MARKO TWERƐTOHƆ
1 Onyankopɔn Ba Yesu Kristo ho asɛmpa no mfitiaseɛ: 2 Sɛdeɛ wɔatwerɛ wɔ odiyifoɔ Yesaia nwoma mu no: “(Hwɛ! meresoma me somafoɔ adi w’anim, na ɔno na ɔbɛsiesie kwan mu.)*+ 3 Obi reteam wɔ serɛ so sɛ: ‘Monsiesie Yehowa* kwan! Momma akwan a ɛda n’anim no nyɛ tee.’”+ 4 Ná Osuboni Yohane wɔ serɛ so reka kyerɛ nkurɔfoɔ sɛ, wɔmmɔ asu mfa nkyerɛ sɛ wɔasakra wɔn adwene wɔ wɔn bɔne ho, sɛdeɛ ɛbɛyɛ a wɔde wɔn bɔne bɛkyɛ wɔn.+ 5 Na Yudea mpɔtamu hɔfoɔ nyinaa ne wɔn a wɔtete Yerusalem nyinaa kɔɔ ne nkyɛn, na wɔpaee mu kaa wɔn bɔne, na ɔbɔɔ wɔn asu wɔ Asubɔnten Yordan mu.*+ 6 Ná Yohane hyɛ ataadeɛ a wɔde yoma nwi ayɛ, na na ɔde aboa nwoma abɔsoɔ abɔ n’asene.+ Aduane a na ɔdi yɛ mmɛbɛ ne ɛwoɔ.*+ 7 Asɛm a na ɔreka ne sɛ: “Obi di m’akyi reba a ɔwɔ tumi sene me, na ne mpaboa ahoma mpo, memfata sɛ mɛkoto asane.+ 8 Mede nsuo na ɛbɔɔ mo asu, na ɔno deɛ, honhom kronkron na ɔde bɛbɔ mo asu.”+
9 Saa nna no mu no, Yesu firi Nasaret a ɛwɔ Galilea baeɛ, na Yohane bɔɔ no asu wɔ Yordan mu.+ 10 Berɛ a ɔpue firii nsuo no mu ara pɛ na ɔhuu sɛ ɔsoro abue, na honhom no resiane ba ne so te sɛ aburuburo.+ 11 Na nne bi firi soro baa sɛ: “Woyɛ me Ba a medɔ wo; magye wo atom.”+
12 Ɛhɔ ara na honhom no hyɛɛ no maa no kɔɔ serɛ so. 13 Enti ɔtenaa serɛ so nnafua 40, na Satan sɔɔ no hwɛeɛ.+ Ná ɔne wuram mmoa na ɛwɔ hɔ, na na abɔfoɔ resom no.+
14 Afei berɛ a wɔkyee Yohane no, Yesu kɔɔ Galilea+ kɔkaa asɛmpa a ɛfiri Onyankopɔn hɔ,+ 15 na ɔkaa sɛ: “Berɛ a wɔahyɛ no aduru, na Onyankopɔn Ahennie abɛn. Monsakra mo adwene,+ na monnye asɛmpa no nni.”
16 Berɛ a ɔnam Galilea Po* no ho no, ɔhuu Simon ne ne nua Andrea+ sɛ wɔregu wɔn asau wɔ po no mu,+ ɛfiri sɛ na wɔyɛ mpataayifoɔ.+ 17 Ɛnna Yesu ka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Mommɛdi m’akyi, na mɛma moayɛ nnipa yifoɔ.”+ 18 Ntɛm ara na wɔgyaa wɔn asau no hɔ, na wɔdii n’akyi.+ 19 Berɛ a ɔkɔɔ n’anim kakra no, ɔhuu Sebedeo ba Yakobo ne ne nua Yohane. Ná wɔwɔ wɔn kodoɔ mu resiesie wɔn asau,+ 20 na ntɛm ara na ɔfrɛɛ wɔn. Enti wɔgyaa wɔn papa Sebedeo ne apaafoɔ no wɔ kodoɔ no mu kɔdii n’akyi. 21 Na wɔkɔɔ Kapernaum.
Homeda duruiɛ ara pɛ na ɔkɔɔ hyiadan mu, na ɔfirii aseɛ kyerɛkyerɛeɛ.+ 22 Na ɛkwan a ɔfaa so kyerɛkyerɛeɛ no yɛɛ wɔn nwanwa, ɛfiri sɛ ɔkyerɛkyerɛɛ wɔn sɛ obi a ɔwɔ tumi, na ɛnyɛ sɛ atwerɛfoɔ no.+ 23 Saa berɛ no ara nso, na ɔbarima bi wɔ wɔn hyiadan no mu a honhom fĩ wɔ ne so, na ɔteaam sɛ: 24 “Nasaretni Yesu,+ deɛn na yɛne wo wɔ yɛ? Wobaa sɛ worebɛsɛe yɛn anaa? Menim nipa korɔ a woyɛ. Wone Ɔkronkronni a ɔfiri Onyankopɔn hɔ no!”+ 25 Ɛnna Yesu kaa n’anim sɛ: “Yɛ komm, na firi ne mu kɔ!” 26 Na honhom fĩ no maa ɔbarima no sensenee, na ɔteaam dendeenden. Afei ɔfirii ne mu kɔeɛ. 27 Na ɛyɛɛ nkurɔfoɔ no nwanwa paa. Na wɔfirii aseɛ kekaa sɛ: “Ɛdeɛn nie? Wei yɛ nkyerɛkyerɛ foforɔ! Ɔde tumi kasa kyerɛ ahonhom fĩ mpo ma wɔtie no.” 28 Na ntɛm ara ne ho asɛm trɛ kɔɔ Galilea mantam nyinaa mu.
29 Ɛnna Yesu ne Yakobo ne Yohane ne Simon ne Andrea firii hyiadan no mu, na wɔkɔɔ Simon ne Andrea fie.+ 30 Saa berɛ no, na Simon asebaa+ da hɔ a ɔyare atiridii, na ntɛm ara na wɔkaa ne ho asɛm kyerɛɛ Yesu. 31 Na ɔkɔɔ ne nkyɛn kɔsɔɔ ne nsa maa ne so, na atiridii no gyaee. Na ɔfirii aseɛ som wɔn.
32 Berɛ a ɛduruu anwummerɛ a awia kɔtɔeɛ no, nkurɔfoɔ firii aseɛ de wɔn a wɔyare ne wɔn a wɔwɔ ahonhommɔne nyinaa brɛɛ no;+ 33 kuro no mufoɔ nyinaa bɛguu ɛpono no ano. 34 Enti ɔsaa nnipa pii a wɔwɔ nyarewa ahodoɔ yareɛ,+ na ɔtuu ahonhommɔne pii, na wamma ahonhommɔne no ankasa, ɛfiri sɛ na wɔnim sɛ ɔno ne Kristo no.*
35 Na anɔpatutuutu a animu nteteeɛ no, ɔsɔreeɛ, na ɔpue kɔɔ baabi a ate ne ho, na ɔfirii aseɛ bɔɔ mpaeɛ+ wɔ hɔ. 36 Na Simon ne wɔn a wɔka ne ho no kyini hwehwɛɛ no, 37 na wɔhuu no no, wɔka kyerɛɛ no sɛ: “Obiara rehwehwɛ wo.” 38 Nanso ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Momma yɛnkɔ baabi foforɔ, nkuro a ɛbembɛn ha no mu, na menkɔka asɛm no wɔ hɔ nso, ɛfiri sɛ wei nti na mebaeɛ.”+ 39 Na ɔkɔkaa asɛm no wɔ wɔn hyia adan mu wɔ Galilea nyinaa, na ɔtuu ahonhommɔne.+
40 Kwatani bi nso baa ne nkyɛn bɛbuu nkotodwe paa no kyɛw sɛ: “Sɛ wopɛ a, wobɛtumi asa me yareɛ.”*+ 41 Na ɔyɛɛ no mmɔbɔ, na ɔtenee ne nsa kaa no, na ɔka kyerɛɛ no sɛ: “Mepɛ! Wo ho ntɔ wo.”*+ 42 Na amonom hɔ ara kwata no tu yerae, na ne ho tɔɔ no.* 43 Afei ɔgyaa no kwan ntɛm ara, na ɔbaraa no kaa sɛ: 44 “Hwɛ na woanka ho asɛm ankyerɛ obiara, na mmom kɔ na fa wo ho kɔkyerɛ ɔsɔfoɔ no. Na ɛsiane sɛ wo ho atɔ wo nti,* fa afɔrebɔdeɛ a Mose kyerɛeɛ no+ ma asɔfoɔ no, na ayɛ adanseɛ ama wɔn.”+ 45 Nanso berɛ a ɔbarima no firii hɔ no, ɔfirii aseɛ keka kyerɛɛ nkurɔfoɔ, na ɔtrɛɛ asɛm no mu kɔɔ baabiara. Wei nti, Yesu antumi anyi n’anim ankɔ kuro biara mu, na mmom mmeaeɛ a ate ne ho wɔ nkuro no akyi na ɔtenaeɛ. Nanso nkurɔfoɔ firi mmeammea baa ne nkyɛn.+
2 Nna bi akyi no, Yesu san kɔɔ Kapernaum, na nkurɔfoɔ tee sɛ ɔwɔ fie.+ 2 Na nnipa baa fie hɔ ara ma wɔkyeree so wɔ ɛkwan no ano mpo, na ɔfirii aseɛ kaa asɛm no kyerɛɛ wɔn.+ 3 Na wɔde obubuafoɔ bi a mmarima nnan so no brɛɛ no.+ 4 Nanso nnipadɔm no nti, wɔantumi amfa no amma Yesu nkyɛn pɛɛ. Ɛno nti, wɔpaa dan no so wɔ faako a Yesu wɔ no, na wɔtuu tokuro. Afei wɔgyaagyaa kɛtɛ a obubuafoɔ no da so no mu baa fam. 5 Berɛ a Yesu huu wɔn gyidie no,+ ɔka kyerɛɛ obubuafoɔ no sɛ: “Ɔba, wɔde wo bɔne akyɛ wo.”+ 6 Saa berɛ no, na atwerɛfoɔ bi tete hɔ, na na wɔresusu wɔ wɔn akoma mu+ sɛ: 7 “Adɛn nti na onipa yi kasa saa? Waka abususɛm. Onyankopɔn akyi no, hwan bio na ɔbɛtumi de bɔne akyɛ?”+ 8 Ntɛm ara na Yesu nam ne honhom so huu sɛ saa na wɔresusu wɔ wɔn mu, enti ɔbisaa wɔn sɛ: “Adɛn nti na moresusu weinom ho wɔ mo akoma mu?+ 9 Deɛ ɛwɔ he na ɛyɛ mmerɛ, sɛ́ wɔbɛka akyerɛ obubuafoɔ no sɛ, ‘Wɔde wo bɔne akyɛ wo,’ anaasɛ wɔbɛka sɛ, ‘Sɔre, fa wo kɛtɛ na nante’? 10 Nanso deɛ ɛbɛyɛ na moahunu sɛ onipa Ba no+ wɔ tumi sɛ ɔde bɔne kyɛ wɔ asaase so nti—”+ ɔka kyerɛɛ obubuafoɔ no sɛ: 11 “Mese wo sɛ, sɔre, fa wo kɛtɛ, na kɔ wo fie.” 12 Ɛnna ɔsɔreeɛ, na ɛhɔ ara na ɔfaa ne kɛtɛ faa wɔn nyinaa anim pue kɔeɛ. Na wɔn nyinaa ho dwirii wɔn, na wɔhyɛɛ Onyankopɔn animuonyam kaa sɛ: “Yɛnhuu biribi a ɛte sei da.”+
13 Bio nso, ɔpue kɔɔ po no ano, na nnipadɔm no nyinaa baa ne nkyɛn, na ɔfirii aseɛ kyerɛkyerɛɛ wɔn. 14 Na ɔretwam no, ɔhuu Alfeo ba Lewi sɛ ɔte baabi a wɔgyegye toɔ, na ɔka kyerɛɛ no sɛ: “Bɛdi m’akyi.” Ɛhɔ ara na ɔsɔreeɛ, na ɔdii n’akyi.+ 15 Akyire yi, na Yesu redidi* wɔ Lewi fie. Saa berɛ no, na wɔn a wɔgyegye toɔ ne nnebɔneyɛfoɔ bebree ka Yesu ne n’asuafoɔ no ho ne wɔn redidi,* ɛfiri sɛ na wɔn mu bebree di n’akyi.+ 16 Na berɛ a atwerɛfoɔ a wɔyɛ Farisifoɔ no huu sɛ ɔne nnebɔneyɛfoɔ ne wɔn a wɔgyegye toɔ redidi no, wɔbisaa n’asuafoɔ no sɛ: “Ɔne wɔn a wɔgyegye toɔ ne nnebɔneyɛfoɔ na ɛdidi?” 17 Berɛ a Yesu tee wei no, ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Wɔn a wɔn ho yɛ den no nhia ɔyaresafoɔ; wɔn a wɔyare mmom na wɔhia. Mammɛfrɛ ateneneefoɔ, na mmom nnebɔneyɛfoɔ.”+
18 Ná Yohane asuafoɔ ne Farisifoɔ no yɛ akɔnkyene.* Enti wɔbɛbisaa no sɛ: “Adɛn nti na Yohane asuafoɔ ne Farisifoɔ asuafoɔ no yɛ akɔnkyene, na w’asuafoɔ no nyɛ akɔnkyene?”+ 19 Na Yesu ka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Sɛ ayeforɔkunu+ wɔ ne nnamfonom nkyɛn a, ɛnhia sɛ wɔyɛ akɔnkyene, anaa ɛnte saa? Berɛ tenten a ayeforɔkunu no wɔ wɔn nkyɛn no deɛ, wɔrentumi nyɛ akɔnkyene. 20 Nanso berɛ bi bɛba a wɔbɛfa ayeforɔkunu no afiri wɔn nkyɛn.+ Saa berɛ no na wɔbɛyɛ akɔnkyene. 21 Obiara nni hɔ a ɔde ntoma foforɔ tare ataadeɛ dada mu. Sɛ ɔyɛ saa a, foforɔ no bɛte afiri dada no mu, na ataadeɛ no bɛte kɛse akyɛn kane no.+ 22 Afei nso, obiara nni hɔ a ɔde bobesa foforɔ gu nsã kotokuo dada mu. Sɛ ɔyɛ saa a, bobesa no bɛpae kotokuo no ama bobesa no ahwie agu, na kotokuo no nso bɛsɛe. Mmom no, yɛde bobesa foforɔ gu nsã* kotokuo foforɔ mu.”
23 Afei berɛ a ɔnam hwiit afuo* mu Homeda no, n’asuafoɔ no firii aseɛ tetee* hwiit mmɛtem no bi.+ 24 Ɛnna Farisifoɔ no bisaa no sɛ: “Hwɛ! Adɛn nti na wɔreyɛ biribi a mmara mma kwan sɛ wɔyɛ no Homeda yi?” 25 Na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Deɛ Dawid yɛeɛ berɛ a n’aduane saeɛ na ɛkɔm dee ɔne mmarima a wɔka ne ho no, monkenkanee da?+ 26 Ɔsɔfo panin Abiatar+ ho twerɛtohɔ no ka sɛ, Dawid kɔɔ Onyankopɔn fie, na ɔkɔdii paanoo a wɔde ba Onyankopɔn anim* no na ɔde bi nso maa wɔn a wɔka ne ho no. Ná mmara mma kwan sɛ obiara di bi, gye asɔfoɔ no nko ara.+ Saa asɛm no, monkenkanee da?” 27 Ɛnna ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Onipa nti na Homeda baeɛ,+ na ɛnyɛ Homeda nti na onipa baeɛ. 28 Enti onipa Ba no, ɔno ne Homeda Wura.”+
3 Yesu san kɔɔ hyiadan mu, na na onipa bi wɔ hɔ a ne nsa awu.*+ 2 Enti wɔhwɛɛ Yesu komm sɛ ebia ɔbɛsa onipa no yareɛ Homeda no anaa, sɛdeɛ ɛbɛyɛ a wɔbɛbɔ no soboɔ. 3 Ɛnna ɔka kyerɛɛ onipa a ne nsa awu* no sɛ: “Sɔre bra mfimfini ha.” 4 Afei Yesu bisaa wɔn sɛ: “Ɛdeɛn na mmara ma kwan sɛ wɔyɛ no Homeda, adepa anaa adebɔne? Sɛ́ wɔbɛgye obi nkwa* anaa wɔbɛku obi?”+ Nanso wɔyɛɛ dinn. 5 Na ɔde abufuo hwɛɛ wɔn hyiaeɛ, na wɔn akomaden+ no maa ne werɛ hoo paa. Na ɔka kyerɛɛ onipa no sɛ: “Tene wo nsa.” Na ɔtenee, na ne nsa no san yɛɛ yie. 6 Ɛno nti Farisifoɔ no pue kɔe, na ntɛm ara wɔne Herode akyidifoɔ+ no kɔbɔɔ ne ho pɔ sɛdeɛ ɛbɛyɛ a wɔbɛku no.
7 Na Yesu ne n’asuafoɔ no firii hɔ kɔɔ mpoano, na nnipadɔm kɛseɛ bi firii Galilea ne Yudea dii n’akyi.+ 8 Nnipadɔm pii a wɔfiri Yerusalem ne Idumea ne Yordan agya ne nkuro a atwa Tiro ne Sidon ho ahyia tee nneɛma pii a ɔreyɛ no, na wɔfirii hɔ mpo baa ne nkyɛn. 9 Na ɔka kyerɛɛ n’asuafoɔ no sɛ wɔnhwehwɛ kodoɔ ketewa bi nsi hɔ mma no, na dɔm no ankyere ne so. 10 Ɔsaa nnipa pii yareɛ. Ɛno nti wɔn a wɔn yareɛ mu yɛ den nyinaa bɛfum ne ho sɛ wɔde wɔn nsa rebɛka no.+ 11 Sɛ ahonhom fĩ mpo+ hu no a, na wɔhwehwe ase wɔ n’anim teateam sɛ: “Wone Onyankopɔn Ba no.”+ 12 Na ɔka kyerɛɛ wɔn mprɛ pii sɛ wɔnhwɛ na wɔamma nkurɔfoɔ anhunu onipa korɔ a ɔyɛ.+
13 Afei ɔforo kɔɔ bepɔ bi so, na ɔfrɛɛ wɔn a ɔpɛ,+ na wɔkɔɔ ne nkyɛn.+ 14 Ɛnna ɔyii 12 yɛɛ wɔn kuo baako, na ɔsan frɛɛ wɔn asomafoɔ. Wɔn na na wɔbɛka ne ho na wasoma wɔn akɔka asɛm no, 15 na wɔanya tumi de atu ahonhommɔne.+
16 Na 12+ a ɔyii wɔn no ne Simon, a ɔsan maa no din Petro,+ 17 ne Sebedeo ba Yakobo ne Yakobo nua Yohane (ɔsan too weinom din Boanerges, a ɛkyerɛ “Aprannaa Mma”),+ 18 ne Andrea, Filipo, Bartolomeo, Mateo, Toma, Alfeo ba Yakobo, Tadeo, Nsiyɛfoɔ Simon,* 19 ne Yuda Iskariot a akyire yi ɔyii no maeɛ no.
Afei ɔkɔɔ efie bi mu, 20 na nnipadɔm no bɛhyiaa bio ma enti wɔantumi annidi mpo. 21 Berɛ a n’abusuafoɔ teeɛ no, wɔkɔɔ sɛ wɔrekɔkye no, ɛfiri sɛ wɔkaa sɛ: “Ne tirim ka no.”+ 22 Afei atwerɛfoɔ a wɔfiri Yerusalem baeɛ no kaa sɛ: “Ɔwɔ Beelsebub,* na ɔde ahonhommɔne panin no na ɛtu ahonhommɔne.”+ 23 Ɛnna ɔfrɛɛ wɔn baa ne nkyɛn, na ɔde mfatoho ka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Ɛbɛyɛ dɛn na Satan atu Satan? 24 Sɛ ahennie bi ko tia ne ho a, saa ahennie no rentumi nnyina,+ 25 na sɛ efie bi ko tia ne ho a, saa fie no rentumi nnyina. 26 Enti sɛ Satan asɔre atia ne ho na ɔko tia ne ho a, ɔrentumi nnyina; mmom na n’awieeɛ na ɛreba. 27 Obiara nni hɔ a ɔbɛtumi akɔ ɔhoɔdenfoɔ fie akɔwia ne nneɛma, gye sɛ ɔdi kan kyekyere ɔhoɔdenfoɔ no ansa na watumi asesa nneɛma a ɛwɔ ne fie. 28 Nokorɛm mereka akyerɛ mo sɛ, wɔde deɛ nnipa mma bɛyɛ nyinaa bɛkyɛ wɔn, ɛmfa ho bɔne korɔ a wɔbɛyɛ ne abususɛm a wɔbɛka biara. 29 Nanso obiara a ɔbɛka abususɛm atia honhom kronkron no deɛ, wɔremfa nkyɛ no da,+ mmom ne bɔne ho afobuo da ne so daa.”+ 30 Deɛ enti a ɔkaa saa ne sɛ, na wɔrekeka sɛ: “Ɔwɔ honhom fĩ.”+
31 Afei ne maame ne ne nua mmarima+ baeɛ, na wɔgyinaa abɔnten somaa obi sɛ ɔnkɔfrɛ no mmra.+ 32 Saa berɛ no, na nnipadɔm atwa ne ho ahyia, na wɔka kyerɛɛ no sɛ: “Hwɛ! Wo maame ne wo nua mmarima gyina abɔnten rehwehwɛ wo.”+ 33 Na ɔbisaa wɔn sɛ: “Hwannom ne me maame ne me nua mmarima?” 34 Na ɔhwɛɛ wɔn a wɔtete ne nkyɛn no hyiae, na ɔkaa sɛ: “Hwɛ, me maame ne me nua mmarima nie!+ 35 Obiara a ɔyɛ deɛ Onyankopɔn pɛ no, ɔno na ɔyɛ me nuabarima ne me nuabaa ne me maame.”+
4 Na ɔsan firii aseɛ kyerɛkyerɛɛ wɔ po no ano, na nnipadɔm kɛseɛ bi bɛtwaa ne ho hyiaeɛ. Enti ɔkɔforoo kodoɔ tenaa mu wɔ po no so, na na nnipadɔm no nyinaa wɔ po no ano.+ 2 Na ɔfirii aseɛ de mfatoho kyerɛkyerɛɛ wɔn+ nneɛma bebree. Berɛ a ɔrekyerɛkyerɛ wɔn no, ɔkaa sɛ:+ 3 “Montie. Hwɛ! Ogufoɔ bi kɔɔ sɛ ɔrekɔgu aba.+ 4 Berɛ a ɔregu aba no, ebi kɔguu kwankyɛn, na nnomaa bɛdii. 5 Ebi nso kɔguu baabi a abotan wɔ a dɔteɛ pii nnie, na ɛsiane sɛ dɔteɛ pii nni hɔ nti,+ ntɛm ara na ɛfifiiɛ. 6 Nanso berɛ a awia pueeɛ no, ɛhyee no,* na ɛsiane sɛ ɛnni nhini nti, ɛwuiɛ. 7 Na aba no bi nso kɔguu nkasɛɛ mu, na nkasɛɛ no nyinii, na ɛmiaa no, na anso aba.+ 8 Na ebi nso kɔguu asaase pa mu, na ɛfifii na ɛnyinii, na ɛfirii aseɛ soo aba, ebi mmɔho 30, ebi mmɔho 60, na ebi nso mmɔho 100.”+ 9 Ɛnna ɔka kaa ho sɛ: “Ma deɛ ɔwɔ aso a ɔde bɛtie no ntie.”+
10 Na berɛ a ɛkaa ɔno nko ara no, wɔn a na wɔka ne ho no ne Dumienu no firii aseɛ bisabisaa no mfatoho no ho asɛm.+ 11 Na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Mo na wɔde ama mo sɛ monte Onyankopɔn Ahennie ho ahintasɛm kronkron+ no ase, na wɔn a aka no deɛ, wɔde mfatoho na ɛka biribiara kyerɛ wɔn.+ 12 Enti wɔbɛhwɛ deɛ, nanso wɔrenhunu, wɔbɛte deɛ, nanso wɔrente aseɛ; na wɔrensakra da mma wɔmfa nkyɛ wɔn.”+ 13 Bio nso, ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Monnim deɛ mfatoho yi kyerɛ, enti ɛbɛyɛ dɛn na moate mfatoho a aka no nyinaa ase?
14 “Ogufoɔ no gu asɛm no.+ 15 Enti weinom ne deɛ ɛkɔguu kwankyɛn, baabi a wɔguu asɛm no; wɔn na wɔte asɛm no ara pɛ a, Satan ba+ bɛyi asɛm a wɔagu wɔ wɔn mu no.+ 16 Na weinom nso ne deɛ ɛkɔguu abotan so no; wɔn na wɔte asɛm no ara pɛ a, wɔde anigyeɛ gye tom.+ 17 Nanso wɔnni nhini biara, na wɔtena hɔ kakra; afei asɛm no nti, sɛ amanehunu ba anaa wɔtan wɔn ani ara pɛ, na ato wɔn suntidua. 18 Ebi nso wɔ hɔ a, ɛkɔguu nkasɛɛ mu. Weinom ne wɔn a wɔte asɛm no,+ 19 nanso wiase yi* mu dadwene+ ne ahonyadeɛ nnaadaa+ ne nneɛma foforɔ ho akɔnnɔ+ wura wɔn akoma mu, na ɛmia asɛm no, na ɛnso aba. 20 Afei deɛ wɔguu no asaase pa mu no ne wɔn a wɔtie asɛm no a wɔgye no fɛ so na wɔso aba. Ebi so 30, ebi 60, na ebi nso so 100.”+
21 Na ɔsan ka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Kɛntɛn* anaa mpa ase na wɔde kanea si anaa? Ɛnyɛ kaneadua so na wɔde si?+ 22 Na biribiara nni hɔ a ahinta a wɔremmue so; na biribiara nni hɔ a wɔde asie fee a ɛremma petee mu.+ 23 Obiara a ɔwɔ aso a ɔde bɛtie no, ma no ntie.”+
24 Ɔka kyerɛɛ wɔn bio sɛ: “Monyɛ aso ntie asɛm yi yie.+ Adeɛ a mode susu ma nkurɔfoɔ no, ɛno ara na wɔde bɛsusu ama mo, aane, wɔde bi bɛka ho ama mo. 25 Na obiara a ɔwɔ nteaseɛ no, Onyankopɔn bɛma no bi aka ho,+ na deɛ ɔnni nteaseɛ no deɛ, nteaseɛ kakra a ɔwɔ no mpo, Onyankopɔn bɛgye afiri ne nsam.”+
26 Ɛnna ɔtoaa so kaa sɛ: “Enti Onyankopɔn Ahennie te sɛ berɛ a obi gu aba wɔ asaase so. 27 Ɔda anadwo, na ɔsɔre anɔpa, na aba no fifi na ɛyɛ tenten; ɛkwan a ɛfaa so yɛɛ saa deɛ, ɔnnim. 28 Asaase no ara de nkakrankakra so aba; ɛdi kan yi ahaban, afei ɛbɔ bɛtem, na aba ba bɛtem no ho. 29 Na sɛ aba no nyini ara pɛ a, ɔtwe so kantankrankyi,* ɛfiri sɛ na twaberɛ aduru.”
30 Na ɔtoaa so bisaa sɛ: “Ɛdeɛn ho na yɛde Onyankopɔn Ahennie bɛtoto, anaa mfatoho bɛn na yɛde bɛkyerɛkyerɛ mu? 31 Ɛte sɛ sinapi aba. Sɛ woredua wɔ fam a, ɛyɛ asaase so aba nyinaa mu deɛ ɛsua koraa.+ 32 Nanso wodua wie a, ɛnyini bɛyɛ kɛse sene afifideɛ* foforɔ biara, na ɛyiyi nkorabata akɛseɛ ma ewiem nnomaa nya ne nwunu ase tena.”
33 Enti ɔde mfatoho+ a ɛtete saa pii kaa asɛm no kyerɛɛ wɔn, sɛdeɛ wɔbɛtumi ate aseɛ. 34 Nokwasɛm ne sɛ, wankasa ankyerɛ wɔn a wanyɛ mfatoho. Nanso sɛ ɛka ɔne n’asuafoɔ no nko ara a, na wakyerɛkyerɛ biribiara mu.+
35 Na saa da no anwummerɛ no, ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Momma yɛntwa nkɔ asuogya.”+ 36 Enti berɛ a wɔgyaa nnipadɔm no kwan wieeɛ no, wɔde no tenaa kodoɔ no mu kɔe a na ɔnyɛɛ ahoboa biara, na na akodoɔ foforɔ nso ka ne ho.+ 37 Afei mframa dendeenden bi bɔeɛ, na asorɔkye no bɔ baa kodoɔ no mu; ɛkaa dɛ, anka nsuo rebu afa kodoɔ no so.+ 38 Nanso na ɔwɔ kodoɔ no akyi ada sumiiɛ no so. Enti wɔnyanee no bisaa no sɛ: “Ɔkyerɛkyerɛfoɔ, enti yɛrebɛwuwu yi, ɛmfa wo ho?” 39 Ɛnna ɔsɔreeɛ, na ɔteateaa mframa no ka kyerɛɛ po no sɛ: “Mua w’ano! Yɛ dinn!”+ Na mframa no ano brɛɛ ase, na ɛyɛɛ dinn. 40 Enti ɔbisaa wɔn sɛ: “Adɛn nti na ehu aka mo* saa? Adɛn, monni gyidie?” 41 Na ehu kɛseɛ kaa wɔn, na wɔkeka kyerɛɛ wɔn ho sɛ: “Hwan koraa nie? Mframa ne ɛpo mpo tie no.”+
5 Na wɔkɔduruu po no agya wɔ Gerasafoɔ asaase so.+ 2 Berɛ a Yesu si firii kodoɔ no mu ara pɛ na ɔbarima bi a honhom fĩ wɔ ne so firi asieeɛ* bɛhyiaa no. 3 Ná asieeɛ hɔ abɛyɛ ne tenabea, na ɛbɛsi saa berɛ no, na obiara ntumi mfaa nkɔnsɔnkɔnsɔn mpo nkyekyeree no ntoo hɔ. 4 Ná wɔtaa de nkɔnsɔnkɔnsɔn gu ne nsa ne ne nan, nanso na ɔtete nkɔnsɔnkɔnsɔn no mu, na na obiara nni ahoɔden a ɔde bɛdi ne so. 5 Anadwo ne awia biara, ɔteateam wɔ asieeɛ hɔ ne mmepɔ no mu, na na ɔde aboɔ twitwa ne ho. 6 Na berɛ a n’ani bɔɔ Yesu so wɔ akyirikyiri no, ɔtuu mmirika kɔkotoo n’anim.+ 7 Na ɔde nne kɛseɛ teaam sɛ: “Deɛn na me ne wo wɔ yɛ, Yesu, Ɔsorosoroni Nyankopɔn no Ba? Ka Onyankopɔn ntam sɛ worenha me.”+ 8 Ɛfiri sɛ na Yesu aka akyerɛ no sɛ: “Honhom fĩ, firi onipa no mu.”+ 9 Ɛnna Yesu bisaa no sɛ: “Wo din de sɛn?” Na ɔka kyerɛɛ no sɛ: “Me din de Asafodɔm, ɛfiri sɛ yɛyɛ bebree.” 10 Na ɔsrɛɛ Yesu mprɛ pii sɛ mma ɔmmpamo ahonhom no mmfiri asaase no so.+
11 Saa berɛ no, na mprako+ bebree redidi wɔ bepɔ no so.+ 12 Enti ahonhom no paa no kyɛw sɛ: “Ma yɛnkɔ mprako yi mu, na yɛnkɔwurawura wɔn mu.” 13 Na ɔmaa wɔn kwan. Ɛnna ahonhom fĩ no pue firii ɔbarima no mu, na wɔkɔwurawuraa mprako no mu; na mprako bɛyɛ 2,000 no de mmirika firii bepɔ no so kɔguu po no mu, na wɔwuwuu wɔ po no mu. 14 Na wɔn a wɔhwɛ mprako no dwanee, na wɔkɔbɔɔ amanneɛ wɔ kuro no mu ne ne nkuraaseɛ, na nkurɔfoɔ ba bɛhwɛɛ deɛ asi no.+ 15 Enti wɔbaa Yesu nkyɛn, na wɔhuu ɔbarima a na ahonhommɔne wɔ ne so no, deɛ na ɔwɔ asafodɔm no, sɛ ɔhyɛ ataadeɛ te hɔ a n’adwenem da hɔ, na ehu kaa wɔn. 16 Afei wɔn a wɔhunuiɛ no kaa deɛ ɛtoo ɔbarima a na ahonhommɔne wɔ ne so, ne deɛ ɛtoo mprako no ho asɛm kyerɛɛ wɔn. 17 Enti wɔfirii aseɛ paa Yesu kyɛw sɛ ɔmfiri wɔn mpɔtamu hɔ nkɔ.+
18 Na berɛ a ɔreforo kodoɔ no, ɔbarima a na ahonhommɔne wɔ ne so no paa no kyɛw sɛ ɔne no bɛkɔ.+ 19 Nanso wamma no kwan, mmom ɔka kyerɛɛ no sɛ: “Kɔ wo fie, w’abusuafoɔ nkyɛn, na kɔka deɛ Yehowa* ayɛ ama wo nyinaa ne sɛdeɛ wahu wo mmɔbɔ no kyerɛ wɔn.” 20 Na ɔbarima no firii hɔ kɔe, na ɔfirii aseɛ kaa deɛ Yesu yɛ maa no nyinaa ho asɛm wɔ Dekapoli,* na ɛyɛɛ nkurɔfoɔ no nyinaa nwanwa.
21 Berɛ a Yesu san de kodoɔ no twa baa asuogya no, nnipadɔm kɛseɛ bi bɛtwaa ne ho hyiae, na na ɔwɔ ɛpo no ano.+ 22 Ɛnna hyiadan mu mpanimfoɔ no mu baako a ne din de Yairo baeɛ, na berɛ a n’ani bɔɔ Yesu so no, ɔbuu nkotodwe wɔ n’anim.+ 23 Na ɔsrɛɛ no mprɛ pii sɛ: “Me babaa ketewa yare paa.* Mesrɛ wo, bra na fa wo nsa bɛgu ne so,+ sɛdeɛ ɛbɛyɛ a ne ho bɛtɔ no, na wanya nkwa.” 24 Ɛnna Yesu ne no kɔeɛ, na nnipadɔm pii dii n’akyi, na wɔkyeree ne so.
25 Ná ɔbaa bi wɔ hɔ a mogya atu no+ mfeɛ 12.+ 26 Ná wahunu amane pii wɔ nnuruyɛfoɔ bebree nsam, na wahwere n’ahodeɛ nyinaa, nanso ne ho antɔ no, na mmom ɛyɛɛ kɛse. 27 Berɛ a ɔtee Yesu ho asɛm no, ɔfiri nnipadɔm no mu faa n’akyi de ne nsa bɛkaa n’ataadeɛ ngugusoɔ.+ 28 Asɛm a na ɔreka ara ne sɛ: “Sɛ mede me nsa ka n’ataadeɛ ngugusoɔ kɛkɛ mpo a, me ho bɛtɔ me.”+ 29 Na ɛhɔ ara mogya a ɛretu no no twae, na ɔtee wɔ ne nipadua mu sɛ ne yareɛ a emu yɛ den no agyae.
30 Ɛhɔ ara na Yesu nso huu sɛ tumi+ afiri ne mu, na ɔdanee ne ho wɔ nnipadɔm no mu bisaa sɛ: “Hwan na ɔde ne nsa kaa m’ataadeɛ ngugusoɔ no?”+ 31 Na n’asuafoɔ no ka kyerɛɛ no sɛ: “Woahunu sɛ nnipa akyere wo so, ɛnna worebisa sɛ, ‘Hwan na ɔde ne nsa kaa me?’” 32 Nanso ɔtotoo n’ani hwɛe sɛ ɔbɛhunu deɛ ɔyɛɛ saa no anaa. 33 Na ɛsiane sɛ ɔbaa no nim deɛ akɔ so wɔ ne mu nti, ɔde ehu ne ahopopoɔ bɛkotoo n’anim, na ɔkaa mu nokorɛ nyinaa kyerɛɛ no. 34 Ɔka kyerɛɛ no sɛ: “Ɔbabaa, wo gyidie ama wo ho atɔ wo. Fa asomdwoeɛ kɔ,+ na wo yareɛ a emu yɛ den no nnyae.”+
35 Na Yesu gu so rekasa no, mmarima bi firi hyiadan mu panin no fie bɛkaa sɛ: “Wo babaa no awu! Adɛn nti na woda so ha Ɔkyerɛkyerɛfoɔ no?”+ 36 Nanso Yesu tee wɔn asɛm no, na ɔka kyerɛɛ hyiadan mu panin no sɛ: “Nsuro.* Wo deɛ, nya gyidie.”+ 37 Na wamma obiara anni n’akyi, gye Petro ne Yakobo ne Yakobo nua Yohane nko ara.+
38 Enti wɔbaa hyiadan mu panin no fie, na ɔhuu sɛ ɛhɔ ayɛ gyegyeegye, na nnipa resu teateam.+ 39 Berɛ a Yesu wuraa mu no, ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Adɛn nti na moresu na moreyɛ gyegyeegye? Abɔfra no nwui, na mmom wada.”+ 40 Ɔkaa saa no, wɔfirii aseɛ seree no. Ɛnna ɔpamoo wɔn nyinaa firii hɔ, na ɔfaa abɔfra no papa ne ne maame ne wɔn a wɔka ne ho no, na ɔkɔɔ baabi a abɔfra no wɔ no. 41 Ɛnna ɔsɔɔ abɔfra ketewa no nsa, na ɔka kyerɛɛ no sɛ: “Talita kuum,” a ɛkyerɛ sɛ: “Abaayewa, mese wo sɛ, sɔre!”+ 42 Ɛhɔ ara na abaayewa no sɔreeɛ, na ɔfirii aseɛ nantee. (Ná wadi mfeɛ 12.) Berɛ a ne papa ne ne maame hunuiɛ no, wɔn ani gyee papaapa. 43 Na ɔbaraa wɔn tĩĩ mu sɛ* wɔnnka nnkyerɛ obiara,+ na ɔkaa sɛ wɔmma abaayewa no biribi nni.
6 Na ɔfirii hɔ baa ne kurom,+ na n’asuafoɔ no dii n’akyi. 2 Berɛ a ɛduruu Homeda no, ɔfirii aseɛ kyerɛkyerɛɛ wɔ hyiadan mu. Wɔn a na wɔretie no no mu dodoɔ no ara ho dwirii wɔn, na wɔkaa sɛ: “Ɛhe na onipa yi suaa nneɛma yi firiiɛ?+ Adɛn nti na wɔama no nyansa a ɛte sei, na wɔnam ne nsa so reyɛ anwanwadeɛ saa?+ 3 Ɛnyɛ wei ne kapenta no?+ Ɛnyɛ ɔno ne Maria ba+ a ne nuanom ne Yakobo+ ne Yosef ne Yuda ne Simon no?+ Na ɛnyɛ ne nua mmaa na yɛne wɔn wɔ ha yi?” Enti ɔbɛyɛɛ suntidua maa wɔn. 4 Nanso Yesu ka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Wɔdi odiyifoɔ ni baabiara, gye ne kurom ne n’abusuafoɔ mu ne ɔno ara ne fie.”+ 5 Enti wantumi anyɛ anwanwadeɛ biara wɔ hɔ. Deɛ ɔyɛeɛ ara ne sɛ ɔde ne nsa guu ayarefoɔ kakraa bi so saa wɔn yareɛ. 6 Nokorɛm no, ɛyɛɛ no nwanwa sɛ wɔnni gyidie. Na ɔkyinii nkuraa a ɛwowɔ hɔ no ase hyiae, na ɔkyerɛkyerɛɛ wɔn.+
7 Afei ɔfrɛɛ Dumienu no, na ɔfirii aseɛ somaa wɔn mmienu mmienu,+ na ɔmaa wɔn ahonhom fĩ so tumi.+ 8 Afei nso, ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ wɔmmfa hwee nntu kwan no, gye poma nko ara; wɔmmfa paanoo, wɔmmfa aduane kotokuo, na wɔmmfa sika* nnhyɛ wɔn abɔsoɔ mu;+ 9 na mmom wɔnhyɛ mpaboa, nanso wɔnnhyɛ ntaadeɛ mmienu.* 10 Bio nso, ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Baabiara a mobɛkɔ no, sɛ mokɔ efie bi mu a, montena hɔ nkɔsi sɛ mobɛfiri hɔ akɔ.+ 11 Na baabiara a ɛhɔfo annye mo anaa wɔantie mo no, sɛ morefiri hɔ akɔ a, momporoporo mo nan ase mfuturo mfa nyɛ adanseɛ mma wɔn.”+ 12 Enti wɔsiim kɔeɛ, na wɔkɔka kyerɛɛ nkurɔfoɔ sɛ wɔnsakra wɔn adwene.+ 13 Na wɔtuu ahonhommɔne bebree,+ na wɔde ngo sraa ayarefoɔ pii, na wɔsaa wɔn yareɛ.
14 Na Ɔhene Herode tee, ɛfiri sɛ Yesu din trɛe, na na nkurɔfoɔ rekeka sɛ: “Wɔanyane Osuboni Yohane afiri awufoɔ mu, na ɛno nti na ɔtumi yɛ anwanwadeɛ ahodoɔ no.”+ 15 Ná afoforɔ nso rekeka sɛ: “Ɛyɛ Elia.” Ɛnna ebinom nso rekeka sɛ: “Ɔyɛ odiyifoɔ te sɛ tete adiyifoɔ no mu baako.”+ 16 Berɛ a Herode teeɛ no, ɔkaa sɛ: “Yohane a metwaa ne ti no, ɔno na wɔanyane no yi.” 17 Ná Herode aware ne nua Filipo yere Herodia. Ɔbaa no nti, na Herode asoma ama wɔakɔkye Yohane de nkɔnsɔnkɔnsɔn agu no de no ato afiase.+ 18 Ɛfiri sɛ na Yohane ka kyerɛ Herode daa sɛ: “Mmara mma kwan sɛ wobɛware wo nua yere.”+ 19 Ɛno nti, Herodia nyaa ne ho menasepɔ, na na ɔpɛ sɛ ɔku no, nanso wantumi. 20 Ná Herode suro Yohane, ɛfiri sɛ na ɔnim sɛ ɔyɛ ɔteneneeni, na ɔyɛ onipa kronkron,+ na na ɔrebɔ Yohane ho ban. Berɛ biara a ɔbɛtie Yohane nsɛm no, ɛyɛ a ɔnhunu deɛ ɔnyɛ koraa;* nso ɔkɔɔ so de anigyeɛ tiee no.
21 Da bi, ɛkwan bi bue maa Herodia. Saa berɛ no, na Herode redi n’awoda,+ enti ɔtoo pono anwummerɛ maa n’atitire ne n’asahene ne Galilea mpanimfoɔ.+ 22 Na Herodia babaa bɛsaeɛ, na ɛyɛɛ Herode ne wɔn a wɔne no redidi no fɛ. Na ɔhene no ka kyerɛɛ abaayewa no sɛ: “Bisa me deɛ wopɛ biara, na mede bɛma wo.” 23 Aane, ɔkaa ntam kyerɛɛ no sɛ: “Biribiara a wobɛbisa me no, mede bɛma wo. Sɛ ɛyɛ m’ahennie fã mpo a, mede bɛma wo.” 24 Enti ɔkɔ kɔbisaa ne maame sɛ: “Ɛdeɛn na memmisa?” Ɔkaa sɛ: “Osuboni Yohane ti.” 25 Ɛhɔ ara na ɔde mmirika kɔɔ ɔhene no nkyɛn, na ɔde n’adesrɛ too n’anim sɛ: “Mepɛ sɛ wode Yohane Suboni ti to apampaa so ma me seesei ara.”+ 26 Asɛm no haa ɔhene no paa, nanso ɛsiane ntam a waka ne n’ahɔhoɔ* no nti, wampɛ sɛ ɔbu n’ani gu abaayewa no adesrɛ no so. 27 Enti ɛhɔ ara na ɔhene no somaa ɔwɛmfoɔ,* na ɔka kyerɛɛ no sɛ ɔmfa Yohane ti mmra. Na ɔkɔ kɔtwaa ne ti wɔ afiase hɔ, 28 na ɔde ne ti no too apampaa so bae. Na ɔde maa abaayewa no, na abaayewa no nso de kɔmaa ne maame. 29 Berɛ a Yohane asuafoɔ no teeɛ no, wɔba bɛfaa ne funu no kɔsiee wɔ ɛda mu.
30 Na asomafoɔ no boaboaa wɔn ho ano baa Yesu nkyɛn, na wɔkaa deɛ wɔyɛeɛ ne deɛ wɔkyerɛkyerɛeɛ nyinaa kyerɛɛ no.+ 31 Na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Mommra, mommɛsen nkɔhyɛ baabi a ate ne ho, na monhome kakra.”+ Ɛfiri sɛ na nnipa pii redi hɔ akɔneaba, enti wɔannya berɛ mpo annidi. 32 Enti wɔfaa kodoɔ, na wɔde wɔn ani kyerɛɛ baabi a ate ne ho sɛdeɛ ɛbɛyɛ a wɔbɛtumi akɔhyɛ hɔ komm.+ 33 Nanso nkurɔfoɔ huu sɛ wɔrekɔ, na nnipa bebree nso tee, na wɔde mmirika firii nkuro no nyinaa mu faa fam kɔduruu hɔ gyaa wɔn. 34 Na berɛ a ɔsii fam no, ɔhuu nnipadɔm kɛseɛ bi, na wɔyɛɛ no mmɔbɔ,+ ɛfiri sɛ na wɔte sɛ nnwan a wɔnni hwɛfoɔ.+ Na ɔfirii aseɛ kyerɛkyerɛɛ wɔn nneɛma pii.+
35 Saa berɛ yi, na adeɛ resa, na n’asuafoɔ no baa ne nkyɛn bɛka kyerɛɛ no sɛ: “Ɛha ate ne ho, na adeɛ nso resa.+ 36 Gya wɔn kwan ma wɔnkɔ, sɛdeɛ ɛbɛyɛ a wɔbɛtumi akɔ nkuraa ne mfuo a atwa ahyia yi mu akɔtɔ biribi adi.”+ 37 Na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Mo ara momma wɔn biribi nni.” Ɛnna wɔbisaa no sɛ: “Yɛnkɔtɔ paanoo denare* 200 mfa mmrɛ nnipa no nni anaa?”+ 38 Ɔbisaa wɔn sɛ: “Paanoo sɛn na mowɔ? Monkɔ nkɔhwɛ!” Na berɛ a wɔkɔhwɛeɛ no, wɔkaa sɛ: “Nnum ne mpataa mmienu.”+ 39 Na ɔka kyerɛɛ nkurɔfoɔ no nyinaa sɛ wɔntenatena ɛserɛ mono no so akuakuo.+ 40 Na wɔtenatenaa ase akuakuo; ná ebi yɛ 100, ɛnna ebi yɛ 50. 41 Ɛnna ɔfaa paanoo nnum ne mpataa mmienu no, na ɔhwɛɛ soro hyiraa so.+ Afei ɔbubuu paanoo no mu, na ɔfirii aseɛ de maa asuafoɔ no sɛ wɔmfa mma nkurɔfoɔ no; na ɔbubuu mpataa mmienu no mu maa wɔn nyinaa. 42 Enti wɔn nyinaa didi mee. 43 Na berɛ a wɔsesaa deɛ ɛkaa aseɛ no, ɛyɛɛ nkɛntɛn 12 mama; ná mpataa no nka ho.+ 44 Wɔn a wɔdii paanoo no dodoɔ yɛ mmarima 5,000.
45 Afei ntɛm ara, ɔmaa n’asuafoɔ no tenaa kodoɔ no mu sɛ wɔnni kan ntwa nkɔ Betsaida mpoano wɔ asuogya, na ɔno deɛ, ɔgyaa nnipadɔm no kwan maa wɔkɔeɛ.+ 46 Berɛ a ɔne wɔn dii nkra wieeɛ no, ɔkɔɔ bepɔ bi so kɔbɔɔ mpaeɛ.+ 47 Na ɛduruu anwummerɛ no, na kodoɔ no wɔ ɛpo no mfimfini, na na aka ɔno nko ara wɔ asaase so.+ 48 Na ɔhuu sɛ mframa a ɛrebɔ hyia n’asuafoɔ no nti, ayɛ den ama wɔn sɛ wɔbɛhare kodoɔ no. Enti ɔnantee po no so baa wɔn nkyɛn bɛyɛ ahomakye* mu hɔ; na ɔyɛɛ sɛ deɛ ɔresian wɔn ho no. 49 Berɛ a wɔhuu no sɛ ɔnam po no so no, adwene a ɛbaa wɔn tirim ne sɛ: “Ɛyɛ daeɛ anaa?” Na wɔteateaam. 50 Na wɔn nyinaa huu no no, wɔn akoma tui. Na ntɛm ara na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Momma mo bo ntɔ mo yam! Ɛyɛ me a; monnsuro.”+ 51 Na ɔforo kɔɔ wɔn nkyɛn wɔ kodoɔ no mu, na mframa no gyaee, na ɛmaa wɔn ho dwirii wɔn pii, 52 ɛfiri sɛ na wɔntee paanoo ho asɛm no ase, na na wɔn akoma nnyaa nteaseɛ.
53 Berɛ a wɔbɛduruu asaase so no, wɔbaa Genesaret, na wɔtoo kodoɔ no sɛkyɛ* wɔ hɔ baabi.+ 54 Na berɛ a wɔsi firii kodoɔ no mu ara pɛ na nkurɔfoɔ huu no. 55 Na wɔde mmirika kyinkyinii nkuro no nyinaa mu, na wɔfirii aseɛ de wɔn a wɔyare guu kɛtɛ so de wɔn kɔɔ baabiara a wɔbɛte sɛ ɔwɔ. 56 Na nkuro anaa nkuraa biara a ɔbɛkɔ aseɛ no, nkurɔfoɔ de wɔn a wɔyare no bɛgu dwa so, na wɔsrɛ no sɛ ɔmma wɔmfa wɔn nsa nka n’ataadeɛ ngugusoɔ ano kɛkɛ.+ Na wɔn a wɔde wɔn nsa kaeɛ no nyinaa ho tɔɔ wɔn.
7 Na Farisifoɔ no ne atwerɛfoɔ bi a wɔfiri Yerusalem baeɛ no baa ne nkyɛn.+ 2 Na wɔhuu sɛ n’asuafoɔ no bi de nsa a ɛho nteɛ, kyerɛ sɛ, nsa a wɔnhohoroeɛ,* didi. 3 (Ɛfiri sɛ Farisifoɔ ne Yudafoɔ no nyinaa deɛ, nananom amammerɛ* a wɔkura mu dendeenden nti, sɛ wɔanhohoro wɔn nsa ammɛsi wɔn abatwɛ a, wɔnnidi. 4 Sɛ wɔfiri dwa so ba a, wɔnnidi gye sɛ wɔde nsuo ate wɔn ho ansa. Ná wɔwɔ amammerɛ foforɔ pii a wɔkura mu dendeenden, te sɛ nkuruwa nketewa ne akɛseɛ ne kɔbere nkyɛnsee a wɔbɔ no asu.)+ 5 Enti Farisifoɔ ne atwerɛfoɔ no bisaa no sɛ: “Adɛn nti na w’asuafoɔ no nni nananom amammerɛ* so, na wɔde nsa a ɛho nteɛ didi?”+ 6 Na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Mo, nyaatwomfoɔ, ɛfata sɛ Yesaia hyɛɛ mo ho nkɔm. Ɔtwerɛɛ sɛ, ‘Ɔman yi de wɔn ano na ɛdi me ni, na wɔn akoma deɛ, atwe afiri me ho kɔ akyirikyiri.+ 7 Wɔsom me kwa, ɛfiri sɛ wɔkyerɛkyerɛ nnipa ahyɛdeɛ.’*+ 8 Moagyaa Onyankopɔn mmara mu, ɛnna mokura nnipa amammerɛ+ mu dendeenden.”
9 Bio nso, ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Mofa nyansakwan so de Onyankopɔn mmara to nkyɛn sɛdeɛ ɛbɛyɛ a mobɛdi mo amammerɛ so.+ 10 Ɛho nhwɛsoɔ nie, Mose kaa sɛ, ‘Di wo papa ne wo maame ni’;+ afei nso, ‘Deɛ ɔkasa tia* ne papa anaa ne maame no, ma wɔnku no.’+ 11 Nanso mo deɛ moka sɛ, ‘Sɛ obi ka kyerɛ ne papa anaa ne maame sɛ: “Biribiara a mewɔ a mɛtumi de aboa wo no, ɛyɛ korban (kyerɛ sɛ, akyɛdeɛ a mahyira so ama Onyankopɔn)”’ a, 12 momma ɔnyɛ hwee mma ne papa anaa ne maame bio.+ 13 Enti mode mo amammerɛ* a mokyerɛkyerɛ no sɛe Onyankopɔn asɛm.+ Na nneɛma pii a ɛte sɛ wei na moyɛ.”+ 14 Na ɔfrɛɛ nnipadɔm no baa ne nkyɛn bio, na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Mo nyinaa, montie me, na monte aseɛ.+ 15 Biribiara nni hɔ a ɛfiri abɔnten kɔ onipa mu a ɛbɛtumi agu ne ho fĩ; deɛ ɛfiri onipa mu pue no, ɛno na ɛgu ne ho fĩ.”+ 16 *——
17 Afei berɛ a ɔfirii nnipadɔm no nkyɛn kɔɔ fie bi mu no, n’asuafoɔ no firii aseɛ bisaa no mfatoho no ho asɛm.+ 18 Ɛnna ɔbisaa wɔn sɛ: “Mo nso monni nteaseɛ te sɛ wɔn? Monnim sɛ biribiara a ɛfiri abɔnten kɔ onipa mu no ntumi ngu ne ho fĩ anaa? 19 Ɛfiri sɛ ɛnyɛ n’akoma mu na ɛkɔ, na mmom ne yam, na ɛsene firi nipadua no mu kɔgu tiafi mu.” Enti ɔkaa wei de kyerɛɛ sɛ nnuane nyinaa ho te. 20 Bio nso ɔkaa sɛ: “Deɛ ɛfiri onipa mu pue no na ɛgu ne ho fĩ.+ 21 Na onipa mu, n’akoma mu,+ na adwemmɔne firi ba: adwamansɛm,* korɔno, awudisɛm, 22 awaresɛeɛ, adufudepɛ, amumuyɛsɛm, nnaadaasɛm, ahohwibra,* aniberɛ, abususɛm, ahantan, ne nkwaseasɛm. 23 Nneɛma bɔne yi nyinaa firi onipa mu na ɛba, na ɛgu ne ho fĩ.”
24 Afei ɔsɔre firii hɔ, na ɔkɔɔ Tiro ne Sidon mpɔtamu+ hɔ. Ɔkɔɔ fie bi mu wɔ hɔ, na na ɔmpɛ sɛ obiara bɛhunu. Nanso wantumi amfa ne ho ansie. 25 Ankyɛ koraa, ɔbaa bi a honhom fĩ wɔ ne babaa ketewa so tee ne nka, na ɔbɛkotoo ne nan ase.+ 26 Ná ɔbaa no yɛ Greeceni a wɔwoo no wɔ Foinike a ɛwɔ Siria;* na ɔsrɛɛ no ara sɛ ɔntu honhommɔne no mfiri ne babaa no so. 27 Nanso ɔka kyerɛɛ no sɛ: “Ma mmɔfra no mmee ansa, na ɛnyɛ papa sɛ wɔbɛfa mmɔfra paanoo ato ama nkraman mma.”+ 28 Na ɔbaa no ka kyerɛɛ no sɛ: “Owura, ɛyɛ ampa, nanso nkraman mma a wɔdeda didipono ase no di mmɔfra no paanoo a aporoporo agu fam no bi.” 29 Ɛnna Yesu ka kyerɛɛ no sɛ: “Deɛ woaka yi nti, kɔ; honhommɔne no afiri wo babaa no so.”+ 30 Enti ɔfirii hɔ kɔɔ ne fie, na ɔkɔhuu sɛ abɔfra kumaa no da mpa so a honhommɔne no afiri ne so.+
31 Berɛ a Yesu firi Tiro mpɔtamu hɔ resan aba no, ɔfaa Sidon kɔɔ Galilea Po ho kɔfaa Dekapoli* mpɔtamu.+ 32 Na wɔde ɔbarima bi a n’aso asi a ɔntumi nkasa yie brɛɛ no,+ na wɔpaa no kyɛw sɛ ɔmfa ne nsa ngu ne so. 33 Na ɔde no firii nnipadɔm no mu kɔɔ nkyɛn baabi, na ɔde ne nsateaa hyehyɛɛ ɔbarima no asom. Afei ɔtee ntasuo, na ɔde ne nsa kaa ne kɛtrɛma.+ 34 Na ɔhwɛɛ soro guu ahome kɛse, na ɔkaa sɛ: “Hefata,” kyerɛ sɛ, “Bue.” 35 Ɛnna n’aso bueeɛ,+ na deɛ na ɛmma ɔntumi nkasa yie no nso kɔe, na ɔfirii aseɛ kasaa yie. 36 Na ɔbaraa wɔn sɛ wɔnnka nnkyerɛ obiara;+ nanso ɔrebara wɔn no, afei koraa na na wɔreka no kɛse.+ 37 Nokorɛm no, wɔn ho dwirii wɔn papaapa,+ na wɔkaa sɛ: “Wayɛ nneɛma nyinaa yie. Ɔma asotifoɔ mpo te asɛm, na mum kasa.”+
8 Nna no mu no, ɛbaa bio sɛ nnipadɔm pii baa Yesu nkyɛn, na na wɔnni hwee a wɔbɛdi. Enti Yesu frɛɛ asuafoɔ no, na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: 2 “Nnipadɔm yi yɛ me mmɔbɔ,+ ɛfiri sɛ wɔatena me nkyɛn nnansa nie, na wɔnni hwee a wɔbɛdie.+ 3 Sɛ megya wɔn kwan sɛ wɔmfa kɔm nkɔ wɔn fie a, wɔbɛtwitwa ahwe wɔ kwan so; wɔn mu bi koraa nso firi akyirikyiri.” 4 Na n’asuafoɔ no bisaa no sɛ: “Sɛdeɛ ɛha ate ne ho yi, ɛhe na yɛbɛnya paanoo a ɛbɛso nnipa yi?” 5 Ɛnna ɔbisaa wɔn sɛ: “Paanoo sɛn na mowɔ?” Wɔkaa sɛ: “Nson.”+ 6 Na ɔmaa nnipadɔm no tenatenaa fam. Afei ɔfaa paanoo nson no, na ɔdaa Onyankopɔn ase. Ɛnna ɔbubuu mu, na ɔfirii aseɛ kyekyɛ maa n’asuafoɔ no sɛ wɔnkyekyɛ, na wɔkyekyɛ maa nnipadɔm no.+ 7 Ná wɔwɔ mpataa kakra bi nso wɔ hɔ, enti ɔhyiraa so, na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ wɔnkyekyɛ ɛno nso. 8 Enti wɔdi mee, na berɛ a wɔsesaa aseɛ mporoporowaa no, ɛyɛɛ nkɛntɛn akɛseɛ nson mama.+ 9 Ná mmarima a wɔwɔ hɔ bɛyɛ 4,000. Na ɔgyaa wɔn kwan.
10 Berɛ a ɔwieeɛ ara pɛ, ɔne n’asuafoɔ no kɔtenaa kodoɔ no mu, na ɔkɔɔ Dalmanuta mpɔtamu.+ 11 Ɛha na Farisifoɔ no baeɛ, na wɔfirii aseɛ ne no gyee akyinnyeɛ, na wɔka kyerɛɛ no sɛ ɔnyɛ sɛnkyerɛnne bi a ɛfiri soro nkyerɛ wɔn. Wɔyɛɛ saa de sɔɔ no hwɛe.+ 12 Wei nti, ne werɛ hoo paa, na ɔkaa sɛ: “Adɛn nti na awoɔ ntoatoasoɔ yi+ hwehwɛ sɛnkyerɛnne?+ Nokorɛm mereka akyerɛ mo sɛ, wɔremma awoɔ ntoatoasoɔ yi sɛnkyerɛnne biara.” 13 Ɛnna ɔgyaa wɔn hɔ san kɔtenaa kodoɔ no mu, na ɔfirii hɔ kɔɔ asuogya.
14 Wɔn werɛ fii sɛ wɔbɛfa paanoo. Ná wɔnni hwee wɔ wɔn ho wɔ kodoɔ no mu, gye paanoo baako.+ 15 Na Yesu ka kyerɛɛ wɔn pen sɛ: “Momma mo ani nna hɔ, na monhwɛ yie wɔ Farisifoɔ ne Herode mmɔka* ho.”+ 16 Enti wɔfirii aseɛ kasakasaa wɔ paanoo a wɔamfa no ho. 17 Berɛ a Yesu huu saa no, ɔbisaa wɔn sɛ: “Adɛn nti na paanoo a moamfa nti morekasakasa? Enti deɛ mereka ho asɛm no, monnya nhunui? Monnya ntee aseɛ? 18 ‘Mowɔ ani, nso monhunu adeɛ, na mowɔ aso, nso monte asɛm.’ Adɛn, monkae? 19 Berɛ a mebubuu paanoo nnum+ mu maa nnipa 5,000 no, aseɛ mporoporowaa nkɛntɛn dodoɔ sɛn na mosesaeɛ?” Wɔka kyerɛɛ no sɛ: “Dumienu.”+ 20 “Berɛ a mebubuu paanoo nson mu maa nnipa 4,000 no, aseɛ mporoporowaa nkɛntɛn akɛseɛ dodoɔ sɛn na mosesaeɛ?” Wɔka kyerɛɛ no sɛ: “Nson.”+ 21 Ɛnna ɔbisaa wɔn sɛ: “Monnya nhuu deɛ ɛkyerɛ?”
22 Afei wɔkɔduruu Betsaida. Ɛha na wɔde ɔbarima bi a n’ani afira brɛɛ no, na wɔpaa no kyɛw sɛ ɔmfa ne nsa nka no.+ 23 Ɛnna ɔsɔɔ nifirani no nsa de no kɔɔ kuro no akyi. Na ɔtee ntasuo guu n’ani so,+ na ɔde ne nsa guu ne so bisaa no sɛ: “Deɛn na wohunu?” 24 Ɔbarima no maa n’ani so, na ɔkaa sɛ: “Mehunu sɛ nnipa nenam hɔ, nanso wɔte sɛ nnua.” 25 Ɛnna ɔsan de ne nsa too ɔbarima no ani so, na ɔbarima no huu adeɛ yie. N’ani no bueeɛ, na ɔhuu biribiara kann. 26 Enti Yesu maa no kɔɔ fie, na ɔkaa sɛ: “Nkɔ kuro no mu.”
27 Ɛnna Yesu ne n’asuafoɔ no firii hɔ kɔɔ Kaesarea Filipi nkuraaseɛ. Berɛ a wɔnam kwan so no, ɔfirii aseɛ bisaa n’asuafoɔ no sɛ: “Nkurɔfoɔ se mene hwan?”+ 28 Wɔka kyerɛɛ no sɛ: “Ebinom se Yohane Suboni,+ ebinom se Elia,+ ɛnna ebinom nso se adiyifoɔ no mu baako.” 29 Ɛnna ɔsan bisaa wɔn sɛ: “Na mo nso ɛ, mose meyɛ hwan?” Petro buaa no sɛ: “Wone Kristo no.”+ 30 Ɛnna ɔbaraa wɔn dendeenden sɛ wɔnnka ne ho asɛm nnkyerɛ obiara.+ 31 Afei nso, ɔfirii aseɛ kyerɛkyerɛɛ wɔn sɛ, ɛsɛ sɛ onipa Ba no hunu amane pii na mpanimfoɔ ne asɔfoɔ mpanimfoɔ ne atwerɛfoɔ no po no, na wɔku no,+ na ne nnansa so wasɔre.+ 32 Nokorɛm no, ɔkaa saa asɛm no maa obiara tee. Na Petro de no kɔɔ nkyɛn, na ɔfirii aseɛ kaa n’anim.+ 33 Ɛnna Yesu danee ne ho hwɛɛ n’asuafoɔ no, na ɔkaa Petro anim sɛ: “Firi me so, Satan! ɛfiri sɛ wonnwene Onyankopɔn adwene, na mmom nnipa adwene.”+
34 Ɛnna ɔfrɛɛ nnipakuo no ne n’asuafoɔ no baa ne nkyɛn, na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Sɛ obi pɛ sɛ ɔdi m’akyi a, ɛnsɛ sɛ ɔyɛ deɛ ɔno ara pɛ bio. Mmom ɔmfa n’asɛndua* na ɔnni m’akyi daa.+ 35 Na obiara a ɔpɛ sɛ ɔkora ne nkwa* so no, ɛbɛfiri ne nsa, na obiara a me ne asɛmpa no nti ɔbɛhwere ne nkwa* no, ne nsa bɛka.+ 36 Na sɛ onipa nya wiase nyinaa na ɔhwere ne nkwa* a, mfasoɔ bɛn paa na ɔbɛnya?+ 37 Ɛdeɛn koraa na onipa de bɛsesa ne nkwa?*+ 38 Na obiara a ɔbɛma n’ani awu me ne me nsɛm ho wɔ saa awoɔ ntoatoasoɔ awaresɛefoɔ* ne abɔnefoɔ yi mu no, ɔno nso, sɛ onipa Ba no ba n’Agya animuonyam mu a abɔfo kronkron+ ka ne ho a, ne ho bɛyɛ onipa Ba no aniwu.”+
9 Afei nso, ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Nokorɛm mereka akyerɛ mo sɛ, wɔn a wɔgyina ha yi mu bi wɔ hɔ a, wɔrenka owuo nhwɛ kɔsi sɛ wɔbɛhunu sɛ Onyankopɔn Ahennie redi tumi.”+ 2 Nnansia akyi no, Yesu faa Petro ne Yakobo ne Yohane kaa ne ho, na ɔde wɔn kɔɔ bepɔ tenten bi so. Wɔn nko ara na na wɔwɔ hɔ. Na ɔsakraa wɔ wɔn anim;+ 3 na n’ataadeɛ firii aseɛ yɛɛ hyɛnhyɛn, na ɛyɛɛ fitafita. Obiara nni asaase so a ɔbɛtumi asi ntoma ama ayɛ fitaa saa. 4 Afei nso, Elia ne Mose yii wɔn ho adi kyerɛɛ wɔn, na na wɔne Yesu rekasa. 5 Ɛnna Petro ka kyerɛɛ Yesu sɛ: “Rabi, ɛyɛ sɛ yɛwɔ ha. Enti ma yɛnsi ntomadan mmiɛnsa, wo deɛ baako, Mose deɛ baako, Elia nso deɛ baako.” 6 Nokorɛm no, na Petro nhunu deɛ ɔnyɛ, ɛfiri sɛ na wɔabɔ hu paa. 7 Na mununkum bi ba bɛkataa wɔn so, na ɛnne bi+ firi mununkum no mu baa sɛ: “Wei ne me Ba, deɛ medɔ no+ no. Montie no.”+ 8 Na amonom hɔ ara, wɔtotoo wɔn ani, na wɔhuu sɛ obiara nni wɔn nkyɛn bio, gye Yesu.
9 Berɛ a wɔresiane afiri bepɔ no so no, ɔka kyerɛɛ wɔn dendeenden sɛ wɔnnka deɛ wɔahunu no nnkyerɛ obiara+ kɔsi sɛ onipa Ba no bɛnyane afiri awufoɔ mu.+ 10 Enti wɔanka asɛm no ankyerɛ obiara,* nanso nyane a ɔbɛnyane afiri awufoɔ mu no deɛ, wɔn ara dii ho nkɔmmɔ. 11 Na wɔfirii aseɛ bisabisaa no nsɛm sɛ: “Adɛn nti na atwerɛfoɔ no ka sɛ, ɛsɛ sɛ Elia+ di kan ba ansa?”+ 12 Ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Ampa, Elia bɛdi kan aba abɛtoto nneɛma nyinaa yie.+ Ɛnneɛ ɛyɛɛ dɛn na wɔatwerɛ onipa Ba no ho asɛm sɛ, ɛsɛ sɛ ɔhunu amane pii+ na wɔbu no animtia?+ 13 Nokorɛm mereka akyerɛ mo sɛ, Elia+ aba, na wɔyɛɛ no deɛ wɔpɛ biara, sɛdeɛ wɔatwerɛ ne ho asɛm no pɛpɛɛpɛ.”+
14 Berɛ a wɔbaa asuafoɔ a aka no nkyɛn no, wɔhuu nnipadɔm kɛseɛ bi wɔ wɔn ho, na na atwerɛfoɔ bi ne wɔn regye akyinnyeɛ.+ 15 Na nnipadɔm no nyinaa ani bɔɔ ne so ara pɛ, wɔn ho dwirii wɔn, na wɔtutuu mmirika kɔɔ ne nkyɛn kɔkyeaa no. 16 Na ɔbisaa wɔn sɛ: “Deɛn na mo ne wɔn regye ho akyinnyeɛ?” 17 Na obi firi nnipadɔm no mu buaa no sɛ: “Ɔkyerɛkyerɛfoɔ, mede me babarima brɛɛ wo, ɛfiri sɛ mum honhom wɔ ne so.+ 18 Baabiara a ɛbɛba ne so no, ɛtwa no hwe fam, n’ano pu ahuro, ɔka ne se si so dendeenden, na ɔyɛ mmerɛ. Meka kyerɛɛ w’asuafoɔ no sɛ wɔntu honhom no, nanso wɔantumi.” 19 Ɛnna ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “O awoɔ ntoatoasoɔ a monni gyidie,+ berɛ tenten sɛn na me ne mo ntena? Mennya mo ho aboterɛ nkɔsi da bɛn? Fa no brɛ me.”+ 20 Enti wɔde abarimaa no brɛɛ Yesu. Berɛ a honhom no huu Yesu no, ɛmaa abɔfra no wosowosoo prɛko pɛ, na ɔhwee fam bu faa so, na n’ano puu ahuro. 21 Ɛnna Yesu bisaa papa no sɛ: “Berɛ bɛn na ɛfirii aseɛ yɛɛ no?” Ɔkaa sɛ: “Ɛfiri ne mmɔfraase pɛɛ. 22 Ɛtaa ma ɔtwa hwe egya ne nsuo mu sɛdeɛ ɛbɛyɛ a ɛbɛku no. Sɛ wobɛtumi ayɛ ho biribi a, hu yɛn mmɔbɔ na boa yɛn.” 23 Yesu ka kyerɛɛ no sɛ: “Wose, ‘Sɛ wobɛtumi a’! Hwɛ, obi a ɔwɔ gyidie no, adeɛ nyinaa bɛtumi ayɛ yie ama no.”+ 24 Ɛhɔ ara na abɔfra no papa teaam kaa sɛ: “Mewɔ gyidie! Boa me ma me gyidie nyɛ kɛse!”*+
25 Berɛ a Yesu huu sɛ nnipadɔm bi de mmirika* reba wɔn nkyɛn no, ɔkaa honhom fĩ no anim sɛ: “Mum ne asotire honhom, mehyɛ wo sɛ firi ne mu, na mma ne mu bio!”+ 26 Na honhom no teaam, na ɛmaa abarimaa no wosoo mprɛ pii; afei ɛfirii ne mu. Na abɔfra no yɛɛ te sɛ deɛ wawu, enti na wɔn mu dodoɔ no ara reka sɛ: “Wawu!” 27 Nanso Yesu sɔɔ ne nsa maa no so, na ɔsɔreeɛ. 28 Ɛnna Yesu wuraa efie bi mu, na n’asuafoɔ no bisaa no kokoam sɛ: “Adɛn nti na yɛantumi antu honhommɔne no?”+ 29 Ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Saa honhommɔne yi deɛ, mpaebɔ nko ara na wɔbɛtumi de atu no.”
30 Wɔfirii hɔ kɔe, na wɔkɔfaa Galilea, nanso na ɔmpɛ sɛ obiara bɛte. 31 Ɛfiri sɛ na ɔrekyerɛkyerɛ n’asuafoɔ no, na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Wɔbɛyi onipa Ba no ahyɛ nnipa nsa, na wɔbɛku no.+ Ɛwom sɛ wɔbɛku no deɛ, nanso nnansa akyi, ɔbɛnyane.”+ 32 Ná wɔnte n’asɛm no ase, nanso na wɔsuro sɛ wɔbɛbisa no.
33 Na wɔkɔɔ Kapernaum. Berɛ a ɔwɔ fie no mu no, ɔbisaa wɔn sɛ: “Deɛn na na moregye ho akyinnyeɛ wɔ kwan so no?”+ 34 Wɔyɛɛ dinn, ɛfiri sɛ berɛ a wɔnam kwan so no, na wɔregye akyinnyeɛ sɛ hwan na ɔyɛ wɔn mu kɛseɛ. 35 Enti ɔtenaa ase, na ɔfrɛɛ Dumienu no ka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Sɛ obi pɛ sɛ ɔdi kan a, ɛsɛ sɛ ɔdi akyire koraa na ɔsom mo nyinaa.”+ 36 Na ɔfaa abɔfra kumaa bi, na ɔde no gyinaa wɔn mfimfini. Ɛnna ɔde ne nsa too ne kɔn mu ka kyerɛɛ wɔn sɛ: 37 “Obiara a ɔbɛgye mmɔfra nkumaa+ yi mu baako me din mu no, na wagye me nso; na obiara a ɔbɛgye me no, ɛnyɛ me nko na ɔgye me, na mmom Deɛ ɔsomaa me no nso.”+
38 Yohane ka kyerɛɛ no sɛ: “Ɔkyerɛkyerɛfoɔ, yɛhuu obi a ɔde wo din retu ahonhommɔne, na yɛyɛɛ sɛ yɛbɛsi no kwan, ɛfiri sɛ na ɔnni yɛn akyi.”+ 39 Ɛnna Yesu kaa sɛ: “Monnyɛ sɛ mobɛsi no kwan, na obiara nni hɔ a ɔde me din bɛyɛ anwanwadeɛ, a ɛhɔ ara ɔbɛtumi asan aka me ho asɛmmɔne. 40 Ɛfiri sɛ obiara a ɔnsɔre ntia yɛn no, na ɔwɔ yɛn afã.+ 41 Na obiara a ɔbɛma mo nsuo kuruwa baako anom ɛsiane sɛ moyɛ Kristo dea+ nti no, nokorɛm mereka akyerɛ mo sɛ, n’akatua remmɔ no da.+ 42 Nanso obiara a ɔbɛto nkumaa a wɔwɔ gyidie yi mu baako suntidua no, anka ɛyɛ ma no mmom sɛ wɔde ɛboɔ kɛseɛ* a afunumu twe bɛsɛn ne kɔn mu, na wɔde no akɔto ɛpo mu.+
43 “Na sɛ wo nsa to wo suntidua a, twa firi hɔ. Ɛyɛ ma wo sɛ wobɛdi dɛm de akɔ nkwa mu sene sɛ wowɔ nsa mmienu na wobɛkɔ Gehenna,* egya a wɔntumi nnum no mu.+ 44 *—— 45 Na sɛ wo nan to wo suntidua a, twa firi hɔ. Ɛyɛ ma wo sɛ wobɛyɛ apakye de akɔ nkwa mu sene sɛ wowɔ nan mmienu na wɔbɛto wo ato Gehenna.*+ 46 *—— 47 Na sɛ w’ani to wo suntidua a, to twene.+ Ɛyɛ sɛ wode ani baako bɛkɔ Onyankopɔn Ahennie mu sene sɛ wowɔ ani mmienu na wɔbɛto wo ato Gehenna,*+ 48 faako a mmoawa nwu, na egya no nnum no.+
49 “Ɛsɛ sɛ wɔde egya hyɛ obiara nkyene.+ 50 Nkyene yɛ; na sɛ nkyene dɛ firi mu a, deɛn na mode bɛhyɛ no nkyene?+ Monnya nkyene wɔ mo mu,+ na mo ne mo ho ntena asomdwoeɛ mu.”+
10 Berɛ a ɔfirii hɔ no, ɔsɔre baa Yudea ahyeɛ so wɔ Yordan agya, na nnipadɔm san boaboaa wɔn ho ano baa ne nkyɛn. Na sɛdeɛ ɔtaa yɛ no, ɔfirii aseɛ kyerɛkyerɛɛ wɔn.+ 2 Ɛnna Farisifoɔ baa ne nkyɛn, na na wɔn adwene ne sɛ wɔrebɛsɔ no ahwɛ. Enti wɔbisaa no sɛ mmara ma kwan sɛ ɔbarima bɛgyaa ne yere anaa.+ 3 Ɔbuaa wɔn sɛ: “Deɛn na Mose ka kyerɛɛ mo sɛ monyɛ?” 4 Wɔkaa sɛ: “Mose maa kwan sɛ wɔtumi twerɛ awaregyaeɛ krataa de gyaa ɔbaa no.”+ 5 Ɛnna Yesu ka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Mo akomaden+ nti na ɔtwerɛɛ saa mmara yi maa mo.+ 6 Nanso ɛfiri adebɔ mfitiaseɛ no, ‘Ɔyɛɛ wɔn ɔbarima ne ɔbaa.+ 7 Wei nti na ɔbarima bɛgya ne papa ne ne maame hɔ,+ 8 na wɔn mmienu no ayɛ honam korɔ’;+ ɛno nti wɔnyɛ mmienu bio, na mmom wɔyɛ honam korɔ. 9 Enti deɛ Onyankopɔn aka abom no, mma onipa biara nntete mu.”+ 10 Berɛ foforɔ a na wɔwɔ fie no, n’asuafoɔ no firii aseɛ bisaa no wei ho asɛm. 11 Ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Sɛ obi gyaa ne yere, na ɔsan ware foforɔ a, wasɛe awareɛ,+ na wayɛ ɔbaa no bɔne. 12 Na sɛ ɔbaa gyaa ne kunu na ɛno akyi ɔware foforɔ a, wasɛe awareɛ.”+
13 Afei nkurɔfoɔ firii aseɛ de mmɔfra nkumaa brɛɛ no sɛ ɔmfa ne nsa nka wɔn,* nanso asuafoɔ no kaa wɔn anim.+ 14 Berɛ a Yesu huu wei no, anyɛ no dɛ koraa, na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Momma mmɔfra nkumaa no mmra me nkyɛn; na monnsi wɔn kwan, ɛfiri sɛ wɔn a wɔte saa na Onyankopɔn Ahennie no yɛ wɔn dea.+ 15 Nokorɛm mereka akyerɛ mo sɛ, obiara a ɔnnye Onyankopɔn Ahennie te sɛ abɔfra kumaa no, ɔrenkɔ mu da.”+ 16 Na ɔyɛɛ mmɔfra no atuu, na ɔde ne nsa guu wɔn so hyiraa wɔn.+
17 Na berɛ a ɔsii kwan so a ɔrekɔ no, ɔbarima bi tuu mmirika bɛbuu nkotodwe wɔ n’anim bisaa no sɛ: “Ɔkyerɛkyerɛfoɔ Pa, ɛdeɛn na menyɛ na manya daa nkwa?”+ 18 Ɛnna Yesu ka kyerɛɛ no sɛ: “Adɛn nti na wofrɛ me papa? Obiara nyɛ papa gye baako pɛ; ɔno ne Onyankopɔn.+ 19 Wonim mmara no: ‘Nni awu,+ nsɛe awareɛ,+ mmɔ korɔno,+ nni adanseɛ a ɛnyɛ nokorɛ,*+ nsisi obiara,+ di wo papa ne wo maame ni.’”+ 20 Ɔbarima no ka kyerɛɛ no sɛ: “Ɔkyerɛkyerɛfoɔ, madi weinom nyinaa so firi me mmɔfraase.” 21 Yesu hwɛɛ no, na ɔdɔɔ no, na ɔkaa sɛ: “Aka wo adeɛ baako: Kɔ na kɔtɔn deɛ wowɔ, na fa ma ahiafoɔ, na wobɛnya agyapadeɛ wɔ soro; na bra bɛdi m’akyi.”+ 22 Na asɛm no haa no, na ɔde awerɛhoɔ kɔe, ɛfiri sɛ na ɔwɔ agyapadeɛ bebree.+
23 Ɛnna Yesu too n’ani hwɛɛ nnipa a wɔwɔ hɔ no, na ɔka kyerɛɛ n’asuafoɔ no sɛ: “Ɛbɛyɛ den paa ama asikafoɔ sɛ wɔbɛkɔ Onyankopɔn Ahennie mu.”+ 24 Na ne nsɛm no yɛɛ asuafoɔ no nwanwa. Ɛnna Yesu ka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Mma, monhwɛ sɛdeɛ ɛyɛ den sɛ obi bɛkɔ Onyankopɔn Ahennie mu! 25 Ɛyɛ mmerɛ sɛ yoma bɛfa paneɛ aniwa mu sene sɛ sikani bɛkɔ Onyankopɔn Ahennie mu.”+ 26 Wɔn ho dwirii wɔn mpo senee kane no, na wɔbisaa no* sɛ: “Ɛnneɛ, hwan paa na wɔbɛtumi agye no nkwa?”+ 27 Yesu hwɛɛ wɔn anim, na ɔkaa sɛ: “Nnipa fam deɛ, ɛrentumi nyɛ yie, nanso ɛnte saa wɔ Onyankopɔn fam, ɛfiri sɛ Onyankopɔn fam deɛ, adeɛ nyinaa bɛtumi ayɛ yie.”+ 28 Petro firii aseɛ ka kyerɛɛ no sɛ: “Hwɛ! Yɛagya nneɛma nyinaa hɔ abɛdi w’akyi.”+ 29 Yesu kaa sɛ: “Nokorɛm mereka akyerɛ mo sɛ, obiara nni hɔ a wagya ɛdan anaa nua mmarima anaa nua mmaa anaa maame anaa papa anaa mma anaa nsaase, me ne asɛmpa no nti,+ 30 a ɔrennya no mmɔho 100 saa berɛ yi. Ɔbɛnya adan ne nua mmarima ne nua mmaa ne maamenom ne mma ne nsaase, na wɔbɛtan n’ani+ aka ho, na wanya daa nkwa wɔ wiase* a ɛreba no mu. 31 Nanso adikanfoɔ pii bɛka akyire, na wɔn a wɔaka akyire abɛdi kan.”+
32 Ná wɔnam kwan so reforo akɔ Yerusalem, na na Yesu di wɔn anim, na wɔn ho dwirii wɔn; na wɔn a wɔka ho no firii aseɛ suroe. Afei ɔde Dumienu no kɔɔ nkyɛn bio, na ɔfirii aseɛ kaa deɛ na ɛrebɛto no no kyerɛɛ wɔn sɛ:+ 33 “Hwɛ, yɛreforo akɔ Yerusalem, na wɔbɛyi onipa Ba no ama asɔfoɔ mpanimfoɔ ne atwerɛfoɔ no, na wɔbɛbu no fɔ aku no. Na wɔbɛyi no ama amanaman mufoɔ, 34 na wɔbɛdi ne ho agorɔ atete ntasuo agu ne so na wɔabɔ no mmaa, na wɔaku no, nanso nnansa akyi no, ɔbɛnyane.”+
35 Na Yakobo ne Yohane, Sebedeo mma+ no, kɔɔ ne nkyɛn kɔka kyerɛɛ no sɛ: “Ɔkyerɛkyerɛfoɔ, yɛpɛ sɛ biribiara a yɛbɛbisa afiri wo hɔ no, woyɛ ma yɛn.”+ 36 Ɔbisaa wɔn sɛ: “Deɛn na mopɛ sɛ meyɛ ma mo?” 37 Wɔkaa sɛ: “Ma yɛn mu baako ntena wo nifa na baako nso ntena wo benkum wɔ w’animuonyam mu.”+ 38 Na Yesu ka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Monnim deɛ morebisa. Mobɛtumi anom kuruwa* a merebɛnom no? Anaa asu a wɔrebɛbɔ me no, mobɛtumi abɔ bi?”+ 39 Wɔka kyerɛɛ no sɛ: “Yɛbɛtumi.” Ɛnna Yesu ka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Kuruwa* a merebɛnom no deɛ, mobɛnom, na asu a wɔrebɛbɔ me no, wɔbɛbɔ mo bi.+ 40 Na me nifa ne me benkum so tena deɛ, ɛnyɛ me dea sɛ mede bɛma, na mmom ɛyɛ wɔn a wɔasiesie ama wɔn no dea.”
41 Berɛ a edu a aka no teeɛ no, wɔn bo fuu Yakobo ne Yohane.+ 42 Ɛnna Yesu frɛɛ wɔn baa ne nkyɛn ka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Monim sɛ wɔn a wɔbu wɔn sɛ amanaman no ahemfo no di wɔn nkurɔfoɔ so sɛ awuranom, na wɔn mu atitire no de wɔn tumi hyɛ wɔn so.+ 43 Nanso mo deɛ, ɛnsɛ sɛ ɛba saa wɔ mo mu; mmom obiara a ɔpɛ sɛ ɔyɛ kɛseɛ wɔ mo mu no, ɔnyɛ mo somfoɔ,+ 44 na obiara a ɔpɛ sɛ ɔdi kan wɔ mo mu no, ɔnyɛ mo nyinaa akoa. 45 Ɛfiri sɛ onipa Ba no mpo amma sɛ wɔnsom no, na mmom ɔbɛsomee,+ na ɔde ne nkwa* ayɛ agyedeɛ de agye nnipa bebree.”+
46 Na wɔbaa Yeriko. Na berɛ a ɔne n’asuafoɔ no ne nnipadɔm bi refiri Yeriko no, na Bartimeo (Timeo ba), nifirani a ɔsrɛsrɛ adeɛ no te kwankyɛn.+ 47 Berɛ a ɔtee sɛ ɛyɛ Yesu, Nasaretni no, ɔfirii aseɛ teateaam sɛ: “Yesu, Dawid Ba,+ hu me mmɔbɔ!”+ 48 Ɛnna nnipa pii firii aseɛ teateaa no sɛ ɔnyɛ dinn. Nanso afei koraa na ɔteateaam kɛse sɛ: “Dawid Ba, hu me mmɔbɔ!” 49 Enti Yesu gyinae, na ɔkaa sɛ: “Momfrɛ no mma me.” Na wɔfrɛɛ nifirani no ka kyerɛɛ no sɛ: “Ka w’akoma to wo yam! Sɔre; ɔrefrɛ wo.” 50 Ɛnna ɔtoo n’ataadeɛ guiɛ, na ɔsɔre kɔɔ Yesu nkyɛn. 51 Na Yesu bisaa no sɛ: “Deɛn na wopɛ sɛ meyɛ ma wo?” Nifirani no ka kyerɛɛ no sɛ: “Rabuni,* ma menhunu adeɛ.” 52 Na Yesu ka kyerɛɛ no sɛ: “Kɔ. Wo gyidie ama wo ho atɔ wo.”+ Na ntɛm ara ɔhunuu adeɛ,+ na ɔfirii aseɛ dii n’akyi wɔ kwan no so.
11 Afei berɛ a wɔrebɛn Yerusalem, Betfage ne Betania+ wɔ Ngodua Bepɔ* no so no, ɔsomaa n’asuafoɔ no mu mmienu+ 2 na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Monkɔ akuraa a mo ani tua yi ase, na sɛ moduru hɔ ara pɛ, mobɛhunu afunumu ba bi a wɔamantam no a onipa biara ntenaa ne so da. Monsane no, na momfa no mmra ha. 3 Na sɛ obi bisa mo sɛ, ‘Adɛn nti na moreyɛ wei?’ a, monka sɛ, ‘Awurade hia no, na sɛ ɔwie a, ntɛm ara ɔbɛma wɔasan de no aba ha.’” 4 Enti wɔkɔe, na wɔkɔhuu afunumu ba no wɔ abɔnten sɛ wɔamantam no wɔ ɛpono bi ano, wɔ kwan ho, na wɔsanee no.+ 5 Na wɔn a wɔgyinagyina hɔ no bi bisaa wɔn sɛ: “Adɛn nti na moasane afunumu ba no?” 6 Wɔkaa deɛ Yesu kaeɛ no pɛpɛɛpɛ kyerɛɛ wɔn, na wɔmaa wɔn kwan.
7 Na wɔde afunumu ba+ no brɛɛ Yesu, na wɔde wɔn ntaadeɛ ngugusoɔ guu ne so, na ɔtenaa ne so.+ 8 Afei nso, nnipa bebree de wɔn ntaadeɛ ngugusoɔ sesɛɛ kwan no mu, na ebinom nso twitwaa nnua mman firii wuram.+ 9 Na wɔn a wɔdi animu ne wɔn a wɔdi akyire no kɔɔ so teateaam sɛ: “Yɛsrɛ wo, gye no!+ Nhyira ne deɛ ɔba wɔ Yehowa* din mu!+ 10 Nhyira ne yɛn agya Dawid+ Ahennie a ɛreba no! Yɛsrɛ wo, gye no, wo a wowɔ ɔsorosoro nohoa!” 11 Ɛnna ɔkɔduruu Yerusalem, na ɔkɔɔ asɔrefie hɔ. Na ɔhwɛɛ biribiara a ɛwɔ hɔ hyiae, nanso na adeɛ reyɛ asa, enti ɔfirii hɔ ne Dumienu no kɔɔ Betania.+
12 Adeɛ kyeeɛ a wɔrefiri Betania no, ɛkɔm dee no.+ 13 Na ɔhuu borɔdɔma dua bi a ahaban wɔ so wɔ akyirikyiri, na ɔkɔhwɛɛ sɛ ebia ɔbɛnya biribi wɔ so a. Nanso berɛ a ɔkɔɔ ho no, wanhunu hwee sɛ ahaban, ɛfiri sɛ na ɛnyɛ berɛ a borɔdɔma so. 14 Enti ɔka kyerɛɛ dua no sɛ: “Obiara renni wo so aba bio da.”+ Ná n’asuafoɔ no retie.
15 Afei wɔbaa Yerusalem. Ɛnna ɔkɔɔ asɔrefie hɔ, na ɔfirii aseɛ pamoo wɔn a wɔretɔn nneɛma ne wɔn a wɔretɔ nyinaa firii asɔrefie hɔ, na ɔkekaa wɔn a wɔsesa sika no apono ne wɔn a wɔtɔn mmuruburo no nkonnwa butubutui,+ 16 na wamma obiara ansoa adeɛ antwam amfa asɔrefie hɔ. 17 Na ɔkyerɛkyerɛɛ wɔn. Ɔkaa sɛ: “Wɔntwerɛɛ sɛ, ‘Wɔbɛfrɛ me fie mpaebɔ fie ama amanaman nyinaa’?+ Nanso mo deɛ, mode ayɛ baabi a akorɔmfo-werɛmfoɔ tetɛ.”+ 18 Na asɔfoɔ mpanimfoɔ ne atwerɛfoɔ no tee, na ɛsiane sɛ na ne nkyerɛkyerɛ ma nnipadɔm no nyinaa ho dwiri wɔn+ nti, na wɔsuro no. Ɛno maa wɔhwehwɛɛ kwan a wɔbɛfa so aku no.+
19 Na ɛduruu anwummerɛ no, wɔfirii kuro no mu kɔe. 20 Na anɔpatutuutu a wɔretwam no, wɔhuu sɛ borɔdɔma dua no awu dada firi ne nhini so bɛsi ne nkɔnmu.+ 21 Enti Petro kaee, na ɔka kyerɛɛ no sɛ: “Rabi, hwɛ! borɔdɔma dua a wodomee no no awu.”+ 22 Ɛnna Yesu ka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Monnya gyidie wɔ Onyankopɔn mu. 23 Nokorɛm mereka akyerɛ mo sɛ, obiara a ɔka kyerɛ bepɔ yi sɛ, ‘Tutu kɔhwe po mu,’ a ɔnnye akyinnyeɛ wɔ n’akomam na mmom ɔwɔ gyidie sɛ deɛ ɔka no bɛba mu no, ɛbɛyɛ hɔ ama no.+ 24 Wei nti na meka kyerɛ mo sɛ, adeɛ biara a mobɔ ho mpaeɛ na mobisa no, monnya gyidie sɛ mo nsa aka awie, na mobɛnya.+ 25 Na sɛ mosɔre gyina hɔ sɛ morebɔ mpaeɛ a, biribiara a obiara ayɛ mo no, momfa nkyɛ no, sɛdeɛ ɛbɛyɛ a mo Agya a ɔwɔ soro no nso de mo mfomsoɔ bɛkyɛ mo.”+ 26 *——
27 Na wɔsan baa Yerusalem. Na berɛ a ɔnam asɔrefie hɔ no, asɔfoɔ mpanimfoɔ ne atwerɛfoɔ ne mpanimfoɔ no bae, 28 na wɔbɛbisaa no sɛ: “Tumi bɛn na wode yɛ weinom? Na hwan na ɔmaa wo saa tumi a wode yɛ nneɛma yi?”+ 29 Yesu buaa wɔn sɛ: “Mɛbisa mo asɛm baako. Momma me mmuaeɛ, na mɛka tumi korɔ a mede yɛ weinom akyerɛ mo. 30 Tumi a Yohane de bɔɔ asu+ no, ɛfiri soro anaasɛ ɛfiri nnipa?* Momma me mmuaeɛ.”+ 31 Ɛnna wɔfirii aseɛ susuu ho sɛ: “Sɛ yɛka sɛ, ‘Ɛfiri soro’ a, ɔbɛka sɛ, ‘Ɛnneɛ adɛn nti na moannye no anni?’ 32 Nanso yɛyɛ dɛn ka sɛ, ‘Ɛfiri nnipa’?” Ná wɔsuro nnipadɔm no, ɛfiri sɛ na wɔn nyinaa bu Yohane sɛ ɔyɛ odiyifoɔ ankasa.+ 33 Enti wɔbuaa Yesu sɛ: “Yɛnnim.” Ɛnna Yesu ka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Ɛnneɛ me nso, merenka tumi a mede yɛ weinom nkyerɛ mo.”
12 Na ɔfirii aseɛ ne wɔn kasae, na ɔyɛɛ mfatoho yi sɛ: “Ɔbarima bi yɛɛ bobefuo*+ gyee ho ban, na ɔtuu amena a wɔkyĩ nsã wom wɔ afuo no mu, na ɔtoo abantenten.+ Afei ɔde gyaa akuafoɔ bi, na ɔtuu kwan.+ 2 Na berɛ* duruiɛ no, ɔsomaa akoa bi kɔɔ akuafoɔ no nkyɛn sɛ ɔnkɔgye bobefuo no mu aba no bi mfiri akuafoɔ no nkyɛn. 3 Nanso wɔkyee no hwee no, na wɔpamoo no a wɔamma no hwee. 4 Na ɔsan somaa akoa foforɔ kɔɔ wɔn nkyɛn, na ɔno nso, wɔde adeɛ bɔɔ ne tirim, na wɔguu n’anim ase.+ 5 Na ɔsomaa ɔfoforɔ, na ɔno deɛ wɔkuu no. Ɔsomaa afoforɔ pii nso, na wɔn nso, wɔhwee wɔn mu binom, na wɔkunkum ebinom. 6 Ná aka onipa baako, ne ba a ɔdɔ no.+ Ɔno ne deɛ ɔtwa toɔ a ɔsomaa no kɔɔ wɔn nkyɛn, na ɔkaa sɛ, ‘Wɔbɛfɛre me ba no.’ 7 Nanso akuafoɔ no keka kyerɛɛ wɔn ho sɛ, ‘Wei na ɔbɛdi adeɛ no.+ Mommra mma yɛnku no, na agyapadeɛ no bɛba abɛdi yɛn nsam.’ 8 Ɛnna wɔkyee no kum no, na wɔtwee no kɔtoo bobefuo no akyi.+ 9 Deɛn na bobefuo wura no bɛyɛ? Ɔbɛba abɛkunkum akuafoɔ no, na ɔde bobefuo no ama nnipa foforɔ.+ 10 Monkenkanee twerɛsɛm yi da sɛ, ‘Ɛboɔ a adansifoɔ poeɛ no, ɛno na abɛyɛ ntwea so boɔ titire?’*+ 11 Na monkenkanee sɛ, ‘Yehowa* hɔ na wei firi, na ɛyɛ nwanwa wɔ yɛn ani so’?”+
12 Ɛno nti, na wɔpɛ sɛ wɔkye no, ɛfiri sɛ wɔhuu sɛ wɔn nti na ɔyɛɛ mfatoho no. Nanso na wɔsuro nnipadɔm no. Enti wɔgyaa no hɔ kɔe.+
13 Afei wɔsomaa Farisifoɔ no bi ne Herode akyidifoɔ no bi kɔɔ ne nkyɛn, sɛdeɛ ɛbɛyɛ a ɔbɛka asɛm bi ama wɔanya no.+ 14 Berɛ a wɔkɔduruiɛ no, wɔka kyerɛɛ no sɛ: “Ɔkyerɛkyerɛfoɔ, yɛnim sɛ woka nokorɛ, na wonhwehwɛ obiara anim animuonyam, ɛfiri sɛ wonhwɛ nnipa anim, na deɛ wokyerɛkyerɛ fa Onyankopɔn ho no yɛ nokorɛ. Mmara ma kwan* sɛ wɔtua toɔ ma Kaesare anaasɛ ɛmma kwan?* 15 Yɛntua anaasɛ yɛnntua?” Berɛ a ɔhuu wɔn nyaatwom no, ɔbisaa wɔn sɛ: “Adɛn nti na moresɔ me ahwɛ? Momfa denare* no bi mmrɛ me mma menhwɛ.” 16 Wɔde baako bae, na ɔbisaa wɔn sɛ: “Hwan mfoni ne ne ntwerɛeɛ nie?” Wɔka kyerɛɛ no sɛ: “Kaesare dea.” 17 Ɛnna Yesu kaa sɛ: “Montua Kaesare deɛ mma Kaesare,+ na montua Onyankopɔn deɛ mma Onyankopɔn.”+ Na ne ho yɛɛ wɔn nwanwa.
18 Afei Sadukifoɔ a wɔka sɛ owusɔreɛ nni hɔ+ no baa ne nkyɛn, na wɔbisaa no sɛ:+ 19 “Ɔkyerɛkyerɛfoɔ, Mose twerɛ maa yɛn sɛ, sɛ obi nuabarima wu gya ne yere na sɛ ɔnni ba a, ɛsɛ sɛ ɔware ne nua a wawuo no yere no, na ɔne no wo ma ne nua no.+ 20 Ná anuanom nson* bi wɔ hɔ. Deɛ ɔdi kan no waree, nanso berɛ a ɔwuiɛ no, wannya ba biara wɔ akyire. 21 Na deɛ ɔtɔ so mmienu no waree ɔbaa no, na ɔwuiɛ a wannya ɔba wɔ akyire, na deɛ ɔtɔ so mmiɛnsa no nso saa ara. 22 Na nnipa nson no biara annya ɔba wɔ akyire. Awieeɛ koraa no, ɔbaa no nso wuiɛ. 23 Owusɔreɛ mu no, wɔn mu hwan na ɔbaa no bɛyɛ ne yere? Ɛfiri sɛ nnipa nson no nyinaa waree no bi.” 24 Yesu buaa wɔn sɛ: “Moredi mfomsoɔ, ɛfiri sɛ monnim Twerɛnsɛm no anaa Onyankopɔn tumi.+ 25 Sɛ awufoɔ sɔre a, mmarima renware na wɔremfa mmaa nso mma awareɛ, na mmom wɔbɛyɛ sɛ abɔfoɔ a wɔwɔ soro.+ 26 Na ɛdefa awufoɔ a wɔbɛnyane wɔn ho no, monkenkanee Mose nwoma no mu asɛm a ɛfa nwura* ho no? Onyankopɔn ka kyerɛɛ Mose sɛ: ‘Mene Abraham Nyankopɔn ne Isak Nyankopɔn ne Yakob Nyankopɔn.’+ 27 Ɔnyɛ awufoɔ Nyankopɔn, na mmom ateasefoɔ deɛ. Modi mfomsoɔ pii.”+
28 Ɛnna atwerɛfoɔ no mu baako baa hɔ bɛtee sɛ wɔregye akyinnyeɛ, na ɔhuu sɛ Yesu abua wɔn nsɛm no yie. Enti ɔbisaa Yesu sɛ: “Mmara no mu deɛ ɛwɔ he na ɛdi kan?”*+ 29 Yesu buaa sɛ: “Deɛ ɛdi kan ne sɛ, ‘O Israel, tie, Yehowa* yɛn Nyankopɔn yɛ Yehowa* baako, 30 na fa w’akoma nyinaa ne wo kra* nyinaa ne w’adwene nyinaa ne w’ahoɔden nyinaa dɔ Yehowa* wo Nyankopɔn.’+ 31 Deɛ ɛtɔ so mmienu ne sɛ, ‘Dɔ wo yɔnko sɛ wo ho.’+ Mmara biara nni hɔ a ɛyɛ kɛseɛ sene weinom.” 32 Ɔtwerɛfoɔ no ka kyerɛɛ no sɛ: “Ɔkyerɛkyerɛfoɔ, deɛ woaka no yɛ nokorɛ turodoo, ‘Ɔyɛ Baako, na obiara nni hɔ sɛ ɔno’;+ 33 na sɛ obi de n’akoma nyinaa ne n’adwene nyinaa ne n’ahoɔden nyinaa dɔ no, na ɔdɔ ne yɔnko sɛ ne ho a, ɛsom bo koraa sene ɔhyeɛ afɔreɛ ne afɔrebɔ nyinaa.”+ 34 Na Yesu huu sɛ wabua no nyansa mu, enti ɔka kyerɛɛ no sɛ: “Wo ne Onyankopɔn Ahennie ntam kwan nware.” Na obiara annya akokoɔduro ammisa no asɛm biara bio.+
35 Na Yesu toaa so kyerɛkyerɛɛ wɔ asɔrefie hɔ, na ɔbisaa sɛ: “Adɛn nti na atwerɛfoɔ no ka sɛ Kristo no yɛ Dawid ba?+ 36 Honhom kronkron+ maa Dawid ankasa kaa sɛ, ‘Yehowa* ka kyerɛɛ me Wura sɛ: “Tena me nsa nifa kɔsi sɛ mede w’atamfo bɛgu wo nan ase.”’+ 37 Dawid ankasa frɛɛ no Owura, enti ɛbɛyɛ dɛn na wayɛ ne ba?”+
Saa berɛ no, ná nnipadɔm kɛseɛ no de anigyeɛ retie no. 38 Berɛ a ɔgu so rekyerɛkyerɛ no, ɔkaa sɛ: “Monhwɛ yie wɔ atwerɛfoɔ no ho. Deɛ wɔpɛ ne sɛ wɔbɛhyɛ ntaadeɛ atenten de akyinkyini, na wɔagye nkyea wɔ dwa so.+ 39 Wɔpɛ nkonnwa a ɛwɔ animu* wɔ hyiadan mu ne mpanimfoɔ tenabea wɔ apontoɔ* ase.+ 40 Wɔn na wɔgye* akunafoɔ afie,* na wɔbɔ mpaeɛ atenten sɛdeɛ nnipa bɛhu wɔn.* Saa nkurɔfoɔ yi bɛnya atemmuo a emu yɛ den.”*
41 Ɔtenaa ase, na na n’ani tua sika nnaka*+ no. Na ɔfirii aseɛ hwɛɛ sɛdeɛ na nnipadɔm no de sika regu sika nnaka no mu. Ná asikafoɔ bebree de sika pii regu mu.+ 42 Ɛnna ɔbaa kunafoɔ hiani bi baeɛ, na ɔde nkaprɛ mma mmienu* a ɛnsom bo ahe biara bɛguu mu.+ 43 Enti ɔfrɛɛ n’asuafoɔ no baa ne nkyɛn, na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Nokorɛm mereka akyerɛ mo sɛ, deɛ saa ɔbaa kunafoɔ hiani yi de agu mu no, ɛdɔɔso sene deɛ wɔn a aka no nyinaa de bɛguu mu no.+ 44 Ɛfiri sɛ wɔn nyinaa de deɛ wɔanya ama aboro so no bi na abɛgu mu. Na ɔbaa yi deɛ, ɔfiri ne hia mu de deɛ ɔwɔ nyinaa, deɛ ɔde bɛhwɛ ne ho nyinaa, na abɛgu mu.”+
13 Berɛ a ɔrefiri asɔrefie hɔ no, n’asuafoɔ no mu baako ka kyerɛɛ no sɛ: “Ɔkyerɛkyerɛfoɔ, hwɛ! aboɔ ne adan yi yɛ fɛ papa!”+ 2 Ɛnna Yesu ka kyerɛɛ no sɛ: “Moahunu adan akɛseɛ yi? Ɛnyɛ adeɛ a wɔbɛgya ɛboɔ a ɛda boɔ so wɔ ha; wɔbɛdwiri ne nyinaa agu fam.”+
3 Berɛ a ɔte Ngodua Bepɔ* no so a n’ani tua asɔrefie no, Petro ne Yakobo ne Yohane ne Andrea bisaa no kokoam sɛ: 4 “Ka kyerɛ yɛn, berɛ bɛn na weinom bɛba mu, na nsɛnkyerɛnne bɛn na ɛbɛma yɛahunu sɛ nneɛma yi nyinaa rebɛba awieeɛ?”+ 5 Enti Yesu firii aseɛ ka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Monhwɛ yie na obiara annaadaa mo.+ 6 Nnipa bebree de me din bɛba abɛka sɛ, ‘Mene no,’ na wɔbɛdaadaa nnipa bebree. 7 Bio nso, sɛ mote ɛko, ne ɛko ho nsɛm* a, mommmɔ hu; ɛsɛ sɛ weinom sisi, nanso na awieeɛ no nnya nnurui.+
8 “Na ɔman bɛsɔre atia ɔman, na ahennie asɔre atia ahennie;+ asaasewosoɔ bɛba mmeammea; na ɛkɔm nso bɛba.+ Weinom yɛ awoɔ mu yea* mfitiaseɛ.+
9 “Mo deɛ, monhwɛ mo ho yie. Nkurɔfoɔ de mo bɛkɔ asɛnnibea,+ na me nti, wɔbɛhwe mo wɔ hyia adan mu+ na wɔde mo agyina amrado ne ahemfo anim, na ama moadi wɔn adanseɛ.+ 10 Afei nso, ɛsɛ sɛ wɔdi kan ka asɛmpa no wɔ amanaman nyinaa mu.+ 11 Na sɛ wɔde mo rekɔ akɔyi mo ama a, monnnwennwene deɛ mobɛka ho; na mmom deɛ wɔde bɛma mo saa berɛ no, ɛno ara na monka, ɛfiri sɛ ɛnyɛ mo na mokasa, na mmom honhom kronkron.+ 12 Bio nso, onua bɛyi onua ama sɛ wɔnku no, na papa ayi ɔba ama, na mma bɛsɔre atia awofoɔ, na wɔama wɔaku wɔn awofoɔ.+ 13 Na me din nti, nnipa nyinaa bɛtan mo.+ Na deɛ ɔbɛmia n’ani agyina mu akɔsi awieeɛ+ no, ɔno na wɔbɛgye no nkwa.+
14 “Nanso sɛ mohunu akyiwadeɛ a ɛbɔ man+ no sɛ ɛgyina baabi a ɛnsɛ sɛ ɛgyina a (ma deɛ ɔkenkan no mfa nhunumu nyɛ adwuma), momma wɔn a wɔwɔ Yudea mfiri aseɛ nnwane nkɔ mmepɔ so.+ 15 Mma deɛ ɔwɔ dan atifi no nnsi fam, na mma ɔnnkɔ ne fie nnkɔfa biribiara mmfiri hɔ; 16 na mma deɛ ɔwɔ afuo mu no nnsan mmma nneɛma a wagya no wɔ akyire ho sɛ ɔrebɛfa n’ataadeɛ ngugusoɔ. 17 Saa nna no mu no, mmaa a wɔanyinsɛn ne wɔn a wɔma nufoɔ nnue!+ 18 Monkɔ so mmɔ mpaeɛ na ansi awɔ berɛ mu, 19 ɛfiri sɛ saa berɛ no bɛyɛ ahohiahia berɛ.+ Ɛfiri Onyankopɔn adebɔ mfitiaseɛ de bɛsi saa berɛ no, ebi mmaa da, na ebi nso remma bio.+ 20 Nokorɛm no, sɛ Yehowa* antwa nna no so a, ɔhonam biara nni hɔ a wɔbɛgye no nkwa. Nanso wɔn a wayi wɔn no nti, watwa nna no so.+
21 “Afei nso, sɛ obi ka kyerɛ mo sɛ, ‘Hwɛ! Kristo no wɔ ha,’ anaa ‘Hwɛ! Ɔno na ɔwɔ hɔ no’ a, monnnye nnni.+ 22 Na atorɔ Kristo ne atorɔ adiyifoɔ bɛsɔre,+ na wɔbɛyɛ nsɛnkyerɛnne ne anwanwadeɛ de adaadaa nkurɔfoɔ, na sɛ ɛbɛyɛ yie a, wɔadaadaa wɔn a wɔayi wɔn no mpo. 23 Enti monhwɛ yie.+ Madi kan aka biribiara akyerɛ mo.
24 “Nna no mu no, saa ahohiahia no akyi no, awia bɛduru sum, na bosome renhyerɛn,+ 25 na nsoromma bɛfiri soro ahwehwe fam, na wɔbɛwoso ɔsoro ahoɔden. 26 Na wɔbɛhunu sɛ onipa Ba no+ nam mununkum mu de tumi kɛseɛ ne animuonyam reba.+ 27 Na ɔbɛsoma abɔfoɔ, na wɔbɛboaboa wɔn a wayi wɔn no ano afiri mframa nnan no mu, afiri asaase ano akɔsi ɔsoro nohoa.+
28 “Afei monsua biribi mfiri borɔdɔma dua ho mfatoho yi mu: Sɛ ɛnya fefɛ na ɛyiyi nhaban ara pɛ a, na monim sɛ ahuhuro berɛ abɛn.+ 29 Saa ara na mo nso, sɛ mohunu sɛ saa nneɛma yi resisi a, monhunu sɛ wabɛn, na waduru pono ano.+ 30 Nokorɛm mereka akyerɛ mo sɛ, saa awoɔ ntoatoasoɔ yi rentwam da kɔsi sɛ weinom nyinaa bɛba mu.+ 31 Ɔsoro ne asaase bɛtwam,+ nanso me nsɛm deɛ, ɛrentwam da.+
32 “Ɛdefa saa da no anaa dɔn no ho deɛ, obiara nnim, ɔsoro abɔfoɔ ne Ɔba no nso nnim, gye Agya no.+ 33 Monkɔ so nhwɛ, monkɔ so nwɛn,+ ɛfiri sɛ monnim berɛ a wɔahyɛ no.+ 34 Ɛte sɛ ɔbarima bi a ɔretu kwan a ɔgyaa ne fie na ɔde fie hɔ tumi hyɛɛ ne nkoa nsa.+ Ɔmaa wɔn mu biara adwuma, na ɔhyɛɛ deɛ ɔhwɛ pono ano no sɛ ɔnkɔ so nwɛn.+ 35 Enti monkɔ so nwɛn, ɛfiri sɛ monnim berɛ a efiewura no bɛba,+ sɛ ɛyɛ anwummerɛ oo, anadwo kɔnkɔn oo, ahomakye* oo, anɔpatutuutu oo,+ 36 na sɛ ɔba mpofirim a, wammɛto mo sɛ moadeda.+ 37 Na deɛ mereka akyerɛ mo yi, mereka akyerɛ nnipa nyinaa: Monkɔ so nwɛn.”+
14 Ná aka nnanu ama Twam+ ne Paanoo a Mmɔka* Nnim Afahyɛ+ no aduru.+ Ná asɔfoɔ mpanimfoɔ ne atwerɛfoɔ no rehwehwɛ nyansakwan bi afa so akye no aku no;+ 2 na wɔkaa sɛ: “Ɛnsɛ sɛ ɛyɛ afahyɛ no ase; anyɛ saa a ɔmanfoɔ no bɛyɛ basabasa.”
3 Na berɛ a Yesu wɔ Simon kwatani no fie wɔ Betania redidi* no, ɔbaa bi de alabasta toa a ngo hwamhwam wom bae, nardo ngo hwamhwam papa bi a ne boɔ yɛ den paa. Ɔbɔɔ alabasta toa no, na ɔfirii aseɛ hwiee ngo hwamhwam no guu Yesu tirim.+ 4 Ɛnna ebinom bo fuiɛ, na wɔkeka kyerɛɛ wɔn ho sɛ: “Adɛn nti na wɔasɛe ngo hwamhwam yi saa? 5 Anka wɔbɛtumi atɔn ngo hwamhwam yi agye bɛboro denare* 300 na wɔde sika no ama ahiafoɔ!” Na wɔn bo fuu* ɔbaa no paa. 6 Ɛnna Yesu kaa sɛ: “Monnyaa no. Adɛn nti na mopɛ sɛ moha no? Adepa na wayɛ ama me.+ 7 Ahiafoɔ deɛ, wɔwɔ mo nkyɛn daa,+ na berɛ biara a mopɛ no, mobɛtumi ayɛ wɔn papa, na me deɛ, ɛnyɛ daa na mɛwɔ mo nkyɛn.+ 8 Wayɛ deɛ ɔbɛtumi; wadi kan ahwie ngo hwamhwam agu me ho de asiesie me nipadua ama da a wɔbɛsie me.+ 9 Nokorɛm mereka akyerɛ mo sɛ, baabiara a wɔbɛka asɛmpa no wɔ wiase nyinaa no,+ deɛ ɔbaa yi ayɛ yi nso, wɔbɛka de akae no.”+
10 Na Yuda Iskariot a ɔyɛ Dumienu no mu baako no kɔɔ asɔfoɔ mpanimfoɔ no nkyɛn sɛdeɛ ɛbɛyɛ a ɔbɛyi no ama wɔn.+ 11 Berɛ a wɔteeɛ no, wɔn ani gyee paa, na wɔhyɛɛ no bɔ sɛ wɔbɛma no dwetɛ sika.+ Enti ɔfirii aseɛ hwehwɛɛ kwan a ɔbɛfa so ayi no ama.
12 Na da a ɛdi kan a wɔdi Paanoo a Mmɔka Nnim,+ a wɔde Twam aboa no bɔ afɔreɛ no,+ n’asuafoɔ no bisaa no sɛ: “Ɛhe na wopɛ sɛ yɛkɔsiesie ma wo na wodi Twam no?”+ 13 Ɛnna ɔsomaa n’asuafoɔ no mu mmienu, na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Monkɔ kuro no mu, na ɔbarima bi a ɔso ahina bɛhyia mo. Monni n’akyi,+ 14 na baabiara a ɔbɛkɔ akɔwura no, mommisa efiewura no sɛ, ‘Ɔkyerɛkyerɛfoɔ no se: “Ahɔhodan a me ne m’asuafoɔ bɛdi Twam no wom no, ɛhe na ɛwɔ?”’ 15 Na ɔbɛkyerɛ mo dan kɛseɛ bi a ɛwɔ aborosan so a wɔasiesie mu ayɛ hɔ kama. Monyɛ Twam no ho ntotoeɛ wɔ hɔ mma yɛn.” 16 Na asuafoɔ no siim kɔɔ kuro no mu, na wɔkɔhuu deɛ ɔka kyerɛɛ wɔn no pɛpɛɛpɛ, na wɔyɛɛ Twam no ho ntotoeɛ.
17 Na ɛduruu anwummerɛ no, ɔne Dumienu no+ bae. 18 Na berɛ a wɔtete pono ho redidi no, Yesu kaa sɛ: “Nokorɛm mereka akyerɛ mo sɛ, mo a mo ne me redidi yi mu baako bɛyi me ama.”+ 19 Wɔn werɛ firii aseɛ hoe, na wɔbisaa no mmaako mmaako sɛ: “Ɛyɛ me anaa?” 20 Ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Ɛyɛ Dumienu no mu baako, deɛ ɔne me to nsa didi ayowa mu no.+ 21 Na onipa Ba no rekɔ sɛdeɛ wɔatwerɛ afa ne ho no, nanso onipa a wɔnam ne so bɛyi onipa Ba no ama no nnue!+ Saa onipa no, sɛ wɔanwo no mpo a anka ɛyɛ.”+
22 Na berɛ a wɔgu so redidi no, ɔfaa paanoo hyiraa so, na ɔbubuu mu de maa wɔn, na ɔkaa sɛ: “Monnye; wei gyina hɔ ma me nipadua.”+ 23 Afei ɔfaa kuruwa, na berɛ a ɔdaa ase no, ɔde maa wɔn, na wɔn nyinaa nom ano.+ 24 Na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Wei gyina hɔ ma me ‘mogya+ a wɔde yɛ apam no,’+ deɛ wɔbɛhwie agu ama nnipa bebree+ no. 25 Nokorɛm mereka akyerɛ mo sɛ, merennom bobesa bio da kɔsi da a mɛnom no foforɔ wɔ Onyankopɔn Ahennie mu.” 26 Berɛ a wɔtoo ayeyi nnwom wieeɛ no, wɔpue kɔɔ Ngodua Bepɔ* no so.+
27 Na Yesu ka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Deɛ ɛbɛba no bɛto mo nyinaa suntidua, ɛfiri sɛ wɔatwerɛ sɛ: ‘Mɛbɔ odwanhwɛfoɔ no,+ na nnwan no abɔ ahwete.’+ 28 Na sɛ wɔnyane me firi awufoɔ mu a, mɛdi mo anim akɔ Galilea.”+ 29 Na Petro ka kyerɛɛ no sɛ: “Sɛ ɛto wɔn nyinaa suntidua mpo a, me deɛ, ɛrento me suntidua.”+ 30 Ɛnna Yesu ka kyerɛɛ no sɛ: “Nokorɛm mereka akyerɛ wo sɛ, ɛnnɛ, anadwo yi ara, ansa na akokɔ bɛbɔn mprenu no, na woaka no mprɛnsa sɛ wonnim me.”*+ 31 Nanso Petro kaa no mprɛ pii sɛ: “Sɛ ɛsɛ sɛ me ne wo wu mpo a, merenka da sɛ mennim wo.”* Wɔn a wɔaka no nyinaa nso kaa saa ara.+
32 Enti wɔkɔɔ baabi a wɔfrɛ hɔ Getsemane, na ɔka kyerɛɛ n’asuafoɔ no sɛ: “Montena ha na menkɔbɔ mpaeɛ mmra.”+ 33 Na ɔfaa Petro ne Yakobo ne Yohane kaa ne ho,+ na ɔfirii aseɛ yɛɛ basaa paa, na ne ho yeraa no yie. 34 Na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Me werɛ aho* paa+ de rekɔ owuo mu. Montena ha, na monkɔ so nwɛn.”+ 35 Berɛ a ɔkɔɔ n’anim kakra no, ɔbutuu fam, na ɔfirii aseɛ bɔɔ mpaeɛ sɛ, sɛ ɛbɛyɛ yie a, anka berɛ* no ntwa ne ho nkɔ. 36 Na ɔkaa sɛ: “Abba,* Agya,+ wotumi yɛ adeɛ nyinaa; yi kuruwa yi firi me so. Nanso ɛnyɛ deɛ mepɛ, na mmom deɛ wopɛ.”+ 37 Na ɔba bɛhuu sɛ wɔadeda, na ɔbisaa Petro sɛ: “Simon, woada? Enti woannya ahoɔden anwɛn dɔnhwere baako mpo?+ 38 Monkɔ so nwɛn na mommɔ mpaeɛ daa, na moankɔ sɔhwɛ mu.+ Honhom no deɛ, ɛpɛ, nanso honam no yɛ mmerɛ.”+ 39 Na ɔfirii hɔ kɔɔ bio kɔbɔɔ mpaeɛ, na ɔkaa asɛm korɔ no ara.+ 40 Na ɔsan ba bɛhunuu sɛ wɔadeda, ɛfiri sɛ na wɔn ani kum paa. Ɛno nti, na wɔnhunu deɛ wɔnka nkyerɛ no. 41 Na ɔbaa ne mprɛnsa so, na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Saa berɛ yi na moada regye mo ahome? Ayɛ yie! Berɛ no aso!+ Hwɛ! Wɔreyi onipa Ba no ahyɛ abɔnefoɔ nsa. 42 Monsɔre, momma yɛnkɔ. Hwɛ! Deɛ ɔbɛyi me ama no aduru ha awie.”+
43 Na amonom hɔ ara, berɛ a ɔgu so rekasa no, Yuda a ɔyɛ Dumienu no mu baako no bae, na na nnipadɔm bi a wɔfiri asɔfoɔ mpanimfoɔ ne atwerɛfoɔ ne mpanimfoɔ no nkyɛn a wɔkurakura sekan ne nkontimmaa* ka ne ho.+ 44 Ná deɛ ɔbɛyi no ama no ama wɔn sɛnkyerɛnne bi dada sɛ: “Onipa a mɛfe n’ano no, ɔne no; monkye no na monhwɛ ne so yie mfa no nkɔ.” 45 Na ɔkɔɔ Yesu nkyɛn tẽẽ, na ɔbɛn no kaa sɛ, “Rabi!” Ɛnna ɔfee n’ano. 46 Na wɔsɔɔ ne mu kyee no kɔe. 47 Nanso wɔn a wɔgyinagyina hɔ no mu baako twee ne sekan, na ɔde twaa ɔsɔfo panin no akoa aso firii hɔ.+ 48 Ɛnna Yesu bisaa wɔn sɛ: “Mode sekan ne nkontimmaa* aba rebɛkye me te sɛ korɔmfo-werɛmfoɔ?+ 49 Ná me ne mo wɔ asɔrefie hɔ a mekyerɛkyerɛ daa,+ nso moankye me. Nanso aba saa na ama Twerɛnsɛm no aba mu.”+
50 Na asuafoɔ no nyinaa gyaa no hɔ dwanee.+ 51 Na aberanteɛ bi a ɔfira nwera pa de akata n’adagya so firii aseɛ dii n’akyi, na wɔyɛɛ sɛ wɔrekye no, 52 nanso ɔgyaa ne ntoma no hɔ, na ɔde adagya dwane kɔe.*
53 Afei wɔde Yesu kɔmaa ɔsɔfo panin no,+ na asɔfoɔ mpanimfoɔ ne mpanimfoɔ ne atwerɛfoɔ no nyinaa bɛhyiae.+ 54 Na Petro dii n’akyi wɔ akyirikyiri kɔduruu ɔsɔfo panin no adihɔ;* na ɔne efie hɔ asomfoɔ no tenaa egya ho toe.+ 55 Ná asɔfoɔ mpanimfoɔ ne Sanhedrin no nyinaa rehwehwɛ adanseɛ bi atia Yesu, na ama wɔagyina so aku no, nanso na wɔnnya bi.+ 56 Nokorɛm no, nnipa bebree dii adanseɛ a ɛnyɛ nokorɛ tiaa no,+ nanso na wɔn adanseɛ no nhyia. 57 Afei nso, ebinom sɔre dii adanseɛ a ɛnyɛ nokorɛ tiaa no sɛ: 58 “Yɛtee sɛ ɔreka sɛ, ‘Mɛdwiri asɔrefie a wɔde nsa siiɛ yi agu, na mede nnansa bɛsi foforɔ a wɔamfa nsa ansi.’”+ 59 Ɛno ho mpo, wɔn adanseɛ no anhyia.
60 Afei ɔsɔfo panin no sɔre gyinaa wɔn mfimfini, na ɔbisaa Yesu sɛ: “Wonka biribiara nyi w’ano? Enti deɛ nnipa yi reka atia wo yi, wonte?”+ 61 Nanso ɔyɛɛ dinn, na wamma mmuaeɛ biara.+ Afei ɔsɔfo panin no firii aseɛ bisaa no asɛm bio. Ɔbisaa no sɛ: “Wone Kristo no, Deɛ Wɔahyira No no Ba no anaa?” 62 Na Yesu kaa sɛ: “Mene no; na mobɛhunu onipa Ba no+ sɛ ɔte Otumfoɔ* no nsa nifa so+ na ɔfiri ɔsoro mununkum mu reba.”+ 63 Ɛnna ɔsɔfo panin no suan n’ataadeɛ mu, na ɔkaa sɛ: “Adansefoɔ bɛn bio na yɛhia?+ 64 Moate abususɛm no. Modwene ho sɛn?”* Wɔn nyinaa buu no fɔ sɛ, ɛsɛ sɛ ɔwu.+ 65 Na ebinom firii aseɛ tetee ntasuo guu ne so,+ na wɔkataa n’ani bobɔɔ no akuturuku, na wɔka kyerɛɛ no sɛ: “Wose woyɛ odiyifoɔ a, kyerɛ yɛn deɛ ɔbɔɔ wo!” Na asɛnnibea awɛmfoɔ* no bobɔɔ n’ani so faa no kɔeɛ.+
66 Berɛ a Petro wɔ aseɛ hɔ wɔ adihɔ hɔ no, ɔsɔfo panin no mmaawa no mu baako bae.+ 67 Na berɛ a ɔhuu sɛ Petro reto gya no, ɔhwɛɛ no hãã, na ɔka kyerɛɛ no sɛ: “Wo nso, na woka saa Nasaretni Yesu yi ho.” 68 Nanso wannye antom, na ɔkaa sɛ: “Mennim no, na deɛ woreka yi nso, mente aseɛ.” Ɛnna Petro pue kɔɔ efie no kwan ano.* 69 Ɛhɔ nso, abaawa no huu no, na ɔfirii aseɛ ka kyerɛɛ wɔn a wɔgyinagyina hɔ no bio sɛ: “Wei ka wɔn ho.” 70 Saa berɛ yi nso, wannye antom. Na ɛyɛɛ kakra no, wɔn a wɔgyinagyina hɔ no firii aseɛ ka kyerɛɛ Petro bio sɛ: “Ampa woka wɔn ho. Nokwasɛm ne sɛ, woyɛ Galileani.” 71 Na ɔfirii aseɛ dii nse kaa ntam sɛ: “Mennim onipa yi a moreka ne ho asɛm no!” 72 Na ɛhɔ ara na akokɔ bɔnee ne mprenu so;+ na Petro kaee asɛm a Yesu ka kyerɛɛ no no sɛ: “Ansa na akokɔ bɛbɔn mprenu no, na woaka no mprɛnsa sɛ wonnim me.”*+ Ne werɛ hoe, na ɔfirii aseɛ sui.
15 Na ahomakye no ara, asɔfoɔ mpanimfoɔ ne mpanimfoɔ ne atwerɛfoɔ no, kyerɛ sɛ, Sanhedrin no nyinaa, hyia faa adwene, na wɔkyekyeree Yesu nsa de no kɔe, na wɔde no kɔmaa Pilato.+ 2 Ɛnna Pilato bisaa no sɛ: “Wone Yudafoɔ Hene no anaa?”+ Na ɔbuaa no sɛ: “Wo ara na woreka.”+ 3 Na asɔfoɔ mpanimfoɔ no kekaa nsɛm bebree guu ne so. 4 Afei Pilato firii aseɛ bisabisaa no nsɛm bio sɛ: “Wonni anoyie biara a wode bɛma?+ Hwɛ sɛdeɛ wɔreka nsɛm bebree gu wo so.”+ 5 Nanso Yesu amma no mmuaeɛ biara bio, na ɛyɛɛ Pilato nwanwa.+
6 Deɛ ɛteɛ ne sɛ, ɛduru afahyɛ biara a, na ɔgyaa nnipa a wɔgu afiase no baako ma wɔn; deɛ nkurɔfoɔ no bɛka sɛ ɔnnyaa no no, na wagyaa no.+ 7 Saa berɛ no, na obi a wɔfrɛ no Baraba ne nnipa bi a wɔasɔre atia aban gu afiase. Ná saa atuatefoɔ no nam wɔn atuateɛ no so adi awu. 8 Enti nnipadɔm no foro bae, na wɔfirii aseɛ srɛɛ Pilato sɛ ɔnyɛ deɛ ɔtaa yɛ ma wɔn no. 9 Pilato bisaa wɔn sɛ: “Mopɛ sɛ megyaa Yudafoɔ Hene no ma mo anaa?”+ 10 Ná Pilato nim sɛ ahoɔyaa nti na asɔfoɔ mpanimfoɔ no de no abrɛ no.+ 11 Nanso asɔfoɔ mpanimfoɔ no tutu guu nnipadɔm no asom sɛ wɔmma ɔnyi Baraba mmom mma wɔn.+ 12 Na Pilato san bisaa wɔn sɛ: “Ɛnneɛ deɛn na menyɛ deɛ mofrɛ no Yudafoɔ Hene no?”+ 13 Na wɔsan teateaam sɛ: “Bɔ no asɛndua mu!”*+ 14 Na Pilato toaa so bisaa wɔn sɛ: “Adɛn? Bɔne bɛn na wayɛ?” Nanso wɔkɔɔ so teateaam dendeenden sɛ: “Bɔ no asɛndua mu!”*+ 15 Ɛsiane sɛ na Pilato pɛ sɛ ɔsɔ nnipadɔm no ani nti, ɔgyaa Baraba maa wɔn; afei ɔmaa wɔhwee Yesu,+ na ɔde no maa wɔn sɛ wɔnkɔbɔ no asɛndua mu.+
16 Na asraafoɔ no de no firii hɔ kɔɔ adihɔ hɔ, kyerɛ sɛ, amrado no fie hɔ; na wɔfrɛfrɛɛ asraafoɔdɔm no nyinaa bɛhyiae.+ 17 Na wɔhyɛɛ no ataadeɛ afasebire, na wɔde nkasɛɛ nwenee ahenkyɛ* de hyɛɛ no; 18 na wɔfirii aseɛ kyeaa no sɛ: “Asomdwoeɛ nka wo, Yudafoɔ Hene!”*+ 19 Afei nso, wɔde demmire* hwehwee ne tirim tetee ntasuo guu ne so, na wɔbuu nkotodwe kotoo no. 20 Berɛ a wɔdii ne ho agorɔ wieeɛ no, wɔyii ataadeɛ afasebire no firii ne ho de n’ataadeɛ ngugusoɔ no hyɛɛ no. Na wɔde no kɔɔ sɛ wɔrekɔbɔ no asɛndua mu.+ 21 Bio nso, wɔhyɛɛ obi a ɔretwam, Kireneni Simon, Aleksandro ne Rufo papa, a ɔnam kwan so reba kurom hɔ sɛ ɔnsoa Yesu asɛndua* no.+
22 Enti wɔde no baa baabi a wɔfrɛ hɔ Golgota, a sɛ wɔkyerɛ aseɛ a, ɛkyerɛ “Tikwankoraa.”+ 23 Ɛha na wɔyɛɛ sɛ wɔbɛma no nsã* a wɔde kurobo* afra,+ nanso wannom. 24 Na wɔbɔɔ no asɛndua mu, na wɔbɔɔ ntonto kyɛɛ n’ataadeɛ ngugusoɔ mu huu deɛ ɛsɛ sɛ obiara fa.+ 25 Saa berɛ yi, na ɛyɛ dɔn a ɛtɔ so mmiɛnsa;* saa berɛ no na wɔbɔɔ no asɛndua mu. 26 Na wɔtwerɛɛ deɛ enti a wɔretwe n’aso no sɛ: “Yudafoɔ Hene No.”+ 27 Bio nso, wɔbɔɔ akorɔmfo-werɛmfoɔ mmienu bi asɛndua mu kaa ne ho, baako wɔ ne nifa, ɛnna baako wɔ ne benkum.+ 28 *—— 29 Na wɔn a wɔretwam no kasa tiaa no. Wɔwosoo wɔn ti,+ na wɔkaa sɛ: “Ɔtwea! Ɛnyɛ wo na wokaa sɛ wobɛdwiri asɔrefie no agu na wode nnansa asi no?+ 30 Si firi asɛndua* no so, na gye wo ho.” 31 Asɔfoɔ mpanimfoɔ ne atwerɛfoɔ no nso dii ne ho agorɔ saa ara. Wɔkaa sɛ: “Ɔgyee nkurɔfoɔ, nanso ɔntumi nnye ne ho!+ 32 Afei ma Kristo no, Israel Hene no, nsi mfiri asɛndua* no so na yɛnhunu na yɛnnye no nni.”+ Wɔn a wɔbɔɔ wɔn asɛndua* mu kaa ne ho no mpo didii no atɛm.+
33 Berɛ a ɛduruu dɔn a ɛtɔ so nsia* no, esum baa asaase no nyinaa so kɔsii dɔn a ɛtɔ so nkron.*+ 34 Na dɔn a ɛtɔ so nkron* no, Yesu de nne kɛseɛ teaam sɛ: “Eli, Eli, lama sabaktani?” Asekyerɛ ne sɛ: “Me Nyankopɔn, me Nyankopɔn, adɛn nti na woagya me?”+ 35 Na berɛ a wɔn a wɔgyinagyina hɔ no teeɛ no, ebinom firii aseɛ kaa sɛ: “Hwɛ! Ɔrefrɛ Elia.” 36 Ɛnna obi tuu mmirika de sapɔ* kɔbɔɔ nsã* a emu ka mu de tuaa demmire* ano, na ɔde kɔmaa no sɛ ɔnnom,+ na ɔkaa sɛ: “Monnyaa no! Momma yɛnhwɛ sɛ Elia bɛba abɛyi no asi fam anaa.” 37 Na Yesu teaam dendeenden, na ɔwuiɛ.*+ 38 Na ntwamutam a ɛwɔ kronkronbea+ hɔ no mu tee mmienu firi soro bɛsii fam.+ 39 Saa berɛ no, na ɔsraani panin no gyina hɔ a n’ani tua Yesu. Berɛ a ɔhuu nsɛm a ɛsisiiɛ, na afei ɔhuu sɛ Yesu awu no, ɔkaa sɛ: “Ampa ara, onipa yi yɛ Onyankopɔn Ba.”+
40 Ná mmaa bi nso gyinagyina akyirikyiri rehwɛ. Wɔn mu bi ne Maria Magdalene, ne Yakobo Kumaa ne Yose maame Maria, ne Salome+ 41 a na wɔtaa ne Yesu nante som no+ berɛ a na ɔwɔ Galilea no, ɛne mmaa foforɔ pii a wɔkaa ne ho kɔɔ Yerusalem no.
42 Ná aduru anwummerɛ, na ɛsiane sɛ na ɛyɛ Ahoboaboa Da, kyerɛ sɛ, ɛda a ɛdi Homeda anim nti, 43 Yosef a ɔfiri Arimatea, Badwa* no muni a nkurɔfoɔ bu no paa,* a na ɔno nso retwɛn Onyankopɔn Ahennie no bae. Ɔde akokoɔduro kɔɔ Pilato anim kɔsrɛɛ sɛ ɔmfa Yesu amu no mma no.+ 44 Ná Pilato ntumi nhunu sɛ Yesu awu anaa, enti ɔfrɛɛ ɔsraani panin no, na ɔbisaa no sɛ Yesu awu anaa. 45 Berɛ a ɔte firii ɔsraani panin no hɔ sɛ Yesu awu no, ɔde amu no maa Yosef. 46 Ɛnna Yosef tɔɔ nwera pa, na ɔyii no too hɔ de nwera pa no kyekyeree no, na ɔde no kɔtoo ɛda+ a watwa ato ɔbotan mu no mu; na ɔpiaa ɛboɔ de tweree ɛda no ano.+ 47 Na Maria Magdalene ne Yose maame Maria kɔɔ so hwɛɛ faako a wɔde no ato no.+
16 Berɛ a Homeda+ no twaam no, Maria Magdalene ne Yakobo maame Maria+ ne Salome tɔɔ aduhwam baa sɛ wɔde rebɛsra Yesu amu no.+ 2 Na nnawɔtwe no da a ɛdi kan no, wɔkɔɔ ɛda no so anɔpatutuutu, na na awia apue.+ 3 Na wɔkeka kyerɛɛ wɔn ho sɛ: “Hwan na ɔbɛpia boɔ no afiri ɛda no ano ama yɛn?” 4 Nanso berɛ a wɔmaa wɔn ani so no, wɔhuu sɛ wɔapia boɔ no, ɛwom sɛ na ɛso paa.+ 5 Ɛnna wɔkɔɔ ɛda no mu, na wɔhuu aberanteɛ bi sɛ ɔte nifa so hyɛ ataade tenten fitaa, na wɔn akoma tui. 6 Na ɔka kyerɛɛ wɔn sɛ: “Mommma mo akoma nntu.+ Morehwehwɛ Nasaretni Yesu a wɔbɔɔ no asɛndua mu kum no no. Wɔanyane no.+ Ɔnni ha. Monhwɛ, ɛha na wɔde no toeɛ.+ 7 Na monkɔ nkɔka nkyerɛ n’asuafoɔ no ne Petro sɛ, ‘Ɔredi mo anim akɔ Galilea,+ na ɛhɔ na mobɛhu no sɛdeɛ ɔka kyerɛɛ mo no.’”+ 8 Berɛ a wɔpueeɛ no, wɔdwane firii ɛda no so kɔe, ɛfiri sɛ na wɔn ho repopo, na na awɔse agu wɔn. Na wɔanka hwee ankyerɛ obiara, ɛfiri sɛ na wɔabɔ hu.*+
Hwɛ Malaki 3:1; ɛhɔ na asɛm a ɛwɔ nkahyemdeɛ “()” mu no firi.
Hwɛ Nkh. A5.
Anaa “ɔde wɔn nuu Asubɔnten Yordan mu; ɔde wɔn wuraa Asubɔnten Yordan mu.”
Kyerɛ sɛ, wuram woɔ.
Hwɛ Mt 4:18 aseɛ hɔ asɛm no.
Ɛbɛtumi nso akyerɛ, “na wɔnim onii korɔ a ɔyɛ.”
Anaa “wobɛtumi ama me ho afi.”
Anaa “Wo ho mfi.”
Anaa “na ne ho fii.”
Anaa “ɛsiane sɛ wo ho afi nti.”
Anaa “te pono ho redidi.”
Anaa “te pono ho redidi.”
Anaa “taa di mmuada.”
Anaa “bobesa.”
Ɛbɛtumi aba sɛ ɛyɛ baali.
Anaa “wɔrepempan.”
Anaa “paanoo a wɔde kyerɛ.”
Anaa “adwodwo.”
Anaa “adwodwo.”
Anaa “kra.”
Bible bi kyerɛ aseɛ sɛ “Simon a ɔfiri Kana.” Nanso deɛ “Kana” kyerɛ paa ne “nsiyɛfoɔ.”
Ɛyɛ din bi a wɔde frɛ Satan.
Anaa “ɛkusae.”
Anaa “berɛ yi.” Hwɛ Nkyerɛkyerɛmu afã hɔ.
Anaa “Kɛntɛn a wɔde susu adeɛ.”
Ɛbɛyɛ sɛ na ɛyɛ dadeɛ bi a ɛyɛ nnam a ɛhyɛ dua ano. Ɛte sɛ kookoo sɔsɔ.
Kyerɛ sɛ, afifideɛ a wɔdi.
Anaa “Adɛn nti na mo akoma atu.”
Anaa “baabi a nkaeɛ ada wɔ no.”
Hwɛ Nkh. A5.
Anaa “Ɔmantam a Emu Nkuro Yɛ Du.”
Anaa “Me babaa ketewa reyɛ awu.”
Anaa “Ka w’akoma to wo yam.”
Anaa “ɔhyɛɛ wɔn dendeenden sɛ.”
Nt., “kɔbere.”
Anaa “wɔmmfa ntaadeɛ mmienu.”
Anaa “ne ho yeraa no pii.”
Anaa “wɔn a wɔtete didipono ho.”
Anaa “ɔbrafoɔ.”
Hwɛ Nkh. B14.
Kyerɛ sɛ, ahomakye nnɔn 3 kɔsi bɛyɛ anɔpa nnɔn 6.
Ɛtaa yɛ dadeɛ bi a emu yɛ duru a ɛwɔ po so hyɛn mu a nkɔnsɔnkɔnsɔn sa so; wɔgyaa mu to nsuo mu ma hyɛn no gyina faako.
Ná Farisifoɔ ne Yudafoɔ binom hohoro wɔn nsa sɛdeɛ Yudafoɔ amammerɛ teɛ.
Anaa “mpanimfoɔ atetesɛm.”
Anaa “mpanimfoɔ atetesɛm.”
Anaa “nnipa mmara.”
Anaa “ɔsopa.”
Anaa “atetesɛm.”
Hwɛ Nkh. A3.
Greek, por·nei′a. Hwɛ Nkyerɛkyerɛmu afã hɔ.
Anaa “aniwudeɛ.” Ɛfiri Greek asɛmfua a·sel′gei·a mu. Hwɛ Nkyerɛkyerɛmu afã hɔ.
Anaa “Greeceni a ɔyɛ Foinike a ɛwɔ Siria no man ba.”
Anaa “Ɔmantam a Emu Nkuro Yɛ Du.”
Biribi a ɛma esiam tu anaasɛ ɛma emu ka.
Hwɛ Nkyerɛkyerɛmu afã hɔ.
Anaa “kra.”
Anaa “kra.”
Anaa “kra.”
Anaa “ɔkra.”
Anaa “awoɔ ntoatoasoɔ a wɔafiri Nyankopɔn akyi.”
Ɛbɛtumi nso akyerɛ, “wɔde asɛm no too wɔn akoma so.”
Anaa “Faako a mehia gyidie no, boa me!”
Anaa “nnipadɔm bi agye bum.”
Anaa “awiyammoɔ.” Ná wɔyam hwiit wɔ ɛboɔ a ɛte saa so.
Hwɛ Nkyerɛkyerɛmu afã hɔ.
Hwɛ Nkh. A3.
Hwɛ Nkyerɛkyerɛmu afã hɔ.
Hwɛ Nkh. A3.
Hwɛ Nkyerɛkyerɛmu afã hɔ.
Anaa “ɔnhyira wɔn.”
Anaa “adansekurumu.”
Ɛbɛtumi nso akyerɛ, “na wɔkeka kyerɛɛ wɔn ho.”
Anaa “berɛ.” Hwɛ Nkyerɛkyerɛmu afã hɔ.
Kuruwa no gyina hɔ ma Onyankopɔn apɛdeɛ. Ɛne sɛ, ɔbɛma kwan ama wɔabɔ Yesu soboɔ sɛ waka abususɛm na wɔaku no.
Kuruwa no gyina hɔ ma Onyankopɔn apɛdeɛ. Ɛne sɛ, ɔbɛma kwan ama wɔabɔ Yesu soboɔ sɛ waka abususɛm na wɔaku no.
Anaa “kra.”
Ɛkyerɛ, “Ɔkyerɛkyerɛfoɔ.”
Anaa “Ngo Bepɔ.”
Hwɛ Nkh. A5.
Hwɛ Nkh. A3.
Anaa “nnipa na ɛde maa no?”
Anaa “bobeturo.”
Kyerɛ sɛ, berɛ a wɔde twa bobe.
Nt., “tweatiboɔ?”
Hwɛ Nkh. A5.
Anaa “Ɛfata.”
Anaa “ɛmfata?”
Hwɛ Nkh. B14.
Kyerɛ sɛ, mmarima nson.
Anaa “nkyɛkyerɛ.”
Anaa “ɛhia paa?”
Hwɛ Nkh. A5.
Hwɛ Nkh. A5.
Hwɛ Nkyerɛkyerɛmu afã hɔ.
Hwɛ Nkh. A5.
Hwɛ Nkh. A5.
Anaa “nkonnwa pa.”
Anaa “anwummerɛ aduane.”
Anaa “wɔmemene.”
Anaa “agyapadeɛ.”
Anaa “nyaatwom nti, wɔbɔ mpaeɛ atenten.”
Anaa “emu yɛ duru.”
Anaa “nnaka a wɔde sika gu mu.”
Nt., “lepton mmienu anaa kwadran baako.” Hwɛ Nkh. B14.
Anaa “Ngo Bepɔ.”
Anaa “amanneɛbɔ.”
Anaa “awoko yea.”
Hwɛ Nkh. A5.
Nt., “berɛ a akokɔ bɔn.”
Biribi a ɛma esiam tu anaasɛ ɛma emu ka.
Anaa “na ɔte didipono ho.”
Hwɛ Nkh. B14.
Anaa “wɔde abufuo kasa kyerɛɛ no; wɔkaa n’anim.”
Anaa “Ngo Bepɔ.”
Anaa “woapa me mprɛnsa.”
Anaa “merempa wo da.”
Anaa “Me kra werɛ aho.”
Anaa “dɔn.”
Ɛyɛ Hebri anaa Aram asɛmfua a ɛkyerɛ “O Agya!”
Anaa “mporibaa.”
Anaa “mporibaa.”
Anaa “na ɔdwane kɔeɛ a na ɔnhyɛ ataade papa biara; na ɔdwane kɔeɛ a deɛ ɔde hyɛ n’ataadeɛ ase nko ara na ɛhyɛ no.”
Anaa “fie.”
Nt., “tumi.”
Anaa “Mo gyinaeɛsie ne deɛn?”
Anaa “asomfoɔ.”
Anaa “ntwironoo mu.”
Anaa “woapa me mprɛnsa.”
Anaa “Fa no sɛn dua so ku no!”
Anaa “Fa no sɛn dua so ku no!”
Anaa “abotire.”
Anaa “Yudafoɔ Hene, mo!”
Ɛyɛ afifideɛ bi a ɛwɔ nsuo ho.
Hwɛ Nkyerɛkyerɛmu afã hɔ.
Anaa “bobesa.”
Hwɛ Nkyerɛkyerɛmu afã hɔ.
Kyerɛ sɛ, bɛyɛ anɔpa nnɔn 9.
Hwɛ Nkh. A3.
Hwɛ Nkyerɛkyerɛmu afã hɔ.
Hwɛ Nkyerɛkyerɛmu afã hɔ.
Hwɛ Nkyerɛkyerɛmu afã hɔ.
Kyerɛ sɛ, bɛyɛ awia 12.
Kyerɛ sɛ, bɛyɛ awia nnɔn 3.
Kyerɛ sɛ, bɛyɛ awia nnɔn 3.
Ɛyɛ sapɔ bi a ɛtumi nonom nsuo.
Anaa “bobesa.”
Ɛyɛ afifideɛ bi a ɛwɔ nsuo ho.
Anaa “ɔguu ahome a ɛtwa toɔ.”
Anaa “Sanhedrin.
Anaa “Badwa no muni a ɔyɛ onimuonyamfoɔ.”
Tete nsaano ntwerɛeɛ a ɛdi mu paa no ma yɛhunu sɛ, Marko Asɛmpa no si ti 16 nky. 8. Hwɛ Nkh. A3.