcat mistupjjäna. Qhepatjja Cam chachan Canaán+ wawapaw nasïna. 19 Noé chachan uka kimsa yoqanakapatwa jaqenakajj oraqen utj-jjäna, taqe cheqanakaruw jakir sarjjapjjarakïna.+

20 Ukatjja Noé chachajj yapuchirëjjänwa, uvasanakwa ayrurakïna.* 21 Kunapachatï jupajj vino umantäna ukhajja, machantasjjänwa, carpap manqhanwa qʼalalsusirakïna. 22 Noé chachan qʼalaläskatapjja, Canaán chachan Cam awkipaw uñjäna. Jupasti anqankasipkäna uka pä jilanakaparuw awisarakïna. 23 Ukatjja Sem ukhamarak Jafet chachanakajja panpachaniw mä manto kattʼapjjäna, kallachinakap patjjar manto kattʼasasti, qhepäjjat jithisaw carpar mantapjjäna. Ukatsti awkipan qʼalaläskatap jan uñjañatakejja, mays uñtasaw awkipar janjjatapjjarakïna.

24 Noé chachajj vinomp umantasitapat sartasjjäna ukhajja, kuntï sullka yoqapajj jupar lurkäna uk yatisajj 25 akham sänwa:

“Canaán chachajj maldisitäpan.+

Jilanakapan esclavopar* tukuyatarakïpan”+ sasa.

26 Ukatjja sarakïnwa:

“Sem chachan Jehová Diosapajj jachʼañchatäpan,

Canaán chachajj jupan esclavopar tukpan.+

27 Diosajj walja jachʼa oraqenak Jafet chacharojj churpan,

jupajj Sem chachan carpanakapan jakpan.

Canaán chachajj Jafet chachan esclavopar tukurakpan” sasa.

28 Uma Juicio qhepatjja, Noé chachajj 350 maranakampiw jakäna.+ 29 Ukhamasti Noé chachajj 950 maranakaw jakäna, ukatsti jupajj jiwjjänwa.

10 Noé chachan Sem,+ Cam, Jafet yoqanakapan jakäwinakapajj akhamänwa.

Uma Juicio qhepatjja jupanakan yoqanakapaw nasïna.+ 2 Jafet chachan yoqanakapajja Gómer,+ Magog,+ Madái, Javán, Tubal,+ Mesec,+ Tirás+ ukanakänwa.

3 Gómer chachan yoqanakapajja Askenaz,+ Rifat, Togarmá+ ukanakänwa.

4 Javán chachan yoqanakapajja Elisá,+ Tarsis,+ Kitim,+ Dodanim ukanakarakïnwa.

5 Jupanakan yaqhep wawanakapajj islanakaruw jakir sarjjapjjäna. Ukatjja oraqenakapana markanakapanwa jakasjjapjjäna, kuna artï sapa familiajj parlkäna ukarjama.

6 Cam chachan yoqanakapajja Cus, Mizraim,+ Put,+ Canaán+ ukanakänwa.

7 Cus chachan yoqanakapajja Sebá,+ Havilá, Sabtá, Raamá,+ Sabtecá ukanakänwa.

Raamá chachan yoqanakapasti Seba, Dedán ukanakäpjjarakïnwa.

8 Cus chachajj Nemrod chachan awkipänwa. Oraqenjja Nemrod chachaw wali chʼamani nayrïr jaqënjja. 9 Jupaw Jehová Dios contra saytʼiri ukhamarak animalanak jiwayir* wali chʼaman jaqer tukjjäna. Ukatwa jaqenakajj jaqe masipar akham sañ yatipjje: “Jupajj Jehová Dios contra saytʼiri ukhamarak jaqenakaru animalanakar jiwayir wali chʼamani Nemrod chachjamawa” sasa. 10 Nemrod chachajja Babel,+ Erec,+ Akkad, Calné uka markanakaruw nayraqat apnaqäna. Uka markanakasti Sinar+ oraqenkiwa. 11 Sinar oraqetjja Nemrod chachajj Asiria+ markaruw mantäna, ukatjja Nínive,+ Rehobot-Ir, Cálah, 12 Resen markanakwa saytʼayäna. Resen markasti Nínive ukhamarak Cálah markanak taypinkiwa. Ukaw jachʼa markajja.*

13 Mizraim chachajja Ludim,+ Anamim, Lehabim, Naftuhim,+ 14 Patrusim,+ Casluhim, Caftorim+ chachanakan awkipänwa. Filisteonakajj Casluhim chachat jutirïpjjewa.+

15 Canaán chachajja Sidón,+ Het+ chachanakan awkipänwa. Sidón chachaw jilïr yoqapänjja. 16 Jebuseonakasa,+ amorreonakasa,+ guirgaseonakasa, 17 heveonakasa,+ arqueonakasa, sineonakasa, 18 arvadeonakasa,+ zemareonakasa, hamateonakas+ Canaán chachat jutirïpjjänwa. Tiempompejja cananeonakan familianakapajj taqe cheqar jakiriw sarjjapjjäna. 19 Cananeonakan qorpapajja, Sidón markat Gaza+ marka jakʼankiri Guerar+ cheqakamänwa. Sodoma, Gomorra,+ Admá, Lasa marka jakʼankir Zeboyim+ markakamaw purirakïna. 20 Taqe jupanakaw Cam chachan yoqanakapänjja. Jupanakasti familianakaparjama, parlapkäna uka arunakaparjama, oraqenakaparjama ukhamarak markanakaparjam listar qellqatäpjjänwa.

21 Ukatjja Sem chachajj wawanakanirakïnwa, jupasti Éber+ chachan taqe wawanakapan nayra awkipänwa, Jafet chachajj Sem chachan jilïr jilaparakïnwa.* 22 Sem chachan yoqanakapajja Elam,+ Asur,+ Arpaksad,+ Lud, Aram+ ukanakänwa.

23 Aram chachan yoqanakapajja Uz, Hul, Guéter, Mas ukanakänwa.

24 Arpaksad chachajj Selá+ chachan awkipänwa, Selá chachasti Éber chachan awkiparakïnwa.

25 Éber chachajj pä yoqanïnwa. Nayrïr yoqapajj Péleg*+ satänwa, kuna laykutejj Péleg chachajj jakkäna uka urunakanwa oraqen jakirinakajj tʼaqjjtapjjäna. Péleg chachan jilapajj Joctán+ satänwa.

26 Joctán chachajja Almodad, Sélef, Hazarmávet, Jérah,+ 27 Hadoram, Uzal, Diclá, 28 Obal, Abimael, Seba, 29 Ofir,+ Havilá, Jobab ukanakan awkipänwa. Taqe jupanakaw Joctán chachan yoqanakapänjja.

30 Jupanakajj jakapkäna uka lugarajja, Mesá cheqat Sefar cheqakamänwa, Sefar cheqasti inti jalsu qollunak toqenkiwa.

31 Taqe jupanakaw Sem chachan yoqanakapänjja. Jupanakasti familianakaparjama, parlapkäna uka arunakaparjama, oraqenakaparjama ukhamarak markanakaparjam listar qellqatäpjjänwa.+

32 Taqe jupanakaw Noé chachan yoqanakapan familianakapänjja. Jupanakasti kuna familiattï jutapkäna ukarjama ukhamarak markanakaparjam listar qellqatäpjjänwa. Uma Juicio qhepatjja, uka familianakatwa taqe kasta jaqenakajj oraqen utj-jjäna, ukatjja taqe cheqanakaruw jakir sarjjapjjarakïna.+

11 Oraqenkir taqe jaqenakajja mä arukwa parlapjjäna, pachpa arunakakwa apnaqapjjarakïna. 2 Kunapachatï jaqenakajj inti jalsu toqer sarasipkäna ukhajja, Sinar+ oraqen mä valle pampa jikjjatapjjäna, ukanwa jakasjjapjjarakïna. 3 Ukatjja jupanakkamajj akham sasipjjarakïnwa: “¡Jutapjjam! Ladrillonak lurapjjañäni, hornor qhatiyapjjarakiñäni” sasa. Ladrillonakasti qala lantiw servïna, alquitranasti mezcla lantiw servirakïna. 4 Ukatjja sapjjarakïnwa: “¡Jutapjjam! Mä marka jiwasatak saytʼayapjjañäni, alajjpachkam purir mä jachʼa torre lurapjjarakiñäni. Ukhamatwa jiwasan sutisajj wali uñtʼatäni, janirakiw oraqen aywitatkañäniti”+ sasa.

5 Jehová Diosajja, jaqenakajj lurapkäna uka marka ukhamarak uka jachʼa torre uñjañatakiw saraqanïna. 6 Ukatjja Jehová Diosajj sarakïnwa: “Jaqenakajj mä pachpa aru parlir+ mä markakïpjjewa, kuntï jupanakajj lurapki uk uñjam. Jichhasti kuntï jupanakajj lurañ amtapki ukjja lurapjjapuniniwa. 7 Saraqañäni,+ jaqenakan arunakap mayjtʼayañäni, ukhamat jupanakkam kuna parlatanakapsa jan amuyapjjañapataki” sasa. 8 Ukatjja Jehová Diosajj oraqpachan jakjjapjjañapatakiw jaqenakar uka cheqat aywitatayjjäna,+ ukatsti jupanakajj janiw uka marka lurjjapjjänti. 9 Ukatwa uka markajj Babel*+ satänjja. Cheqansa uka markanwa Jehová Diosajj jaqenakan arup mayjtʼayäna, ukanarakwa Jehová Diosajj oraqpachan jakjjapjjañapatak jaqenakar aywitatayjjäna.

10 Sem chachan jakäwipajj akhamänwa.+

Sem chachajj 100 maranëjjäna ukhajja, Arpaksad wawapaw nasïna.+ Ukhakamajja Uma Juiciot pä maraw pasjjäna. 11 Arpaksad wawanëjjäna uka qhepatjja, Sem chachajj 500 maranakampiw jakäna. Jupanjja yoqanakas phuchanakas utjarakïnwa.+

12 Arpaksad chachajj 35 maranëjjäna ukhajja, Selá wawapaw nasïna.+ 13 Selá wawanëjjäna uka qhepatjja, Arpaksad chachajj 403 maranakampiw jakäna. Jupanjja yoqanakas phuchanakas utjarakïnwa.

14 Selá chachajj 30 maranëjjäna ukhajja, Éber wawapaw nasïna.+ 15 Éber wawanëjjäna uka qhepatjja, Selá chachajj 403 maranakampiw jakäna. Jupanjja yoqanakas phuchanakas utjarakïnwa.

16 Éber chachajj 34 maranëjjäna ukhajja, Péleg wawapaw nasïna.+ 17 Péleg wawanëjjäna uka qhepatjja, Éber chachajj 430 maranakampiw jakäna. Jupanjja yoqanakas phuchanakas utjarakïnwa.

18 Péleg chachajj 30 maranëjjäna ukhajja, Reú wawapaw nasïna.+ 19 Reú wawanëjjäna uka qhepatjja, Péleg chachajj 209 maranakampiw jakäna. Jupanjja yoqanakas phuchanakas utjarakïnwa.

20 Reú chachajj 32 maranëjjäna ukhajja, Serug wawapaw nasïna. 21 Serug wawanëjjäna uka qhepatjja, Reú chachajj 207 maranakampiw jakäna. Jupanjja yoqanakas phuchanakas utjarakïnwa.

22 Serug chachajj 30 maranëjjäna ukhajja, Nacor wawapaw nasïna. 23 Nacor wawanëjjäna uka qhepatjja, Serug chachajj 200 maranakampiw jakäna. Jupanjja yoqanakas phuchanakas utjarakïnwa.

24 Nacor chachajj 29 maranëjjäna ukhajja, Taré wawapaw nasïna.+ 25 Taré wawanëjjäna uka qhepatjja, Nacor chachajj 119 maranakampiw jakäna. Jupanjja yoqanakas phuchanakas utjarakïnwa.

26 Taré chachajj 70 maranëjjäna uka qhepatjja, Abrán,+ Nacor,+ Harán wawanakapaw nasïna.

27 Taré chachan jakäwipajj akhamänwa.

Taré chachajj Abrán, Nacor, Harán chachanakan awkipänwa. Harán chachasti Lot chachan awkiparakïnwa.+ 28 Taré awkipajj jakaskäna ukhaw Harán chachajj nasïwip markapan jiwjjäna, caldeonakan+ Ur+ markapana. 29 Abrán chachajj casarasjjänwa, Nacor chachas casarasjjarakïnwa. Abrán chachan esposapajj Sarái+ satänwa, Nacor chachan esposapasti Milcá+ satänwa, jupajj Harán chachan phuchapänwa. Harán chachajj Milcá, Iscá warminakan awkipänwa. 30 Sarái warmejj jan wawachasir warmïnwa,+ ukhamajj janiw wawanïkänti.

31 Ukatjja Taré chachajj caldeonakan Ur markapat mistusaw Canaán oraqer+ sarjjäna. Jupajj Abrán yoqapampiru Lot allchhipampiruw+ jupamp chik irpäna. Lot chachajj Harán chachan yoqapänwa. Taré chachajj Sarái yojjchʼapampiruw jupamp chik irpäna. Sarái warmejja Abrán yoqapan warmipänwa. Taqe jupanakaw juntuk sarjjapjjäna, tiempompejja jupanakajj Harán+ markaruw puripjjäna, ukanwa jakasjjapjjarakïna. 32 Taré chachajj 205 maranakaw jakäna. Ukatsti jupajj jiwjjänwa.

12 Jehová Diosajj akham sasaw Abranar säna: “Markamat mistjjam, kawkïr oraqtejj uñachtʼaykäma uka oraqer sarjjam,+ familiaranakamatsa awkiman utapatsa wali jayaru. 2 Nayajj mä jachʼa markaruw jumar tukuyäma, bendisirakïmawa. Sutimsa wali jachʼaruw tukuyäjja, yaqhanakas juma taypiw bendisitarakïni.+ 3 Jumar bendisirinakarojj nayajj bendisïwa, jumar maldisirirusti nayajj maldisirakïwa.+ Cheqpachansa oraqenkir taqe familianakaw juma taypejj bendisitäpjjani”*+ sasa.

4 Ukatjja Jehová Diosan arupar istʼasaw Abranajj sarjjäna, jupamp chikasti Lot sobrinopaw sararakïna. Harán markat+ mistkäna ukhajja, Abranajj 75 maranëjjänwa. 5 Abranasti Sarái esposapampi+ Lot sobrinopampi+ ukhamarak Harán markan jikjjatapkäna uka servirinakapampiw Canaán oraqer+ sarjjäna, taqe kunanaktï jikjjatapkäna ukanaksa apasjjapjjarakïnwa.+ Kunapachatï Canaán oraqer puripjjäna ukhajja, 6 uka oraq pasawayasaw Abranajj Siquem+ lugarar puriñkam saräna, jachʼa qoqanakajj* Moré cheqan utjki uka jakʼakama.+ Uka tiemponjja cananeonakaw uka oraqen jakapjjäna. 7 Ukatjja Jehová Diosajj Abranaruw uñstäna, akham sarakïnwa: “Aka oraqjja wawanakamaruw churäjja”+ sasa. Ukatsti Diosajj jupar uñstkäna uka lugaranjja, Abranajj mä altarwa Jehová Diosatakejj luräna. 8 Uka qhepatjja Abranajj Betel markat inti jalsu toqen utjki uka qollunak toqeruw sarjjäna,+ uka cheqanwa carpap saytʼayarakïna. Betel markajja carpat inti jalanta toqenkänwa, Hai markasti+ carpat inti jalsu toqenkarakïnwa. Uka lugaranwa Abranajj Jehová Diosatakejj mä altar luräna,+ ukatsti Diosan Jehová sutipatwa artʼasirakïna.+ 9 Ukatjja carpanak apthapisasti Abranajj Négueb+ toqeruw sarjjäna, sarkasasti mä cheqat yaqha cheqar carpap saytʼayasa apthapisa ukhamaw saräna.

10 Ukatsti manqʼat pistʼañaw Canaán oraqen utjäna. Manqʼat pistʼañajj wal utjatap laykojja,+ Abranajj Egipto markaruw mä qhawqha tiemp jakir sarjjäna.*+ 11 Egiptor niya mantañampïskäna ukhajja, Abranajj Sarái esposaparojj akham sänwa: “¡Mirä amp suma, istʼita! Jumajj wali suma uñnaqtʼani warmïtawa.+ 12 Kunapachatï egipcionakajj jumar uñjapjjätam ukhajja, ‘aka warmejj jupan esposapawa’ sasaw sapjjani. Ukatsti nayarojj jiwayapjjetaniwa, ukampis jumarojj janiw jiwayapkätamti. 13 Mirä amp suma, nayajj jupan kullakapätwa sakimaya, ukhamat juma kawsa kuna jan walis nayar jan pasañapataki, janirak nayar jiwayapjjañapataki”*+ sasa.

14 Kunapachatï Abranajj Egipto markar mantäna ukhajja, Abranampïkäna uka warmejj wali suma uñnaqtʼanïtapwa egipcionakajj uñjapjjäna. 15 Faraón reyin principenakapas jupar uñjapjjarakïnwa, jupanakasti faraonaruw uka warmin wali suma uñnaqtʼanïtapat awisapjjäna. Ukatjja faraonan palacioparuw Sarái warmirojj irpapjjäna. 16 Faraonasti Sarái warmi laykojj wali sumwa Abranar uñjäna. Jupajj ovejanaka, vacanaka, orqo asnonaka, qachu asnonaka, camellonaka, ukhamarak sirvientenaka, sirvientanak Abranarojj churäna.+ 17 Ukatjja Abranan Sarái esposap+ kawsajja, Jehová Diosajj faraonarusa utapankirinakarus jan walinakampiw castigäna. 18 Ukatsti faraonajj Abranar jawsasajj akham sänwa: “¿Kunatsa uk lurista? ¿Kunatsa esposajaw sasin jan awisista? 19 ¿Kunatsa ‘jupajj kullakajawa’+ sasin sista? Nayajj esposajäñapatakiw katusiñ munaskayäta. Jichhajj akajj esposamajja. ¡Irpasjjam ukat sarjjam!” sasa. 20 Ukatjja faraonajj Abranar khitanukjjapjjañapatakiw servirinakapar mä orden churäna. Ukatwa Egipto markat Abranar esposapamp chik khitanukjjapjjäna, taqe kunanakatï jupan utjkäna ukanakamppacha.+

13 Ukatjja Abranajj esposapampi Lot sobrinopampiw Egipto markat Négueb+ toqer sarjjäna, taqe kunanakatï jupan utjkäna ukanakamppacha. 2 Abranajj uywanakani, qollqeni, qorini wali qamirïnwa.+ 3 Ukatjja jupajj Négueb toqet Betel markaruw sarjjäna, sarkasasti mä cheqat yaqha cheqar carpap saytʼayasa apthapisa ukhamaw saräna. Ukatsti Abranajj Betel ukhamarak Hai markanak taypiruw purïna, kawkjantï qalltan carpap saytʼaykäna,+ 4 mä altarsa lurkäna uka cheqaru. Ukanwa Abranajj Diosan Jehová sutipat artʼasïna.

5 Abranampi chika sarkäna uka Lot sobrinopanjja ovejanakasa, vacanakasa, carpanakas utjarakïnwa. 6 Ukhamasti janiw taqpachanejj mä pachpa lugaran jakirjamäjjapjjänti. Jupanakan uywanakapajj* waljapunëjjatap laykojja, janiw mä juntuk jakirjamäjjapjjänti. 7 Ukatwa Abranan uywa awatirinakapampi Lot chachan uywa awatirinakapampejj wal toqerasjjapjjäna. (Uka tiemponjja cananeonakampi perezitanakampiw uka oraqen jakasipkäna).+ 8 Ukatjja Abranajj Lot chachar+ akham sänwa: “Mirä amp suma, janikiy jumampi nayampi toqesiñajj utjpanti. Nayan uywa awatirinakajampi juman uywa awatirinakamampejj janirak toqesipjjpanti, jiwasajj jilapurätanwa. 9 Aka oraqen kawkjansa jumajj jakañ munta uk ajllisim. Mirä amp suma, jaljtjjañäni. Jumatï chʼeqa toqer sarätajja, nayajj kupi toqeruw saräjja. Jumatejj kupi toqer sarätajja, nayajj chʼeqa toqeruw sararakëjja” sasa. 10 Ukatjja Lot chachajj Jordán distritotjja+ Zóar+ markakamaw uñtäna. Uka oraqejj walja umanïtapa, Jehová Diosan jardinapjamätapa*+ ukhamarak Egipto markan oraqepjamätapwa uñjäna. Jehová Diosajj Sodoma, Gomorra markanak janïr tʼunjkäna ukhaw uka oraqejj ukhamänjja. 11 Ukatjja Lot chachajj taqpach Jordán distrito jupatak ajllisïna, inti jalsu toqer sarjjasasti ukanwa carpap saytʼayarakïna. Ukhamaw Abranampi Lot chachampejj jaljtjjapjjäna. 12 Abranasti Canaán oraqenwa jakäna, Lot chachasti Jordán distritonkir markanakanwa jakarakïna.+ Ukatjja Lot chachajj Sodoma marka jakʼaruw carpap saytʼayäna. 13 Sodoma markankirinakajja jan wali jaqenakäpjjänwa, Jehová Dios contrajj jachʼa juchanakwa lurapjjarakïna.+

14 Lot chachajj Abranat jaljtjjäna ukhajja, Jehová Diosajj akham sasaw Abranar säna: “Mirä amp suma, kawkjantï jumajj saytʼatäkta uka cheqatjja alay toqeru, aynach toqeru,* inti jalsu toqeru, inti jalanta toqer uñtam. 15 Jumajj uñjkta taqe uka oraqjja jumampiru wawanakamampiruw nayajj churäjja. Uka oraqejj walja tiempotakiw jumanakankani.+ 16 Wawanakamarojja oraqen utjki uka laqʼa polvor uñtasitwa waljar tukuyäjja. Kunjamtejj oraqenkir laqʼa polvojj jan jaktʼkayäkejja, wawanakamajj ukham jan jaktʼkayarakïniwa.+ 17 Jichhajj sartasim, taqe aka oraq muytanim, jumaruw aka oraqjja churäma” sasa. 18 Sarjjasasti Abranajj carpanakan jakaskakïnwa. Ukatjja Mamré+ cheqankir jachʼa qoqanak* taypiruw jakir sarjjäna, uka qoqanakajj Hebrón+ markankiwa. Ukanwa Abranajj Jehová Diosatak mä altar luräna.+

14 Uka urunakanjja Amrafel reyiw Sinar+ oraq apnaqäna, Arioc reyisti Elasar oraq apnaqarakïna, Kedorlaomer+ reyejja Elam+ oraq apnaqarakïna, Tidal reyisti Goyim oraqwa apnaqarakïna. 2 Uka reyinakajja Sodoma markankir Bera reyimpi,+ Gomorra markankir Birsá reyimpi,+ Admá markankir Sinab reyimpi, Zeboyim markankir Seméber reyimpi+ ukhamarak Bela markankir reyimpiw guerrar mantapjjäna. Bela markasti Zóar sutimp uñtʼatarakiwa. 3 Taqe uka reyinakaw Sidim vallen+ nuwasiñatak mayachtʼasipjjäna, mä arunjja Mar Salado qotana.*+

4 Uka phesqa reyinakajja Kedorlaomer reyirojj 12 maranakaw servipjjäna, ukampis 13 mararojja Kedorlaomer reyi contraw saytʼasjjapjjäna. 5 Ukatjja 14 mararojja Kedorlaomer reyejj jupamp chikäpkäna uka reyinakampiw sarapjjäna, ukatsti refaím jaqenakarojj Asterot-Carnaim cheqanwa atipapjjäna, zuzim jaqenakarusti Cam cheqanwa atipapjjäna, emim jaqenakarusti+ Savé-Quiryataim cheqanwa atipapjjarakïna. 6 Ukatjja Seír+ qollunwa horeonakamp+ nuwasiñ qalltapjjarakïna, wasar jakʼankir El-Parán cheqakamaw nuwasisajj puripjjäna, uka cheqanwa horeonakar atipapjjäna. 7 Kuttʼanjjasasti En-Mispat, mä arunjja Cadés+ cheqaruw jutapjjäna, ukansti amalequitanakan taqpach oraqenakapwa katuntasipjjäna.+ Hazazón-Tamar+ cheqan jakasipkäna uka amorreonakan+ oraqenakapsa katuntasipjjarakïnwa.

8 Ukatjja Sodoma, Gomorra, Admá, Zeboyim, Bela, mä arunjja Zóar markanakan reyinakapaw ejercitonakapampi jutapjjäna, ukatsti Sidim vallenwa jupanak contrajj saytʼasipjjäna. 9 Mä arunjja Elam cheqankir Kedorlaomer reyimpi, Goyim cheqankir Tidal reyimpi, Sinar cheqankir Amrafel reyimpi ukhamarak Elasar cheqankir Arioc reyimpi+ nuwasiñatakiw saytʼasipjjäna. Ukhamasti uka pusi reyinakajj phesqa reyinak contraw saytʼasipjjäna. 10 Ukatwa Sodoma, Gomorra markanakankir reyinakapajj jakäwip salvasiñatakejj escapjjapjjäna, ukampis Sidim vallen utjki uka alquitrán phujunakaruw jalantapjjäna, uka phujunakar jan jalantirinakasti qollunakaruw escapjjapjjäna. 11 Ukatjja atipjapkäna uka pusi reyinakajja Sodoma, Gomorra markanakan taqe manqʼañanakapa ukhamarak taqe kunanakapatï jupanakan utjkäna ukanakwa katuntasipjjäna, ukatsti sarjjapjjänwa.+ 12 Niyakejjay Abranan Lot sobrinopajj* Sodoma markan jakchïnjja,+ juparus uka reyinakajj apasjjapjjarakïnwa, kunanakatï jupan utjkäna ukanakamppacha. Ukatsti sarasipkakïnwa.

13 Ukampis mä chachaw escapanïna, jupaw Abranan ukar jutasin kunanakatï paskäna ukanak yatiyäna. Ukapachajja Abrán hebreo jaqejj Mamré chachan jachʼa qoqanakap* taypinwa jakaskäna.* Mamré chachajj amorreo jaqënwa,+ Escol ukhamarak Aner chachanakan jilaparakïnwa.+ Uka chachanakajj Abranamp mayachtʼatäpjjänwa. 14 Ukhamatwa Abranajj Lot sobrinopar*+ preso apasjjapjjatap yatïna. Ukatjja jankʼakiw nuwasiñatak suma wakichtʼata 318 servirinakapar tantachthapïna, jupanakasti Abranan utapan nasirïpjjänwa. Ukatsti Dan+ cheqakamaw uka reyinakar arktapjjäna. 15 Arum toqerojja Abranajj grup gruporuw servirinakapar jaljäna, ukatsti servirinakapamp chik chhukjjatasaw uka reyinakar atipjapjjäna. Abranasti Damasco markat alay toqenkir* Hobá cheqakamaw arktarakïna. 16 Ukhamatwa Abranajj taqe kunanaktï uka reyinakajj apasipkäna ukanak aparasinjjäna. Lot sobrinoparusa, kunanakatï Lot chachan utjkäna ukanaksa, warminaksa, yaqha jaqenaksa aparasinjjarakïnwa.

17 Kunapachatï Abranajj Kedorlaomer reyimpiru ukhamarak jupamp chikäpkäna uka reyinakampir atipjasin kuttʼanjjäna ukhajja, Sodoma markankir reyiw Savé valler Abranamp jikisir mistunïna, mä arunjja Reyin valleparu.+ 18 Ukatsti Salem markankir Melquisedec+ reyejja,+ tʼantʼa ukhamarak vino apsunïna. Jupasti Jachʼa Diosan sacerdotepänwa.+

19 Ukatjja Abranarojj bendisïnwa, akham sarakïnwa:

“¡Jachʼa Diosajj Abranar bendispan,

jupaw alajjpachansa oraqensa Luriripajja!

20 ¡Jachʼa Diosajj jachʼañchatäpan,

jupaw enemigonakamarojj atipjaytamjja!” sasa.

Kunanaktï aparankäna taqe ukanakatjja, Abranajj Melquisedecaruw diezmo churäna.+

21 Ukatjja Sodoma markankir reyejj akham sasaw Abranar säna: “Jaqenakarojj churjjeta, ukampis kunanaktï aparankta ukanakjja apasjjam” sasa. 22 Abranasti Sodoma markankir reyirojj akham sarakïnwa: “Jachʼa Jehová Dios nayraqatanjja ampar aytasaw mä juramento nayajj luraskta, jupaw alajjpachansa oraqensa Luriripajja. 23 Janiw nayajj kunanakatï jumankki ukanakat kunsa apaskäti, janiw ni mä hilsa ni wiskhun* chinuñapsa apaskäti, ukhamat ‘Abranarojj nayaw qamiriptayta’ sasin jan sañamataki. 24 Kunanaktï servirinakajajj manqʼjjapjje ukakwa nayajj apasëjja. Nayamp chik sarapkäna uka Aner, Escol, Mamré+ chachanakajja, kunatï jupanakar waktʼki ukanakjja apasipjjpan. Ukampis janipuniw nayajj kunsa apaskäti” sasa.

15 Ukatjja Jehová Diosajj akham sasaw Abranar mä visionan säna: “Abrán, jan ajjsaramti.+ Nayaw jarkʼaqaskäma.*+ Kuna bendiciontï nayajj jumar churkäma ukajj wali jachʼäniwa”+ sasa. 2 Abranasti sarakïnwa: “Taqe Kunjjar Munañani Jehová Dios Tata, janiw nayajj wawanïkti, ¿kunjamarak juman bendicionam katoqästi? Taqe kunanakatï nayan utjkitu ukanakjja, Damasco markankir Eliezer+ servirijaw herenciat katoqani” sasa. 3 Abranajj saskakïnwa: “Jumajj janiw mä wawa churkistati,+ utajankir mä servirijaw* herenciaj katoqani” sasa. 4 Jehová Diosajj jupar sarakïnwa: “Janiw uka servirimajj herenciam katoqkaniti, jan ukasti pachpa wawamaw herenciam katoqani”+ sasa.

5 Ukatjja Diosajj anqaruw Abranar irpsüna, ukatsti sarakïnwa: “Mirä amp suma, alajjpach uñtam, jumatï jaktʼirjamästajja, warawaranak jaktʼam” sasa. Ukatjja sarakïnwa: “Wawanakamajj alajjpachankir warawaranakjam waljäniwa”+ sasa. 6 Abranajj Jehová Diosaruw confiyäna,*+ ukatwa Diosajj juparojj cheqapar sarnaqer jaqet uñjarakïna.+ 7 Ukatjja sarakïnwa: “Nayaw Jehová Diosätjja, nayarakiw caldeonakan Ur markapat aka oraq jumar churañatak+ irpsunsma” sasa. 8 Abranajj sarakïnwa: “Taqe Kunjjar Munañani Jehová Dios Tata, ¿uka oraq katoqäti janicha uk kunjamarak yatiriststi?” sasa. 9 Diosajj jupar sarakïnwa: “Kimsa marani mä ternera, kimsa marani mä qachu cabra, kimsa marani mä orqo oveja, mä qhorukutu ukhamarak mä wawa palomampi nayatak ajllirapita” sasa. 10 Ukatjja Abranajj payaruw animalanakarojj kharjäna, mä chikatjja maysaruw uchäna, mä chikatsti maysaruraki. Ukampis jamachʼinakarojj janiw kharjkänti. 11 Ukatsti aycha manqʼani jamachʼinakaw jiwat animalanakan ukar jutapjjäna. Abranasti uka jamachʼinakatwa jarkʼaskarakïna.

12 Kunapachatï intejj niya jalantañampïskäna ukhajja, walipuniw ikejj Abranar purïna, ajjsarkañ chʼamakaw jupjjar jutarakïna. 13 Diosasti Abranarojj sarakïnwa: “Akwa jumajj yatiñama, wawanakamajj yaqha markanwa jakapjjani, uka markankir jaqenakajj esclavoruw tukuyapjjani, 400 maranakaw tʼaqesiyapjjarakini.+ 14 Ukampis kawkïr markarutï wawanakamajj servipkani uka markarojj nayajj castigäwa,+ walja yänakaniw*+ wawanakamajj uka markat mistjjapjjarakini. 15 Jumasti walja maranak jakasajj sumakiw jiwjjäta.+ Ukatjja nayra awkinakamamp chika imatäjjarakïtawa. 16 Amorreonakarojja janïraw nayajj juchanakapat phoqatpach castigkti,+ ukatwa allchhiman wawanakapajj aka oraqer kuttʼanipjjani”+ sasa.

17 Kunapachatï intejj jalantjjäna wali chʼamakäjjäna ukhajja, mä hornow uñstäna, uka hornotjja jewqʼew misturakïna. Ukatjja mä aqkir ninaw payar jaljtayatäkäna uka animalanak taypejj pasarakïna. 18 Uka urunjja Jehová Diosajj mä pacto Abranamp luräna,+ akham sasa: “Aka oraqjja wawanakamaruw churäjja,+ Egipto markankir jawirat Éufrates jawirkama,*+ 19 mä arunjja wawanakamarojj quenitanakana,+ quenizitanakana, cadmonitanakana, 20 hititanakana,+ perizitanakana,+ refaím+ jaqenakana, 21 amorreonakana, cananeonakana, guirgaseonakana ukhamarak jebuseonakan+ oraqenakapwa churäjja” sasa.

16 Abranan Sarái esposapajj janiw wawanïkänti,+ ukampis jupanjja mä egipcia serviripaw utjäna, uka serviripajj Agar+ satänwa. 2 Ukatjja Sarái warmejj akham sasaw Abranar säna: “¡Mirä amp suma, istʼita! Jehová Diosajj janiw wawanak churkituti. Mirä amp suma servirijamp ikthapim, inas ukhamat jupa taypejj wawanakanïrista”+ sasa. Abranasti kuntï Sarái esposapajj jupar siskäna ukarjamaw luräna. 3 Abranajj Canaán oraqen tunka maranak jakjjäna uka qhepatjja, Sarái esposapajj Egipto markankir Agar serviriparuw Abranar churäna, ukhamat esposapäñapataki. 4 Ukatjja Abranajj Agar warmimpiw ikthapïna, ukhamatwa Agarajj usurëjjäna. Kunapachatï usurëjjatap amuyasïna ukhajja, Sarái warmiruw jiskʼachañ qalltäna.

5 Ukatsti Sarái warmejj akham sasaw Abranar säna: “Kuna jan waltï Agar warmejj lurkitu ukatakejja jumaw juchanïtajja. Naya pachpaw servirijarojj jumar chursmajja, ukampis jupajj usurëjjatap amuyasisajja nayar jiskʼachañwa qalltitu. Nayat juchanïta jan ukajj jumach juchanïta uk Jehová Diosay juzgpan” sasa. 6 Abranajj Sarái esposapar akham sarakïnwa: “Niyakejjay Agar warmejj servirimächejja, kunjjay jupamp lurañ munsta uk luraskakim” sasa. Ukatjja Sarái warmejj Agar serviriparuw jiskʼachjäna, ukatwa Agar warmejj jupan ukat escapjjäna.

7 Qhepatjja wasarankir uma jalsu jakʼanwa Jehová Diosan angelapajj Agar warmir jikjjatäna, uka uma jalsojj Sur+ sat cheqar sarañankiwa. 8 Uka angelasti jupar akham sänwa: “Agar, Sarái warmin serviripa, ¿kawkitsa jutaskta, kawkirus saraskta?” sasa. Ukjjarusti Agar warmejj sarakïnwa: “Sarái warmitwa escapaskta” sasa. 9 Jehová Diosan angelapajj jupar sarakïnwa: “Sarái warmin ukar kuttʼjjam, jupan nayraqatapan humillasirakim” sasa. 10 Jehová Diosan angelapajj sarakïnwa: “Juman wawanakamarojj waljaruw tukuyäjja, jan jaktʼkaya waljanïpjjapuniniwa”+ sasa. 11 Jehová Diosan angelapajj saskakïnwa: “Jumajj usurëjjtawa, mä yoqall wawa ususïta. Juparojj Ismael* sutimpiw uchañama, Jehová Diosajj juman arnaqasitam istʼatap layku. 12 Jupasti mä salvaje asnor uñtatäniwa.* Taqenimpiw jupajj nuwasini, taqeniw jupampejj nuwasipjjarakini. Taqpach jilanakap jakʼanwa jakarakini”* sasa.

13 Ukatjja Agar warmejj jupamp parlkäna uka Diosan Jehová sutipatwa akham sasin artʼasïna: “Jumajj taqe kun uñjir Diosätawa”+ sasa. Kuna laykutejj akham sasaw chuymapan amuyäna: “¿Khititï aka cheqan nayar uñjkitu ukarojj cheqapunit uñjpachätjja?” sasa. 14 Ukatwa uka phujojj Beer-Lahái-Roí* sasin satäjjäna. Uka phujojj Cadés ukhamarak Bered cheqanak taypinkiwa. 15 Ukatjja Agar warmejj mä yoqall wawa ususïna, Agar warmejj ususkäna uka wawaparojja Abranajj Ismael sutimpiw uchäna.+ 16 Kunapachatï Agar warmejj Ismael wawapar ususïna ukhajja, Abranajj 86 maranëjjänwa.

17 Abranajj 99 maranëjjäna ukhajja, Jehová Diosaw jupar uñstäna, ukatsti sarakïnwa: “Nayaw Taqe Chʼamani Diosamätjja. Nayan nayraqatajansti jumajj cheqapar sarnaqam, nayat jan jitheqtirïtamsa uñachtʼayarakim.* 2 Nayampi jumampi lurktan uka pactjja nayajj phoqäwa,+ wawanakamas waljapunïniwa”+ sasa.

3 Ukatjja Abranajj oraqer puriñkamaw pʼeq altʼäna, Diosasti Abranampejj parlaskakïnwa, akham sasa: 4 “Nayajj jumampiw mä pacto lurta,+ cheqpachapuniw jumajj walja markanakan awkipar tuküta.+ 5 Jumajj janiw Abrán* satäjjätati, jan ukasti Abrahán* satäjjätawa, kuna laykutejj walja markanakan awkiparuw nayajj tukuyäma. 6 Juman wawanakamajj waljapunïniwa, walja markanakaruw tukuyäma, reyinakas jumatwa jutapjjarakini.+

7 ”Nayajj jumampi, wawanakamampi, wawanakaman wawanakapampi lurkta uka pactjja phoqapunïwa.+ Uka pactosti wiñayatakïniwa, ukhamat nayajj jumana, wawanakamana Diosapäñajataki. 8 Extranjerjam jakkayäta uka oraqjja, jumampiru wawanakamampiruw churäjja,+ mä arunjja taqpach Canaán oraqwa churapjjäma, uka oraqsti walja tiempotakiw katupjjäta. Nayasti jupanakan Diosaparakïyäwa”+ sasa.

9 Diosajj Abrahanar akham saskakïnwa: “Nayajj jumampi lurkta uka pactjja, jumasa, wawanakamasa, wawanakaman wawanakapas phoqapjjañamawa. 10 Nayajj jumanakamp luraskta uka pactojj akawa: jumanak taypin jakir taqe chachanakajj circuncidatäñapawa.*+ Uka pactjja jumasa, wawanakamas phoqapjjañamawa. 11 Chachanakasti circuncidatäpjjañapawa,* ukaw nayampi jumanakampi mä pacto luratajat mä señaljam servini.+ 12 Utaman nasir taqe yoqall wawanakajja, nasitapat kimsaqallq urunak pasataruw circuncidatäpjjañapa.+ Jan wawamäki ukanakasa, mä extranjerot qollqemp alatäpki ukanakasa circuncidatäpjjañapawa. Wawanakaman wawanakapas uk lurapjjañaparakiwa. 13 Utaman taqe nasirinakasa, qollqemampi alatäpki taqe ukanakas circuncidatäpjjañapawa.+ Circuncidasiñatak nayajj churkta uka pactojj walja tiempotakïñapawa. 14 Mä chachatejj jan circuncidaskchi ukhajja, uka chachajj jiwayatäñapawa. Jupajj nayan pactojwa pʼakinti” sasa.

15 Ukatjja Diosajj Abrahanar akham sänwa: “Janiw esposamarojj Sarái*+ sisjjätati, jupasti Sara* satäjjaniwa. 16 Nayaw juparojj bendisëjja, jupasti mä wawa jumatak ususini.+ Jïsa, juparojj bendisïwa, jupatwa markanakasa markanakan reyinakapas jutapjjani” sasa. 17 Ukatjja Abrahanajj oraqer puriñkamaw pʼeq altʼäna. Ukatsti larusïnwa, chuymapan+ akham sarakïnwa: “¿Kunjamarak 100 marani mä chachajj wawanïspasti? ¿Kunjamarak 90 marani Sara warmejj mä wawa ususispasti?”+ sasa.

18 Abrahanasti akham sasaw cheqpach Diosar säna: “¡Mirä amp suma, Ismaelar bendisim!”+ sasa. 19 Ukatjja Diosajj jupar sarakïnwa: “Sara esposamajj cheqpachapuniw mä yoqall wawa jumatak ususini, uka wawarusti Isaac*+ sutimpiw uchäta. Nayasti wiñayatakiw jupampejj mä pacto luräjja. Uka pactojj jupampiru wawanakapampiruw wiñayatak yanaptʼani.+ 20 Kuntï Ismaelatak maykista ukjja nayajj istʼtwa. Juparusti nayajj bendisïwa, walja wawanakanïniwa, waljaruw jupar tukuyarakëjja. Jupajj 12 yoqanakanïniwa, jupanakasti pʼeqtʼirinakäpjjaniwa. Juparojj mä jachʼa markaruw nayajj tukuyäjja.+ 21 Nayasti Isaac wawamampiw mä pacto luräjja,+ Sara esposamajj akat mä mararuw uka wawa jumatak ususini”+ sasa.

22 Kunapachatï Diosajj Abrahanamp parlañ tukuyjjäna ukhajja, Diosajj Abrahanan ukat sarjjänwa. 23 Ukatjja kuntï Diosajj siskäna ukar istʼasajja, ukürpachaw Abrahanajj Ismael wawaparu, utapan taqe nasirinakaru, qollqemp alkäna taqe uka chachanakar circuncidäna.+ Mä arunjja utapankir taqe chachanakaruw Abrahanajj circuncidäna. 24 Abrahanajj circuncidatäkäna ukhajja, jupajj 99 maranïnwa.+ 25 Ismael wawapajj 13 maranïkäna ukhaw circuncidatänjja.+ 26 Uka urunwa Abrahanasa Ismael wawapas circuncidatäpjjäna. 27 Utapan taqe nasirinakasa, mä extranjerot qollqemp alatäpkäna taqe uka chachanakasa circuncidatäpjjänwa. Mä arunjja utapankir taqe chachanakaw jupamp chik circuncidatäpjjäna.

18 Chika urun lupejj wal luptʼanki ukhajja, Abrahanajj carpar mantañäkis uka cheqanwa qontʼatäskäna. Ukhaw Jehová Diosajj+ Abrahanarojj Mamré cheqan utjki uka jachʼa qoqanak* taypin uñstäna.+ 2 Kunapachatï Abrahanajj uñtäna ukhajja, kimsa chachanakaruw jaya cheqan sayaskir uñjäna.+ Ukatjja tʼijukamaw uka chachanakar jikjjatir saräna, ukatsti oraqer puriñkamaw pʼeq altʼäna. 3 Abrahanasti sarakïnwa: “Jehová, jumatejj nayar suma jaqet uñjchistajja, janikiy servirimarojj ukhamak pasawayamtejja. 4 Mirä amp suma, uma apsunisin kayunakam jareqtʼapjjäma,+ ukatjja qoqan* chʼiwipan samartʼapjjarakim. 5 Niyakejjay jumanakajj serviriman ukar jutapjjstajja, mä qhawqha tʼantʼa jumanakatak apsunï, ukhamat chʼam katjjatapjjañamataki.* Ukatsti kawkirutï sarasipkta ukar sarasipkakismawa” sasa. Ukjjarojj uka chachanakajj akham sapjjänwa: “Walikiwa, kuntï jumajj sapkista ukjja luraskakim” sasa.

6 Ukatjja Abrahanajj jankʼakiw carpapar saräna, ukatsti Sara esposaparojj sarakïnwa: “¡Ratuki! Sumäkis uka jakʼutjja niya 12 kilonak* jakʼu chaptʼanim,* ukatjja tʼantʼanak luram” sasa. 7 Ukjjarusti Abrahanajj kawkjankkantï vacanakapajj ukaruw tʼijüna, mä suma torillo ajllirakïna. Ukatjja serviriparuw churäna, ukhamat kharsusin phayañapataki. 8 Ukatsti Abrahanajj qhatiyat aycha, mantequilla, leche ukanakwa apanïna, ukatsti uka chachanakan nayraqataparuw uka manqʼanak uchäna. Uka chachanakan manqʼañapkamasti, Abrahanajj jupanak chikaw qoqan* chʼiwipar saytʼasïna, ukhamat jupanakar serviñataki.+

9 Uka chachanakasti akham sasaw Abrahanar sapjjäna: “¿Kawkinkis Sara esposamajja?”+ sasa. Abrahanajj sarakïnwa: “Carpa manqhankaskiwa” sasa. 10 Uka chachanakat maynïrejj akham sarakïnwa: “Akat mä marar kuttʼankä ukhajja, Sara esposamajj mä yoqall wawanïniwa”+ sasa. Kuntï uka chachajj siskäna ukjja, Sarajj istʼaskänwa. Jupajj carpar mantañäkis uka cheqankaskänwa, carpasti uka chachan qhepäjjapankänwa. 11 Abrahanampi Sarampejj wali chuymanëjjapjjänwa,+ Saratakejj wawanïñ tiempos pasjjarakïnwa.+ 12 Ukatwa Sarajj chuymapan larusïna, ukatsti sarakïnwa: “Wawanïñatakejj nayajj wali chuymanëjjtwa, Abrahán tatas wali chuymanëjjarakiwa. ¿Kunjamarak nayajj wawanïñ munjjästi?”+ sasa. 13 Ukatjja Jehová Diosajj Abrahanar sarakïnwa: “¿Kunatsa Sarajj larusi? ‘Mä wawa ususiñatakejj nayajj wali chuymanëjjtwa’ sasin ¿kunatsa Sarajj sejja? 14 Jehová Diosatakejj ¿kun lurañas chʼamäspati?+ Akat mä mararuw nayajj juman ukar kuttʼanëjja, ukhatakisti Sarajj mä yoqall wawanïniwa” sasa. 15 Ukampis Sarajj sustjasïnwa, akham sarakïnwa: “¡Janiwa! ¡Janiw nayajj laruskti!” sasa. Diosasti sarakïnwa: “Jumajj larusiskapuntawa” sasa.

16 Kunapachatï uka chachanakajj sarjjañatak saytʼasipjjäna ukhajja, Abrahanajj jupanakamp chikaw thaknam sararakïna. Ukatsti uka chachanakajj Sodoma markwa uñjapjjäna.+ 17 Jehová Diosajj sänwa: “Kuntï nayajj lurkä ukjja janiw Abrahanat imtʼkäti.+ 18 Abrahanajj cheqpachapuniw wali chʼamani mä jachʼa markar tukuni. Jupa taypirakiw oraqenkir taqe markanakas bendisitäpjjani.*+ 19 Nayasti Abrahanarojj sum uñtʼta. Jupajj wawanakaparusa utapankirinakarus Jehová Diosan mandamientonakap phoqañ yatichaniwa, ukhamat jupanakajj kunatï cheqapäki askïkaraki+ ukanak lurasin Diosan mandamientonakap phoqapjjañapataki. Naya Jehová Diosajj taqe kuntï Abrahanarojj arsuwaykta ukanakwa jupar churäjja” sasa.

20 Ukatjja Jehová Diosajj sarakïnwa: “Sodoma, Gomorra markanak contra arnaqasitanak nayajj istʼtwa.+ Uka markanakan juchanakapajj sinti jan walipuniwa.+ 21 Nayajj saraqäwa, ukhamat kuntï istʼkta uka arnaqasitanakajj cheqati janicha, luratanakapas sinti jan waliti janicha uk uñjañataki. Janitï ukhamäkchejja, naya pachpaw yatëjja”+ sasa.

22 Ukatsti uka chachanakajj Sodoma toqeruw uka cheqat sarjjapjjäna, ukampis Jehová Diosajj+ Abrahanampiw qheparäna. 23 Abrahanasti jupar jakʼachasisajj sarakïnwa: “Cheqapar sarnaqer jaqenakarojj ¿cheqapunit jan wali jaqenakamp chik tʼunjäta?+ 24 Uka markantï 50 cheqap jaqenakajj utjaspa ukhajja, ¿uka markar tʼunjätati? ¿Janit uka markankir 50 cheqap jaqenak laykojj perdonkäta? 25 ¡Cheqap jaqerojj jan wali jaqemp chik tʼunjañamajj janipuniw walïkaspati! ¡Cheqap jaqempiru jan wali jaqempir mä igualak tʼunjañamajj janiw walïkaspati!+ Janipuniw uk lurañamajj walïkaspati.+ ¿Janit oraqpachan Juezapajj kunatï cheqapäki uk lurkani?”+ sasa. 26 Jehová Diosajj sarakïnwa: “Sodoma markantï 50 cheqap jaqenakajj utjani ukhajja, uka jaqenak laykojj markpacharuw perdonäjja” sasa. 27 Abrahanajj ukjjar sarakïnwa: “Nayajj laqʼakïtwa, qhellakirakïtwa. Mirä amp sum Jehová, arstʼayakitaya. 28 Sodoma markantï 45 cheqap jaqenakajj utjaspa ukhajja, ¿taqpach markar tʼunjaskakïtati?” sasa. Diosasti sarakïnwa: “Uka markantï 45 cheqap jaqenakajj utjani ukhajja, janiw tʼunjkäti”+ sasa.

29 Abrahanasti mayampiw Diosar akham säna: “¿Uka markantï 40 cheqap jaqenakajj utjaspa ukhajja, uka markar tʼunjaskakïtati?” sasa. Diosajj jupar sarakïnwa: “Uka markantï 40 cheqap jaqenakajj utjani ukhajja, jupanak laykojj janiw tʼunjkäti” sasa. 30 Abrahanajj saskakïnwa: “Jehová, mirä amp suma, janikiy colerasimti,+ arstʼayaskakitaya. ¿Uka markantï 30 cheqap jaqenakajj utjaspa ukhajja, uka markar tʼunjätati?” sasa. Diosajj jupar sarakïnwa: “Uka markantï 30 cheqap jaqenakajj utjani ukhajja, janiw tʼunjkäti” sasa. 31 Abrahanajj saskakïnwa: “Jehová, mirä amp suma, arstʼayaskakitaya. ¿Uka markantï 20 cheqap jaqenakajj utjaspa ukhajja, uka markar tʼunjätati?” sasa. Diosajj jupar sarakïnwa: “Uka markantï 20 cheqap jaqenakajj utjani ukhajja, jupanak laykojj janiw tʼunjkäti” sasa. 32 Ukjjarojj Abrahanajj saskakïnwa: “Jehová, mirä amp suma, janikiy colerasimti, aka mä kutimpi arstʼayakitaya. ¿Uka markantï 10 cheqap jaqenakajj utjaspa ukhajja, uka markar tʼunjätati?” sasa. Diosajj jupar sarakïnwa: “Uka markantï 10 cheqap jaqenakajj utjani ukhajja, jupanak laykojj janiw tʼunjkäti” sasa. 33 Kunapachatï Jehová Diosajj Abrahanampi parlañ tukuyjjäna ukhajja Diosajj sarjjänwa,+ Abrahanasti carpaparuw kuttʼjjarakïna.

19 Jaypʼu toqerusti uka pä angelanakajj Sodoma markaruw puripjjäna. Lot chachajj Sodoma marka punkun qontʼatäskänwa. Kunapachatï Lot chachajj jupanakar uñjäna ukhajja, sartasaw jupanakan ukar saräna, ukatsti oraqer puriñkamaw pʼeq altʼäna.+ 2 Akham sarakïnwa: “Mirä amp suma, jutapjjam, aka arumajj utajan quedasipjjam, kayunakamsa jareqtʼapjjäma. Arumanthejj alwatwa sartapjjasma, ukatsti kawkirutï sarapjjañamäki ukarojj sarasipkakismawa” sasa. Angelanakajj sapjjarakïnwa: “Walikïskaniwa, jan llakisimti. Aka arumajj markan plazapanwa nanakajj quedasipjjäjja” sasa. 3 Ukampis Lot chachajj sarakiñäniya sasaw jupanakar apuraskakïna, ukatwa jupanakajj utapar sarapjjäna. Ukatjja Lot chachajj manqʼanak jupanakatak wakichäna, jan levaduran tʼantʼsa lurarakïnwa. Ukatsti uka angelanakajj manqtʼasipjjänwa.

4 Jupanakajj janïraw ikintapkänti, ukhaw Sodoma markankir taqe chachanakajj Lot chachan utapar muyuntapjjäna, waynitut jilïrkamaw ukankapjjäna. 5 Uka chachanakajj akham sasaw Lot chachar arnaqasipkakïna: “¿Jichha arumajj utamar puripki uka chachanakajj kawkinkapjjesa? Jupanakar irpsunirapipjjeta, ukhamat jupanakamp ikintasipjjañajataki”+ sasa.

6 Ukatjja Lot chachajj jupanakan ukaruw mistunïna, punk jistʼkatasasti, 7 akham sasaw jupanakar säna: “Mirä amp sum jilatanaka, janikiy kuna jan walsa lurapjjamtejja. 8 Nayajj pä phuchanakanïtwa, jupanakajj janipuniw chachamp ikthapipkiti. Mirä amp suma, jupanakar irpsunirapipjjäma. Ukhamat kunjjay jupanakamp lurañ munapjjchisma uk lurapjjañamataki. Ukampis uka chachanakar jan kunsa lurapjjamti. Jupanakasti utajar invitatanakawa”*+ sasa. 9 Uka chachanakajj sapjjarakïnwa: “¡Sartam ukjata!” sasa. Ukatsti akham sapjjarakïnwa: “Aka jaqejj mä extranjerjamakiw akar jakirejj purini, ¿jichhajj jupakit akan mä juezjam saytʼjjani? Jupanakat sipansa jukʼamp jan walinakwa jumarojj lurapjjäma” sasa. Ukatjja uka chachanakajj Lot chacharuw chhukjjatapjjäna, punk liwsuñatakiw jakʼachasipjjarakïna. 10 Uk amuyasajja, uta manqhankapkäna uka chachanakajj utaruw Lot chachar wayuntjjapjjäna, punksa jistʼantapjjarakïnwa. 11 Ukatjja uta punkunkapkäna uka chachanakarojja, waynitut jilïrkamaw juykhuptayapjjarakïna. Ukatwa uka chachanakajj punku thaqkäwejj qarirjjapjjäna.

12 Ukatjja uta manqhankapkäna uka chachanakajja, Lot chacharojj akham sapjjänwa: “¿Yaqha familiaranakamajj akan utjtamti? ¡Aka markan jakapki taqe uka familiaranakamarojj aka markat irpsjjam, mä arunjja tollqanakamaru, yoqanakamaru, phuchanakamaru aka markat irpsjjam! 13 Aka markjja nanakajj tʼunjapjjäwa, kuna laykutejj aka marka contra wali jachʼat arnaqasitanakjja Jehová Diosajj istʼiwa.+ Ukatwa Jehová Diosajj aka marka tʼunjañatak khitanipjjetu” sasa. 14 Ukatjja Lot chachajj mistuwayasaw phuchanakapampi casarasipjjañapäkäna uka tollqanakapar parlir saräna, akham sasa: “¡Ratuki! ¡Akat mistjjapjjam, Jehová Diosajj aka markar tʼunjaniwa!” sasa. Ukampis ukajj chansakïkaspas ukhamakwa tollqanakapajj amuyapjjäna.+

15 Kunapachatï willjtasinkäna ukhajja, angelanakajj akham sasaw Lot chachar wal apurapjjäna: “¡Ratuki! ¡Jumamp jakapki uka esposamarusa pä phuchanakamarus irpasjjam. Ukhamat aka markajj juchapat castigatäkani ukhajj jan jiwañamataki!”+ sasa. 16 Lot chachan tardasiskakitap laykojja, Jehová Diosajj jupat khuyaptʼayasïnwa.+ Ukatwa uka chachanakajj juparusa, esposaparusa, pä phuchanakaparus amparat katusin markat irpsjjapjjäna.+ 17 Kunapachatejj markat anqar irpsjjapjjäna ukhajja, uka chachanakat maynïrejj akham sänwa: “¡Jakäwim salvasiñamatakejj escapjjam! ¡Jan qhepar uñtamti,+ janirak distritonkir ni mä lugarapansa saytʼamti!+ ¡Jan tʼunjatäñamatakejj qollunak toqer escapjjam!” sasa.

18 Lot chachajj jupanakar sarakïnwa: “¡Jehová, mirä amp suma! Janikiy ukar khitistatejja. 19 Jumajj servirimarojj wali sum uñjtajja, jakäwij* salvasajj wali munasirïtamwa* uñachtʼayaskistajja,+ ukampis janjamakiw nayajj qollunak toqer escapkiristti. Ukar sarañ wal ajjsarayasta, kapasakiw jan walinakajj pasitaspa ukatsti jiwarakiristwa.+ 20 Aka jakʼanjja mä jiskʼa markaw utji, ukar escapjjä. Mirä amp suma, ¿uka markar nayajj escapiristti? Uka markajj jiskʼakiwa, ukhamatwa nayajj jakaskakëjja”* sasa. 21 Jupasti sarakïnwa: “Walikiwa, kuntï jumajj maykista ukjja nayajj istʼämawa.+ Jumajj parlkista uka markarojj janiw nayajj tʼunjkäti.+ 22 ¡Ratuki! ¡Uka markar escapjjam, ukar puriñamkamajj janiw nayajj kuns lurkiristti!” sasa.+ Ukatwa uka markajj Zóar* satäjjäna.+

23 Intejj altonkjjäna ukhaw Lot chachajj Zóar markar purïna. 24 Ukatjja Jehová Diosajj azufrempi ninampwa Sodoma, Gomorra markanakjjar purintayäna. Ukajj Jehová Diosatwa jutäna, mä arunjja alajjpachata.+ 25 Diosajj uka markanakaruw tʼunjäna. Jïsa, taqpach distritoruw tʼunjäna, uka markanakan jakir taqe jaqenakarusa oraqenkir plantanakarusa tʼunjarakïnwa.+ 26 Ukampis Lot chachan esposapajj jupan qhepapwa jutaskäna, jupasti qheparuw uñtäna, ukatjja jayu estatuaruw tukjjäna.+

27 Abrahanasti wali alwatwa sartasïna, ukatsti kawkjantï nayrajj Jehová Diosamp parlkäna uka cheqaruw saräna.+ 28 Kunapachatï Sodoma, Gomorra markanak toqeru ukhamarak distritonkir taqpach oraq uñtäna ukhajja, wal musparäna. ¡Uka oraqetjja walipuniw chʼiyar jewqʼejj mistunïna! Kunjamtï mä hornot chʼiyar jewqʼejj wal mistki ukhama.+ 29 Kunapachatï Diosajj distritonkir markanakar tʼunjkäna ukhajja, jupajj Abrahanat amtasïnwa. Ukatwa tʼunjkäna uka markanakatjja Lot chachar irpsjjäna. Uka markanakanwa Lot chachajj jakäna.+

30 Tiempompejja Lot chachajj Zóar markan jakañ ajjsarayasjjänwa.+ Ukatwa jupajj pä phuchanakapampejj Zóar markat mistusin qollunak toqer jakir sarjjäna,+ ukanwa pä phuchanakapampejj mä pʼiyan jakjjäna. 31 Ukatjja jilïrejj sullka kullakaparojj akham sänwa: “Awkisajj jilirëjjewa, markanjja jiwasamp casarasiñatakejj janiw chachajj utjkiti, ukhamat oraqpachan utjki uka costumbrerjam lurañasataki. 32 Awkisar vino churañäni, ukatjja jupampi ikthapirakiñäni, ukhamat awkisat saraqeri wawanakajj utjañapataki” sasa.

33 Uka arumasti vino churasaw awkipar machantayapjjäna. Ukatjja jilïrejj awkipan ukar mantasaw jupamp ikthapïna. Ukampis kunapachas phuchapajj ikintäna, kunapachas sartjjarakïna ukjja janiw Lot chachajj amuykänti. 34 Qhepürusti jilïrejj sullka kullakaparojj akham sarakïnwa: “Arumajj awkisampiw ikthapta. Jichha arumajj mayampi jupar vino churarakiñäni. Ukatjja jumaw jupan ukar mantasajj ikthapirakïta, ukhamat awkisat saraqeri wawanakajj utjañapataki” sasa. 35 Ukhamasti uka arumajj wasitampiw vino churasin awkipar machantayapjjäna. Ukatjja sullkarakiw awkipan ukar mantasajj jupampi ikthapïna. Ukampis kunapachas phuchapajj ikintäna, kunapachas sartjjarakïna ukjja janiw Lot chachajj amuykänti. 36 Ukhamasti Lot chachan pä phuchanakapajj awkipatak usurëjjapjjänwa. 37 Jilïrejj mä yoqall wawa ususïna, Moab sutimpiw jupar ucharakïna.+ Jupaw jichhajj moabitanakan awkipajja.+ 38 Sullkasti mä yoqall wawa ususirakïna, Ben-Ammí sutimpiw jupar uchäna. Jupaw jichhajj ammonitanakan awkipajja.+

20 Ukatjja Abrahanajj carpanakap apthapisaw Négueb oraqer sarjjäna,+ Cadés+ ukhamarak Sur+ sat markanak taypin jakañwa qalltarakïna. Guerar+ markan extranjerjam jakaskäna ukhajja, 2 Sara esposapat akham saskakïnwa: “Jupajj kullakajawa”+ sasa. Ukatwa Guerar markankir Abimélec reyejja Sara warmir jupan ukar irptayanïna.+ 3 Mä arumasti Diosajj akham sasaw Abimélec reyirojj mä samkan säna: “Jumatak irptayankta uka warmi kawsajj jiwätawa.+ Jupajj casada warmiwa, yaqha chachankarakiwa”+ sasa. 4 Ukampis Abimélec reyejj janiw Sarampejj ikthapkänti.* Ukatwa jupajj akham säna: “Jehová, ¿markankir jan juchani jaqenakarojj jumajj jiwarayätati? 5 Abrahán pachpaw ‘Sarajj kullakajawa’ sasin situ, Sarasti ‘Abrahanajj jilajawa’ sasaw sarakitu. Janiw nayajj kuna jan wali amtanïktsa. Janirakiw kuntï nayajj lurkta ukajj jan walïtap yatkayätti” sasa. 6 Cheqpach Diosasti akham sasaw jupar samkan saskakïna: “Nayajj yattwa, jumajj janiw kuna jan wali amtampis uk lurktati. Ukatwa naya contra jan juchachasiñamatakejj jupar jan llamktʼayksmati. 7 Jichhasti uka warmirojj esposopar kuttʼayjjam. Jupajj mä profetawa,+ jupaw jumatakejj oracionan ruwtʼarapïtam,+ ukhamatwa jumajj jakaskakïta. Ukampis jumatï jan kuttʼaykäta ukhajja, jumasa utamankirinakas cheqpachapuniw jiwapjjäta” sasa.

8 Ukatjja Abimélec reyejj wali alwat sartasaw taqpach servirinakapar jawsthapïna. Ukat taqe kunanakatï paskäna ukanakwa jupanakar awisäna, ukanak istʼasajja servirinakapajj wal sustjasipjjäna. 9 Ukatsti Abimélec reyejj Abrahanaruw jawsäna, akham sarakïnwa: “¿Kunatsa jumajj uk lurapjjesta? Nayjjaru ukhamarak apnaqkta uka oraqjjar jachʼa jucha apaniñamatakejj ¿kuna jucharak nayajj juma contra lurtsti? Kuntï lurkista ukajj janipuniw walïkiti” sasa. 10 Abimélec reyejj Abrahanar saskakïnwa: “¿Kuna amtampis jumajj uk lurta?”+ sasa. 11 Abrahanasti sarakïnwa: “Nayajj chuymajan akham sasaw amuyayäta: ‘Aka lugaranjja janiw Diosar ajjsarir jaqenakajj utjkpachati, esposaj kawsajj jiwayapjjetaniwa’+ sasa, ukatwa uk lurta. 12 Cheqpachansa jupajj kullakajäskapuniwa. Jupajj awkijan phuchapawa, ukampis janiw taykajan phuchapäkiti, jupampiw nayajj casarastjja.+ 13 Kunapachatï awkijan utapat mistusin ukjan akjan jakañajatak Diosajj maykitäna ukhajja,+ nayajj akham sasaw Sararojj sayäta: ‘Kawkirus sarkchiñänejja, “jupajj jilajawa”+ sakimaya, ukhamatwa nayar munasiñat jan jaytjasirïtam uñachtʼayitäta’ sasa”.

14 Ukatsti Abimélec reyejj ovejanaka, vacanaka ukhamarak sirvientenaka, sirvientanakwa Abrahanar churäna. Sara esposaparus kuttʼayjjarakïnwa. 15 Abimélec reyejj sarakïnwa: “Kawkjanjjay oraqejan jakasiñ munsta ukjan jakasiskakim” sasa. 16 Sararusti sarakïnwa: “Jilamarojj 1.000 metal qollqenakwa churaskta.+ Ukasti jan juchanïtam uñachtʼayañatak mä señaljamäniwa,* ukhamat taqe khitinakatï jumamp chikäsipki ukanakasa yaqha jaqenakas yatipjjañapataki. Sutiman jan qʼañuchasitapjja taqeniw yatipjjani” sasa. 17 Ukatjja Abrahanajj cheqpach Diosaruw oracionan ruwtʼasïna. Ukatsti Diosajj Abimélec reyirusa, esposaparusa, sirvientanakaparus qolljjänwa, ukhamatwa jupanakajj mayamp wawanëjjapjjäna. 18 Abimélec reyin utapankir taqe warminakajja, janiw wawanïpkaniti sasaw Jehová Diosajj säna, ukjja Abrahanan Sara esposap kawsaw luräna.+

21 Jehová Diosasti Sara warmitwa amtasïna, kunjamtï siskäna ukhama. Ukatjja kuntï arskäna ukwa Jehová Diosajj phoqarakïna.+ 2 Ukhamasti Sarajj usurëjjänwa,+ Abrahanajj chuymanëjjäna ukhaw mä yoqall wawa Abrahanatak ususïna. Diosajj siskäna ukhapuniw uka wawajj nasïna.+ 3 Jichhak naskäna uka wawaparojja Abrahanajj Isaac+ sutimpiw uchäna, uka wawaparusti Saraw ususïna. 4 Ukatjja Isaac wawaparojja nasitapat kimsaqallqo urunak pasataruw Abrahanajj circuncidäna,* kunjamtï Diosajj jupar siskäna ukhama.+ 5 Isaac wawapajj naskäna ukhajja, Abrahanajj 100 maranïnwa. 6 Ukatsti Sarajj akham sänwa: “Diosaw nayarojj kusisiñat larusiyitu, khitinakatï wawanïtaj istʼapkani ukanakajja, nayamp chikaw larusipjjarakini”* sasa. 7 Sarajj saskakïnwa: “¿Khitirak ‘Abrahanan Sara esposapajj wawa ñuñuyani’ sasin amuyaspänsti? Ukampis Abrahanajj chuymanëjjchisa, nayajj jupatakiw mä yoqall wawa ususta” sasa.

8 Uka wawajj jilsjjäna ukhajja, ñuñut tʼaqatäjjänwa. Kuna uruntï Isaacajj ñuñut tʼaqatäkäna ukhajja, Abrahanajj mä jachʼa manqʼäwi wakichäna. 9 Ukampis Egiptonkir Agar+ warmin wawapajj Isaac wawapat burlasiskatapwa Sarajj uñjäna. Agar warmejj Abrahanatak ususkäna uka wawaw Isaacat burlasiskäna.+ 10 Ukatwa Sarajj Abrahanar akham säna: “¡Uka esclavarusa wawaparus alisnukjjam! Uka esclavan wawapajja janiw Isaac wawajamp chikajj herencia katoqkaniti”+ sasa. 11 Ukampis kuntï Sarajj uka wawapat* siskäna ukajja, Abrahanatakejj janipuniw akchʼas walïkänti.+ 12 Diosajj Abrahanar sarakïnwa: “Kuntï esclavamatsa wawapatsa Sarajj sisktam ukatjja jan colerasimti. Juparojj istʼam,* wawanakama satäpkani ukanakajj Isaac taypiw jutapjjani.+ 13 Esclava warmin wawapan wawanakaparojja,+ nayajj mä markaruw tukuyarakëjja,+ juman wawamätap layku” sasa.

14 Abrahanasti wali alwat sartasajja, tʼantʼampi lipʼichit lurat uma wayuñampwa Agar warmir churäna. Ukanak kallachipar uchasajja wawapamp chikaw Abrahanajj khitanukjjäna.+ Ukhamaw Agar warmejj sarjjäna, ukatjja Beer-Seba+ jakʼan utjki uka wasaranwa mä cheqat mä cheqar sarnaqäna. 15 Lipʼichit lurat uma wayuñapanjja umajj tukusjjänwa, ukatsti Agarajj alinak manqharuw wawapar nuktʼawayjjäna. 16 Ukatjja Agarajj saraskakïnwa, kawkjakamatejj mä flechajj purki ukchʼa jayaruw sapak qontʼasïna, akham sarakïnwa: “Janiw wawajarojj jiwir uñjañ munkti” sasa. Wali jayar qontʼasisasti jachʼatwa jupajj jacharakïna.

17 Diosasti uka wawan jachatapjja istʼänwa,+ ukatwa Diosan angelapajj alajjpachat Agarar jawsäna, akham sasa:+ “Agar, ¿kunatsa jachaskta? Jan ajjsaramti, wawaman jachatapjja Diosajj istʼiwa. 18 Sartam, wawaman ukar sarasin waytanim, sarnaqañapatak yanaptʼarakim. Juparusti mä jachʼa markaruw tukuyäjja”+ sasa. 19 Ukatjja Diosajj mä uma phuju Agararojj uñjayäna. Uka phujur sarasasti lipʼichit lurat uma wayuñaparuw Agarajj umamp phoqantäna, ukatjja wawaparuw umtʼayarakïna. 20 Uka wawajj jilsuskäna ukhajja, Diosajj jupar bendisiskakïnwa.+ Jupajj wasaranwa jakäna, ukatjja flechtʼañatak arco apnaqerëjjarakïnwa. 21 Ukatjja Parán wasararuw jakir sarjjäna,+ mamapasti Egipto oraqenkir mä warmimpiw jupar casarjjarakïna.

22 Uka tiemponjja Abimélec reyejj ejercitopan pʼeqtʼiri Ficol chachampiw Abrahanan ukar saräna, akham sasaw jupar sarakïna: “Taqe kuntï jumajj luraskta ukanjja Diosaw jumar yanaptʼasktamjja.+ 23 Jichhajj mä juramento Dios nayraqatan lurarapita: nayarusa, wawanakajarusa, wawanakajan wawanakaparus janipuniw engañjätati. Kunjamtï nayajj jumar munasiñat jan jaytjasirïtaj uñachtʼayksmajja, uka pachparakiw nayarusa jumajj jakaskta uka oraqenkirinakarus munasiñat jan jaytjasirïtam uñachtʼayapjjetäta”+ sasa. 24 Abrahanasti sarakïnwa: “Nayajj mä juramento lurta” sasa.

25 Ukatjja Abrahanajj uma phujutwa Abimélec reyirojj quejasïna, kuna laykutejj Abimélec reyin servirinakapaw uka phuj-jja munkir jan munkir katuntasipjjäna.+ 26 Ukjjarojj Abimélec reyejj sarakïnwa: “Khitipun uk lurchi, janiw nayajj uk yatkti, janirakiw jumas awiskistati, uka toqet jichhakiw istʼaskta” sasa. 27 Ukatjja Abrahanajj ovejanakampi vacanakampwa Abimélec reyirojj churäna. Ukatsti panpachaniw mä pacto lurapjjarakïna. 28 Kunapachatï Abrahanajj paqallqo qachu ovejanak tamat yaqhachäna ukhajja, 29 Abimélec reyejj akham sasaw Abrahanar säna: “¿Kunatsa uka paqallqo qachu ovejanak yaqhachta?” sasa. 30 Abrahanasti sarakïnwa: “Aka paqallqo qachu ovejanakjja jumajj katoqasiñamawa. Uka ovejanakajja uka phujun nayan allitaj* uñachtʼayañatakiw mä señaljam servini” sasa. 31 Ukatwa Abrahanajj uka lugararojj Beer-Seba*+ sutimp uchäna, kuna laykutejj uka lugaranwa panpachanejj mä juramento lurapjjäna. 32 Ukhamasti Beer-Seba lugaranwa jupanakajj mä pacto lurapjjäna.+ Ukatjja Abimélec reyejj ejercitopan pʼeqtʼiri Ficol chachampiw sarjjäna, filisteonakan oraqeparuw kuttʼawayjjapjjäna.+ 33 Uka qhepatjja Abrahanajj Beer-Seba lugaranwa mä tamarisco qoqa* ayrüna.* Uka lugaranwa jupajj wiñay jakiri Diosan+ Jehová sutipat artʼasïna.+ 34 Abrahanasti filisteonakan oraqepanjja walja tiempow* quedasïna.*+

22 Uka qhepatjja qhawqsa jupar confiyäna uk yatiñatakiw cheqpach Diosajj Abrahanar yantʼäna.+ Diosasti Abrahanarojj sänwa: “¡Abrahán!” sasa. Abrahanasti sarakïnwa: “¡Akankasktwa!” sasa. 2 Diosajj sarakïnwa: “Mirä amp suma, yoqamaru, jumajj wal munaskta+ uka sapa Isaac+ yoqamar irpjjarum. Ukatsti Moria+ oraqer saram, kawkïr qollunaktï uñachtʼaykäma uka qollunakan wawamar nakhantayat ofrendat loqtita” sasa.

3 Abrahanasti wali alwat sartasaw asnop karuntʼäna, ukatsti pä servirinakapampiru Isaac yoqapampiruw irpjjarurakïna. Nakhantayat ofrendatakejja lawanakwa pʼakirarakïna. Ukatsti kawkjarutï cheqpach Diosajj saram siskäna ukaruw saräna. 4 Kimsa uru saratatjja Abrahanajj wali jayatwa kawkirutï sarañapäkäna uka lugar uñjäna. 5 Ukatjja Abrahanajj servirinakapar akham sarakïnwa: “Jumanakajj asnomp akan qheparapjjam, nayampi yoqajampejj khayar sarasaw Diosar adoranipjjä,* ukatjja jumanakan ukaruw kuttʼanjjapjjarakëjja” sasa.

6 Abrahanajj nakhantayat ofrendataki lawanak aptasajja, Isaac yoqapan kallachiparuw uchäna. Abrahanasti ninampi cuchillompwa apjjarurakïna, ukatsti panpachanejj sarasipkakïnwa. 7 Isaacasti akham sasaw Abrahán awkipar säna: “¡Papitu!” sasa. Abrahanasti sarakïnwa: “¡Kunas wawa!” sasa. Isaacasti saskakïnwa: “Ninas lawas akankaskiwa, ukampis ¿kawkinkarak nakhantayat ofrendat loqtañatak ovejasti?” sasa. 8 Abrahanajj sarakïnwa: “Wawa, nakhantayat ofrendatakejja Dios pachpaw mä oveja churasini”+ sasa. Ukatsti panpachanejj sarasipkakïnwa.

9 Ukatjja kawkirutï cheqpach Diosajj saram siskäna uka lugararuw puripjjäna, ukanwa Abrahanajj mä altar luräna, uka patjjarojj lawanakwa ucharakïna. Ukatsti Isaac yoqaparojj amparampit kayumpitwa chinuntäna, altarankkäna uka lawanak patjjaruw apjjatarakïna.+ 10 Ukatjja Abrahanajj yoqapar jiwayañatakiw cuchillo aptäna.+ 11 Ukhamaruw Jehová Diosan angelapajj alajjpachat jawsanïna, akham sasa: “¡Abrahán! ¡Abrahán!” sasa. Abrahanasti sarakïnwa: “¡Akankasktwa!” sasa. 12 Angelajj sarakïnwa: “Yoqamarojj jan jiwayamti, jan kuns kamachamti. Diosar ajjsaratam jichhajj yatjjtwa, mä sapa yoqamaru nayar churañatakejj janiw jumajj janiw sisktati”+ sasa. 13 Kunapachatejj Abrahanajj uñtäna ukhajja, khuri cheqanjja mä orqo ovejaruw uñjäna, uka ovejan wajjranakapajj mä alir achuntatänwa. Sarasasti uka ovejaruw katunïna, ukatjja yoqap lantiw nakhantayat ofrendatjam loqtarakïna. 14 Abrahanasti uka lugararojj Jehová-Yiré* sutimpiw uchäna. Ukatwa jichhakamas akham sañajj utji: “Kunatï wakiski ukanakjja Jehová Diosaw qollupan churani”+ sasa.

15 Jehová Diosan angelapajj wasitatwa alajjpachat Abrahanar jawsanïna, 16 akham sasa: “‘Sutij-jjaruw nayajj mä juramento luraskta’ siw Jehová Diosajja,+ ‘kuntejj luram sisksma ukwa jumajj lurtajja, mä sapa yoqamaru nayar churañatakejj janiw jumajj janiw sisktati,+ 17 ukatwa nayajj cheqpachapuni bendisïma. Wawamarojj alajjpachankir warawaranakjama ukhamarak lamar qota lakankir chʼallar uñtataw waljar tukuyäjja,+ wawamasti enemigonakapan markanakapwa* katuntarakini.+ 18 Wawam taypirakiw+ oraqenkir taqe markanakajj bendición katoqapjjani,* nayar istʼatam layku’+ sasa”.

19 Ukatjja Abrahanajj servirinakapan ukaruw kuttʼjjäna, ukatsti taqeniw Beer-Seba+ lugarar kuttʼawayjjapjjäna. Abrahanajj Beer-Seba lugaranwa jakaskakïna.

20 Uka qhepatjja akham sasaw Abrahanar awisapjjäna: “Nacor jilamatakejja+ Milcá esposapajj wawanakwa ususi. 21 Jilïr wawapajj Uz satawa, payïristi Buz satarakiwa, kimsïrejj Quemuel satarakiwa, jupaw Aram chachan awkipajja. 22 Késed, Hazó, Pildás, Jidlaf, Betuel+ chachanakas Milcá warmin wawanakaparakiwa” sasa. 23 Betuel chachajja Rebecan+ awkipänwa. Abrahanan Nacor jilapatakejja Milcá warmejj kimsaqallqo wawanakwa ususïna. 24 Nacor chachan concubinapajj Reumá satänwa, jupasti Tébah, Gaham, Tahas, Maacá wawanakaparuw ususirakïna.

23 Kunapachatï Sarajj jiwjjäna ukhajja, 127 maranïnwa.+ 2 Sarasti Canaán+ oraqenkir Quiryat-Arbá+ markanwa jiwjjäna, mä arunjja Hebrón+ markana. Saran jiwatapatjja Abrahanajj walpun llakisïna, wal jacharakïna. 3 Ukatjja esposapan jiwat cuerpop jaytawayasajja, Het+ chachan yoqanakapan ukaruw saräna, ukatsti jupanakarojj sarakïnwa: 4 “Nayajj mä extranjer jaqekïtwa,+ jumanak taypinjja forasterjamaw jakarakta. Jumanakankir mä oraqey aljapjjeta, ukhamat esposajar ukan imtʼañajataki” sasa. 5 Het chachan yoqanakapajj akham sasaw Abrahanar sapjjarakïna: 6 “Tata, istʼapjjeta. Nanak taypinjja jumajj Diosan ajllit mä jilïrïtawa.*+ Nanakan utjapkitu uka sepulturanakat kawkïritï wali sumäki ukar esposamar imtʼasjjam. Esposamar imtʼañamatakejja janiw khitis nanakat sepulturapat jarkʼaskaniti” sasa.

7 Ukatsti Abrahanajj saytʼasisaw uka oraqenkir jaqenak nayraqatan pʼeq altʼäna, mä arunjja Het+ chachan yoqanakapan nayraqatanwa pʼeq altʼäna. 8 Jupanakarusti akham sarakïnwa: “Jumanakatejj esposajar akar imtʼañajataki acuerdöpjjsta ukhajja, istʼapjjeta. Zóhar chachan Efrón yoqaparus ruwtʼarapipjjeta, 9 ukhamat Macpelá cheqan utjki uka qollu pʼiya nayar aljañapataki, ukasti jupan oraqepat mä thiyankiwa.* Jumanak nayraqatan uk aljitpan, qhawqha qollqtï+ jupajj maykitani ukjja phoqatpachwa nayajj churäjja, ukhamatwa jiwirijar imtʼañatakejj+ mä oraqejj utjitani” sasa.

10 Efrón chachasti Het chachan yoqanakap taypin qontʼatäskänwa. Ukhamasti Efrón chachajj Het chachan yoqanakap nayraqatana ukhamarak taqe khitinakatï marka punku+ mantapkäna ukanak nayraqatanwa Abrahanar akham säna: 11 “¡Janiw tata! Istʼita. Nayajj uka oraqsa, ukan utjki uka pʼiysa jumaruw churjjsma. Markaj nayraqatanwa uka oraqjja jumar churjjsma. Esposamarojj ukar imtʼasjjam” sasa. 12 Ukatjja Abrahanajj uka oraqenkir jaqenak nayraqatanwa pʼeq altʼäna. 13 Jaqenakan istʼkataw Efrón chacharojj akham sarakïna: “¡Mirä amp suma, istʼita! Uka oraqetjja qhawqha qollqtï maykitäta ukjja phoqatpachwa nayajj churäma. Katoqtʼasikitaya, ukhamat esposajaru ukar imtʼasjjañajataki” sasa.

14 Efrón chachasti Abrahanar akham sarakïnwa: 15 “Tata, istʼita. Aka oraqen alapajj 400 siclo* metal qollqenakawa, ukampis jan ukat llakisimti. Esposamar ukar imtʼasiskakim” sasa. 16 Abrahanasti Efrón chachan mayitaparojj istʼänwa, ukatjja qhawqha qollqtï Het chachan yoqanakapan istʼkatajj maykäna ukha qollqwa pestʼarapïna. Kunjamtï comerciantenakajj pestʼapjjerïkäna ukarjamaw Abrahanajj 400 siclo metal qollqenak pestʼarapïna.+ 17 Ukatjja Efrón chachajj Macpelá cheqankir oraqepwa aljäna, ukasti Mamré jakʼankänwa. Uka cheqan utjkäna uka oraqesa, uka oraqen utjkäna uka qollu pʼiyasa, taqe qoqanakasa* taqpachaw Abrahanar aljatäjjäna. 18 Uka oraqesti Het chachan yoqanakap nayraqatana ukhamarak taqe khitinakatï marka punku mantapkäna ukanak nayraqatanwa aljasïna. 19 Ukatjja Abrahanajj Macpelá oraqenkir qollu pʼiyaruw Sara esposaparojj imtʼjjäna, Mamré jakʼana, mä arunjja Canaán oraqenkir Hebrón markana. 20 Ukhamaw Het chachan yoqanakap nayraqatanjja uka oraqesa uka oraqen utjkäna uka qollu pʼiyas Abrahanar aljasjjäna. Abrahanasti ukaruw esposapar imtʼjjarakïna.+

24 Abrahanasti chuymanëjjänwa, walja maranëjjarakïnwa. Jehová Diosajj taqe kunanwa juparojj bendisirakïna.+ 2 Mä urojja Abrahanajj utapankir wali jilïr serviriparuw jawsäna, uka serviripaw taqe kunanakatï jupan utjkäna ukanak uñjäna.+ Abrahanajj akham sasaw serviripar säna: “Mirä amp suma, mä juramento nayatakejj lurarapita.* 3 Jehová Diosan sutipjjar mä juramento luram, jupaw alajjpachana ukhamarak oraqen Diosapajja. Nayajj jakaskta uka cananeonakan phuchanakap taypitjja janipuniw yoqajatakejj mä warmi thaqätati.+ 4 Jan ukasti markajaruw sarañama, familiaranakaj taypitwa+ Isaac yoqajatakejj mä warmi thaqarapïta” sasa.

5 Abrahanan serviripajj sarakïnwa: “¿Uka warmitejj aka oraqer nayamp chika jan jutañ munkani ukhajj kamachäsa? ¿Kawkjattï jumajj jutkta uka markarut nayajj yoqamar irpäjja?”+ sasa. 6 Abrahanasti jupar sarakïnwa: “Janipuniw kunäkipansa yoqajarojj uka markar irpätati.+ 7 Awkijan utapata ukhamarak familiaranakajan markapat irpsunkitu+ uka alajjpachankir Jehová Diosaw nayampejj parläna. Akham sasaw mä juramento nayatak lurarakïna:+ ‘Aka oraqjja+ wawanakamaruw churäjja’+ sasa. Uka Diosaw jumar yanaptʼañapatakejj angelapar khitanini,+ jumasti cheqpachapuniw yoqajatakejj mä warmi uka markan jikjjatäta.+ 8 Uka warmitï jumamp chika jan jutañ munkani ukhajja, juramento luratamatjja librëjjätawa. Ukampis janipuniw yoqajarojj uka markar irpätati” sasa. 9 Ukjjarusti serviripajj mä juramento Abrahán patronapatakejj luräna, mä juramentompiw kuntï Abrahanajj siskäna uk phoqañatakejj arsurakïna.+

10 Uka servirejja patronapan tunka camellonakapampi kunayman regalonakampwa apäna. Ukatjja Mesopotamia toqeruw saräna, Nacor markaru. 11 Marka anqankkäna uka phujur purisajja camellonakaruw samartʼayäna. Niyaw jaypʼuntaskarakïna, uka horasaruw warminakajj um apsurejj markat mistunipjjerïna. 12 Ukatjja akham sasaw jupajj Diosar oración luräna: “Jehová, Abrahán patronajan Diosapa. Mirä amp suma, aka urojj taqe kunas sumakiy nayatakejj mistpan, munasiñat jan jaytjasirïtam Abrahán patronajarojj uñachtʼayakimaya. 13 Nayasti uma jalsu jakʼan saytʼatäsktwa, markankir jaqenakan phuchanakapas um apsuriw mistusinipkaraki. 14 Kawkïr tawaqorutejj nayajj ‘mirä amp suma, umtʼañajatak umay jarramat wajjtʼita’ sasin siskä, ukat uka tawaqojj ‘umtʼaskakim, camellonakamarus umtʼayarakïwa’ sasin siskitani, ukäniwa Isaac servirimatak ajllktas uka warmejja. Ukhamatwa nayajj Abrahán patronajar munasiñat jan jaytjatam yatëjja” sasa.

15 Janïr jupajj oración lurañ tukuykäna ukhaw Rebeca tawaqojj markat mistunïna, uma jarras kallachipar aptʼasita. Rebecajj Betuel+ chachan phuchapänwa, Betuelasti Milcá+ warmin yoqapänwa, Milcá warmisti Abrahanan Nacor+ jilapan esposapänwa. 16 Rebeca tawaqojj wali suma uñnaqtʼanïnwa, janirakiw jupajj khiti chachampis ikthapkänti. Uma jalsur saraqanisajja, jupajj jarrapar uma phoqtʼasaw kuttʼaskäna. 17 Ukhamaruw Abrahanan serviripajj jupan ukar tʼijüna, akham sarakïnwa: “Mirä amp suma, jarramat mä jukʼa umay wajjtʼita” sasa. 18 Tawaqojj jankʼakiw jarrap kallachipat apaqasin um wajjtʼäna, akham sarakïnwa: “Akajj tata, umtʼaskakim” sasa. 19 Kunapachatï jupar umtʼayjjäna ukhajja, akham sarakïnwa: “Camellonakamatakis um apsunirakïwa, ukhamat qhawqtï munapki ukha umtʼapjjañapataki” sasa. 20 Rebecajja jankʼakiw uywanakan umañapar jarrapat um warsüna, kutin kutiniw phujut um apsurejj tʼijurakïna. Uka servirin taqpach camellonakapatakejja um apsuskakïnwa. 21 Ukañkamasti uka servirejj amukiw wali musparat uñchʼukiskäna. Jehová Diosajj viajejar bendispachati janicha sasaw jisktʼasirakïna.

22 Kunapachatï camellonakajj umtʼjjapjjäna ukhajja, Abrahanan serviripajj nasar uchasiñ qorit lurata mä anillo uka tawaqorojj churäna, ukajj niya 6 gramonakanïnwa.* Ukatjja qorit lurat pä brazaletenakwa churarakïna, uka brazaletenakajj 114 gramonakaw pesäna.* 23 Ukatsti uka tawaqor akham sarakïnwa: “Mirä amp suma, awistʼita, ¿khitin phuchapätasa? ¿Aka arum quedasipjjañajatakejj awkiman utapan mä lugarajj utjaspati?” sasa. 24 Uka tawaqojj sarakïnwa: “Nayajj Betuelan+ phuchapätwa, tatajan mamapajj Milcá satawa, tatajan awkipasti Nacor+ satarakiwa” sasa. 25 Ukatjja saskakïnwa: “Aka aruma quedasipjjañamatakejj mä lugarajj utjiwa, uywa manqʼas waljaw utji, pastos utjarakiwa” sasa. 26 Ukatjja Abrahanan serviripajj Jehová Dios nayraqatanwa qonqortʼasïna, oraqer puriñkamaw altʼasirakïna, 27 akham sarakïnwa: “Jehová Diosajj jachʼañchatäpan, jupaw Abrahán patronajan Diosapajja. Jupajj munasiñat jan jaytjasirïtapsa promesap phoqerïtapsa patronajar uñachtʼayaskakiwa. Jehová Diosaw patronajan jilanakapan utapar irpanitu” sasa.

28 Ukatjja Rebecajj mamapan utaparuw taqe ukanak yatiyir tʼijüna. 29 Rebecajja Labán sutini mä jilanïnwa.+ Jupajj Abrahanan serviripan ukaruw tʼijüna, uka serviristi markat anqankkäna uka uma jalsu jakʼankaskänwa. 30 Labanasti nasar uchasiñ mä anillo uchtʼasita ukhamarak brazaletenakampi amparanakapar uchtʼasitwa Rebeca kullakapar uñjäna, kuntï Abrahanan serviripajj siskatayna uk parlirwa kullakapar istʼarakïna. Ukatjja Labanajj uka chachan ukaruw saräna, uka chachasti camellonak jakʼan saytʼatäskänwa, uma jalsu jakʼana. 31 Ukatsti jankʼakiw jupar akham säna: “Jutam, jumajj Jehová Diosan bendisitätawa. ¿Kunatsa jumajj akan sayaskta? Jumatakisti utjja wakichjjtwa, camellonakatakis mä lugar wakichjjaraktwa” sasa. 32 Ukatjja Abrahanan serviripajj utaruw mantäna. Ukatsti jupajj* camellonakan carganakapwa apaqäna, pastompi ukhamarak yaqha ukham manqʼanakampwa camellonakar churarakïna. Ukatjja Abrahanan serviriparusa jupamp jutapkäna uka chachanakarusa, kayunakap jareqasipjjañapatakejj um churäna. 33 Kunapachatï Abrahanan servirip nayraqatar manqʼa uchapjjäna ukhajja, jupajj akham sänwa: “Kuntï parlañajäki uk jan arskä ukhajja, janiw nayajj manqʼkäti” sasa. Labanasti jupar sarakïnwa: “¡Parlaskakim!” sasa.

34 Jupajj sarakïnwa: “Nayajj Abrahanan serviripätwa.+ 35 Abrahán patronajarojj Jehová Diosajj walpun bendisiwayi. Diosajja ovejanaka, vacanaka, camellonaka, asnonaka, qollqe, qori, sirvientenaka, sirvientanak churasaw qamiriptayi.+ 36 Patronajan Sara esposapajj wali jilïrëjjchisa, mä yoqall wawa patronajatakejj ususi.+ Uka wawaparuw patronajajj taqe kunanakatï jupan utjki ukanak churjjarakini.+ 37 Patronajasti mä juramento nayar lurayitu, akham sasa: ‘Nayajj jakaskta uka cananeonakan phuchanakap taypitjja janipuniw yoqajatakejj mä warmi thaqätati.+ 38 Jan ukasti awkijan utaparuw familiajan ukar saräta,+ jupanak taypitwa yoqajatakejj mä warmi thaqarapïta’+ sasa. 39 Ukampis nayajj patronajar akham sistwa: ‘¿Uka warmitejj nayamp chika jan jutañ munkani ukhajj kamachäsa?’+ sasa. 40 Jupasti akham sarakituwa: ‘Khitirutï nayajj serviskta uka Jehová Diosaw+ jumamp chik sarañapatakejj angelapar khitanini,+ viajemansa cheqpachapuniw yanaptʼarakïtam. Jumasti awkijan utapar sarasaw familiaj taypit+ mä warmi yoqajatakejj thaqarapïta. 41 Jumajj sarkäta uka familiajatejj mä warmi yoqajatak jan churañ munapkätam ukhajja, juramento luratamatjja librëjjätawa’+ sasa.

42 ”Kunapachatï jichhürojj uma jalsur nayajj purinta ukhajja, akham sasaw oración lurta: ‘Jehová, patronajan Diosapa, jumatejj viajejan yanaptʼitätajja, akaw pasañapa: 43 nayajj uma jalsu jakʼan saytʼatäsktwa, kunapachatejj mä tawaqojj+ uma apsuri markat mistunini ukhajja, nayasti juparojj akham säwa: “Mirä amp suma, jarramat mä jukʼa um wajjtʼita” sasa, 44 ukat uka tawaqojj “umtʼaskakim, camellonakamatakis um apsunirakïwa” sasin sitani ukhajja, ukäniwa khitirutejj Jehová Diosajj patronajan yoqapatak ajllkani uka warmejja’+ sasa.

45 ”Ukampis chuymajan oración lurañ janïr tukuykayäta ukhaw Rebeca tawaqojj markat mistunïna, uma jarras kallachipar aptʼasita. Jupajj uma jalsur saraqanisaw uma apsüna. Ukatjja nayajj juparojj akham sistwa: ‘Mirä amp suma, um wajjtʼita’+ sasa. 46 Jupasti jankʼakiw jarrap kallachipat apaqasin akham situ: ‘Umtʼaskakim,+ camellonakamarus umtʼayarakïwa’ sasa. Uka umsti nayajj umtʼayätwa, camellonakarus jupajj umtʼayarakïnwa. 47 Ukatjja akham sasaw nayajj jupar jisktʼarakta: ‘¿Khitin phuchapätasa?’ sasa. Jupajj sarakituwa: ‘Nayajj Betuelan phuchapätwa, tatajan awkipajj Nacor satawa, tatajan mamapasti Milcá satarakiwa’ sasa. Ukatsti nayajj nasar uchasiñ mä anillo jupar uchta, amparanakaparusti brazaletenakwa ucharakta.+ 48 Ukatjja Jehová Dios nayraqatanwa nayajj qonqortʼasta, oraqer puriñkamaw pʼeq altʼarakta. Ukatsti Jehová Diosaruw jachʼañcharakta, Abrahán patronajan Diosaparu.+ Jupaw patronajan jilapan ukar irpanitu, ukhamat jilapan allchhiparu* yoqapatak irpañajataki. 49 Jichhajj jumanakatï patronajar munasiñat jan jaytjasirïpjjatam uñachtʼayañ munapjjsta, janirak apanukuñ munapksta ukhajja, mirä amp suma, sapjjetaya. Janitï munapkstajja sapjjarakita, ukhamatwa kun lurañsa nayajj yatjjarakëjja”*+ sasa.

50 Labanampi Betuelampejj akham sasaw jupar sapjjarakïna: “Niyakejjay ukajj Jehová Diosat jutchejja, janiw nanakajj ‘jïsa’ jan ukajj ‘janiwa’ sapkirismati. 51 Rebecajj nayraqatamankaskiwa, juparojj irpjjasmawa. Jupajj patronaman yoqapan esposapäjjpan, kunjamtï Jehová Diosajj siski ukhama” sasa. 52 Uka arunak istʼasajja, Abrahanan serviripajj jankʼakiw oraqer puriñkam Jehová Dios nayraqatan altʼasïna. 53 Ukatjja qollqeta qorita lurat adornonakampi ukhamarak isinakampwa apsurakïna, ukanaksti Rebecaruw churäna. Jilaparus mamaparus regalonak churarakïnwa. 54 Ukatjja Abrahanan serviripasa jupamp jutapkäna uka chachanakasa manqtʼasipjjänwa, umtʼasipjjarakïnwa. Ukhamaw uka arumajj ukan quedasipjjäna.

Qhepärmanthi alwa sartasasti Abrahanan serviripajj akham sänwa: “Patronajan ukar khitjjapjjeta” sasa. 55 Rebecan jilapampi mamapampejj akham sapjjarakïnwa: “Mä tunka urunaksay Rebecajj nanakamp quedaspan ukat saraskaniwa” sasa. 56 Abrahanan serviripajj jupanakar sarakïnwa: “Janikiy quedayapjjestati, Jehová Diosajj viajejar bendisiwa. Khitjjapjjakitaya, ukhamat patronajan ukar kuttʼjjañajataki” sasa. 57 Jupanakajj sapjjarakïnwa: “Rebecar jawsasin jupar jisktʼañäni” sasa. 58 Rebecar jawsasasti akham sasaw jisktʼapjjäna: “¿Aka jaqemp sarañ muntati?” sasa. Jupajj sarakïnwa: “Jïsa, saräwa” sasa.

59 Ukatjja Rebecarojj*+ uywiripamp*+ chikaw khitjjapjjäna. Abrahanan serviriparusa jupamp chik jutapkäna uka chachanakarusa khitjjapjjarakïnwa. 60 Akham sasaw Rebecar bendisipjjäna: “Kullaka, juman wawanakamajj waranqa waranqanakar tukpan, uñisirinakapan markanakapsa* wawanakamajj katuntapjjarakpan”+ sasa. 61 Ukatjja Rebecampi sirvientanakapampejja camellonakar makatasaw Abrahanan serviripar arkapjjäna. Ukhamaw Abrahanan serviripajj Rebecar irpjjäna.

62 Isaacasti Négueb+ oraqenwa jakaskäna. Kunapachatï Beer-Lahái-Roí+ toqet kuttʼanjjäna ukhajja, 63 pampa toqeruw lupʼiñatak*+ saräna. Ukhajj niyaw arumthapiskäna. Kunapachatejj Isaacajj uñtäna ukhajja, camellonak jutaskirwa uñjäna. 64 Rebecajj uñtäna ukhajja, Isaacaruw uñjarakïna. Ukatjja jankʼakiw jupajj camellot saraqäna, 65 akham sasaw Abrahanan serviripar jisktʼarakïna: “¿Khä pampat jiwasan ukar jutki uka chachajj khitisa?” sasa. Abrahanan serviripajj sarakïnwa: “Jupajj Isaac patronajawa” sasa. Ukatwa Rebecajj mantillapampi pʼeq chʼoqtʼasïna. 66 Ukatsti Abrahanan serviripajj taqe kunanaktï jupajj lurkäna ukanakwa Isaacarojj yatiyäna. 67 Ukatjja Isaacajj Sara mamapan carpaparuw Rebecarojj irpantjjäna.+ Ukhamaw Rebecajj Isaacan esposapäjjäna, Isaacasti wal juparojj munasïna,+ mamapan jiwatapatsa chuymachtʼasjjarakïnwa.+

25 Abrahanasti wasitatwa casarasïna, casaraskäna uka warmejj Queturá satänwa. 2 Tiempompejja Queturá warmejj Zimrán, Jocsán, Medán, Madián,+ Isbac, Súah+ wawanakaparuw Abrahanatak ususïna.

3 Jocsán chachan yoqanakapajj Seba, Dedán satäpjjänwa.

Dedán chachan yoqanakapajj Asurim, Letusim, Leumim satäpjjänwa.

4 Madián chachan yoqanakapajj Efá, Éfer, Hanok, Abidá, Eldaá satäpjjarakïnwa.

Taqe jupanakaw Queturá warmin allchhinakapänjja.

5 Qhepatjja Abrahanajj taqe kunanakatï jupan utjkäna ukanakwa Isaac+ yoqaparojj churjjäna. 6 Ukampis concubinanakapampi wawanïkäna uka yoqanakaparojja, Abrahanajj regalonakwa churarakïna. Uka yoqanakaparusti jakkasaw Isaac yoqapat wali jayar khitjjäna,+ inti jalsu toqenkir oraqeru. 7 Abrahanajj 175 maranakaw jakäna. 8 Ukatsti jupajj wali jilïriw jiwjjäna, wali sum jakawayasaw jupajj chuymanëjjasin jiwjjäna. Kunjamtï jaqenakar imapjjerïkänjja ukhamwa Abrahanarojj imtʼjjapjjarakïna. 9 Isaac ukhamarak Ismael yoqanakapaw Macpelá oraqenkir qollu pʼiyar imtʼjjapjjäna, Efrón chachan oraqeparu, ukajj Mamré jakʼankiwa.+ Efrón chachajj Zóhar sat hitita chachan yoqapänwa. 10 Abrahanaw uka oraqjja Het chachan yoqanakapat alasïna. Ukaruw Abrahanarojj Sara esposapamp chik imtʼjjapjjäna.+ 11 Abrahanan jiwatap qhepatjja, Diosajj Abrahanan Isaac yoqaparojj bendisiskakïnwa.+ Isaacasti Beer-Lahái-Roí+ jakʼanwa jakaskäna.

12 Ismael chachan jakäwipajj akhamänwa,+ jupajj Abrahanan yoqapänwa. Agar+ egipcia warmiw Ismaelarojj Abrahanatak ususïna, Agarasti Sara warmin serviripänwa.

13 Ismaelan yoqanakapan sutinakapajj akanakawa, sutinakapasti familianakaparjam qellqatawa: Ismaelan jilïr yoqapajj Nebayot+ satänwa, mayni yoqanakapajj Quedar,+ Adbeel, Mibsam,+ 14 Mismá, Dumá, Masá, 15 Hadad, Temá, Jetur, Nafís, Quedemá satäpjjarakïnwa. 16 Jupanakaw Ismaelan yoqanakapajja, kawkjansa jakapjjäna, carpanakapas* kawkjankänsa ukarjam qellqatäpjjewa. Jupanakasti 12 pʼeqtʼirinakäpjjänwa, jupanakaw familianakar pʼeqtʼapjjarakïna.+ 17 Ismaelasti 137 maranakaw jakäna, ukatsti jupajj jiwjjänwa, kunjamtï jaqenakar imapjjerïkänjja ukhamwa Ismaelarojj imtʼjjapjjarakïna. 18 Ismaelan wawanakapajj jakapkäna uka oraqejja, Havilá lugarat Asiria toqekamaw purïna. Havilá+ lugarajj Egipto marka jakʼankir Sur+ sat marka jakʼankiwa. Jupanakasti taqpach jilanakap jakʼanwa jakjjapjjäna.*+

19 Abrahanan Isaac yoqapan jakäwipajj akhamänwa.+

Abrahanaw Isaacan awkipänjja. 20 Kunapachatï Isaacajj Rebecampi casaraskäna ukhajja, 40 maranïnwa. Rebecajja Betuel sat arameo jaqen phuchapänwa,+ Betuelajj Padán-Aram lugarankirïnwa. Rebecan jilapasti Labán satänwa, jupajj arameo jaqerakïnwa. 21 Isaacan Rebeca esposapajj janiw wawanïñ puedkänti. Ukatwa Isaacajj esposapatakejj Jehová Diosar ruwtʼasiskakïna. Jehová Diosasti uka ruwtʼasitaparojj istʼänwa, ukhamatwa Rebeca esposapajj usurëjjäna. 22 Purakap manqhankkäna uka wawanakajja nuwasipjjänwa,+ ukatwa Rebecajj akham säna: “Nayatï akham tʼaqesiñajächejja, kunatakirak jakjjästi” sasa. Ukatwa Rebecajj Jehová Diosar jisktʼasïna. 23 Jehová Diosasti Rebecar akham sänwa: “Pä markanakaw purakamanki,+ pä markanakaw jumat nasipjjani.+ Mä markajj mayni markat sipansa jukʼamp chʼamanïniwa,+ jilïristi sullkaruw servirakini”+ sasa.

24 Rebecan ususiñap tiempojj purinjjäna ukhajja, ispa* wawanakaw purakapankäna. 25 Nayraqat naskäna uka wawajja wila coloraw nasïna, cuerpopas wali tʼarwararänwa.+ Ukatwa jupanakajj Esaú* sutimpi uchapjjäna.+ 26 Ukatjja sullkapaw nasirakïna, jupasti Esaú jilapan kayu talonapatwa katthapïna,+ ukatwa Isaacajj Jacob* sutimpi uchäna.+ Rebecajj ususkäna ukhajja, Isaacajj 60 maranïnwa.

27 Kunapachatï uka wawanakajj jachʼäjjapjjäna ukhajja, Esaú waynajj animalanak katuri+ ukhamarak campon sarnaqer jaqëjjänwa. Ukampis Jacob waynajj cheqapar sarnaqer jaqënwa, carpanakanwa jakarakïna.+ 28 Esaú waynajja katut animalanakwa Isaac awkipan manqʼañapatakejj apanirïna, ukatwa Isaacajj Esaú yoqaparojj wal munasïna. Rebecasti Jacob yoqaparuw wal munasirakïna.+ 29 Mä kutejja Jacob waynajj lentej manqʼa phayasiskäna. Esaú waynasti campotwa wali qarita kuttʼasinkarakïna. 30 Ukatwa Esaú waynajj Jacobur akham säna: “¡Jankʼaki, mirä amp suma, uka wila color manqʼamat mä jukʼay wajjtʼita.* Wali qaritätwa, manqʼatsa walpun awtjitu!” sasa. Ukatwa jupan yaqha sutipajj Edom*+ satäjjäna. 31 Jacobojj akham sarakïnwa: “¡Nayraqatjja, jilïr wawäñ waktʼktam uk aljita!”+ sasa. 32 Esaú waynajj sarakïnwa: “¡Nayajj manqʼatjamaw jiwaskta! ¿Jilïr wawäñ nayar waktʼkitu ukajj kunatakirak servitusti?” sasa. 33 Jacobusti sarakïnwa: “¡Nayraqatajj mä juramento lurarapita!” sasa. Ukatwa jupajj mä juramento jupatak lurarapïna, jilïr wawäñ jupar waktʼkäna uksa Jacob jilaparuw alj-jjarakïna.+ 34 Ukatsti Jacobojj Esaú jilaparojj tʼantʼampi, lenteja manqʼampwa churäna. Esaú waynajj sistʼasiñkam manqtʼasisasti sarawayjjänwa. Ukhamaw Esaú waynajj jilïr wawäñ waktʼkäna ukajj janis kunatak sirvkaspa ukham uñjäna.

26 Canaán oraqenjja manqʼat pistʼañaw utjäna, Abrahanajj jakkäna uka urunakanjja ukhamarakiw manqʼat pistʼañajj utjäna.+ Ukatwa Isaacajj filisteonakan Abimélec reyin ukar saräna, Guerar oraqeru. 2 Ukatjja Jehová Diosaw Isaacarojj uñstäna, akham sarakïnwa: “Egipto markarojj jan saraqamti. Kawkïr marktejj nayajj uñachtʼaykäma ukan jakasim. 3 Aka markan mä extranjerjam jakasim,+ nayaw jumampïskäjja ukatsti bendisirakïmawa. Jumampiru wawanakamampirojj taqe aka oraqenakwa churäjja.+ Kuntï Abrahán awkimarojj mä juramentompi nayajj arsuwaykta uksa phoqarakïwa,+ awkimarojj akham sasaw mä juramento lurayäta: 4 ‘Alajjpachankir warawaranakjamaw wawanakamarojj waljar tukuyäjja.+ Taqe aka oraqenaksa wawanakamaruw churäjja,+ oraqenkir taqe markanakas wawanakam taypirakiw bendición katoqapjjani’*+ sasa. 5 Abrahán awkimajj nayaruw istʼitäna, nayan arsutanakajsa, mandamientonakajsa, leyinakajsa phoqaskakïnwa, ukatwa kuntï nayajj arsuwaykta uk phoqäjja”+ sasa. 6 Isaacasti Guerar oraqenwa jakaskakïna.+

7 Kunapachatejj uka lugarankir chachanakajj Rebeca esposapat kutin kutin jisktʼapjjäna ukhajja, Isaacajj akham sänwa: “Jupajj kullakajawa”+ sasa. Isaacasti “jupajj esposajawa” sañjja ajjsarayasïnwa. Rebeca esposapajj wali suma uñnaqtʼanïnwa,+ ukatwa jupajj akham amuyäna: “Rebeca esposaj kawsajja aka lugarankir chachanakajj jiwayapjjetaspawa” sasa. 8 Mä qhawqha tiempotjja, filisteonakan Abimélec reyipajj ventanatwa anq uñchʼukiskäna. Ukatjja Isaacaruw Rebeca esposapar munartʼaskir* uñjäna.+ 9 Ukatsti Abimélec reyejj jankʼakiw Isaacarojj jawsäna, akham sarakïnwa: “¡Jupajj esposamäskarakitaynasä! ¿Kunatsa ‘jupajj kullakajawa’ sasin sistasti?” sasa. Isaacasti sarakïnwa: “Kapasakiw jupa kawsajj jiwayapjjetaspa sasaw nayajj ajjsarayäta, ukatwa ukham sista”+ sasa. 10 Abimélec reyejj akham sarakïnwa: “¿Kunatsa uk lurapjjesta?+ ¡Markankir jaqenakatjja inas maynejj esposamampejj ikthapchispäna, nanakarus jucharuw puriyapjjetasmänjja!”+ sasa. 11 Ukatjja Abimélec reyejj akham sasaw markankir taqe jaqenakarojj sarakïna: “¡Khititï aka chacharusa warmiparus kuna jan walsa lurani ukajja cheqpachapuniw jiwayatäni!” sasa.

12 Ukatsti Isaacajj uka oraqen yapuchañwa qalltäna. Jehová Diosan jupar bendisiskatap laykojja,+ yapuchkäna ukat sipansa patak ukhampwa uka marajj apthapïna. 13 Isaacasti qamirëjjänwa, jupan yänakapajj* jiljjattaskakïnwa, ukatwa jupajj wali qamirëjjäna. 14 Jupajja tam tama ovejanaka, tam tama vacanaka ukhamarak walja servirinakwa jikjjatäna,+ ukatwa filisteonakajj jupat envidiasiñ qalltapjjäna.

15 Filisteonakajja Isaacan awkipan servirinakapajj allipkäna* taqe uka phujunakwa laqʼamp tapantapjjäna, uka phujunaksti Abrahanajj jakkäna uka urunakanwa allipjjäna.+ 16 Abimélec reyejj akham sasaw Isaacarojj säna: “Aka oraqet sarjjam, jumajj nanakat sipansa jukʼamp chʼamanëjjtawa” sasa. 17 Ukatwa Isaacajj uka oraqet sarjjäna, Guerar+ vallen carpanakap saytʼayasasti ukanwa jakjjarakïna. 18 Ukatjja kawkïr phujunaktï filisteonakajj Abrahanan jiwatap qhepat tapantapkäna uka phujunakwa Isaacajj wasitat allsüna,* uka phujunaksti Abrahanajj jakkäna uka urunakanwa allipjjäna.+ Kuna sutinakampitï awkipajj uka phujunakar uchkäna uka pachpa sutinakampiw Isaacajj ucharakïna.+

19 Kunapachatï Isaacan servirinakapajj vallen mä phuju allisipkäna* ukhajja, qʼoma umani mä phuju jupanakajj jikjjatapjjäna. 20 Ukatjja Guerar oraqen awatirinakampi Isaacan awatirinakapampiw akham sas toqesipjjäna: “¡Umajj nanakankiwa!” sasa. Uka awatirinakajj Isaacampi toqesipjjatap laykojja, jupajj Ésec* sutimpiw uka phujur uchäna. 21 Ukatjja jupanakajj yaqha phuju alliñwa* qalltapjjäna, uka phujutjamajj toqesipjjarakïnwa. Ukatwa Isaacajj Sitná* sutimpi uka phujur uchäna. 22 Qhepatjja Isaacajj uka cheqat sarjjasajj yaqha phuju allirakïna,* ukampis janiw uka phujut jupanakajj toqesipkänti. Ukatwa Isaacajj uka phujurojj Rehobot* sutimp uchäna, akham sarakïnwa: “Jehová Diosaw jichhajj jakasiñatak mä jachʼa oraq churistu, juparakiw aka oraqen waljar tukuyistu”+ sasa.

23 Ukatsti Isaacajj uka cheqat Beer-Seba+ lugararuw sarjjäna. 24 Uka arumasti Jehová Diosaw jupar uñstäna, akham sarakïnwa: “Nayajj Abrahán awkiman Diosapätwa.+ Jan ajjsaramti,+ nayaw jumampïskta. Abrahán servirij laykojja, nayasti jumarojj bendisïmawa, wawanakamarus waljaruw tukuyarakëjja”+ sasa. 25 Ukatjja Isaacajj mä altarwa uka cheqan luräna, Diosan Jehová sutipatwa artʼasirakïna.+ Ukatsti uka cheqaruw jupajj carpanakap saytʼayäna,+ servirinakapasti mä phuju ukan allsupjjarakïna.*

26 Uka qhepatjja Abimélec reyiw Guerar oraqet Isaacan ukar jutäna, jupamp chikasti Ahuzat ewjjtʼiripampi ejercitopan pʼeqtʼiri Ficol chachampiw jutapjjarakïna.+ 27 Isaacasti jupanakar sarakïnwa: “¿Kunatsa jumanakajj nayan ukar jutapjjta? ¿Janit oraqenakamatjja uñisiñat alisnukunipkistajja?” sasa. 28 Ukjjarusti jupanakajj sapjjarakïnwa: “Jehová Diosajj jumampïskatapwa nanakajj wali qhan uñjapjjta.+ Ukatwa jumar akham sañ amtapjjta: ‘Mirä amp suma, nanakampi jumampejj mä juramento lurañäni. Mä pacto lurapjjañäni:+ 29 janiw jumajj kuna jan walsa lurapjjetätati, nanakajj janiw kuna jan walsa jumarojj lurapkayäsmati. Wali sum jumarojj uñjapjjayäsmajja, sumakirakiw khitanjjapjjayäsmajja. Jichhasti jumajj Jehová Diosan bendisitätawa’ sasa”. 30 Ukatjja Isaacajj manqʼanakwa jupanakatak wakichtʼäna. Jupanakasti manqtʼasipjjänwa, umtʼasipjjarakïnwa. 31 Qhepärmanthi alwasti jupanakajj wali alwatwa sartapjjäna, mä juramento Isaacampejj lurapjjarakïna.+ Ukatjja Isaacajj sumakiw jupanakarojj khitjjäna.

32 Uka urusti Isaacan servirinakapaw jupan ukar jutapjjäna, ukatsti mä phuju allipjjatapatwa* Isaacar yatiyapjjäna,+ akham sapjjarakïnwa: “¡Um jikjjatapjjta!” sasa. 33 Isaacasti uka phujurojj Sibá* sutimpiw uchäna. Ukatwa jichhürkamajj uka markan sutipajj Beer-Seba+ satajja.

34 Kunapachatï Esaú chachajj 40 maranëjjäna ukhajja, Beerí sat hitita chachan Judit phuchapampi ukhamaraki Elón sat hitita chachan Basemat phuchapampiw casarasjjäna.+ 35 Uka warminakajja Isaacatakisa Rebecatakis wali jachʼa llakipunïnwa.+

27 Kunapachatï Isaacajj wali chuymanëjjäna, juykhöjjarakïna ukhajja, jupajj Esaú jilïr yoqapar jawsasajj+ akham sänwa: “¡Wawa!” sasa. Esaú yoqapajj sarakïnwa: “¡Kunas papitu!” sasa. 2 Isaacajj sarakïnwa: “Nayajj wali chuymanëjjtwa, qhawqha maranakampiy jakchï uk janiw yatkti. 3 Mirä amp suma, arcomampi flechanakamampi apjjarusisin campor saram, mä salvaje animal katunirapita.+ 4 Ukatjja kawkïr suma manqʼatï nayar wal gustkitu uk phaytʼarapita, ukatsti manqtʼasiñajatak apanirakim, ukhamatwa janïr jiwkasin bendisiwayäma” sasa.

5 Rebecasti kuntï Isaacajj Esaú yoqapar siskäna uk istʼaskänwa. Ukatsti Esaú yoqapajj camporuw mä animal katuñatak mistuwayäna, ukhamat awkipatak apaniñataki.+ 6 Ukatjja Rebecajj akham sasaw Jacob yoqaparojj säna:+ “Kuntï tatamajj Esaú jilamar siski ukwa istʼta, jupasti jilamarojj akham siwa: 7 ‘Nayatak mä animal katunirapita, ukatjja manqtʼasiñajatak mä suma manqʼa phaytʼarapita, ukhamatwa janïr jiwkasin nayajj Jehová Dios nayraqatan bendisiwayäma’+ sasa. 8 Wawa, jichhajj wali amuyump istʼita, kuntï siskäma uk lurarakim.+ 9 Mirä amp suma, uywanakan ukar sarasin pä suma cabritonak aptanirapita, ukhamat kawkïr suma manqʼatejj tatamar gustki uk phaytʼañajataki. 10 Ukatjja tataman manqtʼasiñapatakiw aparakïta. Ukhamatwa jupajj janïr jiwkasin bendisïtam” sasa.

11 Jacobojj Rebeca mamaparojj akham sarakïnwa: “Esaú jilajan cuerpopajj tʼarwararächejjaya,+ nayajj janiw ukhamäkti. 12 ¿Tatajajj llamktʼitani ukhajj kamachäsa?+ Jupatsa nayajj burlaskirista ukhamäspawa, bendición katoqañat sipansa maldicionakwa nayajj katoqjjerista” sasa. 13 Ukjjarojj mamapajj sarakïnwa: “Wawa, jumjjar jutkani uka maldicionajj nayjjar jutpan. Kuntï nayajj sisksma uk luraskakim, cabritonak aptanirapita”+ sasa. 14 Jacobusti sarasaw mamapatak cabritonak aptanïna. Ukatjja kuna suma manqʼatejj awkipar gustki ukwa mamapajj phaytʼarakïna. 15 Ukjjarusti Rebecajj Esaú jilïr yoqapan wali suma isinakapwa carpat apsunïna. Uka isinakampiw Jacob sullka yoqaparojj uchtʼäna.+ 16 Amparanakaparusa kunkaparus cabritonakan lipʼichinakapampiw ucharakïna.+ 17 Ukatjja Rebecajj suma manqʼampi, jupan lurat tʼantʼampwa Jacob yoqapar churäna.+

18 Ukatjja Jacobojj awkipan ukaruw mantäna, akham sarakïnwa: “¡Papitu!” sasa. Isaacajj sarakïnwa: “¡Kunas wawa! ¿Jumajj kawkïrëjjtasa?” sasa. 19 Jacobojj awkipar sarakïnwa: “Nayajj Esaú jilïr yoqamätwa.+ Kuntï jumajj siskista uk nayajj lurjjtwa. Mirä amp suma, qontʼasim, kuntï nayajj katunkta uk manqtʼasirakim, ukhamat nayar bendisiñamataki”+ sasa. 20 Isaacajj yoqapar sarakïnwa: “Wawa, ¿kunjamarak ratuk katuntasti?” sasa. Jacobusti sarakïnwa: “Jehová Diosamaw katuñ yanaptʼitu” sasa. 21 Isaacajj Jacobur sarakïnwa: “Wawa, mirä amp suma jakʼachasinim, llamktʼañ munsma, ukhamat cheqapunit Esaú wawajäta janicha uk yatiñajataki”+ sasa. 22 Ukatwa Jacobojj Isaac awkipar jakʼachasïna, Isaacasti Jacob yoqapar llamktʼasajj akham sänwa: “Jupan arupajj Jacob yoqajan arupjamawa, ukampis amparapajj Esaú yoqajan amparapjamarakiwa”+ sasa. 23 Niyakejjay Jacobun amparanakapajj Esaú jilapan amparanakapjam tʼarwararächïnjja, Isaacajj janiw Jacobütap amuykänti. Ukatwa juparojj bendisïna.+

24 Ukatjja Isaacajj akham sasaw jisktʼarakïna: “¿Cheqapunit jumajj Esaú yoqajäta?” sasa. Jacobusti sarakïnwa: “Jïsa, nayäskapuntwa” sasa. 25 Ukjjarusti Isaacajj jupar sarakïnwa: “Wawa, katunktas uka salvaje animalan aychap nayan manqtʼasiñajatak apanirapita, ukatsti nayajj bendisïmawa” sasa. Ukatwa Jacobojj manqʼampi vinompi jupatak aparapïna, Isaacasti manqtʼasïnwa, umtʼasirakïnwa. 26 Isaac awkipajj juparojj sarakïnwa: “Wawa, mirä amp suma jakʼachasinim, jampʼattʼita”+ sasa. 27 Ukatwa Jacobojj jakʼachasisin tatapar jampʼattʼäna. Isaacasti yoqapan isinakap muktʼasajj+ akham sasaw jupar bendisïna:

“Yoqajan suma olorapajj Jehová Diosajj bendiski uka campon suma olorapjamawa. 28 Cheqpach Diosasti alajjpachankir sullanak jumar churpan.+ Suma achoqeri oraqsa,+ walja granonaksa, machaq vinsa jumar churarakpan.+ 29 Jaqenakas jumar servipjjpan, markanakas nayraqataman altʼasipjjpan. Jilanakamarus apnaqarakim, mamaman yoqanakapas nayraqataman altʼasipjjpan.+ Taqe khititejj jumar maldiskätam ukajj maldisitäpan, taqe khititejj jumar bendiskätam ukajj bendisitarakïpan”+ sasa.

30 Kunapachatï Isaacajj Jacobur bendisiñ tukuyjjäna, Jacobus awkipan ukat sarjjarakïna ukhaw Esaú jilapajj katüwit purinjjäna.+ 31 Ukatjja mä suma manqʼa phaytʼasasti awkipan ukaruw aparakïna, akham sarakïnwa: “Papitu sartam, nayajj katunkta uka animalan aychap manqtʼasim, ukhamat nayar bendisiñamataki” sasa. 32 Ukjjarojj Isaac awkipajj jupar sarakïnwa: “¿Jumajj khitïtasa?” sasa. Esaú yoqapajj sarakïnwa: “Nayajj Esaú jilïr yoqamätwa”+ sasa. 33 Ukatsti Isaacajj sustjasiñatsa wal khatatïna, akham sarakïnwa: “Ukhamajj ¿khitirak mä animal katusin manqʼa nayatak apanisti? Janïr jumajj purinkta ukhaw nayajj manqtʼasjjta, juparus bendisjjaraktwa. ¡Cheqpachapuniw jupajj bendisitäni!” sasa.

34 Awkipan arunakap istʼasasti Esaú yoqapajj wali jachʼatwa wararïna, akham sasaw jupar sarakïna: “¡Papitu, nayarojj bendisirakitaya!”+ sasa. 35 Ukampis awkipajj sarakïnwa: “Jilamaw nayan ukar jutasin engañjitu, ukhamat jumatakïkäna uka bendición katoqañataki” sasa. 36 Jupasti awkipar sarakïnwa: “¡Ukatay jupajj Jacob* satajja! Akampejj pä kutiw kunatï nayankki uk apaqjjetu.+ Jilïr wawäñajj nayar waktʼkitu ukjja jupaw apaqjjetu,+ katoqañajäkäna uka bendicionsa jichhajj apaqjjarakituwa”+ sasa. Ukatjja akham sarakïnwa: “¿Janit jumajj nayatak mä bendición imarapkista?” sasa. 37 Isaacajj Esaú yoqaparojj akham sarakïnwa: “Jumar apnaqañapatakiw jilamar uttʼayjjta,+ jupar servipjjañapatakiw taqe jilanakaparus churjjta. Granonaksa machaq vinsa juparuw churjjarakta.+ Wawa, ¿kunarak nayajj jumar churjjerismasti?” sasa.

38 Esaú yoqapajj awkipar sarakïnwa: “Papitu, ¿mä bendicionakit juman utjtamjja? ¡Nayarojj bendisirakitay papitu!” sasa. Ukatsti Esaú yoqapajj wali jachʼatwa wararïna, wal jacharakïna.+ 39 Isaac awkipasti jupar sarakïnwa:

“Jumasti suma achoqer oraqetjja wali jayanwa jakäta, janirakiw alajjpachankir sullanaksa katoqkätati.+ 40 Espada aptʼatapuniw sarnaqäta,+ jilamaruw servirakïta.+ Kunapachatejj jumajj jan aguantañ puedjjäta ukhajja, jupar esclavot serviñatjja salvasjjätawa”*+ sasa.

41 Jacoburojj Esaú jilapajj wal uñisjjäna, awkipan bendicionap katoqatap layku.+ Akham sasaw chuymapan saskakïna: “Tatajan jiwañap urojj jakʼachasisinkiwa,+ uka qhepatwa Jacob jilajar jiwayäjja” sasa. 42 Kuntï Esaú jilïr wawapajj lurañ amtkäna uk Rebecar awisapjjäna ukhajja, jankʼakiw Rebecajj sullka yoqapar jawsayanïna, akham sasaw jupar sarakïna: “Esaú jilamajj jumar jiwayañwa amtaski, ukhamat jumat vengasiñataki.* 43 Wawa, jichhajj kuntï siskäma uk luram, Harán markankki uka Labán jilajan ukar escapjjam.+ 44 Jupan ukar mä qhawqha tiempo jakir sarjjam, jilamajj colerap pasayasiñapkama. 45 Jïsa, jilaman colerap pasayasiñapkama, kuntï jupar lurkta uk armasiñapkama. Kuttʼanjjañamatakejj nayaw maynimp awisayäma. Janiw nayajj mä pachpa urunak jumanakar aptʼasiñ munkti” sasa.

46 Ukatjja Rebecajj akham sasaw Isaacar saskakïna: “Aka hitita warminakajj nayatakejj wali pʼeqe usuyäpjjewa.+ Jacob yoqajatï aka oraqen utjki uka hitita warminakat maynimpi casarasispa ukhajja, ¿kunak nayar paskitani? Ukhamäspa ukhajja, nayatakejj jiwañakiw walëjjaspa”+ sasa.

28 Isaacasti Jacob yoqapar jawsasajj bendisïnwa, akham sarakïnwa: “Canaán oraqenkir warminakatjja janiw mä warmi thaqätati.+ 2 Padán-Aram lugarar saram, Betuel chachan utaparu, jupasti mamaman awkipawa. Labán chachan phuchanakap taypitwa jumajj mä warmi thaqasïta, Labán chachajj mamaman jilapawa.+ 3 Taqe Chʼamani Diosaw jumarojj bendisïtam, walja wawanakwa churätam, waljaruw tukuyarakïtam. Cheqpachapuniw jumajj walja markanakar tuküta.+ 4 Diosasti jumarusa wawanakamarus Abrahanan bendicionapwa churapjjätam,+ ukhamat kawkïr oraqentï extranjerjam jakaskta uka oraqejj jumankañapataki, aka oraqjja Diosaw Abrahanar churawayi”+ sasa.

5 Ukatjja Isaacajj Jacob yoqaparuw khitäna. Jacobusti Padán-Aram lugararuw sarjjäna, Labán chachan ukaru. Labanasti Betuel sat arameo chachan yoqapänwa,+ Rebecan jilaparakïnwa.+ Rebecasti Jacob ukhamarak Esaú chachanakan taykapänwa.

6 Kunjamsa Isaacajj Jacob yoqapar bendisïna, kunjamsa Padán-Aram lugararus mä warmi thaqasiñapatak khitäna ukjja Esaú chachajj uñjaskänwa. Awkipajj Jacob yoqapar bendisitapsa uñjarakïnwa, jupasti Jacoburojj akham sasaw bendisïna: “Canaán oraqenkir warminakatjja janiw mä warmi thaqätati”+ sasa. 7 Ukatjja kunjamsa Jacobojj awk taykapar istʼasajj Padán-Aram lugarar sarjjäna+ uksa Esaú chachajj uñjaskarakïnwa. 8 Ukhamatwa Esaú chachajj Canaán oraqenkiri warminakajj Isaac awkipatak jan walïtap amuyäna.+ 9 Ukatwa Ismaelan ukar saräna. Esaú chachajj yaqha warminakanëjjchïnsa, Ismael chachan Mahalat phuchapampiw casarasïna. Ismaelasti Abrahanan yoqapänwa, Mahalat warmisti Nebayot chachan kullakaparakïnwa.+

10 Jacobojj Beer-Seba lugarat sarjjasajja, Harán markarojj saraskakïnwa.+ 11 Ukatsti mä lugararuw purïna, intin jalantjjatap laykojja uka cheqanwa uka arum samartʼañatakejj wakichtʼasïna. Uka cheqankir mä qala aptasajja, uka qala chʼijmtʼasisaw iktʼawayjjäna.+ 12 Ukatjja jupajj samkasïnwa, samkapanjja gradanak* uñjäna, uka gradajja oraqet alajjpachkamaw purïna. Diosan angelanakapajj uka gradnamaw makatasipkäna, saraqasipkarakïna.+ 13 Jehová Diosasti uka grada patjjankarakïnwa, jupajj akham sasaw Jacobur sarakïna:

“Nayaw Abrahán nayra awkiman Jehová Diosapätjja, Isaacan Diosaparakïtwa.+ Kawkïr oraqentï jumajj iktʼatäskta uka oraqjja, jumampiru wawanakamampiruw nayajj churäjja.+ 14 Wawanakamajja oraqen utjki uka laqʼa polvor uñtasitaw waljar tukupjjani.+ Ukatsti inti jalsu toqeru, inti jalanta toqeru, alay toqeru, aynach toqeruw* wawanakamajj saratatapjjarakini. Oraqenkir taqe familianakas juma taypi ukhamarak wawanakam taypiw bendisitäpjjani.*+ 15 Nayaw jumampïskta, kawkjarutï sarkäta ukanjja nayaw jan walinakat jarkʼaqaskäma, aka oraqerus kuttʼayanjjarakïmawa.+ Kuntï jumar arsuwayksma uk phoqañajkamajja janipuniw jaytanukkämati”+ sasa.

16 Kunapachatï Jacobojj ikit sartjjäna ukhajja, jupajj akham sänwa: “Cheqapuniw Jehová Diosajj aka lugarankaski, janiw nayajj uk yatkayätti” sasa. 17 Ukatjja Jacobojj wal ajjsarayasïna, akham sarakïnwa: “¡Aka lugarajj janiw aleq lugarakïkiti, jan ukasti sagrado lugarawa! Aka lugarajj Diosan utapawa,+ alajjpachan punkuparakiwa”+ sasa. 18 Ukatsti Jacobojj wali alwatwa sartäna, kawkïr qaltï chʼijmtʼaskäna uka qala aptasajja mä señaljam uchäna, uka patjjarojj aceitempiw warjjatarakïna.+ 19 Ukatwa Jacobojj uka lugarar Betel* sutimpi uchäna. Uka markasti nayrajj Luz+ satänwa.

20 Jacobusti akham sasaw mä promesa lurarakïna: “Diosatejj nayampïskakini, viajejansa jan walinakat jarkʼaqarakitani, manqʼañatakis tʼantʼa churitani, isisiñatakis isinak churarakitani, 21 awkijan utaparus sumakirak kuttʼanjjä ukhajja, cheqpachapuniw Jehová Diosajj nayan Diosajätapa uñachtʼayani. 22 Mä señaljam nayajj uchkta uka qalajja, Diosan utaparuw tukuni.+ Taqe kuntï jumajj nayar churkitäta ukatjja cheqpachapuniw nayajj diezmo churarakïma” sasa.

29 Uka lugarat sarjjasajja Jacobojj inti jalsu toqen utjki uka oraqenakaruw saräna. 2 Ukatsti pampanjja mä phujumpi, kimsa tama ovejanakampwa jupajj uñjäna. Uka ovejanakajj phuju jakʼanwa jipirasipkäna, kuna laykutejj uka phujutwa um umapjjerïna. Uka phujojj mä jachʼa qalampi atjjatatänwa. 3 Kunapachatï taqe uywa tamanakajj juntachthapitäjjäna ukhajja, awatirinakajj phujun utjkäna uka jachʼa qala apaqasaw uywanakar umtʼayapjjerïna. Uywanakar um churasajja, wasitatwa uka jachʼa qalampejj phujur atjjatawayjjapjjerïna.

4 Ukatjja Jacobojj uka ovej awatirinakarojj akham sasaw jisktʼäna: “Jilatanaka, ¿jumanakajj kawkitäpjjtasa?” sasa. Jupanakajj sapjjarakïnwa: “Nanakajj Harán markatäpjjtwa”+ sasa. 5 Jacobojj sarakïnwa: “¿Nacor+ chachan Labán+ allchhipar uñtʼapjjtati?” sasa. Jupanakajj sapjjarakïnwa: “Jïsa, uñtʼapjjtwa” sasa. 6 Ukjjarojj akham sasaw Jacobojj awatirinakar sarakïna: “¿Jupajj walikïskiti?” sasa. Awatirinakajj sapjjarakïnwa: “Jïsa, jupajj walikïskiwa. ¡Khayajjay Raquel phuchapajja,+ jupajj ovejanakampiw jutaski!” sasa. 7 Jacobojj sarakïnwa: “¡Jichhaw chika urüski! Janïraw uywanak anthapiñ horasäkiti. Ovejanakar umtʼayasajj pastonakar anakipjjam” sasa. 8 Awatirinakasti Jacoburojj akham sapjjarakïnwa: “Janiw nanakajj uk lurapkiristti. Ovejanakar um umtʼayañatakejja, nayraqatajj taqe uywa tamanakaw juntachthapitäñapa, uma phujutsa jachʼa qalajj apaqatäñaparakiwa” sasa.

9 Jacobojj uka awatirinakampi parlaskäna ukhaw Raquelajj awkipan ovejanakapampi purinïna. Raquelasti ovej awatirïnwa. 10 Kunapachatï Jacobojj Labanan Raquel phuchaparu ukhamarak Labanan ovejanakapar uñjäna ukhajja, Jacobojj jankʼakiw uma phujur jakʼachasisajj phujut qal apaqäna, ukatsti Labanan ovejanakaparuw umtʼayarakïna. Labanajj Jacobun taykapan jilapänwa. 11 Ukatjja Jacobojj Raquelaruw jampʼattʼäna,* wal jacharakïna. 12 Ukatsti Jacobojj awkiman familiarapätwa,* Rebecan yoqaparakïtwa sasaw Raquelar yatiyäna. Ukatjja Raquelajj tʼijukamaw awkipan ukar awisir saräna.

13 Labanajj+ Rebeca kullakapan Jacob yoqapat istʼasajja, tʼijukamaw jupan ukar saräna, purisasti qhomantänwa, jampʼattʼarakïnwa, ukatsti utaparuw irparakïna. Jacobusti taqe kunanakatï paskatayna ukanakwa Labanar awisäna. 14 Labanajj akham sasaw jupar sarakïna: “Jumajj nayan jakʼa familiajätawa”* sasa. Ukatjja Jacobojj mä phajjsiw jupan ukan quedasïna.

15 Ukatjja Labanajj akham sasaw Jacoburojj säna: “¿Familiarajätam*+ laykukit jumajj ukhamak servitäta? ¿Kunsa nayajj jumar paguirisma?+ Uk saskakita” sasa. 16 Labanajj pä phuchanakanïnwa. Jilïr phuchapajj Lea satänwa, sullka phuchapasti Raquel satarakïnwa.+ 17 Lea tawaqojj janiw suma nayranakanïkänti, ukampis Raquelajj suma uñnaqtʼani wali suma tawaqönwa. 18 Jacobusti Raquelarojj wal munasïna, ukatwa Labanarojj akham säna: “Raquel sullka phucham laykojja, paqallqo maranakaw nayajj jumar servïma”+ sasa. 19 Ukjjarojj Labanajj sarakïnwa: “Yaqha chachar churañat sipansa, jukʼamp walïspawa jumar churañajja. Nayamp chik jakaskakim” sasa. 20 Ukatwa Jacobojj Raquel laykojj paqallqo maranak Labanar servïna.+ Ukampis Raquelar wal munasitap laykojja, Labanar sirvkäna uka maranakajj mä qhawqha urunakakïkaspas ukhamänwa.

21 Ukatjja Jacobojj akham sasaw Labanar säna: “Jumar serviñ urunakajj phoqasjjewa. Esposajäñapatak phuchamar churjjeta,* ukhamat jupamp jakjjañajataki”* sasa. 22 Ukatwa Labanajj uka lugaran jakiri taqe jaqenakarojj tantachthapïna, mä jachʼa manqʼäwi wakicharakïna. 23 Ukampis arumäjjäna ukhajja, Labanajj Lea phuchaparuw Jacobun ukar irpanïna, ukhamat jupan esposapäñapataki.* 24 Lea phuchaparusti Labanajj Zilpá sirvientaparuw jupar serviñapatak churäna.+ 25 Qhepärmanthi alwasti, Jacobojj Leampi casarasitapwa amuyasïna. Ukatwa jupajj Labanar akham säna: “¿Kunatsa uk lurista? ¿Janit nayajj Raquel layku jumar sirvksmajja? ¿Kunatsa engañjista?”+ sasa. 26 Labanajj sarakïnwa: “Jilïrit sipansa sullkaru nayraqat churañajja janiw akan costumbrëkiti. 27 Aka semanajja jilïr phuchajampi fiesta luram, ukatjja sullka kullakaparuw churjjarakïma, ukampis jupa laykojja yaqha paqallqo maranakampiw nayar servitäta”+ sasa. 28 Jacobojj Labanan arunakaparjamaw luräna, uka semanajj Leampiw fiest luräna. Ukatsti Labanajj Raquel phuchaparuw esposapäñapatak Jacobur churjjarakïna. 29 Ukatjja Labanajj Bilhá+ sirvientaparuw Raquel phuchapar churäna, ukhamat jupar serviñapataki.+

30 Ukatjja Jacobojj Raquel esposapampiw ikthapïna, Lea esposapat sipansa Raquelaruw jupajj wal munasïna. Ukatwa yaqha paqallqo maranakampejj Labanar servïna.+ 31 Kunapachatï Jehová Diosajj Lea warmejj Jacobun jan munatätap* uñjäna ukhajja, Lea warmirojj usurïñapatakiw yanaptʼäna.+ Ukampis Raquelajj janiw wawanïñ puedkänti.+ 32 Ukhamasti Lea warmejj usurëjjänwa, mä yoqall wawa ususïna, akham sarakïnwa: “Jehová Diosaw nayan tʼaqesitaj uñtanitu,+ jichhasti esposojajj munasjjetaniwa” sasa. Ukatwa uka wawarojj Rubén*+ sutimpi uchäna. 33 Ukatjja mayampiw jupajj usuriptäna, mä yoqall wawa ususïna, akham sarakïnwa: “Nayajj esposojampejj janiw munatäkayätti, Jehová Diosasti mayisitajarojj istʼiwa, ukatwa jupajj aka wawa churitu” sasa. Ukatwa uka wawarojj Simeón*+ sutimpi uchäna. 34 Leasti mayampiw usuriptäna, mä yoqall wawa ususirakïna, akham sarakïnwa: “Nayajj kimsa yoqall wawanakwa jupatak ususta, jichhakuchaw esposojajj nayamp mayachasjjani” sasa. Uka wawarusti Leví*+ sutimpiw uchäna. 35 Ukatjja mayampiw jupajj usuriptäna, mä yoqall wawa ususïna, akham sarakïnwa: “Jichhajj Jehová Diosaruw jachʼañchäjja” sasa. Uka wawarusti Judá*+ sutimpiw uchäna. Ukatsti jupajj mä qhawqha tiempojj janiw wawanëjjänti.

30 Kunapachatï Raquelajj Jacobutak jan wawanïñ puedkäna ukhajja, kullakapatwa envidiasïna, akham sasaw Jacobur sarakïna: “Wawanak churita, jan ukasti nayajj jiwjjäwa” sasa. 2 Uk satajja Jacobojj Raquelatakejj wal colerasïna, akham sarakïnwa: “¿Nayajj Diosätti? Jupajjay wawanak jan churkstamtejja” sasa. 3 Ukatwa Raquelajj akham säna: “Akajj Bilhá+ esclavajajja, jupamp ikthapim, ususkani uka wawanakajj nayankaniwa, ukhamatwa jupa taypejj nayan wawanakajajj utjani” sasa. 4 Ukatjja Raquelajj Bilhá serviriparuw esposapäñapatak Jacobur churäna, Jacobusti Bilhá warmimpiw ikthapïna.+ 5 Bilhá warmejj usurëjjänwa, ukatjja mä yoqall wawa Jacobutakejj ususïna. 6 Raquelajj akham sarakïnwa: “Diosaw nayan juezajat saytʼi, oracionajarojj istʼarakiwa, mä yoqall wawa jupajj churitu” sasa. Ukatwa uka wawarojj Dan*+ sutimpi uchäna. 7 Raquelan Bilhá serviripajj mayampiw usurëjjäna, ukatjja mä yoqall wawa ususïna, ukampejja Jacobutakejj pä wawanëjjänwa. 8 Raquelajj akham sarakïnwa: “Walpun nayajj kullakajampejj nuwasta, ukatjja ¡nayaw atipjta!” sasa. Ukatwa uka wawarojj Neftalí*+ sutimpi uchäna.

9 Kunapachatï Lea warmejj jan wawanïñ puedjjäna ukhajja, Zilpá serviriparuw esposapäñapatak Jacobur churäna.+ 10 Ukatjja Lea warmin Zilpá serviripajj mä yoqall wawa Jacobutakejj ususïna. 11 Lea warmejj akham sarakïnwa: “¡Cheqapuniw nayajj bendisitätjja!” sasa. Uka wawarojj Gad*+ sutimpiw uchäna. 12 Ukatjja Lea warmin Zilpá serviripajj mayampiw mä yoqall wawa ususïna, ukampejja Jacobutakejj pä wawanëjjänwa. 13 Lea warmejj akham sarakïnwa: “¡Nayajj wali kusisitätwa! Jichhajja warminakajj wali kusisitätawa sasaw nayar sapjjarakitani”+ sasa. Ukatwa uka wawarojj Aser*+ sutimpi uchäna.

14 Kunapachatï trigo apthapiñ tiempöjjäna ukhajja, Rubenajj+ campon sarnaqkasaw mandrágora* achunak jikjjatäna. Ukatsti Lea mamapan ukaruw uka achunak apäna. Ukatjja Raquelajj akham sasaw Lear säna: “Mirä amp suma, wawamajj apanki uka mandrágora achunakat mä qhawqhay churita” sasa. 15 Leasti sarakïnwa: “¿Esposojarus apaqjjarakistasä, ukat jukʼamp munaskaktati?+ ¿Wawajan mandrágora achunakap munaraktati?” sasa. Ukjjarusti Raquelajj sarakïnwa: “Jumatï wawaman mandrágora achunakap churitäta ukhajja, aka arumajj Jacobumpiw jumajj ikthapïta” sasa.

16 Kunapachatï jaypʼöjjäna ukhajja, Jacobojj campo toqetwa jutaskäna, ukhamaruw Leajj jupan ukar saräna, ukatsti sarakïnwa: “Aka arumajj nayampiw jumajj ikthapïta, ukatakejj wawajan mandrágora achunakapampiw nayajj pagta” sasa. Ukatjja Jacobojj Leampiw uka arumajj ikthapïna. 17 Diosasti Lean oracionanakaparojj istʼänwa, ukatwa Leajj usurëjjäna, mayampiw Leajj mä yoqall wawa ususirakïna, ukampejja Jacobutakejj phesqa wawanëjjänwa. 18 Ukatjja Leajj sarakïnwa: “Zilpá servirijaruw nayajj esposojar churta, ukatwa Diosajj mä pago* nayarojj churitu” sasa. Ukatwa uka wawarojj Isacar*+ sutimpi uchäna. 19 Leasti mayampiw usurëjjäna, ukatjja mä yoqall wawa ususirakïna, ukampejja Jacobutakejj+ sojjta wawanëjjänwa. 20 Leajj akham sarakïnwa: “Diosaw nayarojj churitu, jïsa, Diosaw mä suma regalo churitu. Jichhasti esposojajj katoqjjetaniwa,+ kuna laykutejj nayajj sojjta yoqall wawanakwa jupatakejj ususjjta”+ sasa. Ukatwa uka wawarojj Zabulón*+ sutimpi uchäna. 21 Qhepatjja Leajj mä imill wawa ususïna, Dina+ sutimpiw jupar ucharakïna.

22 Ukatjja Diosajj Raquelatwa amtasïna, oracionanakaparus istʼarakïnwa, ukatwa usuriptañapatakejj jupar yanaptʼäna.+ 23 Ukatsti Raquelajj usurëjjänwa, mä yoqall wawa jupajj ususïna, akham sarakïnwa: “¡Janiw nayajj jiskʼachatäjjäti, Diosaw uk apaqjjetu!”+ sasa. 24 Ukatwa uka wawarojj José*+ sutimpi uchäna, akham sarakïnwa: “Jehová Diosaw nayarojj mä yoqall wawampi churitu” sasa.

25 Kunapachatï Raquelajj José wawapar ususjjäna ukhajja, Jacobojj jankʼakiw Labanar akham säna: “Markajar sarjjañajatak khitjjeta.+ 26 Esposanakajarusa wawanakajarus churjjeta, ukhamat sarjjañajataki. Jupanak layku trabajiñajäkäna ukjja nayajj phoqjjtwa, kunjamsa nayajj jumar serviwaysma uksa sum yatisktajja”+ sasa. 27 Labanajj jupar sarakïnwa: “Jumatejj nayar sum uñjchistajja, mirä amp suma, quedasikimaya. Kunjamsa Jehová Diosajj juma layku bendisiskitu ukjja señalanak taypiw nayajj amuyta” sasa. 28 Ukatjja akham saskakïnwa: “Kunsa nayajj paguirisma uk saskakita, nayajj churämawa”+ sasa. 29 Jacobojj sarakïnwa: “Kunjamsa jumar serviwaysma, kunjamsa uywanakamas nayan uñjatajj mirtawayi uk sum jumajj yatisktajja.+ 30 Nayajj janïr akar purinkayäta ukhajja, uywanakamajj jukʼakïnwa, ukampis jichhajj uywanakamajj waljäjjewa, walipuniw mirantawayaraki. Nayajj purinkta ukhat aksaruw Jehová Diosajj jumar bendisiwaytamjja. ¿Kunapacharak nayajj pachpa familiajatak kuns lurjjästi?”+ sasa.

31 Ukjjarojj Labanajj sarakïnwa: “¿Kunsa nayajj jumar churirisma?” sasa. Jacobojj sarakïnwa: “¡Jumajj janiw kunsa nayar churkitätati! Nayajj uywanakam awatiskakïwa, uywanakamsa sum uñjaskarakëjja,+ ukampis jumajj akakwa nayatak lurañama: 32 jichhürojj taqpach uywanakam taypiw nayajj pasäjja. Jumasti manchani ovejanakaru, chʼejje ovejanakaruw yaqhachäta, orqo ovejanak taypitjja chʼiyar café ovejanakaruw yaqhacharakïta. Qachu cabranak taypitjja chʼejjenakaru ukhamarak manchaninakaruw yaqhacharakïta. Jichhat uksarojj kawkïr uywanakatï ukham nasipkani ukanakajj nayan pagojäniwa.+ 33 Kunapachatï mä urojj nayan pagoj uñjir jutkäta ukhajja, taqe kunsa cheqapar luratajwa uñjäta. Jumatejj qachu cabranak taypin jan manchaninakaru, jan chʼejjëpki ukanakaru ukhamarak orqo ovejanak taypin jan chʼiyar cafeäpki uka ovejanakar jikjjatkäta ukhajja, jumarus nayajj lunthatkirisma ukhamäniwa” sasa.

34 Uk satajja Labanajj akham sarakïnwa: “¡Ukajj walikiwa! Kunjamtï jumajj siskta ukarjam luraspan”+ sasa. 35 Ukatwa Labanajj uka urojj rayanakani orqo cabranakaru, chʼejje orqo cabranakaru, manchan taqe qachu cabranakaru, taqe chʼejje qachu cabranakar yaqhachäna. Taqe janqʼo manchaninakarusa orqo ovejanak taypit chʼiyar café ovejanakarus yaqhacharakïnwa. Ukatsti yoqanakapan uñjapjjañapatakiw churarakïna. 36 Ukatjja Labanajj Jacobun ukatwa uywanakap anakisjjäna, kimsa uru sarañ ukchʼa jayaru. Jacobusti Labanan qheparir uywanakapjja awatiskakïnwa.

37 Ukatjja Jacobojj estoraque, almendro, plátano* qoqanakan* ramanakapwa khuchuräna. Uka ramanaksti ukhat akhatwa sellqʼeräna, ukhamat janqʼo manchanak uñstañapataki. 38 Kawkjanakarutï uywanakajj um umtʼir jutapkäna uka cheqanakaruw uka ramanak ucharakïna, uywanakan nayraqataparu, ukhamat uywanakajj um umtʼir jutasajj uka ramanak nayraqatan katusipjjañapataki.

39 Uywanakajja uka ramanak nayraqatanwa katusipjjäna, qallunakapasti rayanakani, manchanakani ukhamarak chʼejjenakaw nasipjjarakïna. 40 Ukatjja Jacobojj orqo ovejanakaruw yaqhachäna. Labanan uywanakaparusti rayanakani ukhamarak chʼiyar café uywanak toqeruw uñtayäna. Ukjjarusti Jacobojj uywanakaparuw yaqhacharakïna, ukhamat Labanan uywanakapampi jan chikäjjapjjañapataki. 41 Kunapachatï likʼi uywanakajj katusiñ munapkäna ukhajja, Jacobojj uywa umayañ cheqanakaruw ramanak uchäna, uywanakan nayraqataparu, ukhamat uka ramanak jakʼan katusipjjañapataki. 42 Ukampis tʼukha* uywanak nayraqatarojja janiw ramanak uchkänti. Ukhamasti tʼukha uywanakajj Labanaruw waktʼäna, likʼi uywanakasti Jacoburuw waktʼarakïna.+

43 Jacobun utjirinakapajj waljaptaskakïnwa. Jupajja walja uywanaka, camellonaka, asnonaka, sirvientenaka, sirvientanakwa jikjjatäna.+

31 Tiempompejja kunanaktï Labanan yoqanakapajj parlapkäna ukanakwa Jacobojj istʼäna, jupanakajj akham sasaw parlasipkäna: “Taqe kunanakatï awkisankki ukanakwa Jacobojj katuntasjje, ukanakampirakiw jupajj qamiripti”+ sasa. 2 Labanasti janiw Jacoburojj nayrjam sum uñj-jjänti, ukwa Jacobojj Labanan ajanup uñkatasajj amuyäna.+ 3 Ukatjja Jehová Diosajj akham sasaw Jacobur säna: “Nayra awkinakaman oraqepar kuttʼjjam, familiaranakam ukaru.+ Nayajj jumampipunïskäwa” sasa. 4 Ukatwa Jacobojj Raquelampiru Leampir awisayäna, ukhamat kawkjantï jupajj uywanak uñjkäna uka campor jutapjjañapataki. 5 Ukatjja akham sasaw jupanakar säna:

“Jumanakan awkimajj janiw nayarojj nayrjam sum uñj-jjetuti,+ ukampis awkijan Diosapajj nayampïskapuniwa.+ 6 Jumanakajj sum yatipjjtajja, jumanakan awkimarojj taqe chʼamajampiw nayajj serviwayta.+ 7 Jupajj nayar engañjañwa munitäna, walja kutirakiw* nayan pagoj mayjtʼayawayi. Ukampis nayar kuna jan wal lurañapsa Diosaw jan munkänti. 8 Kunapachatï jupajj ‘manchan uywanakajj juman pagomäniwa’ sasin sitäna ukhajja, uywanakan qallunakapajj manchankamakiw nasïna. Ukampis kunapachatï ‘rayanakan uywanakajj juman pagomäniwa’ sasin sitäna ukhajja, uywanakan qallunakapajj rayankamakiw nasirakïna.+ 9 Diosasti jumanakan awkiman uywanakap apaqaskakïnwa, nayaruw churarakitäna. 10 Kunapachatï uywanakajj katusiñ munapkäna ukhajja, mä samka samkasiyäta, uka samkanjja akwa uñjta: rayanakani, manchanakani ukhamarak chʼejje orqo cabranakajj qachunakampiw katusipjjäna.+ 11 Ukatjja cheqpach Diosan angelapajj akham sasaw samkan situ: ‘¡Jacob!’ sasa. Nayajj akham sarakiyätwa: ‘Akankasktwa’ sasa. 12 Ukatjja akham sarakitänwa: ‘Uñtam, mirä amp suma, qachunakampi katusipki taqe uka orqo cabranakajj rayanakani, manchanakani ukhamarak chʼejjenakäpjjewa. Taqe kunanaktï Labanajj lurktam ukanakjja nayajj uñjasktwa.+ 13 Betel+ lugaran jumar uñstkayätam uka cheqpach Diosajj nayätwa, uka lugaranwa jumajj mä qala patjjar aceitempi warjjattajja, ukanwa mä promesa lurarakistajja.+ Jichhajj aka oraqet sarjjam, kawkïr oraqentï jumajj naskta uka oraqer kuttʼjjam’+ sasa”.

14 Ukatjja Raquelampi Leampejj akham sasaw Jacobur sapjjäna: “¡Awkisan utapanjja janiw kuna herencias nanakatakejj utj-jjeti! 15 ¿Janit jupajj extranjerjam nanakar uñjapkitu ukat aljapkarakitu? ¿Qhawqha qollqtï nanak layku katoqawayki ukanakjja janit tukuntkaraki?+ 16 Taqe kunanaktï Diosajj nanakan awkijat apaqki ukanakajj nanakankiwa, wawanakajankarakiwa.+ Ukhamasti taqe kuntï Diosajj luram sisktam uk luraskakim”+ sasa.

17 Ukatsti Jacobojj wawanakapampiru warminakapampiruw camellonak patjjar makatapjjañapatak yanaptʼäna.+ 18 Taqpach uywanakapsa ukhamarak taqe kunanaktï Padán-Aram lugaran jikjjatkäna ukanaksa apasjjarakïnwa.+ Ukhamaw Canaán oraqeru Isaac awkipan ukar sarjjäna.+

19 Labanajj ovejanakapar tʼarwa yawiriw saräna, ukañkamaw Raquelajj awkipan+ terafim idolonakap* lunthatsuwayäna.+ 20 Jacobojja Labanar jan yatiyasaw sarjjäna, ukhamatwa Labán sat arameo chachat sipansa wali amuytʼasirïtap uñachtʼayäna. 21 Jacobojja taqpach familiapampi ukhamarak taqe kunanakatï jupan utjkäna ukanakampiw sarjjäna. Éufrates jawira+ paskatasasti Galaad+ lugaran utjki uka qollunak toqeruw sarjjarakïna. 22 Kimsa uru qhepatwa Jacobun sarjjatapat Labanar awisapjjäna. 23 Uk yatisajja jupajj familiaranakapampi* chikaw Jacobur arktäna. Paqallqo urunak sarasasti Galaad lugaran utjki uka qollunak toqenwa jupar jikjjatäna. 24 Arum toqerojja Labán sat arameo+ jaqerojj mä samkanwa+ Diosajj uñstäna, akham sarakïnwa: “Kunjamsa Jacobur parläta ukat wal amuyasim”*+ sasa.

25 Jacobusti Galaad lugaran utjki uka qollunak toqeruw carpap saytʼayäna, Labanajj uka pachpa lugaranwa familiaranakapampejj carpanakap saytʼayarakïna. Ukatsti Labanajj Jacoburuw jakʼachasïna. 26 Akham sasaw jupajj Jacobur sarakïna: “¿Kunatsa jumajj uk lurta? ¿Kunatsa engañjista? ¿Kunatsa phuchanakajarojj guerrat apanita presonakar uñtat apasinta? 27 ¿Kunatsa jumajj engañjista? ¿Kunatsa nayar jan yatiyas jamasat escapanta? Jumatï awisitasmäna ukhajja, wali kusisitaw cancionanak canttʼasa khitanjjapjjerismänjja. Panderetsa arpsa jumatakejj tuktʼapjjeriskayätwa. 28 Jumajj janiw allchhinakajarusa* phuchanakajarus jampʼattʼayaniwaykistati. Jan amuytʼasisaw jumajj uk lurtajja. 29 Jumar kuna jan wali lurañas amparajankiwa. Ukampis jichha arumajja jumanakan nayra awkiman Diosapaw akham situ: ‘Kunjamsa Jacobur parläta ukat wal amuyasim’*+ sasa. 30 Awkiman utapar wal kuttʼañ munatam laykuw jumajj jutjjpachätajja, ukampis ¿kunatarak jumajj diosanakaj lunthatanistasti?”+ sasa.

31 Jacobojj akham sasaw Labanar sarakïna: “Ajjsarañatwa nayajj jamasat escapanta, ‘phuchanakaparojj munkir jan munkirwa aparitani’ sasaw nayajj amuyayäta. 32 Jichhajj khititï diosanakam katki ukajj jiwayatäpan. Kunanakatï nayan utjkitu ukanakjja familiaranakas nayraqatan thaqtaskakim, ukat kunatï jumankki uk apasjjam” sasa. Ukampis Raquelan uka diosanak lunthatanitapjja janiw Jacobojj yatkänti. 33 Ukatsti Labanajj Jacobun carpaparuw mantäna, Lean carpaparusa pä esclavanakan carpaparus mantarakïnwa,+ ukampis janiw diosanakap jikjjatkänti. Lean carpapat mistusasti Raquelan carpaparuw mantarakïna. 34 Terafim idolonakjja* Raquelajj camello patjjar uskuñäki uka silla manqharuw imantjjatayna, uka patjjar qontʼatäskarakïnwa. Ukatsti Labanajj taqpach carpwa thaqsüna, ukampis janiw diosanakap jikjjatkänti. 35 Akham sasaw Raquelajj awkipar sarakïna: “Tatay, janikiy colerasimtejja, janiw nayajj juma nayraqatan saytʼaskiristti, nayajj phajjsi wilanïsktwa”+ sasa. Ukatjja Labanajj thaqsuskakïnwa, ukampis janiw terafim idolonakap* jikjjatkänti.+

36 Ukatjja Jacobojj wal colerasïna, akham sasaw Labanar toqenoqarakïna: “¿Kunatsa jumajj jan wali lurir jaqerjam arknaqesta? ¿Kuna juchsa nayajj lurta? 37 Kunanakatï utjkitu ukanak qʼal jumajj thaqstajja, ukampis ¿kunatï jumankki uk jikjjattati? Jikjjatsta ukhajja, familiaranakaj nayraqatana ukhamarak familiaranakam nayraqatan ucham, jupanakaw khitis razonanïtan uk uñjapjjani. 38 Nayajj 20 maranakaw jumamp jakawayta, uka maranakanjja janipuniw ovejanakamasa cabranakamas sullsupkänti.+ Janirakiw orqo ovejanakaman aychapsa manqʼawaykti. 39 Mä salvaje animalan jiskʼa jiskʼa tukjat uywjja janipuniw nayajj juman ukar apankti.+ Naya pachpaw uka uywat paguirïtjja. Mä uywatï urusa jan ukajj arumasa lunthatatäna ukhajja, ukhamat ukhama kuttʼayañajwa jumajj mayirïstajja. 40 Urojja walpun lupejj nayar qhatintirïtu, arumasti walpun thayjarakirïtu, janiw ikiñsa puedirïkti.+ 41 Nayajj 20 maranakaw jumamp jakawayta. Pä phuchanakam laykojja 14 maranakaw serviwaysma, uywanakam laykusti 6 maranakaw serviwayaraksma. Ukampis jumajj walja kutiw* pagoj mayjtʼaytajja.+ 42 Khititejj awkijan Diosapäki,+ Abrahanan Diosapäkaraki ukhamarak kawkïr Diosarutï Isaacajj ajjsarki uka Diosaw nayampïskänjja,+ janitï ukhamäkaspänjja chʼusa amparakiw jumajj khitanjjetasmänjja. Ukampis Diosaw nayan tʼaqesitajsa wal trabajitajsa uñjaskänjja, ukatwa jichha arumajj jumar cheqañchtamjja”+ sasa.

43 Labanasti akham sasaw Jacobur sarakïna: “Jupanakajj phuchanakajawa, aka wawanakajj allchhinakajarakiwa, aka uywanakas uywanakajarakiwa. Taqe kunanaktï jumajj uñjkta ukanakajj nayankiwa, phuchanakajankarakiwa. ¿Kunjamarak nayajj jupanakarusa wawanakaparus jan wal luririststi? 44 Jichhajj jutam, jumampi nayampejj mä pacto lurañäni, ukaw jiwasatakejj mä testigjam servini” sasa. 45 Ukatwa Jacobojj mä qala aptasajj mä señaljam uchäna.+ 46 Ukatjja Jacobojj akham sasaw familiaranakapar sarakïna: “¡Qalanak aptanipjjam!” sasa. Jupanakasti qalanak aptanisajj montontʼapjjänwa. Ukatjja uka qala montón patjjanwa manqtʼasipjjarakïna. 47 Ukarusti Labanajj Jegar-Sahadutá* sutimpiw uchäna, ukampis Jacobojj Galeed* sutimpiw ucharakïna.

48 Ukatjja Labanajj akham sänwa: “Jichhürojja aka qala montonajj jumatakis nayatakis mä testigjamäniwa” sasa. Ukatwa Jacobojj Galeed,+ 49 ukhamarak Atalaya* sutinakampi uchäna, kuna laykutejj Labanajj akham sänwa: “Kunapachatï jumamp nayampejj jan uñjaskañäni ukhajja, Jehová Diosay jumarus nayarus uñjistpan. 50 Jumatï phuchanakajar tʼaqesiyäta, jupanakat sipansa yaqha warminak thaqarakïta ukhajja, ak amtañamawa: janis mä jaqejj ukanak uñjkchinejja Diosaw uñjani, jupaw jiwasan testigosajja” sasa. 51 Labanajj Jacobur akham saskakïnwa: “Qala montonajj akankaskiwa, jiwas taypin mä señaljam nayajj uchkta uka qalas akankaskarakiwa. 52 Aka montón qalasa señaljam uchkta uka qalasa mä testigjamaw servini.+ Ukanakat uksarojj janiw nayajj jumar jan waltʼayañatakejj pasankäti, janirakiw jumas ukanakat aksarojj nayar jan waltʼayañatakejj pasankätati. 53 Khititejj Abrahanan+ Diosapäki, Nacoran Diosapäkaraki, ukhamarak jupanakan awkipan Diosapäki uka Diosay cheqapar uñjistpan” sasa. Ukatjja Jacobojj mä juramento luräna, kawkïr Diosarutï Isaac awkipajj ajjsarkäna uka Diosan sutipjjaru.+

54 Ukatjja Jacobojj mä sacrificio uka qollun loqtäna, ukatsti familiaranakaparuw manqtʼasiñatak invittʼäna. Manqtʼasisasti uka arumajj uka qollunwa qheparapjjarakïna. 55 Qhepärmanthi alwasti Labanajj alwatwa sartäna, ukatsti allchhinakapampiru* phuchanakapampiruw jampʼattʼäna,+ bendisirakïnwa.+ Ukatjja utaparuw kuttʼawayjjäna.+

32 Jacobusti saraskakïnwa, ukatjja Diosan angelanakapaw jupamp jikisir jutapjjäna. 2 Uka angelanakar uñjasajja Jacobojj akham sänwa: “¡Akaw Diosan ejercitopan campamentopajja!” sasa. Ukatwa uka lugararojj Mahanaim* sutimpi uchäna.

3 Ukatjja Jacobojj khitanakaruw Esaú jilapan ukar khitäna, Seír+ oraqeru, mä arunjja Edom+ lugararu. 4 Uka khitanakarojj akham sasaw säna: “Esaú jilajarojj akham sasaw sapjjäta: ‘Jacob servirimajj akham siwa: “Nayajj walja tiempow Labanampi jakawayta.*+ 5 Nayajj toronaka, asnonaka, ovejanaka ukhamarak sirvientenaka, sirvientanakwa jikjjatawayta.+ Uk yatiyañatakiw nayajj khitanakar khitanta, ukhamat juma nayraqatan suma uñjatäñataki” sasa’”.

6 Tiempompejja uka khitanakajj Jacobun ukaruw kuttʼanipjjäna, akham sapjjarakïnwa: “Esaú jilamampiw jikisipjjta. Jichhajj jumamp jikisiriw jutaski, jupamp chikasti 400 chachanakaw jutasipkaraki”+ sasa. 7 Uk istʼasasti Jacobojj wal ajjsarayasïna, wal llaktʼasirakïna.+ Ukatwa jupampïpkäna uka jaqenakarusa, ovejanakarusa, cabranakarusa, vacanakarusa, camellonakarus pä campamentor jaljäna. 8 Akham sarakïnwa: “Esaú jilajatï nayrïr campamento contra nuwasir sarani ukhajja, maynïr campamentojj escapjjaniwa” sasa.

9 Ukatjja Jacobojj akham sasaw Diosar mä oración luräna: “Jehová Dios Tata, Abrahán nayra awkijan Diosapa, Isaac awkijan Diosapa, jumaw nayarojj ‘oraqemar kuttʼjjam, familiaranakaman ukaru, nayaw jumarojj sum uñjäma’+ sasin sistajja. 10 Jumajj munasiñat jan jaytjasirïtama jan apanukusirïtamwa naya servirimarojj uñachtʼaytajja, ukanak katoqañatakejj janiw nayajj kuna walïktsa.+ Kunapachatï aka Jordán jawir paskatankta ukhajja, mä thujru aptʼatakiyätwa, jichhajj pä campamentonakaw nayan utj-jjetu.+ 11 Jichhajj Esaú jilajan amparapat nayar salvañamatakiw ruwtʼasinsma.+ Nayajj wal ajjsarayasta, kapasakiw jilajajj nayan ukar jutasin jiwayitaspa,+ warminakarusa, wawanakaparus jiwarayarakispawa. 12 Jumajj akham sasaw nayar sistajja: ‘Cheqpachapuniw nayajj jumar sum uñjäma. Wawanakamarus lamar qota lakankir chʼallar uñtataw waljar tukuyäjja, kunjamatï chʼallajj jan jaktʼkayäki ukhama’+ sasa”.

13 Uka arumasti Jacobojj ukanwa qheparäna. Ukatsti uywanakapatjja mä qhawqhanakwa Esaú jilapar regalañatakejj wakichtʼäna:+ 14 200 qachu cabranaka, 20 orqo cabranaka, 200 qachu ovejanaka, 20 orqo ovejanaka, 15 qallunakani 30 camellonaka, 40 vacanaka, 10 toronaka, 20 qachu asnonaka, 10 orqo asnonakwa jilapatakejj wakichtʼäna.+

16 Uka uywanaksti tam tama jaljatwa servirinakapar churäna, akham sasaw jupanakar sarakïna: “Jawir paskatasin nayrtʼapjjam, uywa tamanakjja mä tamat yaqha tamat jayarstʼataw anakipjjäta” sasa. 17 Nayrïr serviriparojj akham sänwa: “Esaú jilajatï jumamp jikisini, ukat ‘¿khitis juman patronamajja, kawkirus saraskta? ¿Aka uywanakajj khitinkisa?’ sasin jisktʼätam ukhajja, 18 jumajj akham sätawa: ‘Nayajj Jacob serviriman esclavopätwa. Esaú tata,+ aka uywanakajj jumatak apayanit mä regalowa. Jupajj nanak qhep jutaski’ sasa”. 19 Uywa tamanak anakipkäna taqe uka servirinakaparojj akham sarakïnwa: “Kunapachatejj Esaú jilajampi jikisipjjäta ukhajja, uka pachpa arunakwa sapjjarakïta. 20 Ukatsti jumanakajj akham sapjjarakïtawa: ‘Jacob servirimajj nanak qhep jutaski’ sasa”. Jacobojj akham sasaw chuymapan amuyäna: ‘Nayatï jilajar nayraqat regalonak+ apayasin jupan colerap apaqä ukhajja, inas jupamp jikisipkä ukhajj munasiñamp katoqchitani’ sasa. 21 Ukhamasti Jacobun servirinakapajj regalonakampiw jawir paskatasajj nayrtʼapjjäna. Ukampis Jacobojj uka arumajj campamentonwa quedasïna.

22 Uka pachpa arumajja Jacobojj pä esposapampi,+ pä sirvientapampi,+ 11 wawanakapampiw Jaboc jawir paskatäna, umajj jan sinti manqhäki uka cheqnama.+ 23 Ukhamaw Jacobojj familiapamp uka jawir paskatäna, taqe kunanakatï jupan utjkäna ukanaksa apasjjarakïnwa.

24 Jacobojj sapakïskäna ukhajja, mä chachaw jupan ukar jutasin jupamp nuwasïna, jupanakajj qhantatkamaw nuwasipjjäna.+ 25 Kunapachatï uka jaqejj Jacobur jan atipjañ puedkäna ukhajja, cader chʼakhampi kayu chʼakhampi jikthaptki uka cheqatwa llamktʼäna, ukatwa uka chachampi nuwaskasajj Jacobun kayu chʼakhapajj caderapat thoqsüna.+ 26 Ukatjja uka chachajj akham sasaw Jacobur säna: “Antutjjeta, niyaw qhanjtanjjani” sasa. Jacobusti sarakïnwa: “Janitï bendiskitätajja, janiw nayajj antutkämati”+ sasa. 27 Uka chachasti akham sasaw Jacobur sarakïna: “¿Kunas sutimajja?” sasa. Jupajj sarakïnwa: “Nayajj Jacob satätwa” sasa. 28 Ukatsti uka chachajj sarakïnwa: “Jumajj janiw Jacob satäjjätati, jan ukasti Israel*+ satäjjätawa, kuna laykutejj jumajj Diosampi ukhamarak jaqenakampiw nuwastajja,+ ukatsti atipjaraktawa” sasa. 29 Jacobusti akham sasaw uka chachar sarakïna: “Mirä amp suma, sutimay awistʼita” sasa. Uka chachajj sarakïnwa: “¿Kunatsa sutij yatiñ munta?”+ sasa. Ukatsti uka chachajj uka lugaranwa Jacoburojj bendisïna. 30 Ukatjja Jacobojj akham sänwa: “Diosan ajanupwa nayajj uñjta, ukampis nayajj jakaskaktwa”+ sasa. Ukatwa uka lugararojj Peniel*+ sutimpi uchäna.

31 Kunapachatï Jacobojj Peniel* lugar pasaskäna ukhaw intejj jalsjjäna, ukampis caderapan usuchjatätap laykojja Jacobojj cojtas cojtasaw saraskäna.+ 32 Jacobump nuwaskäna uka chachajja, cader chʼakhampi kayu chʼakhampi jikthaptki uka cheqatwa Jacoburojj llamktʼäna, mä arunjja lankhu charan ankupajj* paski uka jakʼatwa llamktʼäna. Ukatwa jichhürkamajja Israelan wawanakapajj lankhu charan ankup jan manqʼapkiti.

33 Kunapachatï Jacobojj Esaú jilaparojj 400 chachanakampi jutaskir uñjäna+ ukhajja, wawanakaparojj mamanakaparuw churäna, mä arunjja Learu Raquelaru ukhamarak pä sirvientanakaparuw churäna.+ 2 Ukatjja sirvientanakapampiru wawanakapampirojj nayraqataruw uchäna,+ ukjjarusti Leampiru wawanakapampiruw uchäna,+ jupanak qheparusti Raquelampiru José wawapampiruw ucharakïna.+ 3 Jacobusti jupanak nayraqataw saräna. Ukatjja jilapan ukar puriñkamajja, paqallq kutiw oraqer puriñkam altʼasïna.

4 Esaú jilapasti tʼijukamaw Jacobun ukar jutäna, ukatsti qhomantänwa, jampʼattʼarakïnwa, ukatjja panpachaniw jachapjjarakïna. 5 Kunapachatï Esaú jilapajj warminakampiru wawanakampir uñjäna ukhajja, akham sasaw Jacobur jisktʼäna: “¿Jumamp chikäsipki ukanakajj khitinakäpjjesa?” sasa. Jacobojj sarakïnwa: “Diosaw aka wawanakampejj naya servirimarojj bendisiwayi”+ sasa. 6 Ukatjja sirvientanakaw wawanakapampi Esaú chachar jakʼachasipjjäna, oraqer puriñkamaw jupanakajj altʼasipjjäna. 7 Ukjjarojja Lea warmiw wawanakapampi jakʼachasirakïna, oraqer puriñkamaw jupanakajj altʼasipjjarakïna. Qhepatjja Joseaw Raquel mamapampi jakʼachasirakïna, oraqer puriñkamaw panpachanejj altʼasipjjarakïna.+

8 Ukatjja Esaú chachajj akham sarakïnwa: “¿Kuna amtampis jumajj jaqenakar khitanta ukat uywanaksa apayanirakista?”+ sasa. Jacobojj sarakïnwa: “Tata, juma nayraqatan sum uñjatäñatakiw ukanak nayajj lurta”+ sasa. 9 Esaú chachajj akham sarakïnwa: “Munat jila,+ utjirinakajajj waljäskiwa, jumankki ukanakjja janik churkistati” sasa. 10 Ukjjarusti Jacobojj akham sänwa: “Mirä amp suma, nayatejj juma nayraqatan suma uñjatästa ukhajja, aka regalonak nayat katoqasiñamawa, juman ajanum uñjañatakiw nayajj aka regalonak apanta. Niyakejjay jumajj munasiñampi nayar katoqchistajja,+ juman ajanum uñjasajj Diosan ajanupsa uñjkirista ukhamawa. 11 Mirä amp suma, jumatak nayajj apankta uka regalonak* katoqtʼasikimaya.+ Diosajj wali sum nayarojj uñjitu, taqe kunatï munaski ukanakajj utjaskituwa”+ sasa. Jacobusti kutin kutiniw regalonak katoqasiñapatakejj ruwtʼaskakïna, ukatwa Esaú jilapajj uka regalonak katoqasjjäna.

12 Ukatjja Esaú chachajj akham sänwa: “Jichhajj sarjjañäni, nayaw jumar compañäma” sasa. 13 Jacobojj akham sarakïnwa: “Tata, jumajj yatisktawa, wawanakajj pisi chʼamanïsipkiwa.+ Ovejanakasa vacanakas qallunakanïpjjarakiwa, nayatejj mä uruksa jankʼak anakirista ukhajja, taqpach uywanakaw jiwarapjjaspa. 14 Mirä amp sum tata, jumajj nayrtʼaskakim. Naya servirimajj kʼachatwa uywanakajampi wawanakampejj Seír+ oraqer jutaskäjja. Munat jila, ukanwa jumampejj jikisjjañäni” sasa. 15 Ukjjarojj Esaú chachajj akham sarakïnwa: “Mirä amp suma, jumamp chikajj mä qhawqha jaqenakajaruy jaytawayäma” sasa. Jacobojj sarakïnwa: “Tata, janiw uk lurañamajj wakiskaspati, nayajj juma nayraqatan suma uñjatäñakwa munta” sasa. 16 Ukatwa Esaú chachajj uka urojj Seír oraqeru kuttʼawayjjäna.

17 Ukatjja Jacobojj Sucot+ lugararuw sarjjäna, ukanwa jupajj mä uta lurasïna, uywanakapatakis uyunakwa wakichtʼarakïna. Ukatwa uka lugararojj Sucot* sutimpi uchäna.

18 Padán-Aram+ lugarat jutjjasinjja, sumakiw Jacobojj Canaán+ oraqenkir Siquem+ markar purjjäna, uka marka jakʼanwa carpanakap saytʼayarakïna. 19 Ukatjja Jacobojj carpap saytʼaykäna uka lugaranwa mä oraq alasïna. Uka oraqsti 100 qollqe metalampiw Hamor chachan yoqanakapat alasïna. Hamor chachan mayni yoqapajj Siquem satänwa.+ 20 Ukanwa Jacobojj mä altar luräna, ukatjja aka sutimpiw ucharakïna: “Diosaw Israelan Diosapajja”+ sasa.

34 Dina tawaqojja uka markankir tawaqonakar visitiriw sarirïna,+ jupajj Jacobumpina Leampin phuchapänwa.+ 2 Mä urojja Hamor chachan Siquem yoqapajj Dina tawaqoruw uñjäna, ukatsti jupar irpasaw violäna. Hamor sat heveo+ jaqejja markan mä jilïrïnwa. 3 Siquem waynajj Jacob chachan Dina phuchaparojj janiw pʼeqepat apsurjamäkänti. Walpun Dinarojj munasïna, chuym lunthatañatakiw parljjayarakïna.* 4 Ukatjja Siquem waynajj Hamor+ awkiparojj akham sänwa: “Sartʼarapitaya, ukhamat uka tawaqojj nayan esposajäñapataki” sasa.

5 Kunapachatï Jacobojj Siquem waynajj Dina phuchapar deshonratap yatïna ukhajja, yoqanakapajj jupan uywanakapwa campon awatisipkäna. Jacobusti yoqanakapan kuttʼaniñapkamajj janiw khitirus uka toqet awiskänti. 6 Qhepatjja Siquem waynan Hamor awkipajj Jacobump parliriw saräna. 7 Jacobun yoqanakapajj kunatï paskäna uk istʼasajja, jankʼakiw campot kuttʼanipjjäna. Siquem waynajj Jacobun phuchapampi ikintasisajj Israelaruw deshonräna,+ ukham luratapajj jan walipunïnwa.+ Ukatwa Jacobun yoqanakapajj wal chuym ustʼayasipjjäna, wal colerasipjjarakïna.

8 Hamor chachajj akham sasaw jupanakar säna: “Siquem yoqajajj jumanakan phuchamarojj wal munasi. Mirä amp suma, esposapäñapatakiy churjjapjjam, 9 jumanakampi nanakampejj familiäjjañäni.* Jumanakajj phuchanakamar churapjjeta, nanakasti phuchanakajaruw churapjjarakïma.+ 10 Nanakamp jumanakajj jakasipjjam, oraqejj jumanakankarakiniwa. Aka oraqen jakasipjjam, negocionaksa lurapjjam, utjnoqapjjarakim” sasa. 11 Ukatjja Siquem waynajj Dina tawaqon awkiparusa jilanakaparus akham sänwa: “Kuntï nayajj mayipksma uk churapjjakitaya, nayasti kuntï mayipkitäta uk churapjjarakïmawa. 12 Dina laykojja walja qollqsa regalonaksa mayisipkakita,+ kuntï sapkitäta uk nayajj churapjjämawa, ukampis Dina tawaqoruy esposajäñapatak churjjapjjeta” sasa.

13 Jacobun yoqanakapajj Siquem waynampiru Hamor awkipampiruw engañjañ amtapjjäna, Dina kullakapar Siquem waynajj deshonratap layku. 14 Jupanakasti akham sapjjänwa: “Janiw nanakajj uk lurapkiristti, janiw kullakajarojj jan circuncidata* mä jaqerojj churapkiristti,+ ukajj nanakatakejj mä deshonräspawa. 15 Ukampis jumanakatï nanakjamäpjjäta ukhamarak jumanak taypinkir taqe chachanakarus circuncidapjjarakïta+ ukhakiw kuntï jumanakajj mayipkista uk churapjjäma. 16 Ukatjja nanakajj phuchanakajaruw churapjjäma, jumanakasti phuchanakamaruw churapjjarakitäta. Jumanakampiw nanakajj jakapjjäjja, mä markakëjjarakiñäniwa. 17 Jumanakatï jan istʼapkitäta janirak circuncidasipkäta ukhajja, kullakajamp chikaw sarjjapjjäjja” sasa.

18 Uka arunakajja Hamor chachatakisa Siquem+ yoqapatakis walikïnwa.+ 19 Siquem waynajj Jacobun phuchapampïñ wal munatap laykojja, kuntï jupar mayipkäna uk jankʼakiw luräna.+ Siquem waynasti awkipan utapankirinakat wali respetatänwa.

20 Ukatjja Hamor chachampi Siquem yoqapampejj marka punkuruw sarapjjäna, akham sasaw markapankir chachanakar sapjjarakïna:+ 21 “Aka chachanakajj jiwasamp sum jakasiñwa munapjje. Ukhamasti jupanakajj jiwasamp chika aka markan jakapjjpan, negocionaksa lurapjjarakpan. Jupanakan jakapjjañapatakejj oraqejj jachʼäskiwa. Jupanakajj phuchanakapwa casarasiñatak churapjjestani, jiwasasti phuchanakasaruw churarakiñäni.+ 22 Ukampis jiwasamp chika jakapjjañapatakisa jupanakamp mä markakïñasatakisa ak lurañaswa jupanakajj mayipjje: kunjamatï jupanakajj circuncidatäpkejja, ukhamarakiw jiwas taypinkir taqe chachanakajj circuncidatäpjjañapa.+ 23 Jiwasatï uk lurañänejja, jupanakan utjirinakapasa taqe uywanakapas jiwasankaniwa. Ukhamasti kuntï jupanakajj maykistu uk lurapjjañäni, ukhamat jiwasamp jakapjjañapataki” sasa. 24 Ukatjja taqe khitinakatï marka punkun tantachasipkäna ukanakajja, kuntï Hamor chachampi Siquem yoqapampejj sapkäna uk istʼapjjänwa. Ukatsti marka punknam mistupkäna taqe uka chachanakaw circuncidatäpjjäna.

25 Kimsa uru pasjjäna ukhajja, circuncidat chachanakajj wali usuratäsipkänwa. Ukhaw Jacobun Simeón ukhamarak Leví yoqanakapajja, mä arunjja Dinan jilanakapajj espadas aptʼasitaw jutapjjäna,+ jan amuykayakwa markar mantapjjarakïna, ukatsti taqpach chachanakaruw jiwarayapjjäna.+ 26 Hamor chacharusa Siquem yoqaparus espadampiw jiwayapjjäna. Ukatjja Siquem waynan utapat Dina kullakapar irpjjarusinjja sarjjapjjänwa. 27 Jacobun mayni yoqanakapasti jiwarayatäpkäna uka chachanakan ukaruw jutapjjäna, ukatsti markarojj qʼal saqueysupjjäna, Siquem waynajj kullakapar deshonratap layku.+ 28 Ovejanakapsa, cabranakapsa, vacanakapsa, asnonakapsa ukhamarak taqe kunanakatï markansa camponsa utjkäna ukanaksa apasjjapjjänwa. 29 Jupanakajj taqpach utjirinakapwa apasjjapjjäna, taqpach wawanakaparusa warminakaparus apasjjapjjarakïnwa. Taqe kunanakatï utanakan utjkäna ukanaksa qʼal saqueysupjjäna.

30 Ukatsti Jacobojj Simeón ukhamarak Leví+ yoqanakaparojj akham sänwa: “Jumanakajj sinti jan walinakwa nayatak apanipjjtajja, markankir jaqenakampisa, mä arunjja cananeonakampisa perizitanakampis uñisiyapjjestawa. Jiwasajj jukʼanikïtanwa, jupanakajj nayamp nuwasiñatakiw tantachasipjjani, nayasa utajankirinakas jiwayataw uñjasipjjäjja” sasa. 31 Jupanakajj sapjjarakïnwa: “Janiw khitis kullakajarojj mä prostituta warmirjam uñjkaspati” sasa.

35 Ukatjja Diosajj akham sasaw Jacobur säna: “Betelar+ saram, ukan jakarakim, ukatsti naya cheqpach Diosatakejj mä altar ukan lurarakim. Kunapachatï jumajj Esaú jilamat escapaskayäta+ ukhaw nayajj jumar uñstayäsmajja” sasa.

2 Jacobusti utapankirinakarusa jupamp chikäpkäna taqe uka jaqenakarus akham sänwa: “Jumanak taypitjja falso diosanakamar apanukupjjam,+ cuerppach jareqasipjjam, isinakamsa turksusipjjam, 3 Betelar sarañäni. Ukanjja cheqpach Diosatakejj mä altarwa nayajj luräjja, llakinakan uñjaskayäta ukhajja jupajj mayisitanakajarojj istʼitänwa, kawkirutï nayajj sarkayäta ukanjja* jupajj nayampipunïskänwa”+ sasa. 4 Ukatjja jupanakajj falso diosanaksa jiñchur uchatäsipkäna uka aretenaksa taqpachwa Jacoburojj churapjjäna. Ukanaksti Jacobojj Siquem jakʼankir jachʼa qoqa* jakʼaruw allintjjäna.*

5 Kunapachatï jupanakajj sarasipkäna ukhajja, uka jakʼankir markanakarojj ajjsarañwa Diosajj apayanïna, ukatwa uka markankirinakajj Jacobun wawanakaparojj jan arktapkänti. 6 Tiempompejja Jacobojj jupamp sarapkäna taqe uka jaqenakamp chikaw Luz+ markar purïna, mä arunjja Canaán oraqenkir Betel lugararu. 7 Ukanwa jupajj mä altar luräna. Kunapachatï jilapat escapkäna ukhaw cheqpach Diosajj uka lugaran jupar uñstäna, ukatwa jupajj uka lugararojj El-Betel* sutimp uchäna.+ 8 Uka qhepatjja Rebecan Débora+ uywiripaw* jiwjjäna, juparusti Betel jakʼan utjki uka roble qoqa* jakʼaruw imtʼjjapjjäna. Ukatwa Jacobojj uka qoqarojj Alón-Bacut* sutimp uchäna.

9 Kunapachatï Jacobojj Padán-Aram lugarat saraskäna ukhajja, wasitatwa Diosajj jupar uñstäna ukatsti bendisirakïnwa. 10 Diosasti juparojj akham sänwa: “Jumajj Jacob satätawa,+ ukampis janiw Jacob satäjjätati, jan ukasti Israel satäjjätawa” sasa. Ukat aksaruw Diosajj Israel sasin jupar sisjjäna.+ 11 Diosajj akham sasaw jupar saskakïna: “Nayaw Taqe Chʼamani Diosätjja.+ Jumajj waljar tukum, wawanakamas waljarakïpan. Jumasti walja markanakan awkiparuw tuküta,+ jumatwa reyinakajj jutapjjarakini.+ 12 Abrahanaru ukhamarak Isaacar nayajj churkayäta uka oraqjja, jumampiru wawanakamampiruw churäjja”+ sasa. 13 Ukatsti Jacobump parlkäna uka lugaratjja alajjpacharuw Diosajj makatjjäna.

14 Ukatjja Diosamp parlkäna uka lugaranjja, Jacobojj mä qala saytʼayäna, uka qala patjjarusti vino ofrendampi aceitempwa warjjatarakïna.+ 15 Jacobusti Diosajj jupar parlkäna uka lugararojj Betel saskakïnwa.+

16 Ukatsti jupanakajj Betelat sarjjapjjänwa. Efrat markar puriñatakejj wali jayaw faltaskäna, ukhaw Raquelajj parto waytayasïna, jupasti janiw ususiñ puedkänti. 17 Ukampis ususiñatak wal tʼaqesiskäna ukhajja, parterajj akham sasaw jupar säna: “Jan ajjsaramti, aka yoqall wawjja jumajj ususirakïtawa”+ sasa. 18 Kunapachatï Raquelajj jiwañampïskäna, jakäwipas tukusiskarakïna ukhajja, wawaparojj Ben-Oní* sutimpiw uchäna, ukampis Jacob awkipajj Benjamín*+ sutimpiw uchäna. 19 Ukatjja Raquelajj jiwjjänwa, juparusti Efrat, mä arunjja Belén+ markar sarki uka thaki jakʼaruw imtʼjjapjjäna. 20 Jacobusti Raquelan sepulturap patjjarojja mä qala uchäna. Uka sepultura patjjan uchatäkäna uka qalajj jichhürkamaw utjaski.

21 Ukatjja Israelajj uka lugarat sarjjasajj Éder torre jakʼaruw carpap saytʼayäna. 22 Kunapachatï Israelajj uka markan jakaskäna ukhajja, Rubén yoqapajj awkipan Bilhá concubinapan ukar sarasaw jupamp ikintasïna. Israelasti kunatï paskäna uk istʼänwa.+

Jacobojj 12 yoqanakanïnwa. 23 Leampisti aka wawanakanïnwa: jilïr yoqapajj Rubén+ satänwa, ukjjarusti Simeón, Leví, Judá, Isacar, Zabulón satäpjjarakïnwa. 24 Raquelampisti José, Benjamín wawanakanïnwa. 25 Raquelan Bilhá serviripampisti Dan, Neftalí wawanakanirakïnwa. 26 Lean Zilpá serviripampisti Gad, Aser wawanakanirakïnwa. Ukanakaw Jacobun yoqanakapajja, jupanakasti Padán-Aram lugaranwa nasipjjäna.

27 Tiempompisti Jacobojj Isaac awkipan ukaruw purïna, Quiryat-Arbá jakʼankir Mamré lugararu,+ mä arunjja Hebrón jakʼaru. Uka lugaranwa Abrahanasa Isaacas extranjerjam jakapjjäna.+ 28 Isaacasti 180 maranakaw jakäna.+ 29 Ukatjja wali sum jakawayasaw Isaacajj walja maranëjjasin jiwjjäna, kunjamtï nayra awkinakapar imapjjerïkänjja ukhamarakiw juparojj imtʼjjapjjäna. Esaú ukhamarak Jacob yoqanakapaw juparojj imtʼjjapjjäna.+

36 Esaú chachana, mä arunjja Edom+ chachan jakäwipajj akhamänwa.

2 Esaú chachajj Canaán oraqenkir warminakampiw casarasïna, mä warmipajj Elón sat hitita+ chachan Adá+ phuchapänwa; maynïr warmipasti Aná chachan Oholibamá+ phuchapänwa, Oholibamá warmejj Zibeón sat heveo chachan allchhipänwa; 3 maynïr warmipajj Ismael chachan Basemat phuchapänwa, Basemat+ warmejj Nebayot chachan kullakapänwa.+

4 Adá warmejja Esaú chachatakejj Elifaz wawaparuw ususïna, Basemat warmisti Reuel wawaparuw Esaú chachatak ususirakïna.

5 Oholibamá warmipajja Jeús, Jalam, Coré+ wawanakaparuw ususirakïna.

Ukanakaw Esaú chachan yoqanakapajja, jupanakasti Canaán oraqenwa nasipjjäna. 6 Ukatjja Esaú chachajj yaqha oraqeruw sarjjäna, Jacob jilapat wali jayaru.+ Esposanakaparusa, yoqanakaparusa, phuchanakaparusa, utapankir taqe jaqenakarus irpasjjänwa, taqe uywanakapsa, taqe kunanaktï Canaán oraqen jikjjatkäna ukanaksa apasjjarakïnwa.+ 7 Esaú chachansa Jacob chachansa utjirinakapajj walipuniw jiljjattjjäna, ukatwa juntukejj jan jakirjamäjjapjjänti. Uywanakapajj waljäjjatap laykojja, kawkïr oraqentï jakapkäna* uka oraqejj jiskʼakëjjänwa. 8 Ukatwa Esaú chachajj Seír oraqen utjki uka qollunak toqer+ jakir sarjjäna. Esaú chachan yaqha sutipajj Edom satawa.+

9 Esaú chachan jakäwipajj akhamänwa: jupajj Seír oraqen utjki uka qollunakan+ jakapkäna uka edomitanakan awkipawa.

10 Esaú chachan yoqanakapan sutinakapajj akanakänwa: Elifaz ukhamarak Reuel. Elifaz chachajja Esaú chachan Adá warmipan yoqapänwa, Reuel chachasti Esaú chachan Basemat warmipan yoqapänwa.+

11 Elifaz chachan yoqanakapajj Temán,+ Omar, Zefó, Gatam, Quenaz+ ukanakänwa. 12 Timná warmejj Esaú chachan Elifaz yoqapan concubinapänwa. Tiempompejja uka warmejj Elifaz chachatakejj Amalec+ wawaparuw ususïna. Esaú chachan Adá warmipan allchhinakapajj ukanakänwa.

13 Reuel chachan yoqanakapajj Náhat, Zérah, Samá, Mizá ukanakänwa. Jupanakaw Esaú chachan Basemat+ warmipan allchhinakapänjja.

14 Oholibamá warmejj Esaú chachatak ususkäna uka wawanakajj Jeús, Jalam, Coré ukanakänwa. Oholibamá warmejja Aná chachan phuchapänwa, Zibeón chachan allchhiparakïnwa.

15 Esaú chachat jutiri tribu pʼeqtʼir yoqanakapajj akanakänwa:+ Esaú chachan Elifaz jilïr yoqapatjja aka yoqanakapaw tribu pʼeqtʼirinakänjja, Temán, Omar, Zefó, Quenaz,+ 16 Coré, Gatam, Amalec. Elifaz chachan uka yoqanakapaw Edom oraqen tribu pʼeqtʼirinakänjja.+ Jupanakajj Adá warmin yoqanakapänwa.

17 Esaú chachan Reuel yoqapat jutiri tribu pʼeqtʼir yoqanakapajja akanakänwa: Náhat, Zérah, Samá, Mizá. Reuel chachan uka yoqanakapaw Edom oraqen tribu pʼeqtʼirinakänjja.+ Jupanakajj Esaú chachan Basemat warmipan yoqanakapänwa.

18 Esaú chachan Oholibamá warmipat jutiri tribu pʼeqtʼir yoqanakapajja akanakänwa: Jeús, Jalam, Coré. Jupanakaw Esaú chachan Oholibamá warmipat jutiri tribu pʼeqtʼirinakänjja, Oholibamá warmisti Aná chachan phuchapänwa.

19 Ukanakaw Esaú chachana, mä arunjja Edom+ chachan yoqanakapajja, jupanakaw tribu pʼeqtʼirinakänjja.

20 Janïr edomitanakajj uka oraqen jakapkäna ukhaw Seír sat horeo chachan yoqanakapajj uka oraqen jakapjjäna.+ Jupanakajj akanakänwa: Lotán, Sobal, Zibeón, Aná,+ 21 Disón, Ézer, Disán.+ Seír chachan uka yoqanakapaw horeonakan tribu pʼeqtʼirinakapänjja, jupanakajj Edom oraqenwa pʼeqtʼapjjäna.

22 Lotán chachan yoqanakapajj Horí, Hemam ukanakänwa, Lotán chachan kullakapajj Timná satänwa.+

23 Sobal chachan yoqanakapajj Alván, Manáhat, Ebal, Sefó, Onam ukanakänwa.

24 Zibeón chachan yoqanakapajj+ Ayá, Aná ukanakänwa. Aná chachaw wallaqkir umanak* wasaran jikjjatäna, Zibeón awkipan asnonakap awatkasaw uka wallaqkir umanak jikjjatäna.

25 Aná chachan yoqapajj Disón satänwa, phuchapasti Oholibamá satarakïnwa.

26 Disón chachan yoqanakapajj Hemdán, Esbán, Itrán, Kerán+ ukanakänwa.

27 Ézer chachan yoqanakapajj Bilhán, Zaaván, Acán ukanakänwa.

28 Disán chachan yoqanakapajj Uz, Arán+ ukanakänwa.

29 Horeonakan tribu pʼeqtʼirinakapajj akanakänwa: Lotán, Sobal, Zibeón, Aná, 30 Disón, Ézer, Disán.+ Seír oraqenjja jupanakaw horeonakan tribu pʼeqtʼirinakapänjja.

31 Israelitanakajj janïr reyinïpkäna ukhajja, aka reyinakaw Edom+ oraqen apnaqapjjäna:+ 32 Beor chachan Bela yoqapaw Edom oraqen apnaqäna, jupan markapasti Dinhabá satänwa. 33 Bela chachajj jiwjjäna ukhajja, jupa lantejj Bozrá cheqankir Zérah chachan Jobab yoqapaw apnaqjjäna. 34 Jobab chachajj jiwjjäna ukhajja, jupa lantejj temanitanakan oraqepankir Husam chachaw apnaqjjäna. 35 Husam chachajj jiwjjäna ukhajja, jupa lantejj Bedad chachan Hadad yoqapaw apnaqjjäna. Moab oraqenjja* Hadad chachaw madianitanakar+ atipjäna, jupan markapasti Avit satänwa. 36 Hadad chachajj jiwjjäna ukhajja, jupa lantejj Masrecá oraqenkir Samlá chachaw apnaqjjäna. 37 Samlá chachajj jiwjjäna ukhajja, jupa lantejj Shaúl chachaw apnaqjjäna. Shaúl chachasti mä jawir jakʼankir Rehobot markatänwa. 38 Shaúl chachajj jiwjjäna ukhajja, jupa lantejj Acbor chachan Baal-Hanán yoqapaw apnaqjjäna. 39 Acbor chachan Baal-Hanán yoqapajj jiwjjäna ukhajja, jupa lantejj Hadar chachaw apnaqjjäna. Jupan markapasti Paú satänwa, Hadar chachan warmipajj Mehetabel satänwa. Mehetabel warmin taykapasti Matred satänwa, Mehetabel warmisti Mezahab chachan* allchhiparakïnwa.

40 Esaú chachat jutiri tribu pʼeqtʼirinakan sutinakapajja familianakaparjama lugaranakaparjam qellqatawa, jupanakan sutinakapajj akanakawa: Timná, Alvá, Jetet,+ 41 Oholibamá, Elá, Pinón, 42 Quenaz, Temán, Mibzar, 43 Magdiel, Iram. Ukanakaw edomitanakan tribu pʼeqtʼirinakapajja, kawkïr oraqentï jupanakajj jakapkäna uka lugaranakarjam qellqatäpjjewa. Taqe jupanakaw Esaú chachan wawanakapajja, jupasti edomitanakan awkipawa.+

37 Jacobojj Canaán oraqenwa jakaskakïna, kawkjantï awkipajj extranjerjam jakkäna uka oraqena.+

2 Jacobun jakäwipajj akhamänwa.

Joseajj+ 17 maranëjjäna ukhajja, awkipan Bilhá+ ukhamarak Zilpá+ warminakapan yoqanakapampiw uywanak awatiskäna.+ Ukatjja Joseajj kuna jan walinaktï jilanakapajj lurapkäna ukanakwa awkipar awisäna. 3 Israelajja mayni yoqanakapat+ sipansa Josearuw jukʼamp munasïna, kuna laykutejj jilïrëjjäna ukhaw uka wawapajj nasïna. Ukatsti mä suma isi jupatakejj lurayarapïna. 4 Josean jilanakapajja, jupanakat sipansa kunjamsa awkipajj Josear jukʼamp munasïna ukwa uñjapjjäna, ukatwa juparojj uñisjjapjjäna, janirakiw munasiñampis parljjayjjapjjänti.

5 Ukatjja Joseajj mä samka samkasïna, uka samkapjja jilanakaparuw awisarakïna.+ Uk istʼasasti jilanakapajj jukʼampiw jupar uñisjjapjjäna. 6 Joseajj akham sasaw jilanakapar säna: “Mirä amp suma, kuntï nayajj samkaskta uk istʼapjjeta. 7 Samkajanjja yapu taypinwa jiwasajj trigo marqanak chinuraskayätanjja, ukatjja nayan trigo marqajajj cheqak saytʼasïna, jumanakan trigo marqanakamajj nayan trigo marqajaruw muyuntapjjäna, nayraqataparuw altʼasipjjarakïna”+ sasa. 8 Jilanakapasti akham sapjjarakïnwa: “¿Cheqapunit jumajj nanakan reyijar tuküta? ¿Jumat nanakar apnaqapjjarakitäta?”+ sasa. Uka samkapat Josear parlir istʼasasti, jukʼampiw jilanakapajj jupar uñisjjapjjäna.

9 Qhepatjja Joseajj wasitampiw samkasirakïna, uka samkapjja jilanakaparuw akham sasin yatiyäna: “Yaqha samka nayajj samkasta. Samkajanjja intimpi, phajjsimpi, 11 warawaranakampiw nayraqatajan altʼasipjjäna”+ sasa. 10 Kuntï samkaskäna ukjja Joseajj awkipampiru jilanakapampiruw awisäna, awkipasti akham sasaw jupar cheqañchäna: “¿Uka samkamajj kamsañsa muni? ¿Cheqapunit nayasa, mamamasa, jilanakamas juman ukar jutasin oraqer puriñkam jumatak altʼasipjjäjja?” sasa. 11 Josean arunakap istʼasasti jilanakapajj jukʼampiw jupat envidiasjjapjjäna,+ ukampis awkipajj kuntï Joseajj siskäna ukjja chuymaparuw imäna.

12 Ukatjja Josean jilanakapajj Siquem+ marka jakʼaruw awkipan uywanakap awatir sarapjjäna. 13 Qhepatjja Israelajj akham sasaw Josear säna: “Jilanakamajj Siquem marka jakʼanwa uywanak awatisipki ¿janich ukhamäki? Jupanakar uñjir saram” sasa. Joseasti sarakïnwa: “¡Nayajj sarañatakejj listöjjtwa!” sasa. 14 Awkipasti sarakïnwa: “Mirä amp suma, jilanakamajj walikïsipkiti janicha uk uñjir saram, uywanakas kunjamäskis uk uñjanim, kuttʼanisaw ukanak awisitäta” sasa. Ukatsti Josearojj Hebrón+ vallet Siquem toqeruw khitäna. 15 Joseasti camponwa uks aksa sarnaqaskäna, ukhamaruw mä chachajj jupar jikjjatäna, akham sasaw jisktʼarakïna: “¿Kunsa thaqaskta?” sasa. 16 Jupasti akham sarakïnwa: “Jilanakajaruw nayajj thaqaskta. Mirä amp suma, awistʼitaya, ¿kawkinsa jupanakajj uywanak awatisipkpacha?” sasa. 17 Uka chachasti akham saskakïnwa: “Jupanakajj akat sarjjapjjewa, nayajj akham parlirwa jupanakar istʼta: ‘Dotán toqer sarañäni’ sasa”. Ukatwa Joseajj Dotán toqer saräna, ukanwa jilanakaparojj jikjjatarakïna.

18 Ukatjja jilanakapajj wali jayatwa Josear uñjapjjäna, ukampis janïr jupanakar jakʼachaskipanwa jilanakapajj jupa contra arustʼasipjjäna, ukhamat jiwayañataki. 19 Akham sasaw jupanakkam sasipjjarakïna: “¡Uñtapjjam! Khayajjay samkanak samkasirejja, jiwasan ukaruw jutaski.+ 20 Jutapjjam, jupar jiwayasin mä pʼiyar* jaqontapjjañäni, ukatjja mä ajjsarkañ salvaje animalaw jupar manqʼantpacha sasaw sarakiñäni. Ukhamatwa samkapajj cheqati janicha uk uñjañäni” sasa. 21 Kunapachatï Rubén+ jilapajj uk istʼäna ukhajja, Josearojj jilanakapatwa salvañ munäna, ukatwa akham säna: “Janik jupar* jiwaykañäniti”+ sasa. 22 Ukatsti Rubenajj akham sarakïnwa: “Jan wil wartapjjamti,+ antisas aka wasarankir pʼiyar jaqontapjjam, jan kuna jan walsa juparojj lurapjjamti”+ sasa. Rubenajj jilanakapatwa Josear salvañ munäna, ukhamat awkipar kuttʼayjjañataki.

23 Kunapachatï Joseajj jilanakapan ukar purïna ukhajja, ukspachaw Josearojj uchatäkäna uka suma isip aparapjjäna,+ 24 jupar katusasti mä pʼiyaruw jaqontapjjarakïna. Uka urunakanjja uka pʼiyajj chʼusakïnwa, janiw umanïkänti.

25 Ukatjja manqʼasiñatakiw jupanakajj qontʼasipjjäna. Kunapachatï uñtapjjäna ukhajja, ismaelitanakaruw+ camellonakapampi Galaad toqet jutaskir uñjapjjäna. Camellonakapajj ládano,* bálsamo ukhamarak qoqan* suma olorani sillpʼinakapa*+ khumtʼatäpjjänwa. Uka ismaelitanakajj Egipto markaruw sarasipkäna. 26 Ukatjja Josean Judá jilapajj akham sasaw mayni jilanakapar säna: “Jiwasatï jilasar jiwayañäni+ ukat uka luratas imtʼarakiñäni ukhajja, ¿kuna gananciarak jiwasatak utjanisti? 27 Josearojj jan kuna jan walsa lurapjjañäniti, antisas juparojj ismaelitanakar aljapjjañäni.+ Jupajj jiwasan jilasäskchejjaya, jiwasan jañchisarakiwa” sasa. Jilanakapasti uka arunakaparojj istʼapjjänwa. 28 Kunapachatï ismaelitanakajj*+ uka cheqnam pasasipkäna ukhajja, Josearuw jilanakapajj pʼiyat waysupjjäna, ukatsti 20 metal qollqenakaruw ismaelitanakar aljapjjäna.+ Jupanakasti Josearojj Egipto markaruw apjjapjjäna.

29 Kunapachatï Rubenajj pʼiyar kuttʼanjjäna ukhajja, Joseajj janiw ukankjjänti. Ukatwa jupajj isinakap chʼiyanoqasïna. 30 Jilanakapan ukar kuttʼanjjasasti akham sasaw jachʼat säna: “¡Janirakis wawajj ukankjjetejjä! Jichhajj ¿kamachtʼarakïsti?” sasa.

31 Ukatjja jilanakapajj mä orqo cabra jiwayapjjäna, uka cabran wilaparuw Josean isip chillsupjjarakïna. 32 Ukatsti awkipan ukaruw Josean isip apayapjjäna, akham sasa: “Aka iswa nanakajj jikjjatapjjta. Mirä amp suma, aka isejj wawamankiti janicha uk uñjjatam”+ sasa. 33 Wawapan isip uñjjatasajja, akham sasaw jupajj jachʼat säna: “¡Aka isejj wawajankarakisä! ¡Mä ajjsarkañ salvaje animalaw jupar manqʼantpacha! ¡Joseajj jiskʼa jiskʼa tukjatäpachawa!” sasa. 34 Ukatjja Jacobojj isinakap chʼiyanoqasisajj llakisiñ isimpiw* cinturapar uchasïna, walja urunakaw wawapat jacharakïna. 35 Yoqanakapasa phuchanakapas taqeniw Jacobur chuymachtʼañatak chʼamachasipjjäna, ukampis jupajj janiw chuymachayasiñ munkänti, jan ukasti akham sänwa: “¡Sepulturar*+ sarañajkamaw nayajj wawajatjam jachäjja!” sasa. Ukatsti Joseatjam jachaskakïnwa.

36 Ismaelitanakajj* Egiptonwa Josearojj Potifar chachar aljapjjäna. Potifar chachajj faraonan+ palaciopanwa mä oficialat servïna, jupasti faraonan guardianakapan pʼeqtʼiriparakïnwa.+

38 Uka urunakanjja Judá chachajj jilanakapan ukatwa sarjjäna, ukatjja kawkjantï mä adulamita chachajj jakkäna uka jakʼaruw carpap saytʼayäna, uka chachan sutipajj Hirá satänwa. 2 Uka cheqanjja Judá chachajj Súa sat cananeo+ chachan phuchaparuw uñjäna, uka warmimp casarasisasti jupampiw ikthapïna. 3 Ukatjja uka warmejj usurëjjänwa, mä yoqall wawa ususirakïna. Uka wawarusti Er+ sutimpiw Judá chachajj uchäna. 4 Uka warmejj mayampiw usuriptäna, mä yoqall wawa ususirakïna. Uka wawarusti Onán sutimpiw uchäna. 5 Ukatjja mayampiw uka warmejj mä yoqall wawa ususïna. Uka wawarusti Selá sutimpiw ucharakïna. Judá chachajj Aczib+ markankaskäna ukhaw warmipajj uka wawa ususïna.

6 Tiempompejja Judá chachajj Er sat jilïr yoqaparojj mä warmimpiw casarjjäna, jupan sutipajj Tamar+ satänwa. 7 Judá chachan Er sat jilïr yoqapajja Jehová Dios nayraqatan janiw wal sarnaqkänti, ukatwa Jehová Diosajj jupar jiwayjjäna. 8 Ukham pasatapatjja Judá chachajj Onán yoqaparojj akham sänwa: “Jilaman warmipampi casarasim, kuntï uka warmin cuñadopjamajj* lurañamäki uk phoqam, ukhamat jilaman wawanakapajj utjañapataki”+ sasa. 9 Jupatï jilapan warmipamp wawanïspäna ukhajja uka wawajj janiw jupan wawapjam uñtʼatäkaspänti,+ uk jupajj yatïnwa. Ukatwa jilapan warmipampi walja kuti ikthapkasas jan usuriptayañ munkänti,* ukhamat jilapan wawanakapajj jan utjañapataki.+ 10 Ukham luratapajj Jehová Diosatakejj janiw walïkänti, ukatwa juparojj jiwayjjarakïna.+ 11 Ukatjja Judá chachajj akham sasaw Tamar yojjchʼaparojj säna: “Awkiman utapar jakir sarjjam, Selá yoqajan jilsuñapkamajj janiw casarasïtati” sasa. Judá chachajj akham sasaw amuyäna: ‘Kapasakiw Selá yoqajajj mayni jilanakapjam jiwarakispa’+ sasa. Ukhamasti Tamarajj awkipan utaparuw jakir sarjjäna.

12 Tiempompejja Judá chachan warmipaw jiwjjäna, jupasti Súa chachan phuchapänwa.+ Kunapachatï jupajj warmipat jachañ urunak tukuyjjäna ukhajja, ovej tʼarwa yawirinakapan ukaruw Timná+ lugarar saräna, jupamp chikasti Hirá sat adulamita+ amigopaw sararakïna. 13 Ukatjja Tamar yojjchʼaparojj akham sasaw awisapjjäna: “Suegromajj ovejanakapar tʼarwa yawiriw Timná lugarar saraski” sasa. 14 Uka arunak istʼasasti jupajj viuda isip apsusisajj mä velompiw ajanup taptʼasïna, mä mantillampiw janjjatasirakïna. Ukatjja Enaim marka punkuruw qontʼasir saräna, uka markasti Timná lugarar sarki uka thakinkiwa. Selá cuñadopajj jilsjjänwa, ukampis suegropajja janiw Selá yoqaparojj jupamp casarkänti,+ ukatwa uk luräna.

15 Kunapachatï Judá chachajj jupar uñjäna ukhajja, prostituta warmïkaspas ukhamwa uñjäna, ajanup taptʼatätap layku. 16 Ukatjja Judá chachajj thakit saraqasaw jupar jakʼachasïna, akham sarakïnwa: “Mirä amp suma, nayajj jumampiw ikintasiñ munta” sasa. Judá chachajja uka warmejj jupan yojjchʼapätap+ janiw yatkänti. Uka warmejj akham sarakïnwa: “¿Kunsa jumamp ikintasiñajatakejj nayar churitäta?” sasa. 17 Judá chachajj akham sasaw jupar sarakïna: “Uywanakajatjja mä cabrito apayanïma” sasa. Uka warmisti sarakïnwa: “Uka cabrito apayaniñamkamajj ¿kunsa garantiat jaytitäta?” sasa. 18 Judá chachasti akham saskakïnwa: “¿Kunarak garantiat jaytirismasti?” sasa. Uka warmisti sarakïnwa: “Sellañatak anillomampi,+ anillon pitapampi, amparamankki uka varampi jaytawayita” sasa. Ukanak churasasti Judá chachajj uka warmimpiw ikintasïna, ukatjja uka warmejj Judá chachatak usurëjjänwa. 19 Ukatsti uka warmejj sarjjänwa, mantillap apaqasisajj viuda isipwa uchasjjarakïna.

20 Ukatjja Judá chachajj adulamita+ amigoparuw mä cabrito uka warmir apayäna, ukhamat kunanaktï garantiat jaytankäna uk kutsuyasjjañataki, ukampis amigopajj janiw uka warmir jikjjatkänti. 21 Ukatwa uka lugarankir chachanakarojj akham sas jisktʼasïna: “¿Thaki jakʼankir Enaim markankkäna uka prostituta* warmejj kawkinkisa?” sasa. Uka chachanakajj sapjjarakïnwa: “Aka lugaranjja janiw kuna prostituta warmis utjkiti” sasa. 22 Ukatjja Judá chachan amigopajj jupan ukaruw kuttʼjjäna, akham sarakïnwa: “Janiw uka warmirojj jikjjatkti, uka lugarankir chachanakas akham sapjjetuwa: ‘Aka lugaranjja janiw kuna prostituta warmis utjkiti’ sasa”. 23 Ukatjja Judá chachajj akham sänwa: “Kunanaktï nayajj uka warmir jaytankta ukanak katusiskpan, juparutï thaqaskakiñänejja jaqenakas jan wal uñjistani. Nayajj mä cabrito apayjjtwa, janirakiw jumas uka warmir jikjjatktati” sasa.

24 Mä kimsa phajjsi qhepatjja akham sasaw Judá chachar awisapjjäna: “Tamar yojjchʼamajj prostituta warmjamaw sarnaqatayna, ukham sarnaqatapatjja jichhajj usurëjjarakiwa” sasa. Uk istʼasasti Judá chachajj akham sänwa: “Anqar irpsunipjjam, jiwayasin phichantapjjarakim”+ sasa. 25 Kunapachatï Tamar warmirojj anqar irpsusipkäna ukhajja, akham sasaw jupajj suegropar awisayäna: “Khitinkkitï akanakajj uka chachatakiw nayajj usurïtjja” sasa. Jupasti akham saskakïnwa: “Mirä amp suma, aka sellañatak anillosa, anillon pitapasa, aka varas khitinkis uk sum uñjjatam”+ sasa. 26 Ukanak uñjjatasajja Judá chachajj akham sänwa: “Nayaw jupat sipansa jukʼamp juchanïtjja, nayaw Selá yoqajarojj jupar jan churkti”+ sasa. Ukanak pasatatjja Judá chachajj janiw mayampejj uka warmimp ikintasjjänti.

27 Kunapachatï uka warmin ususiñap tiempojj purinjjäna ukhajja, ispa* wawanakaw purakapankäna. 28 Uka warmejj ususiskäna ukhajja, uka wawanakat maynïrejj amparapwa loqsunïna. Ukatsti jankʼakiw parterajj uka wawan amparapat llijkir wila color chʼankhamp chintʼäna, akham sarakïnwa: “Aka wawaw nayraqat mistunejja” sasa. 29 Ukampis uka wawajj amparap ayantasjjäna ukhajja, jilapaw nasïna. Ukatsti akham sasaw parterajj jachʼat säna: “¿Kunatarak jumajj naskasajj mamaman matrizap chʼiyjtasti?” sasa. Ukatwa uka wawarojj Pérez*+ sutimpi uchapjjäna. 30 Ukatjja jilapaw nasirakïna, amparapajj llijkir wila color chʼankhampi chintʼatänwa, uka wawarojj Zérah*+ sutimpiw uchapjjäna.

39 Ukatjja ismaelitanakajj Egipto markaruw Josear apapjjäna,+ uka markansti Potifar+ sat egipcio jaqew Josearojj ismaelitanakat+ alasjjäna. Uka Potifar chachajja faraonan palaciopanwa mä oficialat servïna, jupasti faraonan guardianakapan pʼeqtʼiriparakïnwa. 2 Ukampis Jehová Diosajj Joseampipunïskänwa,+ ukatwa jupatakejj taqe kunas wali sum saräna, jupasti egipcio patronapan utapanwa servïna. 3 Jehová Diosajj Joseampipunïskänwa, kunanaktï lurkäna ukanak wali sum sarañapatakisa Jehová Diosaw jupar bendisiskarakïna, ukanakwa Potifar patronapajj uñjäna.

4 Urut urutjamajja Joseajj Potifar patronapan wali suma uñjatäjjänwa, patronapan confiykañ yanapiripäjjarakïnwa. Ukatwa Potifarajj utapsa ukhamarak taqe kunanakatï jupan utjkäna ukanaksa cargopar jaytäna. 5 Jehová Diosajja uka tiempot uksaruw Potifar sat egipcio jaqen utaparojj José laykojj bendisiskäna. Jehová Diosajj taqe kunatï utapansa campopansa utjkäna ukanakjja bendisiskakïnwa.+ 6 Potifarajj taqe kunanakatï jupan utjkäna ukanakjja Josean cargoparuw jaytjjäna. Ukhamajj Potifarajj janiw kunatsa llakisjjänti, jan ukasti kunsa manqʼani ukakwa jupajj amtjjäna. Joseasti wali chʼamani suma uñnaqtʼani waynäjjänwa.

7 Ukanak qhepatjja Potifar patronapan esposapaw Josearojj jupampïñatak wal uñchʼukjjäna, akham sarakïnwa: “Iktʼaskañäni” sasa. 8 Ukampis Joseajj janiw jupamp ikintasiñ munkänti, akham sasaw patronapan esposapar sarakïna: “Taqe kunanakatï jupankki ukanakjja, nayan cargojaruw patronajajj jayti. Taqe kunanakatï jupan utjki ukanaksa nayaruw confiyarakitu. 9 Aka utanjja janiw khitis nayat sipans jukʼamp autoridadanejj utjkiti. Patronajajj taqe kunwa nayan cargojar jayti, ukampis janiw jumarojj churkituti, jumajj jupan esposapätam layku. Ukhamasti ¿kunjamarak nayajj uka jan wal luririststi, ukat Dios contra juch lurarakiriststi?”+ sasa.

10 Potifaran warmipajja sapüruw Josearojj arjjayäna, Joseasti janipuniw uka warmimp ikintasiñ munkänti, janirakiw jupampïñs munkänti. 11 Mä urojja kunapachatï Joseajj trabajopampi phoqañatak utar mantäna ukhajja, utanjja janiw ni mä serviris utjkänti. 12 Ukatwa uka warmejj Josearojj isipat katuntasisajj akham säna: “¡Iktʼaskañäni!” sasa. Ukampis Joseajj isip jaytawayasaw escapjjäna. 13 Kunapachatï Joseajj isip jaytawayasin escapjjatap uñjäna ukhajja, 14 Potifaran warmipajj wali jachʼatwa utapankir chachanakar artʼäna, akham sarakïnwa: “¡Uñjapjjam! Esposojajj irpanki uka hebreo jaqejj jiwasat burlasiñ munäna. Jupajj nayamp ikintasiñatakiw jutatayna, ukampis nayajj wali jachʼatwa wararta. 15 Wali jachʼat wararitaj istʼasajja, isip jaytawayasaw jupajj escapjje” sasa. 16 Josean patronapan kuttʼaniñapkamajja, uka warmejj Josean isip katuskakïnwa.

17 Potifar esposoparojj uka pachparakwa sarakïna, akham sasa: “Jumajj akar irpankta uka hebreo servirejj nayan ukar jutasaw nayat burlasiñ munitu. 18 Ukampis wali jachʼat wararitaj istʼasajja, isip jaytawayasaw jupajj escapjje” sasa. 19 Kunapachatï Josean patronapajj “ukanakwa servirimajj luritu” sasin esposapar parlir istʼäna ukhajja, walpun colertʼasïna. 20 Ukatwa Josearojj carcelar jistʼantayäna, kawkjantï reyin presonakapajj jistʼantatäpkäna ukaru. Joseasti ukat uksaruw carcelan jistʼantat uñjasïna.+

21 Jehová Diosajj Joseampipunïskänwa, juparojj munasiñat jan jaytjasirïtap uñachtʼayaskakïnwa. Cárcel uñjkäna uka oficial nayraqatan suma uñjatäñapatakis bendisirakïnwa.+ 22 Ukatwa cárcel uñjir oficialajj taqe presonakar uñjañapatakejj Josear uttʼayäna, taqe kunanakatï carcelan luraskäna ukanaksa Joseaw uñjarakïna.+ 23 Kunanakatï Josean cargopankkäna ukanakatjja cárcel uñjir oficialajj janiw llakisjjänti, kuna laykutejj Jehová Diosaw Joseampïskäna, kunanaktï Joseajj lurkäna ukanak wali sum sarañapatakejja Jehová Diosaw yanaptʼarakïna.+

40 Ukanak pasatatjja Egipto markan reyipar servipkäna uka coperonakan pʼeqtʼiripampi+ ukhamarak panaderonakan pʼeqtʼiripampiw patronap contra juchachasipjjäna, mä arunjja Egipto marka apnaqer rey contra. 2 Ukatwa faraonajj uka pä servirinakapatak colerasïna, jïsa, coperonakan pʼeqtʼiripatakisa panaderonakan pʼeqtʼiripatakisa+ wali coleratänwa. 3 Ukatjja guardianakan pʼeqtʼiripan+ utapankkäna uka carcelaruw jistʼantayäna, kawkjantï Joseajj jistʼantatäkäna ukaru.+ 4 Ukatsti guardianakan pʼeqtʼiripajj Josearuw jupanakar uñjañapatakejj encargäna.+ Coperompi panaderompejj mä qhawqha tiempow* carcelan jistʼantatäsipkäna.

5 Carcelan jistʼantatäpkäna uka coperompi panaderompejja mä pachpa arumanakwa sapa maynejj samkasipjjäna. Sapa maynin samkanakapajj mä qhanañchäwinïnwa. 6 Qhepärmanthi alwasti Joseajj jupanakan ukaruw mantäna, ukatjja jupanakarojj wali aynachtʼatwa uñjäna. 7 Ukatwa jupanakar akham sasin jisktʼäna: “¿Kunatsa jumanakajj jichhürojj wali llakitäpjjta?” sasa. 8 Jupanakajj akham sapjjarakïnwa: “Sapa mayniw samkasipjjta, ukampis uka samkanak qhanañchirejj janiw khitis utjkiti” sasa. Joseasti sarakïnwa: “¿Janit Diosajj samkanak qhanañchirïki?+ Mirä amp suma, uka samkanakam awisapjjeta” sasa.

9 Ukatwa coperonakan pʼeqtʼiripajj samkap Josear awisäna, akham sasa: “Samkajanjja mä uvas ali nayajj uñjta. 10 Uka uvas alejj kimsa ramanakanïnwa, chʼojjñatatasasti uka alejj panqaränwa, achunakapas poqorarakïnwa. 11 Ukatjja nayajj faraonan copap astʼatäyätwa, uka uvasanak aptasajja faraonan copaparuw chʼirwantta, ukatjja uka copjja amparaparuw churarakta” sasa. 12 Joseasti jupar sarakïnwa: “Uka samkamajj ak sañ muni: kimsa ramanakajj kimsa urunakampi sasiwa. 13 Kimsa urunakatjja faraonajj akat irpsjjätamwa, nayra trabajomaruw kuttʼayjjarakïtam.+ Kunjamtï nayrajj faraonar copap sirvkayätajja, ukhamarakiw jichhajj sirvjjäta.+ 14 Kunapachatï taqe kunas jumatakejj wali sum sarani ukhajja, nayat amttʼasitätawa. Mirä amp suma, nayar akat irpsuñapatakejj faraonarojj nayat parlätawa, ukhamatwa munasiñat jan jaytjasirïtam nayar uñachtʼayitäta. 15 Nayarojj munkir jan munkirwa hebreonakan oraqepat akar apanipjjetu,+ janirakiw aka carcelan* jistʼantatäñatakejj kuna jan walsa lurkti”+ sasa.

16 Coperon samkapat sumanak qhanañchatap uñjasajja, panaderonakan pʼeqtʼiripajj akham sasaw Josear säna: “Nayajj mä samka samkasirakta, samkajanjja suma tʼantʼanakani kimsa canastanakaw pʼeqej patjjankäna. 17 Patjjankkäna uka canastanjja, hornor qhatiyat kunayman tʼantʼanakaw faraonatak utjäna, uka canastatjja jamachʼinakaw manqʼasipkarakïna” sasa. 18 Joseasti jupar sarakïnwa: “Samkamajj ak sañ muni: kimsa canastanakajj kimsa urunakampi sasiwa. 19 Akat kimsa urunakatjja faraonajj pʼeq apaqätam, ukatjja mä lawaruw warkkatätam, jamachʼinakaw jañchim manqʼapjjarakini”+ sasa.

20 Kimsa uru pasatatjja faraonan cumpleañopänwa.+ Jupasti mä jachʼa manqʼäwi taqe servirinakapatakejj wakichäna, ukatjja servirinakapan nayraqataparuw coperonakan pʼeqtʼiripampiru panaderonakan pʼeqtʼiripampir irptayanïna. 21 Coperonakan pʼeqtʼiriparojj nayra trabajoparuw kuttʼayjjäna, jupasti faraonar copap serviskakïnwa. 22 Ukampis panaderonakan pʼeqtʼiriparojj mä lawaruw warkkatayäna. Kunjamtï Joseajj samkanakap jupanakar qhanañchkänjja ukhamapuniw pasäna.+ 23 Ukampis coperonakan pʼeqtʼiripajj janiw Joseat amtasjjänti.+

41 Pä maranak qhepatjja faraonajj mä samka samkasïna,+ samkapanjja jupajj Nilo jawir jakʼan saytʼatäskänwa. 2 Uka jawiratjja wali suma likʼi paqallqo vacanakaw mistusinipkäna, Nilo jawir jakʼan utjki uka pastonakwa manqʼasipkarakïna.+ 3 Uka vacanak qhepatjja jan suma uñtani tʼukha* paqallqo vacanakaw Nilo jawirat mistusinipkäna, likʼi vacanakan ladoparuw saytʼasipjjarakïna, Nilo jawir laka jakʼana. 4 Ukatjja jan suma uñtani tʼukha* vacanakajja, wali suma likʼi paqallqo vacanakaruw manqʼantapjjäna. Ukhamaruw faraonajj ikit sartäna.

5 Ukatjja faraonajj wasitat iktʼawayjjäna, yaqha samka samkasirakïna. Samkapanjja paqallqo trigo* puyanakwa* uñjäna, uka puyanakajj mä sapa trigo lawatakwa alsunipjjäna, walja granonakan phoqtʼata wali suma puyanakapunïnwa.+ 6 Uka suma puyanakjjarojja* yaqha paqallqo chʼusu trigo puyanakaw alsunipjjarakïna, uka puyanakasti inti jalsu toqet jutir juntʼu thayamp qʼala wañaratänwa. 7 Ukatjja chʼusu trigo puyanakajja* walja granonakan phoqtʼata wali suma puyanakaruw manqʼantapjjäna. Ukhamaruw faraonajj ikit sartäna, ukatjja samkakïtapwa jupajj amuyasïna.

8 Alwasti faraonajj wali sustjatänwa. Ukatwa Egiptonkir magianak luriri taqe sacerdotenakampiru taqe yatirinakampir jawsayanïna. Faraonasti samkanakapwa jupanakar yatiyäna, ukampis janiw khitis samkanakap qhanañchañ puedkänti.

9 Ukatjja coperonakan pʼeqtʼiripajj akham sasaw faraonar säna: “Jichhürojj juchanakajwa nayajj arsusiñ munta. 10 Jumajja naya servirimatakisa panaderonakan pʼeqtʼiripatakis+ wali coleratäyätawa. Ukatwa guardianakan pʼeqtʼiripan utapankki uka carcelarojj jistʼantapjjestajja. 11 Ukatsti nanakajj mä pachpa arumanakwa sapa maynejj samkasipjjta. Sapa maynin samkapajj yaqh yaqha qhanañchäwinïnwa.+ 12 Carcelanjja mä hebreo waynaw nanakamp chik jistʼantatäskäna, jupajj guardianakan pʼeqtʼiripan serviripawa.+ Kunapachatï nanakajj samkanakaj awisapjjta+ ukhajja, sapa samkajj kamsañsa muni ukwa jupajj qhanañchapjjetäna. 13 Kunjamtï jupajj qhanañchapkitänjja ukhamapuniw pasäna. Jumajj nayra trabajojaruw kuttʼayjjestajja, ukampis panaderonakan pʼeqtʼiriparojj mä lawaruw warkkataytajja”+ sasa.

14 Uk yatisajja faraonajj Josear irptanipjjañapatakiw khitäna,+ jankʼakiw Josearojj carcelat* irptanipjjarakïna.+ Joseasti pʼeqepsa sunkhapsa afeitasïnwa, isinakapsa turksusirakïnwa. Ukatjja faraonan ukaruw saräna. 15 Faraonajj akham sasaw Josear säna: “Nayajj mä samka samkasta, ukampis uka samka qhanañchirejj janiw khitis utjkiti. Samkanak qhanañchirïtamwa jumat istʼta”+ sasa. 16 Joseasti faraonarojj sarakïnwa: “¡Janiw nayajj khitïktsa! Diosaw faraonarojj suma yatiyäwinak yatiyani”+ sasa.

17 Faraonasti Josearojj sarakïnwa: “Samkajanjja nayajj Nilo jawir lakan saytʼatäskayätwa. 18 Uka jawiratjja wali suma likʼi paqallqo vacanakaw mistusinipkäna, Nilo jawir jakʼan utjki uka pastonakwa manqʼasipkarakïna.+ 19 Uka vacanak qhepatjja, jan suma uñtani tʼukha* paqallqo vacanakaw mistusinipkarakïna. Ukham jan suma uñtani vacanakjja janipuniw nayajj Egipto oraqen uñjirïkti. 20 Ukatjja jan suma uñtani tʼukha* vacanakajja paqallq likʼi vacanakaruw manqʼantapjjäna. 21 Kunapachatï uka tʼukha* vacanakajj likʼi vacanakar manqʼantjjapjjäna ukhajja, janiw khitis manqʼantapjjatap amuykaspänti, kuna laykutejj uka vacanakajj nayrjam tʼukha jan suma uñtani ukhamäsipkakïnwa. Ukhamaruw nayajj ikit sartta.

22 ”Ukatjja mayampiw yaqha samka samkasirakta. Uka samkajanjja paqallqo trigo puyanakwa* uñjta, uka puyanakajj mä sapa trigo lawatakwa alsunipjjäna, walja granonakan phoqtʼata wali suma puyanakapunïnwa.+ 23 Uka suma puyanakjjarojja* yaqha paqallqo chʼusu trigo puyanakaw alsunipjjarakïna, uka puyanakasti inti jalsu toqet jutir juntʼu thayamp qʼala wañaratänwa. 24 Ukatjja chʼusu trigo puyanakajja* paqallqo wali suma trigo puyanakaruw+ manqʼantapjjäna. Uka samkanakjja magianak luriri sacerdotenakaruw nayajj yatiyta, ukampis janiw khitis uka samkanak qhanañchirejj utjkiti”+ sasa.

25 Joseasti faraonarojj sarakïnwa: “Juman samkanakamajj mayakiwa. Cheqpach Diosaw jumarojj kuntï jupajj lurkani uk yatiytamjja.+ 26 Paqallqo likʼi vacanakajja paqallqo maranakampi sasiwa. Paqallqo suma trigo puyanakasti* paqallqo maranakampi sasirakiwa. Uka samkanakajj mayakiwa. 27 Likʼi vacanakjjar mistunipkäna uka paqallqo jan suma uñtani tʼukha* vacanakajja, paqallqo maranakampi sasiwa. Inti jalsu toqet jutir juntʼu thayamp qʼala wañaratäpkäna uka chʼusu paqallqo trigo puyanakajja,* manqʼat pistʼañ paqallqo maranakampi sasiniwa. 28 Kunjamtï nayajj jumar sisksmajja, cheqpach Diosaw kuntï jupajj lurkani uk yatiyasktamjja.

29 ”Taqpach Egipto oraqenjja paqallqo maranakajj waljapuniw manqʼañanakajj utjani. 30 Ukjjarusti paqallq maranakajj manqʼat pistʼañaw utjarakini, Egipto markan walja manqʼañanak utjatapajj armatäniwa, manqʼat pistʼañaw oraqerojj qʼal aynachtʼayani.+ 31 Manqʼat pistʼañajj wal utjatap laykojja, walja manqʼañanak utjatapajj janipuniw oraqen amtatäjjaniti. 32 Cheqpach Diosaw taqe ukanak lurañ amti, ukanaksti cheqpach Diosajj niyaw phoqarakini, ukatwa jumajj pä kuti samkastajja.

33 ”Jichhasti jumajj amuyasiri, yatiñani mä chachar thaqañamawa, juparuw Egipto oraqet cargo lurasiñapatakejj uttʼayañamaraki. 34 Ukatjja supervisoranakwa markan uttʼayañama. Kunapachatejj paqallqo maranakajj Egipto markan walja manqʼañanakajj utjani ukhajja, taqpach manqʼañanak apthapisajj phesqër parte imañama.*+ 35 Jutkani uka paqallqo suma maranakanjja uka supervisoranakaw manqʼañanak* apthapipjjañapa, ukanaksti markanakanwa imkatapjjañapa, sum uñjapjjañaparakiwa.+ Uka manqʼañanakajj jumankaniwa. 36 Uka manqʼañanakasti Egipto oraqen paqallqo maranakajj manqʼat pistʼañajj utjkani ukatakïniwa, ukhamat jaqenakasa uywanakas manqʼatjam jan jiwarapjjañapataki”+ sasa.

37 Uka arunakajja faraonatakisa taqe servirinakapatakis wali sumänwa. 38 Ukatwa faraonajj servirinakapar akham säna: “¿Diosan espiritupani jupjam yaqha chachajj utjaspati?” sasa. 39 Josearusti faraonajj akham sarakïnwa: “Niyakejjay Diosajj taqe ukanak jumar yatiystamjja, janipuniw jumjam yatiñani, amuyasiri yaqha chachajj utjkiti. 40 Nayan utajajj juman cargomankaniwa, markajankir taqe jaqenakas taqe kunanwa jumarojj istʼapjjätam.+ Nayasti reyïtaj laykukiw jumat sipansa jilankäjja” sasa. 41 Faraonasti Josearojj akham saskakïnwa: “Taqpach Egipto oraqjja juman cargomaruw nayajj katuyasksma”+ sasa. 42 Ukatjja faraonajj sellañatak anillop amparapat apsusisajja Josean amparaparuw uchäna, suma linot lurata isinakampiw isthapiyäna, qorit lurata mä collarampiw kunkapar ucharakïna. 43 Ukatsti faraonajj payïri carroparuw Josear makatayäna, ukhamat markankir jaqenakajj akham sas Josear jachʼañchapjjañapataki: “¡Avrékh!”* sasa. Ukhamaw faraonajj taqpach Egipto oraqjja Josean cargopar jaytäna.

44 Faraonajj akham sasaw Josear sarakïna: “Nayajj faraonätwa, ukampis jan ordenamampejja janiw khiti jaqes Egipto oraqen kunsa lurkaniti”*+ sasa. 45 Uka qhepatjja faraonajj Zafenat-Panéah sutimpiw Josear uchäna, ukatjja Potifera sacerdoten Asenat+ phuchaparuw esposapäñapatak churarakïna, Potifera sacerdotejj On* markatänwa. Joseasti taqe kunanakatï Egipto oraqen luraskäna ukanakwa uñj-jjäna.*+ 46 Kunapachatï Joseajj faraón nayraqatankkäna, mä arunjja Egipto marka apnaqer rey nayraqatankkäna ukhajja,* jupajj 30 maranïnwa.+

Faraonan ukat mistuwayasajja Joseajj taqpach Egipto mark muytanïna. 47 Ukatjja manqʼañanakajj wal utjkäna uka paqallqo maranakanjja, walipuniw oraqen achuntäna. 48 Uka paqallqo maranakanjja, taqpach manqʼañanakwa Joseajj Egipto oraqet apthapiskakïna, markanakaruw imkatarakïna. Sapa markan yapunakapat apthapiskäna uka manqʼañanakjja, pachpa markaruw imkatarakïna. 49 Joseajj walja manqʼañanak imkataskakïnwa, manqʼañanakajj lamar qota lakankir chʼalljam waljapunïnwa. Ukham waljätapatjja janiw jaktʼañsa puedjjapjjänti, ukatwa jan jaktʼasak imjjapjjäna.

50 Manqʼat pistʼañ maranakajj janïr purinkäna ukhajja, Josean Asenat esposapajj pä yoqall wawa jupatak ususïna,+ Asenat warmisti On* markankir Potifera sacerdoten phuchapänwa. 51 Joseajja jilïr wawaparojj Manasés*+ sutimpiw uchäna, jupasti akham sänwa: “Diosaw taqe llakinakaj armasiyitu, awkijan utapankirinakatsa armasiyarakituwa” sasa. 52 Payïr wawaparusti Efraín*+ sutimpiw ucharakïna, jupasti akham sänwa: “Nayajj tʼaqeskta uka oraqenjja Diosaw wawanak churitu”*+ sasa.

53 Egipto oraqen walja manqʼañanakajj utjkäna uka paqallqo maranakajj tukusjjänwa.+ 54 Ukatjja manqʼat pistʼaña paqallqo maranakaw qalltjjarakïna, kunjamtï Joseajj siskänjja ukhamapuniw pasäna.+ Manqʼat pistʼañajj taqe markanakanwa utjäna, ukampis taqpach Egipto oraqenjja manqʼañanakajj* utjaskänwa.+ 55 Ukatjja Egipto oraqen taqe jakirinakajja manqʼat pistʼañampiw tʼaqesipjjäna, ukatwa jaqenakajj faraonar manqʼatjam ruwasipjjäna.+ Faraonasti taqe egipcionakarojj akham sänwa: “Josean ukar sarapjjam, kuntï jupajj sapkätam uk lurapjjarakim”+ sasa. 56 Manqʼat pistʼañajj taqpach oraqen utjaskakïnwa.+ Egipto oraqen manqʼat pistʼañajj wal utjatap laykojja, kawkjanakantï manqʼañanakajj imatäkäna taqe ukanak jistʼarasaw Joseajj egipcionakar aljañ qalltäna.+ 57 Taqe oraqpachan manqʼat pistʼañajj wal utjatap laykojja, taqe oraqpachankir jaqenakaw Egipto markar Joseat manqʼañanak alasir jutapjjäna.+

42 Kunapachatï Jacobojj Egipto markan manqʼañanak* utjatap yatïna+ ukhajja, akham sasaw yoqanakapar säna: “¿Kunatsa jan kun luras jumanakkam uñchʼukisisipkta?” sasa. 2 Ukatjja sarakïnwa: “Egipto markan manqʼañanak utjatapwa nayajj istʼta, uka markar sarasin manqʼañanak jiwasatak alanipjjam, ukhamat manqʼatjam jan jiwañasataki”+ sasa. 3 Ukatwa Josean tunka jilanakapajj+ manqʼañanak alirejj Egipto markar sarapjjäna. 4 Ukampis Jacobojj janiw jupanakamp chikajj Benjamín+ yoqaparojj khitkänti, jupajj akham sänwa: “Kapasakiw juparojj kuna jan walis pasaspa”+ sasa. Benjaminajj Josean sullka jilapänwa.

5 Manqʼat pistʼañajja Canaán oraqkamaw purïna,+ ukatwa Israelan yoqanakapajj Egipto markar manqʼañanak alasir sarapjjäna, manqʼañanak alasir sarapkäna uka jaqenakamp chikaw jupanakajj sarapjjäna. 6 Joseajj Egipto markpachat encargatänwa,+ taqe cheqat jutapkäna uka jaqenakarus jupaw manqʼañanak aljarakïna.+ Ukatwa Josean jilanakapajj jupan ukar jutapjjäna, oraqer puriñkamaw nayraqatapan altʼasipjjarakïna.+ 7 Kunapachatï Joseajj jilanakapar uñjäna ukhajja, jankʼakiw jilanakapätap amuyäna. Ukampis jilanakapampi jan uñtʼayasiñatakejja+ wali qhoru* arunakampiw jupanakar parläna, akham sasa: “¿Kawkitsa jumanakajj jutapjjta?” sasa. Jupanakajj sapjjarakïnwa: “Canaán oraqetwa manqʼañanak alasir jutapjjta”+ sasa.

8 Ukhamaw Joseajj jilanakapätap amuyäna, ukampis jilanakapajj janiw Joseätap amuyapkänti. 9 Joseasti kuntï jilanakapat samkaskäna uk jankʼakiw amtasïna,+ akham sasaw jupanakar sarakïna: “¡Jumanakajj uñaqerinakäpjjtawa! ¡Kawkja cheqas aka markajj jan jarkʼaqatäki uk uñaqeriw jumanakajj jutapjjtajja!” sasa. 10 Jupanakajj akham sapjjarakïnwa: “Janiw ukhamäkit tata, nanakajj juman servirinakamäpjjtwa, manqʼañanak alasiriw jutapjjta. 11 Nanakajj mä pachpa awkinikïpjjtwa, cheqap sarnaqer jaqenakäpjjaraktwa. Janiw nanakajj uñaqerinakäpkti” sasa. 12 Ukampis Joseajj jupanakar sarakïnwa: “¡Janiw ukhamäkiti! ¡Kunjamatsa aka marka katuntapjjasma uk uñaqeriw jumanakajj jutapjjtajja!” sasa. 13 Jupanakajj sapjjarakïnwa: “Nanakajj juman servirinakamäpjjtwa, 12 jilanakäpjjaraktwa,+ mä pachpa awkinikïpjjtwa,+ jupajj Canaán oraqenkaskiwa. Sullka jilajajj awkijamp chikäskiwa,+ mayni jilajajj janiw nanakamp chikäjjeti”+ sasa.

14 Joseajj akham sasaw jupanakar sarakïna: “Kuntï nayajj sapksma ukajj cheqapunïskiwa, ‘¡jumanakajj uñaqerinakäpjjtawa!’. 15 Cheqti parlasipkta janicha uk yatiñatakejja, faraonan sutipjjaruw nayajj mä juramento luraskta, janitï sullka jilamajj akar jutkanejja, janiw jumanakajj akat sarapkätati.+ 16 Sullka jilamar irptaniñapatakejj jumanakat maynir khitapjjam, ukañkamasti jumanakajj jistʼantatäpjjätawa, ukhamatwa cheqti parlasipkta janicha uk nayajj yatëjja. Faraonan sutipjjaruw nayajj mä juramento luraskta, janitï uk lurapkätajja cheqpachapuniw jumanakajj uñaqerïpkasmas ukhamäpjjäta” sasa. 17 Ukatjja jupajj kimsa urunakaw taqpachanir jistʼantäna.

18 Kimsa urunakatjja Joseajj akham sasaw jupanakar säna: “Cheqpach Diosaruw nayajj ajjsarta, kuntï nayajj sapkäma uk lurapjjam, ukhamatwa jumanakajj jakasipkakïta. 19 Jumanakatï cheq parlir jaqenakäpjjstajja, jumanakat mä jilamajj aka carcelan quedaspan. Taqpach jumanakasti sarjjapjjasmawa, manqʼañanaksa apasipjjarakismawa, ukhamat utamankirinakajj manqʼatjam jan jiwapjjañapataki.+ 20 Sullka jilamar nayan ukar irptanipjjam, ukhamatwa arunakamajj cheqätap nayajj yatëjja, janirakiw jumanakajj jiwapkätati” sasa. Jupanakajj uka arunakarjamaw lurapjjäna.

21 Ukatjja akham sasaw jupanakkamajj sasipjjäna: “Jilasar jan wali luratasatwa castigat uñjastanjja,+ kunapachatï jupajj jachtʼasis ruwtʼasistäna ukhajja, janiw jupar istʼkayätanti. Ukatwa jiwasajj aka jan waltʼäwin uñjastanjja” sasa. 22 Rubenajj akham sasaw jupanakar sarakïna: “‘Wawarojj jan kuna jan walsa lurapjjamti’ sasaw nayajj sapjjayäsmajja, jumanakasti janiw istʼapkistati.+ Jichhajj jupan wilap wartatas laykuw cuenta churañasa”+ sasa. 23 Ukampis kuntï parlapkäna uk Josean amuyatapjja janiw jupanakajj yatipkänti. Kuna laykutejj jupanak taypinjja arunak jaqokipir mä jaqew utjäna. 24 Ukatjja Joseajj jupanakan ukat yaqha cheqar jitheqtasajj jachänwa.+ Kuttʼasasti wasitatwa jupanakar parläna, jupanak taypit Simeón+ jilapar irpaqasajja jupanakan uñjkataw ñachʼantarakïna.*+ 25 Ukatjja manqʼañanakampi costalanakap phoqtʼayapjjam, qollqenakapsa sapa maynin costalanakapar kuttʼayjjapjjam, viajetakis manqʼañanak churapjjam sasaw Joseajj säna. Kunjamtï Joseajj siskänjja ukhamapuniw lurasïna.

26 Manqʼañanak asnonakapar khumjjatasajja jupanakajj Egipto markat sarjjapjjänwa. 27 Kunapachatï jupanakajj samartʼañatak mä lugarankasipkäna ukhajja, jupanakat maynïrejj asnopar manqʼa churañatakiw costalap jararäna, ukatsti qollqepwa uka costalan uñjäna. 28 Uk uñjasajj akham sasaw jilanakapar säna: “¡Uñjapjjam, qollqjja kuttʼayjjapjjetütuwa,* costalajankaskiwa!” sasa. Uk istʼasajja jilanakapajj wal sustjasipjjäna, khatattʼasisaw jupanakkamajj akham sasipjjarakïna: “¿Kunatarak Diosajj ukham castigpachïstusti?” sasa.

29 Kunapachatï Canaán oraqeru Jacob awkipan ukar purjjapjjäna ukhajja, kunanakatï jupanakar paskäna ukanakwa awkipar yatiyapjjäna, akham sasa: 30 “Egipto markan wali munañan jaqejja qhoru* arunakampiw parlapjjetu,+ marka uñaqerinakäpjjtawa sasaw kʼarintapjjarakitu. 31 Nanakajj akham sasaw jupar sapjjta: ‘Nanakajj cheqap sarnaqer jaqenakäpjjtwa, janiw uñaqerinakäpkti.+ 32 Nanakajj 12 jilanakäpjjtwa,+ mä pachpa awkinikïpjjaraktwa. Mayni jilajajj janiw nanakamp chikäjjeti,+ sullka jilajasti awkijamp chikaw Canaán oraqenkaski’+ sasa. 33 Ukampis Egipto markan wali munañan jaqejj akham sapjjetuwa: ‘Akhamatwa nayajj jumanakan cheq parlirïpjjatam yatëjja, jumanakat mä jilamajj nayamp chik quedaspan.+ Taqpach jumanakajj sarjjapjjasmawa, manqʼañanaksa apasipjjarakismawa, ukhamat utamankirinakajj manqʼatjam jan jiwapjjañapataki.+ 34 Sullka jilamar nayan ukar irptanipjjam, ukhamatwa nayajj jan uñaqerïpjjatama jan ukasti cheq parlirïpjjatam yatëjja. Jumanakatï ukham lurapjjätajja jilamarojj kuttʼayjjapjjämawa, manqʼañanaksa aka oraqet alasipjjarakismawa’ sasa”.

35 Kunapachatï jupanakajj costalanakap warsusipkäna ukhajja, sapa maynin costalanakapanjja qollqe bolsanakapaw ukankäna. Qollqe bolsanakap uñjasasti jupanakasa awkipas wal sustjasipjjäna. 36 Jacob awkipajj akham sasaw jupanakar wali jachʼat säna: “¡Jumanakajj jan wawaniw nayar jaytasipkistajja!+ ¡José wawajasa+ Simeón wawajas+ janiw nayamp chikäjjeti, jichhajj Benjamín wawajaruw irpañ munapjjaraktajja! ¡Kunatsa nayarojj uka jan walinakajj paspachïtu!” sasa. 37 Ukampis Rubenajj akham sasaw awkipar säna: “Janitï nayajj wawamar kuttʼayankäjja, pä yoqall wawanakajarojj jiwayätawa.+ Wawamar nayar churita, nayaw jupar uñjaskäjja, kuttʼayjjarakïmawa”+ sasa. 38 Jacobojj akham sarakïnwa: “Wawajajj janiw jumanakampejj sarkaniti, jupan jilapajj jiwatäjjewa, jupa sapakiw utj-jje.+ Jumanakamp chik sarasatï kuna jan walis jupar pasaspa ukhajja, akham chuymanpachaw wali llakita Sepulturar* saraqayapjjetäta”+ sasa.

43 Canaán oraqenjja manqʼat pistʼañajj walipuniw utj-jjäna.+ 2 Kunapachatï Egiptot apanipkäna uka manqʼañanak* tukuntjjapjjäna+ ukhajja, awkipajj akham sasaw jupanakar säna: “Jiwasatak manqʼañanak alir kuttʼapjjam” sasa. 3 Judá yoqapajj akham sarakïnwa: “Uka chachajj akham sasaw qhan sapjjetu: ‘Jumanakatï jilamar jan irpanipkätajja, janiw nayan ukar kuttʼanipjjätati’+ sasa. 4 Jumatï jilajar nanakamp chik khitätajja, nanakajj manqʼañanak alirejj sarapjjäwa. 5 Ukampis janitï jilajar khitkätajja, janiw nanakajj sarapkäti. Uka chachajj akham sapjjetuwa: ‘Jumanakatï jilamar jan irpanipkätajja, janiw nayan ukar kuttʼanipjjätati’+ sasa”. 6 Israelajj+ jupanakar akham sasaw jisktʼarakïna: “¿Kunatsa jumanakajj uka jan wal lurapjjesta? ¿Kunatsa uka chacharojj yaqha jilanïpjjtwa sasin sapjjta?” sasa. 7 Jupanakasti sapjjarakïnwa: “Uka chachajj cheqakwa nanakatsa familiaranakajatsa akham sas jisktʼapjjetu: ‘¿Awkimajj jakaskiti? ¿Yaqha jilamajj utjapjjtamti?’ sasa. Nanakasti jan kun imtʼasaw awisapjjta.+ ¿Kunjamarak nanakajj ‘jilamar irptanipjjam’ sañap yatipjjeriskayätsti?”+ sasa.

8 Judá yoqapajja akham sasaw Israel awkipar saskakïna: “Nayamp chik sarañapatak yoqamar khitakimaya,+ ukhamat nanakasa, jumasa, wawanakasas+ manqʼatjam jan jiwañasataki jan ukasti jakaskakiñasataki.+ 9 Yoqamar jan kuna jan wal pasañapatakejja nayaw encargasëjja,+ juparutï kuna jan walis pasanejja nayaruw castiguitäta. Nayatï yoqamar jan kuttʼaykämajja, juma contra jucha luratajajj wiñayatakïniwa. 10 Nanakatï akan jan qheparapjjeriskayäta ukhajja, niyaw Egipto markat pä kuti kuttʼanjjapjjeriskayätjja” sasa.

11 Israel awkipasti akham sasaw jupanakar sarakïna: “Niyakejjay uk lurañajj wakischejja, ukhamajj ak lurapjjam: aka oraqenkir suma achunakjja uka chachar regalañatak+ costalanakamar apapjjam: bálsamo,+ miskʼi,* ládano,* qoqan* suma olorani sillpʼinakapa,*+ pistachonaka,* almendranak apapjjam. 12 Qollqjja mä ukhat mä ukhampi apapjjam, costalanakamar kuttʼayapktam uka qollqsa kuttʼayanjjapjjarakim.+ Inas pantjasipjjchïna. 13 Jilamamp chik uka chachan ukar kuttʼapjjam. 14 Uka chachajj jumanakat sinttʼasiñapatakejja Taqe Chʼamani Diosay jumanakar yanaptʼpan, ukhamat mayni jilamarus antutaniñapataki, Benjamín jilamarus jan quedayañapataki. Nayatï jan wawanakani uñjasiñajächi ukhajja, jan wawanakaniw uñjasëjja”+ sasa.

15 Ukatjja Israelan yoqanakapajj uka regalonakampi mä ukhat mä ukha qollqempwa apapjjäna, Benjamín jilaparus jupanakamp chikaw Egipto markar irpapjjarakïna. Ukatsti Josean ukaruw puripjjäna.+ 16 Kunapachatï Joseajj Benjamín jilapar jupanakamp chik uñjäna ukhajja, jankʼakiw utapan encargatäkäna uka serviriparojj akham säna: “Uka chachanakarojj utar irpam, uywanak kharirasin manqʼa wakichtʼarakim. Jupanakajj nayamp chikaw chika urojj manqʼapjjani” sasa. 17 Uka servirejj Josean arunakapar jankʼak istʼasajja,+ uka chachanakarojj Josean utaparuw irpäna. 18 Ukampis Josean utapar irpatäpkäna ukhajja, Josean jilanakapajj wal sustjasipjjäna, akham sapjjarakïnwa: “Costalanakasar pasïrin qollqe kuttʼayapkistu uka kawsaw akar irpanipjjpachïstu. ¡Jichhajj katuntasaw esclavor tukuyapjjestani, asnonaksa aparapjjestaniwa!”+ sasa.

19 Kunapachatï uta mantañ cheqar puripjjäna ukhajja, jupanakajj Josean utapan encargatäkäna uka serviriparuw jakʼachasipjjäna. 20 Akham sapjjarakïnwa: “¡Tata, perdontʼapjjeta! Pasïrejj manqʼañanak alasiriw nanakajj jutapjjta.+ 21 Ukampis samartʼañatak mä lugarar puripjjta ukhajja, costalanakajwa jararapjjta, ¡sapa maynin costalapanjja phoqatpachaw qollqejj ukankaskatayna!+ Jichhajj uka qollqwa nanakajj kuttʼayañ munapjjta. 22 Khitipun uka qollqe costalanakajar uchchi uk janiw yatipkti. Manqʼañanak alañatakejj jilpach qollqwa jichhajj apanipjjta”+ sasa. 23 Uka servirejj akham sarakïnwa: “Jan ajjsarapjjamti, taqe kunas walikïskiwa. Uka qollqejj nayan amparajaruw nayraqat purinïna. Jumanakana ukhamarak awkiman Diosapaw uka qollqjja costalanakamar uchi” sasa. Ukatsti uka servirejj Simeonaruw jupanakan ukar irpsunïna.+

24 Ukatjja uka servirejj Josean utaparuw jupanakar irpantäna, kayunakap jareqasipjjañapatakejj umwa churarakïna, asnonakapatakis manqʼañanakwa churarakïna. 25 Joseajj chika uruw jutani, jupanakampiw manqʼarakini sasin parlirwa Josean jilanakapajj istʼapjjäna,+ ukatwa jupanakajj regalonak Joseatak wakichtʼapjjäna.+ 26 Kunapachatï Joseajj utar mantäna ukhajja, jupanakajj regalonakwa jupan ukar apapjjäna, oraqer puriñkamaw nayraqatapan altʼasipjjarakïna.+ 27 Ukatjja kunjamäsipktasa sasaw Joseajj jupanakar jisktʼäna, akham sarakïnwa: “¿Parlapkista uka chuymankipstat awkimajj kunjamäskisa? ¿Jupajj jakaskiti?”+ sasa. 28 Jupanakasti sapjjarakïnwa: “Tata, awkijajj walikïskiwa, jupajj jakaskiwa” sasa. Ukatjja oraqer puriñkamaw jupanakajj altʼasipjjäna.+

29 Kunapachatï Joseajj Benjamín jilapar uñjäna, mä arunjja taykapan wawapar uñjäna+ ukhajja, akham sasaw jupanakar säna: “¿Parlapkista uka sullka jilamajj jupati?”+ sasa. Benjamín jilaparojj akham sarakïnwa: “Wawa, Diosay jumarojj bendispan” sasa. 30 Jilapar uñjasasti Joseajj walpun chuymap chʼalljjtayasïna, ukatwa jankʼak mistuwayasajj jachañatak mä lugar thaqäna, yaqha cuartor mantasasti ukanwa jachäna.+ 31 Ukatjja Joseajj ajanupwa jareqasïna, ukatsti sumakëjjänwa. Jupanakan ukar kuttʼasasti akham sasaw servirinakapar sarakïna: “Manqʼa sirvtʼapjjam” sasa. 32 Josearusti yaqha mesaruw sirvtʼapjjäna, Josean jilanakaparojj yaqha mesaruw sirvtʼapjjarakïna, Joseampïpkäna uka egipcionakarojja yaqha mesaruw sirvtʼapjjarakïna. Kuna laykutejj janiw egipcionakajj hebreonakamp manqʼapjjerïkänti, uk lurañajj jupanakatakejj ajjtaskayawa.+

33 Josean jilanakaparojja* maranakaparjamaw jilïrit+ sullkakam qontʼayapjjäna, Josean nayraqataparu. Ukatjja Josean jilanakapajj wali musparataw jupanakkamajj uñkatasipjjäna. 34 Joseasti mesapat jilanakapan mesapar manqʼa apayaskakïnwa. Ukampis mayni jilanakapar apaykäna ukat sipansa phesqa ukhampwa Benjaminar manqʼa apayäna.+ Jupanakasti sistʼasiñkamaw manqʼapjjäna, umapjjarakïna.

44 Ukatjja utapan encargatäkäna uka serviriparojj akham sasaw Joseajj säna: “Uka chachanakan costalanakaparojj qhawqtï apapkaspa ukha manqʼañanakampi phoqantam, sapa maynin qollqenakapsa costalanakapar ucharakim.+ 2 Ukampis qollqet lurat copaj-jja sullkan costalaparuw uchäta, manqʼañanakat pagki uka qollqemp chikaw uchäta” sasa. Uka serviristi kunjamtï Joseajj siskäna ukhampunwa luräna.

3 Qhepärmanthi alwasti uka chachanakarojj asnonakapamp chikaw khitjjapjjäna. 4 Janïraw jupanakajj Egipto markat jay sarapkänti, ukhaw Joseajj utapan encargatäkäna uka serviriparojj akham säna: “¡Ratuki! ¡Uka chachanakan qhepap tʼijum! Jupanakar jikjjatasajj akham sasaw säta: ‘¿Kunatsa sum uñjatajj jan walimpi jumanakajj kuttʼayapjjta? 5 ¿Kunatsa jumanakajj patronajan umañ copap apasinipjjta? Uka copjja kunas jutïrin pasani uk yatiñatakiw patronajajj apnaqasi. Jan walpun jumanakajj lurapjjtajja’ sasa”.

6 Josean serviripajja uka chachanakar jikjjatasajj kuntï Joseajj siskäna uka pachpa arunakwa säna. 7 Uk istʼasasti jupanakajj akham sapjjarakïnwa: “¿Kunatsa patronajajj uk sapjjetu? Juman servirinakamajj janipuniw uk lurapkaspati. 8 Costalanakajan jikjjatapkta uka qollqjja, Canaán oraqetpachwa jumar kuttʼayañatakejj apanipjjta.+ Ukhamajj ¿kunjamarak patronaman utapat qollqsa jan ukajj qorsa lunthatapjjeriststi? 9 Nanakat maynitï uka copa katchi ukhajja, jupajj jiwayatäpan. Nanakajj patronaman* esclavoparuw tukupjjarakëjja” sasa. 10 Uka servirejj akham sarakïnwa: “Kuntï jumanakajj arsupkta ukarjam luraspan: khititï uka copa katki ukajja esclavor* tukuyatäniwa, ukampis mayninakajj janiw juchanïpkätati” sasa. 11 Ukatjja jankʼakiw sapa maynejj costalanakap oraqer apaqasajj jararapjjäna. 12 Uka serviristi sapa maynin costalanakap wali sum thaqsüna, jilïrin costalapat qalltasinjja sullkan costalaparuw tukuyäna. Ukatsti Benjaminan costalapanwa uka cop jikjjatäna.+

13 Uk uñjasasti jupanakajj isinakapwa chʼiyanoqasipjjäna. Ukatjja costalanakap asnonakapar khumjjatasajj Egipto markaruw kuttʼapjjäna. 14 Kunapachatï Judá+ chachasa jilanakapas Josean utapar mantapjjäna ukhajja, Joseajj ukankaskänwa. Ukatjja jupanakajj oraqer puriñkamaw nayraqatapan altʼasipjjäna.+ 15 Joseajj akham sasaw jupanakar säna: “¿Kunatsa jumanakajj uk lurapjjta? Kunas jutïrin pasani uk yatiñatakejj nayajj wali yatjjatatätwa, ¿janit uk yatipkta?”+ sasa. 16 Judá chachajj akham sarakïnwa: “Tata, ¿nanakajj kamsapjjarakirismasti? ¿Kunjamarak nanakajj jan juchanïpjjataj uñachtʼayapjjeriststi? Cheqpach Diosaw nanakan juchanakaj qhanstayi.+ ¡Jichhajj taqeniw juman esclavomäpjjta, nanakasa khititï cop katkäna ukas juman esclavomäpjjtwa!” sasa. 17 Ukampis Joseajj akham sarakïnwa: “¡Janiw nayajj uk lurkiristti! Khititï cop katkäna ukaw nayan esclavojar tukuyatäni.+ Mayninakasti awkiman ukar sumak kuttʼjjapjjam” sasa.

18 Ukatjja Judá chachajj jupar jakʼachasisajj akham sarakïnwa: “Tata, ruwtʼasmawa, mirä amp suma arstʼayakitaya, jumajj pachpa faraonäkasmas ukhamätawa,+ janikiy naya esclavomatakejj colerasimti. 19 Tata, jumajj akham sasaw esclavonakamar jisktʼapjjestajja: ‘¿Awkimajj jakaskiti? ¿Yaqha jilamajj utjapjjtamti?’ sasa. 20 Ukatsti jumarojj akham sapjjarakiyäsmawa: ‘Nanakajj chuymankipstat mä awkinïpjjtwa, mä sullkanïpjjaraktwa,+ awkijajj jilïrëjjäna ukhaw jupajj nasïna. Ukampis uka sullkajan jilapajj jiwjjewa,+ mamapan wawapajj jupakëjjewa,+ awkijasti juparojj wal munasi’ sasa. 21 Ukatjja jumajj akham sapjjarakistawa: ‘Juparojj nayan ukar irptanipjjam, ukhamat jupar uñjañajataki’+ sasa. 22 Nanakajj jumar sapjjarakiyäsmawa: ‘Uka wawajj janiw awkipar jaytkaspati. Ukhamäspa ukhajja awkipajj cheqpachapuniw jiwaspa’+ sasa. 23 Jumasti nanakarojj sapjjarakistawa: ‘Jumanakatï jilamar jan irpanipkätajja, janiw nayan ukar kuttʼanipjjätati’+ sasa.

24 ”Ukatwa nanakajj awkijan ukar sarasin kuntï jumajj sapkista ukanak awisapjjta. 25 Ukatjja awkijajj akham sapjjetuwa: ‘Jiwasatak manqʼañanak alir kuttʼapjjam’+ sasa. 26 Nanakajj akham sasaw awkijar sapjjarakiyäta: ‘Janiw nanakajj sarapkiristti, sullka jilajatï nanakamp chik sarani ukhakiw sarapjjäjja. Janitï sullka jilajajj nanak chik sarkanejja, janiw uka chachan ukar sarapkiristti’+ sasa. 27 Awkijajj akham sapjjarakitänwa: ‘Jumanakajj sum yatisipktajja, Raquel esposajajj pä yoqall wawanakakwa nayatakejj ususi.+ 28 Jupanakat maynïrejj janiw nayamp chikäjjeti, ukatwa nayajj akham sayäta: “¡Jupajj jiskʼa jiskʼa tukjatäpachawa!”+ sasa. Ukhat jichhakamajj janipuniw jupar uñj-jjti. 29 Jumanakatï aka wawajar irpapjjäta ukat sarkasin kuna jan walis jupar pasarakini ukhajja, akham chuymanpachwa wali llakita Sepulturar* saraqayapjjetäta’+ sasa.

30 ”Awkijajj pachpa jakäwiparjamaw sullka jilajarojj wal munasi. Nayatï sullka jilajamp chik jan kuttʼkirista ukhajja, 31 awkijajj sullkajar jan uñjasajj jiwaniwa, nanak kawsarakiw jupajj ukham chuymanpach Sepulturar* wali llakit saraqani. 32 Nayaw sullkajat cargo lurasëjja sasaw awkijar sista, akham sasa: ‘Nayatï yoqamar jan kuttʼaykämajja, juma contra jucha luratajajj wiñayatakïniwa’+ sasa. 33 Mirä amp suma, sullka jilaj lantejja nayaw juman esclavomat quedasëjja, ukampis jupajj jilanakapamp chik kuttʼjjpan. 34 ¿Kunjamarak nayajj jan sullka jilajampejj awkijan ukar kuttʼiriststi? ¡Janiw nayajj awkijar tʼaqesir uñjañ munkti!” sasa.

45 Ukatjja Joseajj janiw taqe servirinakap nayraqatan jachañat aguantañ puedjjänti.+ Ukatwa jupajj wali jachʼat akham säna: “¡Taqen mistupjjam!” sasa. Kunapachatï Joseajj jilanakapampi sapakëjjäna ukhajja, jupajj khitïnsa ukwa jupanakar awisäna.+

2 Ukatsti Joseajj wali jachʼatwa jachäna, egipcionakasa faraonan utapankirinakas uk istʼapjjarakïnwa. 3 Joseajj akham sasaw jilanakapar sarakïna: “Nayajj Joseätwa. ¿Awkijajj jakaskiti?” sasa. Uk istʼasajja jilanakapajj wal musparapjjäna, janirakiw kamsirjamäpkänsa. 4 Ukatwa Joseajj jilanakapar akham säna: “Mirä amp suma, nayar jakʼachasinipjjam” sasa. Ukatjja jilanakapajj jupar jakʼachasipjjänwa.

Joseasti akham sarakïnwa: “Nayajj jumanakan José jilamätwa, jumanakajj egipcionakar aljapkta ukätwa.+ 5 Ukampis nayar aljapjjatamatjja jan jumanakajj llakisipjjamti, janirak jumanakkamas toqesipjjamti. Diosaw nayarojj jumanakat nayra khitanitu, ukhamat jakaskakiñasataki.+ 6 Manqʼat pistʼañ utjatapajja pä maräjjewa,+ phesqa marampiw manqʼat pistʼañajj utjaskani, janiw yapuchañas ni cosechañas utjkaniti. 7 Diosaw nayarojj jumanak nayra khitanitu, ukhamat jumanakan wawanakamajj oraqen utjaskakiñapataki,+ jumanakas jakasipkakiñamataki. 8 Ukhamasti janiw jumanakajj akar khitanipkistati, jan ukasti cheqpach Diosaw khitanitu, ukhamat faraonan jilïr ewjjtʼiripat* uttʼayatäñajataki, taqpach utapat encargatäñajataki ukhamarak taqpach Egipto oraqe apnaqañajataki.+

9 ”Awkijan ukar jankʼak kuttʼapjjam, akham sasaw jupar sapjjarakïta: ‘José yoqamajj akham siwa: “Diosaw nayarojj taqpach Egipto oraqjjarojj jilïrit uttʼayitu.+ Nayan ukar jankʼak jutam.+ 10 Jumajj naya jakʼanwa Gosén+ oraqen jakäta, yoqanakamasa, allchhinakamasa, uywanakamasa, taqe kunanakatï juman utjktam ukanakas ukhamaraki. 11 Niyakejjay phesqa maranakampi manqʼat pistʼañajj utjaskakchinejja,+ uka Gosén oraqenwa nayajj manqʼañanak churäma. Janitï ukhamäkanejja jumasa utamankirinakas manqʼatwa tʼaqesipjjäta, taqe kunatï utjktam ukanakas tukusiniwa” sasa’. 12 Pachpa nayranakamampiw jumanakasa Benjamín jilajas uñjasipktajja, khititï jumanakamp parlki ukajj nayätwa.+ 13 Ukhamasti Egipto markan kunja jachʼañchatätsa ukhamarak taqe kunanaktï jumanakajj uñjapkta ukanaksa awkijaruw awisapjjañama. Jichhajj jankʼaki, awkijar irptanipjjam” sasa.

14 Ukatjja Joseajj Benjamín jilapar qhomantasaw jachäna, Benjaminasti Josear qhomantasaw jacharakïna.+ 15 Joseajj taqpach jilanakaparuw jampʼattʼäna, jupanakar qhomantasaw jacharakïna. Ukatsti jilanakapajj Joseampiw parlapjjäna.

16 Kunapachatï faraonan palaciopankirinakajj “¡Josean jilanakapaw purinipjjatayna!” sasin istʼapjjäna ukhajja, faraonasa servirinakapas wal kusisipjjäna. 17 Ukatwa faraonajj Josear akham säna: “Jilanakamarojj akham sätawa: ‘Ak lurapjjam: khumuñ uywanakamarojj manqʼañanakamp khumjjatapjjam, Canaán oraqer sarapjjarakim. 18 Awkimarusa utamankirinakarus nayan ukar irptanipjjam. Kunanakatï Egipto markan wali sumäki ukanakwa nayajj jumanakar churapjjäma, oraqen wali suma achunakapwa manqʼapjjarakïta’*+ sasa. 19 Jilanakamarojj akham sarakïtawa:+ ‘Ak lurapjjam: Egipto oraqet carretanak apapjjam,+ ukhamat wawanakamarusa esposanakamarus apanipjjañamataki. Awkimarusti uka carronakat mä carroruw apanipjjarakïta.+ 20 Jan jumanakajj utjirinakamat llakisipjjamti,+ Egipto oraqen taqe kunanakatï wali sumäki ukanakajj jumanakar churatawa’ sasa”.

21 Ukatjja Israelan yoqanakapajj ukarjamaw lurapjjäna. Faraonan arunakapar istʼasajja Joseajj carretanakwa jilanakapar churäna, viajetakis manqʼañanakwa churarakïna. 22 Sapa maynirusti machaq iswa churarakïna, ukampis Benjaminarojj 300 qollqe metalanaka ukhamarak phesqa machaq isinakwa churäna.+ 23 Awkipatakejja kunanakatï Egipton wali sumäki ukanakwa tunka asnonakat apayäna, yaqha tunka asnonakarusti granompi tʼantʼampi ukhamarak viajetak yaqha manqʼañanakampwa apayarakïna. 24 Kunapachatï jilanakapajj sarjjasipkäna ukhajja, Joseajj akham sasaw jupanakar säna: “Janiw jumanakkamajj thakin toqesipjjätati”+ sasa. Ukhamaw Joseajj jilanakapar khitjjäna.

25 Josean jilanakapajja Egiptot sarjjasajj Canaán oraqeruw Jacob awkipan ukar puripjjäna. 26 Ukatjja akham sasaw awkipar yatiyapjjarakïna: “¡Joseajj jakaskiwa, taqpach Egipto oraqenjja jupaw apnaqaski!”+ sasa. Uk istʼasajja Jacobojj janiw kamsirjamäkänti, janirakiw kuntï jupanakajj sapkäna uk creykänti.+ 27 Kunapachatï jupanakajj Josean taqpach arunakap Jacobur awisasipkakïna ukhamarak jupar apañatak apaykäna uka carretanak uñjäna ukhajja, Jacobojj kutitatjjänwa. 28 Israelajj jachʼatwa akham sarakïna: “¡Jichhajj creyjjtwa! ¡José wawajajj jakaskiwa! ¡Janïr jiwkasin jupar uñjir sarañajawa!”+ sasa.

46 Ukatjja Israelajj familiapampiw sarjjäna, taqe kunanakatï jupan utjkäna ukanaksa apasjjarakïnwa. Beer-Seba+ lugarar purisajja, Isaac awkipan Diosaparuw sacrificionak loqtäna.+ 2 Arumarusti Diosajj mä visionanwa Israelar akham sasin parläna: “¡Jacob, Jacob!” sasa. Jupasti sarakïnwa: “¡Akankasktwa!” sasa. 3 Diosajj sarakïnwa: “Nayajj cheqpach Diosätwa, awkiman Diosaparakïtwa.+ Egipto markar sarañjja jan ajjsaramti, ukanwa jumarojj mä jachʼa markar tukuyäma.+ 4 Nayajj jumampiw Egipto markar saräjja, nayarakiw uka markat aka oraqer kuttʼayanjjäma,+ kunapachatï jumajj jiwjjäta ukhajja, José yoqamaw jumampïskarakini”*+ sasa.

5 Ukatjja Jacobojj Beer-Seba lugarat sarjjänwa. Jacobun yoqanakapasti* faraonajj apayankäna uka carretanakatwa awkiparusa, wawanakaparusa, esposanakaparus apjjapjjäna. 6 Canaán oraqen jikjjatapkäna taqe uka uywanakapsa utjirinakapsa apasjjapjjänwa. Ukhamaw Jacobusa familianakapas Egipto markar puripjjäna. 7 Jacobusti yoqanakaparusa, phuchanakaparusa, taqe allchhinakaparus Egipto markaruw irpasjjäna, mä arunjja taqpach familiaparuw irpasjjäna.

8 Israelana, mä arunjja Jacobun yoqanakapan sutinakapajj akanakänwa, jupanakaw Egipto markar puripjjäna:+ Jacobun jilïr yoqapajj Rubén satänwa.+

9 Rubén chachan yoqanakapajja Hanok, Palú, Hezrón, Carmí+ ukanakänwa.

10 Simeón+ chachan yoqanakapajja Jemuel, Jamín, Ohad, Jakín, Zóhar, Shaúl ukanakänwa. Shaúl+ chachasti mä cananea warmin yoqapänwa.

11 Leví+ chachan yoqanakapajja Guersón, Cohat, Merarí+ ukanakänwa.

12 Judá+ chachan yoqanakapajja Er, Onán, Selá,+ Pérez,+ Zérah+ ukanakänwa. Ukampis Er ukhamarak Onán yoqanakapajj Canaán oraqenwa jiwjjapjjäna.+

Pérez chachan yoqanakapajja Hezrón, Hamul+ ukanakänwa.

13 Isacar chachan yoqanakapajja Tolá, Puvá, Yob, Simrón+ ukanakänwa.

14 Zabulón+ chachan yoqanakapajja Séred, Elón, Jahleel+ ukanakänwa.

15 Lea warmin yoqanakapajj ukanakänwa, Padán-Aram lugaranwa Leajj yoqanakaparusa Dina+ phuchaparus Jacobutak ususïna. Taqpach yoqanakapampi phuchanakapampejj kimsa tunka kimsanïpjjänwa.

16 Gad+ chachan yoqanakapajja Zifión, Haguí, Suní, Ezbón, Erí, Arodí, Arelí+ ukanakänwa.

17 Aser+ chachan yoqanakapajja Imná, Isvá, Isví, Berías ukanakänwa. Jupanakan kullakapajj Sérah satänwa.

Berías chachan yoqanakapajja Héber, Malkiel+ ukanakänwa.

18 Labán chachajj Lea phuchapar serviripat churkäna uka Zilpá+ warmin yoqanakapajj ukanakänwa. Jacobumpita Zilpá warmimpit jutir wawanakajja taqpachanejj tunka sojjtanïpjjänwa.

19 Jacobun Raquel esposapan yoqanakapajja José,+ Benjamín+ ukanakänwa.

20 Egipto oraqenjja Josean Asenat esposapajj Manasés,+ Efraín+ wawanakaparuw ususïna. Asenat+ warmejja On* markankir Potifera sacerdoten phuchapänwa.

21 Benjamín+ chachan yoqanakapajja Bela, Béker, Asbel, Guerá,+ Naamán, Ehí, Ros, Mupim, Hupim,+ Ard+ ukanakänwa.

22 Jacobumpita Raquelampit jutir wawanakajja taqpachanejj tunka pusinïpjjänwa.

23 Dan+ chachan yoqapajj* Husim satänwa.+

24 Neftalí+ chachan yoqanakapajja Jahzeel, Guní, Jézer, Silem+ ukanakänwa.

25 Labán chachajj Raquel phuchapar serviripat churkäna uka Bilhá warmin yoqanakapajj ukanakänwa. Jacobumpita Bilhá warmimpit jutir wawanakajja taqpachanejj paqallqonïpjjänwa.

26 Taqe jupanakaw Jacobut jutirïpjjäna, Jacobump chikaw jupanakajj Egipto markar sarjjapjjarakïna. Taqpachanejj sojjta tunka sojjtanïpjjänwa, Jacobun yoqanakapan esposanakapajj janiw jupanak taypin jakhutäpkiti.+ 27 Egipto markanjja Joseajj pä wawanakanïnwa. Jacobun utapankirinakajja taqpachanejj paqallq tunkanïpjjänwa,+ jupanakaw Egipto markar puripjjäna.

28 Jacobusti Judá yoqaparuw jupanak nayra khitäna,+ ukhamat Gosén oraqeruw awkimajj jutaski sasin Josear awisañapataki. Kunapachatï jupanakajj Gosén+ oraqer puripjjäna ukhajja, 29 Joseajj carropwa wakichtʼayäna, ukatjja Israel awkipamp jikisiriw Gosén oraqer saräna. Joseajj awkipampi jikisïna ukhajja jankʼakiw jupar qhomantäna, ukatsti wali jayaw jacharakïna.* 30 Ukatjja Israelajj akham sasaw Josear säna: “Jumarojj uñj-jjsmawa, jakaskatamsa yatjjaraktwa, jichhakuchaw nayajj jiwjjerista” sasa.

31 Ukatjja Joseajj jilanakaparusa awkipan utapankirinakarus akham sänwa: “Nayajja faraonar yatiyiriw saräjja,+ juparojj akham sarakïwa: ‘Jilanakajampi awkijan utapankirinakampiw Canaán oraqet purinipjje.+ 32 Jupanakajj uywa awatirinakäpjjewa,+ vacanaka ovejanakwa uywapjjaraki.+ Jupanakasti uywanakapampi ukhamarak taqe utjirinakapampiw purinipjje’+ sasa. 33 Kunapachatï faraonajj jumanakar jawsapjjätam, ‘¿kunansa trabajipjjta?’ sasin jisktʼapjjarakïtam ukhajja, 34 jumanakajj akham sapjjätawa: ‘Tata, nanakajj waynitutpach uywanak awatirïpjjtwa, nayra awkinakajas uywa awatirïpjjarakïnwa’+ sasa. Ukhamatwa faraonajj Gosén oraqen jakayapjjätamjja,+ egipcionakatakejj ovej awatirinakajj ajjtaskayawa”+ sasa.

47 Ukatjja Joseajj faraonaruw akham sas yatiyir saräna:+ “Awkijampi jilanakajampejj uywanakapampi ukhamarak taqe utjirinakapampiw Canaán oraqet purinipjje, jupanakajj Gosén oraqenkasipkiwa”+ sasa. 2 Joseasti phesqa jilanakapar irpasaw faraonar uñtʼayäna.+

3 Faraonajj Josean jilanakaparojj akham sarakïnwa: “¿Kunansa trabajipjjta?” sasa. Jupanakasti faraonarojj akham sapjjarakïnwa: “Tata, nanakajj ovej awatirinakäpjjtwa, nayra awkinakajas awatirïpjjarakïnwa”+ sasa. 4 Jupanakajj akham sasaw faraonar sapjjarakïna: “Canaán oraqenjja+ manqʼat pistʼañajj walipuniwa, uywanakajatakis janirakiw manqʼañanakas utjkiti, ukatwa extranjerjam akar jakirejj jutapjjta.+ Mirä amp suma, servirinakamarojj Gosén oraqen jakayapjjakitaya”+ sasa. 5 Ukjjarusti faraonajj akham sasaw Josear sarakïna: “Tatamasa jilanakamas juman ukaruw jutapjje. 6 Egipto oraqejj juman amparamar katuyatawa. Tatamasa jilanakamas oraqen wali sumäkis uka lugaran jakapjjpan.+ Gosén oraq jupanakar churam, jupanak taypintï trabajop sum lurir chachanakajj utjchi ukhajja, uywanakaj uñjapjjañapatakiw jupanakar uttʼayäta” sasa.

7 Ukatjja Joseajj Jacob awkipar irpasajj faraonaruw uñtʼayäna, Jacobusti faraonarojj bendisirakïnwa. 8 Akham sasaw faraonajj Jacobur jisktʼarakïna: “¿Qhawqha maranïtasa?” sasa. 9 Jacobusti sarakïnwa: “Nayajj 130 maranïtwa, mä cheqat mä cheqar* viajisaw nayajj jakäwijan sarnaqawayta. Uka maranakanjja kunayman jan walinakanwa jakawayta.+ Nayra awkinakajajj mä cheqat mä cheqar* viajisajj walja maranakaw jakawayapjje, ukampis nayajj jupanakat sipansa jukʼa maranakakiw ukham jakawayta”+ sasa. 10 Ukatsti Jacobojj faraonar bendisisajj jupan ukat sarjjänwa.

11 Ukatjja Joseajj awkiparusa jilanakaparus Egiptonkir mä lugarwa churäna, mä arunjja Ramesés*+ oraqenkir wali sumäkis uka lugarwa jupanakarojj churäna, uksti faraonan arunakaparjamaw luräna. 12 Joseajj awkiparusa, jilanakaparusa, awkipan utapankirinakarus manqʼañanak* churaskakïnwa, sapa familian qhawqha wawanakatï utjkäna ukarjamaw manqʼañanak churäna.

13 Manqʼat pistʼañajj wal utjatap laykojja, manqʼañanakajj* taqe cheqanwa jan utj-jjänti. Manqʼat pistʼañ utjatapatjja, Egipto oraqesa Canaán oraqes walpun aynachtʼäna.+ 14 Egipto oraqen jakirinakarusa Canaán oraqen jakirinakarus Joseajj manqʼañanakwa aljaskäna.+ Manqʼañanak aljkäna uka qollqjja faraonan utaparojj apaskakïnwa. 15 Tiempompejja Egipto oraqensa Canaán oraqensa janiw qollqejj utj-jjänti. Ukatwa taqe egipcionakajj Josean ukar jutasajj akham sapjjäna: “¡Manqʼañanak churapjjakitaya! ¿Kunjamarak nanakajj qollqe jan utj-jjatap laykukejj juma nayraqatan jiwapjjeriststi?” sasa. 16 Joseasti jupanakarojj sarakïnwa: “Niyakejjay qollqejj jumanakan jan utj-jjapjjstamtejja, uywanakam apanipjjam, ukhamatwa nayajj uywanakam lantejj manqʼañanak churapjjäma” sasa. 17 Ukatwa jupanakajj Josean ukar uywanakap apanipjjäna. Joseasti caballonakapa, ovejanakapa, vacanakapa ukhamarak asnonakap lantejja manqʼañanak churaskakïnwa, taqe uywanakap lantejja marpachaw manqʼañanak churaskakïna.

18 Uka marajj tukusjjäna ukhajja, jupanakajj wasitampiw Josean ukar jutapjjäna, akham sapjjarakïnwa: “Tata, nanakajj ak yatiyañ munapjjsma, qollqenakajsa uywanakajsa jumaruw churjjapjjsma, janiw nanakan kunas utj-jjapjjetuti. Oraqenakajampi ukhamarak jakañ vidanakajampikiw jumar churañatakejj utj-jjapjjetu. 19 ¿Kunjamarak nanakajj juma nayraqatan jiwapjjeriststi? ¿Kunjamarak oraqenakajas ukhamak apanukutäjjanisti? Manqʼañanak lantejja nanakampiru oraqenakajampir alasjjapjjeta. Nanakajj faraonan esclavopäjjapjjäwa, oraqenakajas jupankjjarakiniwa. Jathanak churapjjeta ukhamat jan jiwapjjañajataki, jan ukasti jakasipkakiñajataki, ukhamarak oraqenakajas jan inamaya chʼusakïñapataki” sasa. 20 Manqʼat pistʼañajj wal utjatap laykojja, sapa mayniw egipcionakajj oraqep alj-jjapjjäna. Joseasti egipcionakan taqpach oraqenakapwa faraonatak aläna, ukhamatwa faraonajj uka oraqenak katusjjäna.

21 Ukatjja Joseajj Egipto oraqen jakapkäna taqe uka jaqenakarojja markanakar sarjjapjjañapatakiw mä orden churäna.+ 22 Joseajj sacerdotenakan oraqenakapakwa jan alkänti.+ Sacerdotenakajja faraonatwa manqʼañanak katoqapjjäna, ukatwa jupanakajj oraqenakap jan aljapkänti. 23 Joseajja jaqenakarojj akham sänwa: “Jichhüruw jumanakasa oraqenakamas faraonatak alatäjjapjjtajja. Oraqenakaman satapjjañamatakisa jathanakwa churapjjaraksma. 24 Uka oraqenakan achunakapatjja, phesqër partjja* faraonaruw churapjjäta.+ Ukampis jiltʼki uka pusi partenakajj jumanakan satapjjañamataki ukhamarak jumanakana, utamankirinakana, wawanakaman manqʼapjjañapatakiw servini” sasa. 25 Ukjjarusti jupanakajj sapjjarakïnwa: “Tata, jumïpanwa nanakajj jakasipkta.+ Nanakatï nayraqataman suma uñjatäpjjsta ukhajja, nanakajj faraonan esclavopäjjapjjäwa”+ sasa. 26 Ukatjja Joseajj Egipto oraqpachatakiw mä ley apsüna: taqpach cosechatjja phesqër partejj* faraonankiwa, uka leyejj jichhürkamaw utjaski. Sacerdotenakan oraqenakapakiw jan faraonankkänti.+

27 Israel chachan utapankirinakajja Egiptonkir Gosén oraqen jakasipkakïnwa.+ Uka oraqenwa jupanakajj utjnoqapjjäna, wawanakanëjjapjjänwa, waljaniruw jiljjattjjapjjarakïna.+ 28 Jacobojja 17 maranakaw Egipto oraqen jakäna. Ukhamasti Jacobojj 147 maranakaw jakäna.+

29 Israelan jiwañ urupajj jakʼachasisinkäna ukhajja,+ akham sasaw José yoqapar jawsasajj säna: “Nayatï nayraqataman suma uñjatästjja, mirä amp suma, nayar munasiñat jan jaytjatam uñachtʼayañamataki ukhamarak arsutam phoqañamatak mä juramento lurarapita.* Mirä amp suma, jiwjjä ukhajja janiw Egipto markan imitätati.+ 30 Kunapachatï nayajj jiwjjä ukhajja,* Egiptot apsjjetätawa, nayra awkinakajan sepulturaparuw imtʼjjetäta”+ sasa. Joseasti sarakïnwa: “Kuntï maykista ukjja luräwa” sasa. 31 Jacobojj Josear sarakïnwa: “Mä juramento lurarapita” sasa. Ukatwa Joseajj mä juramento jupatak lurarapïna.+ Ukatjja Israelajj ikiñapan chʼijmapanwa altʼasïna.+

48 Ukanak pasatatjja Josearojj akham sasaw yatiyapjjäna: “Tatamajj usuntatawa” sasa. Ukatwa Joseajj Manasés ukhamarak Efraín+ pä wawanakapar irpjjarusajj Jacobun ukar saräna. 2 Ukatjja Jacoburojj akham sasaw yatiyapjjarakïna: “José yoqamaw juman ukar jutatayna” sasa. Ukatwa Jacobojj* chʼamachtʼasisajj ikiñapan qontʼasïna. 3 Ukatsti akham sasaw Josear sarakïna: 

“Taqe Chʼamani Diosaw Canaán oraqenkir Luz markan nayar uñstitu, ukanwa bendisirakitu.+ 4 Akham sasaw jupajj situ: ‘Walja wawanakanïyätawa, waljaruw tukuyäma, walja markanakaruw tukuyarakïma,+ aka oraqsa walja tiempotakiw wawanakamar churäjja’+ sasa. 5 Egipto markan jumatak naskäna uka pä wawanakamajj nayankjjewa,+ Egipto markar juman ukar janïr nayajj jutkayäta ukhaw uka pä wawanakamajj nasipjjäna. Kunjamtï Rubenasa Simeonas nayankkejja, ukhamarakiw Efrainasa Manasesas nayankani.+ 6 Ukampis pä wawanakam qhepat nasipkani uka wawanakajj jumankaniwa. Efrainampi Manasesampi herenciat katoqapkani+ uka oraqetjja jupanakajj katoqapjjarakiniwa. 7 Kunapachatï nayajj Padán oraqet jutaskayäta ukhaw Raquel mamamajj naya jakʼan jiwjjäna,+ Canaán oraqena. Efrat markar puriñatakejj wali jayaw faltaskäna, ukatwa juparojj Efrat,+ mä arunjja Belén+ markar sarki uka thaki jakʼar imtʼjjayäta” sasa.

8 Ukatjja Israelajj Josean wawanakapar uñjasajj akham sasaw jisktʼäna: “¿Jupanakat wawanakamajja?” sasa. 9 Joseajj awkipar sarakïnwa: “Jïsa, jupanakajj wawanakajawa, Diosaw jupanakarojj aka lugaran churitu”+ sasa. Israelajj sarakïnwa: “Mirä amp suma, jupanakar bendisiñajatak nayan ukar apanim”+ sasa. 10 Israelajj chuymanëjjatap laykojja nayrapajj juyktʼatäjjänwa, janirakiw sum uñjañ puedjjänti, ukatwa Joseajj wawanakaparojj awkipar jakʼachasiyäna. Israelasti jupanakarojj jampʼattʼänwa, qhomantarakïnwa. 11 Israelajj Josearojj akham sarakïnwa: “Janiw nayajj jumar wasitat uñjañ suykayätti,+ ukampis Diosajj wawanakamar kunaw uñjayitu” sasa. 12 Ukatjja Israelan qonqorinakap jakʼat wawanakapar irpaqasajja, oraqer puriñkamaw Joseajj altʼasïna.

13 Ukatjja Joseajj pä wawanakaparuw awkipan ukar jakʼachasiyäna. Efraín+ wawaparojja kupi amparapampiw Israelan chʼeqa ladopar uchäna, Manasés+ wawaparusti chʼeqa amparapampiw Israelan kupi ladopar ucharakïna. 14 Ukampis Efrainajj sullkäkchïnsa jupan pʼeqepjjaruw Israelajj kupi amparapamp loqjjatäna, chʼeqa amparapampisti Manasesan pʼeqepjjaruw loqjjatarakïna. Israelajj Manasesan jilïr wawätap yatiskchïnsa,+ amanutwa* amparanakapamp ukham loqjjatäna. 15 Ukatjja Israelajj akham sasaw Josear bendisïna:+

“Kawkïr cheqpach Diosampitï Abrahán nayra awkijasa Isaac awkijas sarnaqkäna,+

kawkïr cheqpach Diosatï mä awatirjam taqpach jakäwijan jichhürkam uñjkitu,+

16 kawkïr Diosatï angelap taypi taqe jan walinakat salvkarakitu+ uka Diosay uka pä yoqall wawanakarojj bendispan.+

Jupanakajj nayan sutij apapjjpan, Abrahán nayra awkijan sutipsa Isaac awkijan sutipsa apapjjarakpan,

oraqensa walja wawanakanïpjjpan”+ sasa.

17 Joseatakejja awkipan kupi amparapampi Efrainan pʼeqepjjar loqjjatatapajj janipuniw walïkänti. Ukatwa jupajj awkipan amparapjja Manasesan pʼeqepjjar loqjjatayañ munäna. 18 Joseajj akham sasaw awkipar säna: “Janiy ukham luramtejj papitu, jupaw jilïr wawajja.+ Jupan pʼeqepjjar kupi amparamamp loqjjatam” sasa. 19 Ukampis awkipajj janiw jupar istʼañ munkänti, ukatwa akham säna: “Wawa, uk yatisktwa, nayajj sum yatiskta. Jupajj mä markaruw tukurakini, wali jachʼarakïniwa. Ukampis sullka jilapajj jupat sipansa jukʼamp jachʼäniwa.+ Wawanakapas waljapunïniwa, walja markanakwa uttʼayapjjarakini”+ sasa. 20 Uka urojja Jacobojj jupanakar bendisiskakïnwa,+ akham sasa:

“Kunapachatï israelitanakajj maynit maynikam bendisisipjjani ukhajja, akham sapjjaniwa:

‘Kunjamtï Diosajj Efrainarusa Manasesarus bendiski ukhamarak jumar bendispan’ sasa”.

Ukhamaw Jacobojj Manasesar amparapamp loqjjatañat sipansa Efrainar loqjjatäna.

21 Ukatjja Israelajj akham sasaw Josear säna: “Nayajj jiwañampëjjtwa,+ ukampis Diosaw jumanakampïskani, juparakiw nayra awkinakaman oraqeparus kuttʼayjjapjjätam.+ 22 Uka oraqetjja jilanakamat sipansa jumaruw nayajj jukʼamp jil churjjsma, espadajampi flechtʼañ arcojampiw uka oraqjja amorreonakat nayajj aparta” sasa.

49 Ukatjja Jacobojj yoqanakapar jawsasajj akham sänwa: “Tantachtʼasipjjam, kunatï jumanakarojj qhepa urunakan pasapkätam ukwa nayajj sapjjäma. 2 Jacobun yoqanakapa, tantachtʼasisin istʼapjjeta, jumanakajj Israel awkimar istʼapjjam.

3 ”Rubén,+ jumajj jilïr wawajätawa,+ jumaw chʼamajätasa nayrïr wawajätasa. Suma uñjatäñatakis chʼamanïñatakis jumaw wali jilanktajja. 4 Jawir umar uñtasita jan saytʼatam laykojja janiw jumajj jilankkätati. Awkiman esposapampi ikintasitam laykojja, janiw jumajj jilanakamat sipansa jilankkätati.+ Uka tiemponjja jumajj nayan ikiñajwa qʼañuchtajja. ¡Jupan luratapajj janipuniw walïkiti!

5 ”Simeonampi Levimpejj jilapuräpjjewa.+ Espadanakapsa jiwarayañatakiw jupanakajj apnaqapjje.+ 6 Nayajj janiw jupanakampejj chikachaskäti. Nayan chuymaja, janiy jupanakampejj tantachasimti, jupanakajj colerampi apayasisaw chachanakar jiwarayapjje,+ toronakarus kusistʼañ laykukiw cojoptayapjje.* 7 Jan sinttʼasis colerasipjjatapasa jan wal colerasipjjatapas maldisitäpan.+ Nayasti Jacobun oraqeparuw jupanakar ananuköjja, Israelan oraqeparuw ananukurakëjja.+

8 ”Judá,+ jumaruw jilanakamajj jachʼañchapjjätam.+ Enemigonakamarus atipjätawa.*+ Awkiman yoqanakapas juma nayraqatanwa altʼasipjjarakini.+ 9 Judá chachajj leonan qallupawa.+ Wawa, jumajj mä animal manqʼantasaw kuttʼanïta. Mä leonar uñtasitaw jiptʼasisin samartʼarakïta. ¿Khitis juparojj mä leonarjam sartayaspa? 10 Reyit apnaqañatak cetrojj janiw Judá chachat apaqatäkaniti,+ janirakiw apnaqañatak thujrupas apaqatäkaniti, Siló* satäki ukan jutañapkama,+ juparuw taqe markanakajj istʼapjjarakini.+ 11 Jupajj mä uvas aliruw asnop chinkatani, asnopan qalluparusti mä suma uvas aliruw chinkatarakini. Isipjja vinoruw tʼajjsoqani, patjja isipsti uvasanakan chʼirwsut jugoparuw tʼajjsoqarakini. 12 Nayranakapajja vino kawsajj chʼiyar wila colorawa, laka chʼakhanakapasti leche kawsajj janqʼo colorarakiwa.

13 ”Zabulonajj+ lamar qota jakʼanwa jakani, kawkjantï barconakajj anclatäpki uka lamar qota lakanwa jakani.+ Wali jayankir qorpapas Sidón toqer uñtatäniwa.+

14 ”Isacar+ ukasti chʼollqhe chʼakhani asnor uñtatawa, pä bolsampi khumjjatataw jiptʼatäski. 15 Samartʼañ lugaran wali sumätapwa jupajj uñjani, oraqen wali sumätapsa uñjarakiniwa. Carga aptañatakejja jupajj kʼumtʼasiniwa,* chʼama tukuñ luräwinaksa iyaw sasaw mä esclavor uñtata lurarakini.

16 ”Dan+ ukajj Israelan mä tribupawa, jupaw markaparojj juzgarakini.+ 17 Dan ukasti thaki thiyankir* mä asiruruw* tukuni, jiskʼa thaki ladonkir wajjranakan asiruruw* tukuni, caballon kayupat* achjir asiruruw tukuni, ukhamatwa caballot saririnakarojj qhepäjj toqer liweqtayani.+ 18 Jehová Dios Tata, nanakar salvañamwa nayajj suyäjja.

19 ”Gad+ ukarusti lunthatanakaw atacapjjani, ukampis jupajj defendisiniwa, jupanakan qhepapwa sararakini.+

20 ”Aser+ satäki ukansti manqʼañanakapajj* waljapunïniwa, suma manqʼwa jupar churani, reyinakajj manqʼapki uka manqʼar uñtasitwa jupar churani.+

21 ”Neftalí+ ukajja wali tʼijtir mä venador* uñtatawa, jupajj suma arunakwa parlaski.+

22 ”Joseajja+ suma achoqer qoqan* jiskʼa alipawa. Jupajj uma jalsu jakʼankir suma achoqer qoqawa, ramanakapasti perqa patsa pasakiparakiwa. 23 Arcompi flechtʼir jaqenakajja juparojj uñisisipkakïnwa, juparojj jan walinaksa lurasipkakïnwa, jupa contraw flechtʼapjjarakïna.+ 24 Ukampis jupan arcopajja flechtʼañatakejj listokïnwa,+ amparanakapas wali chʼamanïskakïnwa, jankʼakiw kuns lurarakïna.+ Taqe ukanakasti khititï Jacobur yanaptʼki wali chʼamanïkaraki, khititï awatirïki ukhamarak Israelan qalapäkaraki ukatwa juti. 25 Jupajj* awkipan Diosapat jutiriwa, uka Diosaw juparojj yanaptʼarakini. Jupajj Taqe Chʼamani Diosampiwa, Diosaw juparojj alajjpachankir umampi ukhamarak oraq manqhankir umamp bendisini,+ Diosarakiw juparojj walja wawanaksa uywanaksa churarakini. 26 Awkipan bendicionanakapajja, wiñay qollunakan bendicionanakapat sipansa jukʼamp jilankaniwa, jan tukuskir jiskʼa qollunakan kunatï wali munkañäki ukanakatsa jukʼamp jilankarakiniwa.+ Uka bendicionanakajj Josean pʼeqep patjjankaskakiniwa, khititï jilanakap taypit ajllitäki ukan pʼeqep patjjankaskakiniwa.+

27 ”Benjaminasti+ mä lobo* animalar uñtasitaw enemigonakapar jiskʼa jiskʼa tukjani.+ Alwajja katjki uka animalaruw manqʼantani, jaypʼurusti kunanaktï enemigonakapat aparanki ukanakwa lakirarakini”.+

28 Taqe jupanakatwa Israelan 12 tribunakapajj jutapjje. Kunapachatï jupanakar bendisiskäna ukhajja, uka arunakampiw awkipajj jupanakar bendisïna. Sapa maynirojja kunjamtï wakiskäna ukarjamaw Jacobojj bendisïna.+

29 Ukatjja Jacobojj akham sasaw yoqanakapar säna: “Nayajj jiwañampëjjtwa.+ Jumanakajj nayra awkinakajamp chikaw imtʼjjapjjetäta, Efrón sat hitita chachan oraqepan utjki uka qollu pʼiyaruw imtʼjjapjjetäta.+ 30 Uka qollu pʼiyajja Canaán oraqenkir Macpelá oraqenkiwa, Mamré jakʼana. Uka oraqsti jiwatanakap imtʼañatakiw Abrahanajj Efrón sat hitita chachat alasïna. 31 Abrahanarusa Sara esposaparus ukaruw imtʼjjapjjäna.+ Ukanwa Isaacarusa+ Rebeca esposaparus imtʼjjapjjarakïna, nayas ukaruw Lea esposajar imtʼjjarakta. 32 Uka oraqesa ukan utjki uka qollu pʼiyasa Het chachan yoqanakapat alatänwa”+ sasa.

33 Ukhamaw Jacobojj yoqanakapamp parlañ tukuyjjäna. Ukatjja ikiñ patjjar kayunakap aykatasisaw jiwjjäna, nayra awkinakapjamarakiw jiwañan samartʼjjäna.+

50 Ukatjja Joseajj awkipar qhomantasaw jachäna,+ jampʼattʼarakïnwa. 2 Awkipan jiwat cuerpop wakichtʼapjjañapatakejja*+ Joseajj servirinakaparuw encargäna, mä arunjja qollirinakaparu. Ukatwa jupanakajj Israelan jiwat cuerpop wakichtʼapjjäna, 3 jupanakasti 40 urunakanwa Israelan jiwat cuerpop wakichtʼapjjäna, mä jiwat cuerpor wakichtʼañatakejja 40 urunakapuniw munasïna. Egipcionakajja 70 urunakaw jupatjam wal jachasipkakïna.

4 Kunapachatï Israelatjam llakisiñ urunakajj pasjjäna ukhajja, Joseajj akham sasaw faraonan utapankirinakarojj säna: “Nayatï jumanak nayraqatan suma uñjatästa ukhajja, akham sasin faraonar awisarapipjjeta: 5 ‘Awkijajj akham sasaw mä juramento lurayitu:+ “Nayajj jiwañampëjjtwa.+ Canaán oraqen nayajj wakichkta uka sepulturaruw nayar imtʼjjetäta”+ sasa. Mirä amp suma, awkijar imtʼanjjañajatak khitakitaya, ukatsti nayajj kuttʼanjjäwa’”. 6 Ukatjja faraonajj akham sarakïnwa: “Awkimarojj imtʼasinkakim, kunjamtï jupajj mä juramento lurayktam ukhama”+ sasa.

7 Ukatwa Joseajj awkipar imtʼanjjañatakejj saräna, jupamp chikasti faraonan taqe servirinakapaw sarapjjarakïna. Faraonan utapankir ancianonakasa,*+ Egipto oraqenkir taqe ancianonakasa, 8 Josean taqe utapankirinakasa, jilanakapasa, awkipan utapankirinakas sarapjjarakïnwa.+ Gosén oraqerojja wawanakapampiru uywanakapampirukiw jaytawayapjjäna. 9 Jupanakasti carronakata+ ukhamarak caballonakatwa sarapjjäna. Jaqenakajj waljapunïnwa. 10 Ukatjja Jordán toqenkir Atad sat lugararuw puripjjäna, kawkjantï jaqenakajj granonak takiyapjjerïkäna uka cheqaru. Ukanwa jupanakajj llakisiñat wal wararipjjäna. Joseasti paqallqo urunakaw awkipatjam wal jachaskakïna. 11 Kunjamsa jupanakajj granonak takiyañ lugaran wal jachasipkäna ukjja Canaán oraqenkir jaqenakajj uñjapjjänwa, ukatwa jupanakajj wali musparat akham sapjjäna: “¡Egipcionakajj wali jachʼa llakinkapjjapuniwa!” sasa. Ukatwa uka lugararojj Abel-Mizraim* sutimpi uchapjjäna, ukasti Jordán toqenkiwa.

12 Kunjamtï Jacobojj siskatayna ukhampunwa yoqanakapajj lurapjjäna.+ 13 Canaán oraqer apasinjja, Macpelá oraqen utjki uka qollu pʼiyaruw jupanakajj imtʼjjapjjäna, Mamré jakʼaru. Uka oraqjja jiwatanakapar imañatakiw Abrahanajj Efrón sat hitita chachat alasïna.+ 14 Awkipar imtʼjjasajja Joseajj jilanakapampi ukhamarak taqe khitinakatï awkipar imtʼanjjañatak sarapkäna ukanakamp chikaw Egipto markar kuttʼjjäna.

15 Awkipan jiwatap qhepatjja, Josean jilanakapajj akham sasaw jupanakkamajj sasipjjäna: “Jichhajj Joseajj uñisjjestaniwa, kuna jan walinaktï jupar lurktan uka pachparakwa luristani”+ sasa. 16 Ukatwa akham sasin Josear yatiyapjjäna: “Janïr jiwkasajj awkimajj akham sänwa: 17 ‘Akham sasaw Josear sapjjäta: “Mirä amp suma, ruwtʼasmawa. Jilanakaman juchanakapsa ukhamarak kuna jan walinaktï jupanakajj lurapktam ukanakatsa perdonakimaya” sasa’. Jichhajj mirä amp suma, awkiman Diosapar servipki ukanakan juchanakap perdonakimaya”. Uka arunak istʼasajja Joseajj wal jachäna. 18 Ukatjja jilanakapajj Josean ukaruw jutapjjäna, oraqer puriñkamaw nayraqatapan altʼasipjjäna, akham sapjjarakïnwa: “¡Nanakajj juman esclavonakamäpjjtwa, kuntï jumajj nanakamp lurañ munkta uk luraskakismawa!”+ sasa. 19 Joseasti akham sarakïnwa: “Jan ajjsarapjjamti, ¿nayajj Diosätti jumanakar juzgañatakejja? 20 Jumanakajj jan walsa nayar lurañ munapkchiyätajja,+ Diosaw uka jan waljja walir tukuyi, ukhamat walja jaqenakajj jakasipkakiñapataki, kunjamtï jupajj jichhürojj lurki ukhama.+ 21 Ukhamasti jan ajjsarapjjamti. Jumanakarusa jiskʼa wawanakamarus manqʼañanak nayajj churasipkakïmawa”+ sasa. Ukhamaw Joseajj jilanakapar chuymachtʼäna, chʼamañchtʼarakïna.

22 Joseasa awkipan utapankirinakasa Egipto markan jakasipkakïnwa. Ukhamasti Joseajj 110 maranakaw jakäna. 23 Joseajja Efraín wawapan allchhinakaparus uñtʼawayänwa,+ Makir chachan yoqall wawanakaparus uñtʼawayarakïnwa,+ Makir chachasti Manasesan yoqapänwa. Uka wawanakajja Joseatakejj wawanakapjamänwa.* 24 Ukatjja Joseajj akham sasaw jilanakapar säna: “Nayajj jiwañampëjjtwa, ukampis Diosaw jumanakarojj yanaptʼasipkätam.+ Cheqpachapuniw jupajj aka oraqet irpsjjapjjätam, kawkïr oraqtï Abrahanarusa, Isaacarusa, Jacoburus churämawa sasin mä juramentompi arskäna uka oraqeruw kuttʼayjjapjjätam”+ sasa. 25 Ukatjja Joseajj Israelan yoqanakaparojj akham sasaw mä juramento lurayäna: “Cheqpachapuniw Diosajj jumanakar yanaptʼasipkätam. Jumanakajja chʼakhanakaj aka lugarat apjjapjjañamawa”+ sasa. 26 Joseajja 110 maraniw Egipto markan jiwjjäna, jiwat cuerpop wakichtʼasajja,+ mä ataúd cajonaruw uchjjapjjarakïna.

Jan ukajja, “uksar aksaru onjjtir umanakas”.

Jan ukajja, “Diosan espiritupajj”.

Jan ukajja, “atmósfera”.

Jan ukajja, “arbolanak”.

Jan ukajja, “arbolanakwa”.

Hebreo arunjja, “alajjpachan utjki uka chʼusa espacion”.

Hebreo arunjja, “pä jachʼa qhantʼirinakwa luräna”.

Jan ukajja, “jakkir almanakampi”.

Jan ukajja, “almanaka”.

Jan ukajja, “almanaka”.

“Qatatnaqtir animalanaka” sasinjja, inas asirunakata (katarinakata), jararankhunakat parlaskchi. Jan ukajj inas achakur uñtasit animalanakata ukhamarak jiskʼa laqʼonakat parlaskchi.

Jan ukajja, “alajjpachan jalnaqer”.

Jan ukajja, “arbolanakwa”.

Jan ukajja, “almanakarusa”.

Hebreo arunjja, “taqe ejercitonakapas tukuyasjjäna”.

“Akhamaw pasäna” sasinjja, kuntï Génesis 2:1-3 textonakan parlki ukanakatwa parlarakispa.

Diosan “Jehová” sutipajja, nayrïr kutejj aka cheqanwa uñsti. Hebreo arunjja, יהוה (YHWH) letranakaw uñsti. Apéndice A4 liytʼäta.

Jan ukajja, “almar”. Hebreo arunjja, néfesh arojj “samaqeskiri jaqe jan ukajj samaqeskiri animala” sañ muni. “Alma” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “arbolanakwa”.

“Jakañ qoqa” siski uk glosarion liytʼäta.

Hebreo arunjja, “uka jawirasti pusi pʼeqenakaruw tukjjäna”.

“Suma qalanaka” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “Tigris”.

Jan ukajja, “arbolanakan”.

Jan ukajja, “arbolan”.

Jan ukajja, “almar”.

Jan ukajja, “katarejj”.

Jan ukajja, “astutönwa”.

Jan ukajja, “arbolanakan”.

Jan ukajja, “katarir”.

Jan ukajja, “arbolanakan”.

Jan ukajja, “arbolan”.

Jan ukajja, “katarejj”.

Jan ukajja, “arbolan”.

Jan ukajja, “arbolan”.

Hebreo arunjja, “nayranakatakis wali sumarakïnwa”.

“Thayajj thaytʼanki uka horasarojja” sasinjja, jaypʼu toqetwa parlaski.

Jan ukajja, “arbolanak”.

Jan ukajja, “arbolan”.

Jan ukajja, “arbolan”.

Jan ukajja, “Katariw”.

Jan ukajja, “katarirojj”.

Hebreo arunjja, ukajj waljanitwa parlarakispa.

Hebreo arunjja, ukajj waljanitwa parlarakispa.

Ukham sasinjja, jiwayañatwa parlaski.

Uka sutejja, “oraqenkir chacha; jaqenaka” sañ muni.

Jan ukajja, “arbolan”.

Hebreo arunjja, “tʼaqesisaw oraqen achunakap manqʼäta”.

Hebreo arunjja, “tʼantʼa”.

Uka sutejja, “jakkiri” sañ muni.

Hebreo arunjja, “taqe jakirinakan”.

Jan ukajja, “arbolan”.

Jan ukajja, “arbolar”.

Hebreo arunjja, “mä yoqall wawa utjayta”.

Jan ukajja, “¿janit jumajj jachʼañchatäkasma?”.

Jan ukajja, “Jichhajja lakap jistʼarasin amparamat jilaman wilap katoqktam uka oraqetjja, jumajj alisnukutätawa, maldisitarakïtawa”.

Ukajja, “jaqonukutan oraqepa” sañ muni.

Jan ukajja, “caramillo”.

Uka sutejja, “uttʼayata; uchata” sañ muni.

Hebreo arunjja, “Diosampejj”. “Cheqpach Dios” siski uk glosarion liytʼäta.

Uka sutejja, inas “samartʼaña; chuymachtʼaña” sañ munchi.

Jan ukajja, “angelanakapajja”.

Hebreo arunjja, “Janiw nayan espiritujajj”.

Jan ukajja, “jupajj jañchin munañaparjam sarnaqatap layku”.

Uka arojja, inas “tinkuyirinaka” sañ munchi. “Nefilim” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “wal llakisïna”.

Jan ukajja, “jan pantjasirïnwa”.

Hebreo arunjja, “mä caja”. Ukajj uma patjjnam tuyuri mä jachʼa cajänwa.

Jan ukajja, “breampiw”.

Hebreo arunjja, “300 codonakanïñapawa”. Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Hebreo arunjja, “50 codoniraki”.

Hebreo arunjja, “30 codonïñaparakiwa”.

Hebreo arunjja, tsóhar. Uka arojja, janiw qhanantañapatak mä pʼiyata jan ukajj mä ventanatak parlkiti, jan ukasti mä techotwa parlarakispa.

Hebreo arunjja, “mä codonkañapawa”.

Ukajja, “qʼoma animalanakatjja paqallqo parisa” sasaw jaqokipasirakispa.

Ukajja, “Altnam jalnaqer animalanakatjja paqallqo parisa” sasaw jaqokipasirakispa.

Hebreo arunjja, “15 codonakaw”. Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Amuyatajja, grup grupo jakir jiskʼa animalanakatwa parlaski.

Jan ukajja, “Uka ofrendajj Jehová Diosan chuymaparuw purtʼäna”.

Jan ukajja, “taqe jupanakaruw apnaqapjjäta”.

Variante: “mallkirakïna”.

Hebreo arunjja, “esclavonakan esclavopar”.

Jan ukajja, “jaqenak jiwayir”.

Ukajja, “Uka markanakaw jachʼa markänjja” sasaw jaqokipasirakispa.

Ukajja, “Sem chachajj Jafet chachan jilïr jilaparakïnwa” sasaw jaqokipasirakispa.

Uka sutejja, “tʼaqjjtaña” sañ muni.

Ukajja, “mayjtʼayaña” sañ muni.

Jan ukajja, “jupanak pachpatak mä bendición katoqapjjani”.

Jan ukajja, “arbolanakajj”.

Jan ukajja, “Egipto markaruw mä extranjero jaqjam jakir sarjjäna”.

Jan ukajja, “almajajj jakaskakiñapataki”.

Hebreo arunjja, “Jupanakan utjirinakapajj”.

Ukajja, Edén jardinatwa parlaski.

Jan ukajja, “norte toqeru, sur toqeru”.

Jan ukajja, “arbolanak”.

Ukajja, Mar Muerto qotatwa parlaski.

Hebreo arunjja, “Abrán chachan jilapan yoqapajj”.

Jan ukajja, “arbolanakap”.

Jan ukajja, “carpanakan jakaskäna”.

Hebreo arunjja, “jilapar”.

Jan ukajja, “norte toqenkir”.

Variante: “jiskhun”.

Hebreo arunjja, “Nayaw juman escudomätjja”.

Hebreo arunjja, “mä yoqajaw”.

Jan ukajja, “Jehová Diosaruw creyïna”.

Jan ukajja, “cosasanakaniw”.

Hebreo arunjja, “jachʼa jawirkama, mä arunjja Éufrates jawirkama”.

Uka sutejja, “Diosajj istʼiwa” sañ muni.

Jan ukajja, “mä onagror uñtatäniwa”. Mä onagrojj mä salvaje asnur uñtasitawa, yaqhepajj mä cebratwa parlaski sasaw sapjje. Uka animalarojj inas sapak jakasirïtapat onagro sasin uñtʼaschi.

Ukajja, “taqpach jilanakapamp nuwasisaw jakarakini” sasaw jaqokipasirakispa.

Ukajja, “khititï Jakki ukhamarak nayar uñjkitu ukan phujupa” sañ muni.

Jan ukajja, “jan juchanïtamsa uñachtʼayarakim”.

Uka sutejja, “awkejj jachʼawa; awkejj jachʼañchatawa” sañ muni.

Uka sutejja, “waljanin awkipa” sañ muni.

“Circuncisión” siski uk glosarion liytʼäta.

Hebreo arunjja, “Chachanakasti chhojjorasiñapan jañchipwa circuncidasipjjañapa”.

Uka sutejja, inas “chʼajjwiri” sañ munchi.

Uka sutejja, “princesa” sañ muni.

Uka sutejja, “larusiña” sañ muni.

Jan ukajja, “arbolanak”.

Jan ukajja, “arbolan”.

Hebreo arunjja, “chuymanakamajj chʼamañchatäñapataki”.

Hebreo arunjja, “kimsa sea medida”. Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Variante: “ñattʼanim”.

Jan ukajja, “arbolan”.

Jan ukajja, “jupanak pachpatak mä bendición katoqapjjani”.

Hebreo arunjja, “Jupanakasti techojan chʼiwiparuw jutapjje”.

Jan ukajja, “almaj”.

Jan ukajja, “wali munasiñat jan jaytjasirïtamwa”.

Jan ukajja, “ukhamatwa almajajj jakaskakinejja”.

Ukajja, “jiskʼa” sañ muni.

Hebreo arunjja, “janiw Sarar jakʼachaskänti”.

Hebreo arunjja, “Ukasti jumatakejj nayranak taptʼasiñatakïniwa”.

“Circuncisión” siski uk glosarion liytʼäta.

Ukajja, “nayatwa larusipjjarakini” sasaw jaqokipasirakispa.

Ukajja, Ismaelat parlaski.

Hebreo arunjja, “Arupar istʼam”.

Variante: “jatʼsutaj”.

Uka sutejja, inas “juramento lurañ phuju” jan ukajj “paqallqo ovejanakan phujupa” sañ munchi.

Jan ukajja, “árbol”.

Variante: “mallkïna”.

Hebreo arunjja, “walja urunakaw”.

Jan ukajja, “extranjerjam jakäna”.

Jan ukajja, “yupaychanipjjä”.

Uka sutejja, “Jehová Diosaw churani; Jehová Diosaw uk uñj-jjani” sañ muni.

Hebreo arunjja, “punkunakapwa”.

Jan ukajja, “jupanak pachpatak mä bendición katoqapjjani”.

Ukajja, “mä jachʼa jilïrïtawa” sasaw jaqokipasirakispa.

Variante: “qawayankiwa”.

Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Jan ukajja, “arbolanakasa”.

Hebreo arunjja, “amparam lankhu charaj manqhar ucham”.

Hebreo arunjja, “chikat siclonïnwa”. Apéndice B14 uñjjattʼäta.

Hebreo arunjja, “tunka siclonakaw pesäna”.

“Jupajj” sasinjja, inas Labán chachat parlaskchi.

Hebreo arunjja, “phuchaparu”.

Hebreo arunjja, “ukhamatwa kupi toqerut saräjja jan ukajj chʼeqa toqeruch saräjja uk yatjjarakëjja”.

Hebreo arunjja, “Rebeca kullakaparojj”.

Ukajja, kawkïr warmitejj Rebecar jiskʼatpach uywkäna uka serviripatwa parlaski.

Hebreo arunjja, “punkunakapsa”.

Jan ukajja, “piensañatak”.

Jan ukajja, “murallrantat carpanakapas”.

Ukajja, “taqpach jilanakapamp nuwasisaw jakjjapjjäna” sasaw jaqokipasirakispa.

Jan ukajja, “gemelo”.

Uka sutejja, “tʼarwarara” sañ muni.

Uka sutejja, “kayu talón katthapiri; yaqhankir apaqeri” sañ muni.

Hebreo arunjja, “uka wila color manqʼa, uka wila color manqʼamat mä jukʼay wajjtʼita”.

Uka sutejja, “wila color” sañ muni.

Jan ukajja, “jupanak pachpatak bendición katoqapjjani”.

Jan ukajja, “qhomanttʼaskir”.

Jan ukajja, “cosasanakapajj”.

Variante: “jatʼsupkäna”.

Variante: “jatʼsüna”.

Variante: “jatʼsusipkäna”.

Uka sutejja, “toqesiña” sañ muni.

Variante: “jatʼsuñwa”.

Uka sutejja, “tumpantaña” sañ muni.

Variante: “jatʼsurakïna”.

Uka sutejja, “jachʼa oraqenaka” sañ muni.

Variante: “jatʼsupjjarakïna”.

Variante: “jatʼsupjjatapatwa”.

Uka sutejja, “juramento; jan ukajj paqallqo” sañ muni.

Uka sutejja, “kayu talón katthapiri; yaqhankir apaqeri” sañ muni.

Hebreo arunjja, “kunkamankki uka yukupjja jumajj pʼakjätawa”.

Jan ukajja, “Esaú jilamajj jumar jiwayañ amtampiw chuymachasiski”.

Jan ukajja, “mä escalera”.

Jan ukajja, “norte toqeru, sur toqeruw”.

Jan ukajja, “jupanak pachpatak bendición katoqapjjani”.

Uka sutejja, “Diosan utapa” sañ muni.

Ajanut jampʼattʼas maynir aruntañajja mä costumbrënwa.

Hebreo arunjja, “jilapätwa”.

Hebreo arunjja, “Jumajj cheqapuniw nayan chʼakhajätajja, nayan jañchijarakïtawa”.

Hebreo arunjja, “Jilajätam”.

Hebreo arunjja, “Esposajar churjjeta”.

Ukajja, chacha warmi ikthapiñatwa parlaski.

Jan ukajja, “ukhamat jupamp ikthapiñapataki”.

Hebreo arunjja, “Jacobun uñisitätap”.

Uka sutejja, “¡uñjapjjam, mä yoqall wawawa!” sañ muni.

Uka sutejja, “istʼaña” sañ muni.

Uka sutejja, “mayachasiña; mayachtʼata” sañ muni.

Uka sutejja, “jachʼañchata; jachʼañchäwi katoqeri” sañ muni.

Uka sutejja, “juez” sañ muni.

Uka sutejja, “nayan nuwasitaja” sañ muni.

Uka sutejja, “jachʼa bendición” sañ muni.

Uka sutejja, “kusisita; kusisiña” sañ muni.

Mandragorajja, chʼoqer uñtasitawa, saphiniwa, achunirakiwa. Jaqerojj wawanïñapatakiw yanaptʼi sasaw amuyapjjerïna.

Jan ukajja, “alquilat jaqen pagopa”.

Uka sutejja, “jupajj mä pagowa” sañ muni.

Uka sutejja, “katoqaña” sañ muni.

Uka sutejja, Josifiasan jiskʼaptayat sutipawa. Uka sutejja, “Jah Diosajj yaptʼpan” sañ muni.

Ukajja, plátano oriental sutimpi uñtʼatäki uka qoqatwa (arbolatwa) parlaski.

Jan ukajja, “arbolanakan”.

Variante: “tajja”.

Hebreo arunjja, “tunka kutirakiw”.

Jan ukajja, “familiapan diosanakap”.

Hebreo arunjja, “jilanakapampi”.

Hebreo arunjja, “Walsa jan walsa Jacobur parlañatjja, wal amuyasim”.

Hebreo arunjja, “wawanakajarusa”.

Hebreo arunjja, “Walsa jan walsa Jacobur parlañatjja, wal amuyasim”.

Jan ukajja, “Familian diosanakapjja”.

Jan ukajja, “familian diosanakap”.

Hebreo arunjja, “tunka kutiw”.

Ukajj arameo aruwa, “testigjam serviri qala montona” sañ muni.

Ukajj hebreo aruwa, “testigjam serviri qala montona” sañ muni.

Jan ukajja, “uñtañatak lugara”.

Hebreo arunjja, “wawanakapampiru”.

Ukajja, “pä campamentonaka” sañ muni.

Jan ukajja, “mä extranjerjam jakawayta”.

Uka sutejja, “Diosamp nuwasiri; Diosan nuwasïwipa” sañ muni.

Ukajja, “Diosan ajanupa” sañ muni.

Jan ukajja, “Penuel”.

Ukajja, lankhu charan utjki uka ankutwa parlaski (nervio ciático).

Hebreo arunjja, “bendicionanak”.

Ukajja, “jarkʼaqasiñatak lugaranaka” sañ muni.

Hebreo arunjja, “tawaqon chuymaparuw parljjayarakïna”.

Jan ukajja, “wawanakasar casarañatak mä amtar puripjjañäni”.

“Circuncisión” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “uka thakinjja”.

Jan ukajja, “árbol”.

Jan ukajja, “imantjjäna”.

Ukajja, “Betelan Diosapa” sañ muni.

Ukajja, kawkïr warmitejj Rebecar jiskʼatpach uywkäna uka serviripatwa parlaski.

Jan ukajja, “árbol”.

Ukajja, “jachañ roble qoqa (árbol)” sañ muni.

Uka sutejja, “llakisiñajan wawaja” sañ muni.

Uka sutejja, “kupi amparajankir wawa” sañ muni.

Jan ukajja, “extranjerjam jakapkäna”.

Jan ukajja, “aguas termales”.

Hebreo arunjja, “camponjja”.

Jan ukajja, “Mezahab warmin”.

Uka pʼiyjja jaqenakaw um tantañatak lurapjjerïna.

Jan ukajja, “almap”.

Ukajja, plantanakat apsut suma oloran resinapawa, jan ukajj jachapawa.

Jan ukajja, “arbolan”.

Qoqan (arbolan) sillpʼipat um apsusaw perfumenak lurapjjerïna.

Jan ukajja, “comerciante madianitanakajj”.

“Llakisiñ isi” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “Seolar”. “Seol” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “Negocionak lurir madianitanakajj”.

“Cuñadampi casarasiña” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “Ukatwa jilapan warmipampi walja kuti ikthapkasas oraqeruk semenap wartäna”.

Hebreo arunjja, “templonkir prostituta”.

Jan ukajja, “gemelo”.

Uka sutejja, “chʼiyjaña” sañ muni. Ukajja inas mä wawajj naskasin taykapan matrizap (perineo) chʼiyjki ukat parlaskchi.

Uka sutejja, “qhantʼaña; sartaña” sañ muni.

Hebreo arunjja, “urunakaw”.

Hebreo arunjja, “aka estanquen; aka pʼiyan”.

Variante: “tajja”.

Variante: “tajja”.

Jan ukajja, “cebada”.

Jan ukajja, “espiganakwa”.

Jan ukajja, “espiganakjjarojja”.

Jan ukajja, “espiganakajja”.

Hebreo arunjja, “estanquet; pʼiyat”.

Variante: “tajja”.

Variante: “tajja”.

Variante: “tajja”.

Jan ukajja, “espiganakwa”.

Jan ukajja, “espiganakjjarojja”.

Jan ukajja, “espiganakajja”.

Jan ukajja, “espiganakasti”.

Variante: “tajja”.

Jan ukajja, “espiganakajja”.

Ukajja, “taqpach manqʼañanak phesqar jaljatatjja mä partep imaña” sañ muni.

Jan ukajja, “trigompi jan ukajj cebadampi”.

Uka arojja, inas maynir jachʼañchañataki jan ukajj respetomp uñjañataki apnaqaschïna.

Hebreo arunjja, “janiw khiti jaqes amparapsa kayupsa aytkaniti”.

Ukajja, Heliópolis markatwa parlaski.

Jan ukajja, “Joseajj Egipto oraqpachwa viajïna”.

Jan ukajja, “Joseajj Egipto marka apnaqer reyir serviñ qalltkäna ukhajja”.

Ukajja, Heliópolis markatwa parlaski.

Uka sutejja, “armasiyiri; armayiri” sañ muni.

Uka sutejja, inas “mä ukhat mä ukhamp wawanïña” sañ munchi.

Jan ukajja, “nayrar sartañatak yanaptʼitu”.

Hebreo arunjja, “tʼantʼajj”.

“Manqʼañanak” sasinjja, inas trigota jan ukajj cebadat parlaskchi.

Variante: “phiru”.

Variante: “chʼoqantarakïna”.

Variante: “kuttʼayjjapjjataytuwa”.

Variante: “phiru”.

Jan ukajja, “Seolar”. “Seol” siski uk glosarion liytʼäta.

“Manqʼañanak” sasinjja, inas trigota jan ukajj cebadat parlaskchi.

“Miskʼi” sasinjja, inas frutanakat lurat miskʼit parlaskchi.

Ukajja, plantanakat apsut suma oloran resinapawa, jan ukajj jachapawa.

Jan ukajja, “arbolan”.

Qoqan (arbolan) sillpʼipat um apsusaw perfumenak lurapjjerïna.

Uka achojja mä jathawa, maní sat achur uñtasitarakiwa, ukampis qʼellu chʼojjña colorawa.

Hebreo arunjja, “Jupanakarojja”.

Hebreo arunjja, “patronajan”.

Hebreo arunjja, “nayan esclavojar”.

Jan ukajja, “Seolar”. “Seol” siski uk glosarion liytʼäta.

Jan ukajja, “Seolar”. “Seol” siski uk glosarion liytʼäta.

Hebreo arunjja, “awkipat”.

Jan ukajja, “achunakapatwa jakapjjarakïta”.

Hebreo arunjja, “Joseaw nayranakamjjar amparap uchani”. Ukajja, Jacobojj jiwjjani ukhajj Joseaw awkipan nayranakap jistʼthaptañapa ukatwa parlaski.

Hebreo arunjja, “Israelan yoqanakapasti”.

Ukajja, Heliópolis markatwa parlaski.

Hebreo arunjja, “yoqanakapajj”.

Jan ukajja, “qhomantasaw kutin kutin jacharakïna”.

Jan ukajja, “mä extranjerjam”.

Jan ukajja, “mä extranjerjam”.

Ramesés oraqejja, Gosenankir mä distritopänwa, jan ukajja Gosén oraqen yaqha sutipänwa.

Hebreo arunjja, “tʼantʼa”.

Hebreo arunjja, “tʼantʼajj”.

Ukajja, “phesqar jaljasin mä partjja” sañ muni.

Ukajja, “phesqar jaljasin mä partejj” sañ muni.

Hebreo arunjja, “amparam lankhu charaj manqhar ucham”.

Jan ukajja, “nayra awkinakajamp chik iktʼjjä ukhajja”.

Hebreo arunjja, “Israelajj”.

Jan ukajja, “intencionampiw”.

Jan ukajja, “toronakan kayu ankunakap khuchurapjje”.

Hebreo arunjja, “Juman amparamajj enemigonakaman kunkapankaniwa”.

Ukajja, “khititï ukatak derechonïki” sañ muni.

Hebreo arunjja, “kallachipwa kʼumtʼayani”.

Variante: “qawayankir”.

Jan ukajja, “katariruw”.

Jan ukajja, “víbora cornuda”.

Hebreo arunjja, “talonapat”.

Hebreo arunjja, “tʼantʼapajj”.

Jan ukajja, “mä tarujar”. Ukajja, qachu venadotwa parlaski.

Jan ukajja, “arbolan”.

“Jupajj” sasinjja, Joseat parlaski.

Uka animalajj qamaqer jan ukajj zorror uñtatawa, qamaqet sipansa jachʼarakiwa.

Jiwat cuerpon jan thujstañapatakejja, suma oloran aceitenakampi uchasaw wakichtʼapjjerïna.

Jan ukajja, “jilïr irpirinakasa”.

Ukajja, “egipcionakan llakinakapa” sañ muni.

Hebreo arunjja, “Jupanakasti Josean qonqoripanwa nasipjjäna”.

    Aymara qellqatanaka (2005-2025)
    Mistuñataki
    Mantañataki
    • Aymara
    • Apayañataki
    • Kunjamtï munkta ukarjam askichañataki
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ak amtañamapuniwa
    • Aka amtanakanïpjjtwa
    • Configuración de privacidad
    • JW.ORG
    • Mantañataki
    Apayañataki