MARCOS
MARCOSAN QELLQAT SUMA YATIYÄWINAKA
1 Diosan Jesucristo Yoqapjjat suma yatiyäwinakajj akhamaw qallti: 2 kunjamtï Isaías profetan libropan qellqatäki ukhamaw pasäna: “(Nayaw yatiyirijarojj nayraqatam khitäjja, jupaw jumatak thaki wakichani).*+ 3 Mayniw wasaran akham sasin arnaqasiski: ‘¡Jehová* Diosan thakip wakichapjjam! Jupan thakip cheqaptayapjjam’+ sasa”. 4 Bautisir Juanajj wasarankaskänwa, akham sasaw jaqenakar yatiyäna: “Bautisasipjjam, ukhamat arrepentisipjjatam uñachtʼayapjjañamataki, juchanakamatsa Diosajj perdonañapataki”+ sasa. 5 Taqe Judea toqetsa Jerusalén markatsa taqe jaqenakaw jupan ukar sarapjjäna, Jordán jawiranwa Juanampi bautisayasipjjäna,* jupanakajj qhanwa juchanakaps arsusipjjarakïna.+ 6 Juanasti camello tʼarwat lurat isinïnwa, cinturaparojj lipʼichit lurat cinturonampi uchatarakïnwa.+ Jupajj langostanakampi* wasaran utjki uka miskʼimpi manqʼarakïna.+ 7 Jupajj akham sasaw yatiyarakïna: “Mayniw nayan qhepaj jutaski, nayat sipansa jukʼamp chʼamaniwa, janiw wiskhupan* chinuñap jararañas nayar waktʼkituti.+ 8 Nayajj umampiw bautisapjjsma, jupajj espíritu santompiw bautisapjjarakïtam”+ sasa.
9 Uka urunakanjja Galileankir Nazaret markatwa Jesusajj Jordán jawirar jutäna, ukanwa Juanampi bautisayasïna.+ 10 Umat ukspach mistusajja, Jesusajj alajjpach jistʼartir uñjäna, Diosan espiritupaw mä palomar uñtat jupjjar saraqanïna.+ 11 Ukatsti mä aruw alajjpachat istʼasïna, akham siri: “Jumajj wali munat Wawajätawa, nayajj wal jumat kusista”+ sasa.
12 Ukjjarusti espíritu santon irpataw jupajj wasarar ukaratpach saräna. 13 Jupajj 40 urunakaw wasarankäna, salvaje animalanakas ukan utjarakïnwa, ukanwa Supayajj* jupar yantʼäna,+ ukampis angelanakaw jupar yanaptʼapjjäna.+
14 Juanar katuntapjjäna uka qhepatjja, Diosan suma yatiyäwinakapat parlasaw+ Jesusajj Galilear mantäna,+ 15 akham sasa: “Señalat tiempojj phoqasjjewa, Diosan Reinopajj* jakʼankjjewa, arrepentisipjjam,+ Diosan suma yatiyäwinakaparus confiyapjjarakim”* sasa.
16 Galilea qota jakʼa sarkasajja, Simonampiru* Andrés jilapampiruw+ uñjäna. Jupanakasti qotaruw chawlla katuñ qänanakap* jaqontasipkäna,+ jupanakajj chawlla katurinakäpjjänwa.+ 17 Jesusasti jupanakarojj akham sänwa: “Nayar arkapjjeta, nayasti jaqenak katuri tukuyapjjäma”+ sasa. 18 Ukaratpachaw jupanakajj chawlla katuñ qänanakap* jaytasajj jupar arkapjjäna.+ 19 Uka lugarat mä jukʼa sartasinjja, Zebedeon yoqanakaparuw uñjarakïna, Santiagompiru Juanampiru. Jupanakasti qänanakapwa* boten askichasipkäna.+ 20 Jesusajj jankʼakiw jupanakar jawsäna. Jupanakasti Zebedeo awkiparojj trabajirinakamp chik boter jaytasaw jupar arkapjjäna. 21 Ukatsti Capernaúm markaruw mantapjjäna.*
Sábado uröjjäna ukhajja, Jesusajj sinagogar* mantasaw yatichañ qalltäna.+ 22 Kunjamsa yatichäna uk istʼasajj jaqenakajj wal musparapjjäna. Jupajj janiw escribanakjam yatichkänti, jan ukasti autoridadan jaqjamaw yatichäna.+ 23 Ukapachasti demonion mantat mä jaqew jupanakan sinagogapankarakïna, akham sasaw jupajj wali jachʼat arnaqasïna: 24 “¡Nazareno Jesús, ¿nanakampi kun luriris akar jutta?+ ¿Nanakar tukjirit jutta? Jumajj khitïtas uk nayajj sum yatta, jumajj Diosan Santo Serviripätawa!”+ sasa. 25 Jesusasti akham sasaw demonior toqenoqäna: “¡Amuktʼam, uka jaqet mistum!” sasa. 26 Uka demoniosti, uka jaqer wal thalasiyäna, wali jachʼatwa wararirakïna, ukhamatwa uka jaqet mistjjäna. 27 Ukanak uñjasasti, walpun jaqenakajj musparapjjäna, jupanakkamaw akham sasin parlañ qalltapjjäna: “¡Kunaraki akasti! ¡Machaq yatichäwirakisä! Demonionakar alissuñatakis chʼamaniwa, juparojj istʼapjjarakiwa” sasa. 28 Ukatjja jupjjat yatiyäwinakajj jankʼakiw taqe toqenakan yatiyasïna, taqe Galileypachana.
29 Sinagogat mistusasti Simonampin* Andresampin utaparuw sarapjjäna, Santiagompi Juanamp chika.+ 30 Simonan suegrapaw+ calenturampi usuntat ikiñankaskäna, ukatwa Jesusarojj ukaratpach uk yatiyapjjäna. 31 Jesusasti jupar jakʼachasisaw amparat waytäna, calenturajj saraqjjarakïnwa. Uka warmejj jupanakatakiw manqʼa wakichañ qalltarakïna.
32 Kunapachatï niya arumäjjäna, intis jalantjjäna ukhajja, taqe usutanakaru ukhamarak demonion mantat jaqenakaruw jupan ukar apanipjjäna.+ 33 Markpachaw punkur aywthapipjjäna. 34 Jupasti kunayman usuni walja jaqenakaruw qolläna,+ walja demonionakaruw alissurakïna, ukampis uka demonionakarojj janiw parlaykänti, jupan Cristötap yatipjjatap layku.*
35 Jupajj wali alwatwa sartäna, chʼamak chʼamakäskäna ukhaw mistuwayäna, mä chʼusa lugarar sarasaw oración lurarakïna.+ 36 Ukatsti Simonampi mayni discipulonakampejj Jesusar thaqeriw taqe cheq sarapjjäna. 37 Jupar jikjjatasasti akham sasaw sapjjäna: “Taqeniw thaqasipktam” sasa. 38 Jesusasti sarakïnwa: “Yaqha cheqar sarañäni, aka jakʼankir markanakar sarañäni, ukhamat uka cheqanakansa yatiyañajataki, ukatakiw nayajj jutta”+ sasa. 39 Ukatwa jupajj sinagoganakan yatiyasa, demonionak alissusajj Galileypach muytäna.+
40 Ukjjarusti lepra usuni mä jaqew jupar jakʼachasirakïna, qonqortʼasis kunaw jupajj akham sasin ruwtʼasïna: “Munsta ukhajj qolltʼasitasmawa”*+ sasa. 41 Jesusajj uka jaqet wal sinteqtʼasïna, amparap loqatatasaw akham sasin llamktʼäna: “Muntwa, qollatäjjam”*+ sasa. 42 Ukatsti ukaratpachaw lepra usupajj chhaqtjjäna, jupajj qollatäjjänwa.* 43 Jesusajj wal ewjjtʼasaw uka jaqer jankʼaki khitanukjjäna, 44 akham sasa: “Janiw khitirus kuns arsütati, jan ukasti sacerdoter uñstir saram, qollatäjjatam* laykojj kunanaktï Moisesajj maykäna ukarjam mä ofrenda loqtanim,+ ukhamat sacerdotenakan yatipjjañapataki”+ sasa. 45 Sarjjasinjja uka jaqejj kunatï paskäna ukanakat walpun yatiyañ qalltäna, taqe cheqanakan yatiyarakïna. Ukhamasti Jesusajj janiw mä markarus qhan mantirjamäjjänti, ukatwa markanakat anqäjjaruki quedasjjäna, chʼusa cheqanakaru. Ukhamäkipansa, jaqenakajj taqe cheqatwa jupan ukar jutapjjäna.+
2 Mä qhawqha urunakatjja, mä kutimpiw Jesusajj Capernaúm markar mantäna. Jupajj utankaskiwa sasaw jaqenakajj yatiykipasipjjäna.+ 2 Walja jaqenakaw ukan tantachasipjjäna, janiw ni maynis ukan mantirjamäjjänti, janirakiw punkurus mantirjamäjjapjjänti. Jupasti Diosan arupatwa parlañ qalltäna.+ 3 Ukatsti pusi chachanakaw mä suchu* jaqer apanipjjäna.+ 4 Jaqen wali phoqätap laykojja, janiw Jesusan ukar cheqaki puriyirjamäpkänti, ukatwa jupanakajj uta techo jartapjjäna. Kawkinkkäntï Jesusajj uka patjjat pʼiyantanisajja, mä camillaruw uka suchu* jaqerojj apaqanipjjäna. 5 Jupanakan Diosar confiyapjjatap* uñjasajja,+ Jesusajj akham sasaw uka suchu* jaqer säna: “Wawa, juchanakamajj perdonatäjjewa”+ sasa. 6 Ukatjja escribanakat mä qhawqhaniw ukan qontʼatäsipkäna, akham sasaw chuymanakapan amuyapjjarakïna:+ 7 “¿Kunatsa aka jaqejj ukham parli? Ukham parlasajj Dios contraw jan wal parli. Janiw khitis juchanak perdonkaspati, jan ukasti Diosakiw perdonaspajja”+ sasa. 8 Jesusasti kuntï jupanakajj amuyapkäna ukjja jankʼakiw amuyäna, ukatwa jupanakar akham säna: “¿Kunatsa jumanakajj chuymanakaman ukham amuyasipkta?+ 9 ¿Aka suchu* jaqer kamsañas jukʼamp facilakejja, ‘juchanakamajj perdonatäjjewa’ sañati, jan ukajj ‘sarthapim, camillam apjjarusisin sarnaqam’ sañacha? 10 Jumanakan yatipjjañamataki, jaqen Yoqapajj+ aka oraqen juchanak perdonañatakejj autoridadaniwa...”+ sasa. Ukatsti suchu* jaqerojj sarakïnwa: 11 “Nayajj sissmawa, sarthapim, camillam apjjarusisin utamar sarjjam” sasa. 12 Ukatsti iyaw sasaw uka jaqejj sarthapisin camillap jankʼaki apjjarusïna, taqe jupanakan uñjkataw mistjjäna. Uk uñjasasti jaqenakajj walpun musparapjjäna, Diosar jachʼañchasasti akham sapjjarakïnwa: “Janipuniw kunapachas ukham uñjirïktanti”+ sasa.
13 Ukatjja mä kutimpiw Jesusajj qota jakʼar saräna. Taqe jaqenakaw jupan ukar sarapjjarakïna, ukatwa jupanakar yatichañ qalltäna. 14 Uka cheq pasaskäna ukhajja, Alfeon Leví* sat yoqaparuw uñjäna, jupajj impuesto cobrañ utan qontʼatäskänwa. Jesusajj jupar sänwa: “Nayar arkita” sasa. Jupajj ukaratpachaw sartasin arkjjaruwayäna.+ 15 Uka qhepatsti Jesusajj Leví chachan utapanwa manqʼaskäna, impuesto cobrir walja jaqenakasa jucharar jaqenakasa jupamp chikaw manqʼasipkäna, discipulonakapas ukhamaraki. Uka jaqenak taypinjja, waljaniw jupar arkirinakajj utjäna.+ 16 Fariseöpkäna uka escribanakajja, jucharar jaqenakampi impuesto cobririnakamp chika manqʼaskir jupar uñjasajja, akham sasaw Jesusan discipulonakapar sapjjäna: “¿Jupajj impuesto cobririnakampi jucharar jaqenakampit manqʼe?” sasa. 17 Uk istʼasasti Jesusajj jupanakar sarakïnwa: “Jan usuta jaqenakatakejj janiw doctorajj munaskiti, usutäpki ukanakatakikiw munasi. Nayajj janiw cheqapar sarnaqer jaqenakar jawsirejj jutkti, jan ukasti jucharar jaqenakar jawsiriw jutta”+ sasa.
18 Juanan discipulonakapasa fariseonakas ayunapjjapunirïnwa, ukatwa jupar jakʼachasisajj akham sapjjäna: “Juanan discipulonakapasa fariseonakan discipulonakapas ayunapjjapuniwa. ¿Kunatsa juman discipulonakamajj jan ayunapki?”+ sasa. 19 Jesusasti jupanakar akham sänwa: “Casarasir waynajj+ amigonakapamp chikäski ukhajja, janiw jupanakan kunat ayunañapas wakiskiti, ¿janicha? Cheqansa casarasir waynamp chikäskasajja, janiw jupanakajj ayunapjjañapäkiti. 20 Urunakajj purininiwa, casarasir waynajj jupanakat apaqatäniwa,+ uka urunwa niyas jupanakajj ayunapjjani. 21 Janiw khitis mä thantha isirojj mä machaq telamp rimjjatkaspati. Maynitï ukham luraspajja, machaq telajj thantha isiruw waythapispa, ukatjja jukʼampiw chʼiyjasispa.+ 22 Janirakiw khitis lipʼichit lurat thantha wayaqanakarojj machaq vino imkaspati. Maynitï uk luraspajja, vinojj lipʼichir phallayaspawa, janiw kunatakis walëjjaspati, vinos wartasirakispawa. Antisas machaq vinojj machaq wayaqanakaruw imasi” sasa.
23 Sábado urun jupajj trigo yapunak taypi saraskäna ukhajja, discipulonakapaw sarkasin trigo puyanak* kʼichirañ qalltapjjäna.+ 24 Uk uñjasasti fariseonakajj akham sasaw jupar sapjjäna: “¡Uñtam! ¿Kunatsa arkirinakamajj sábado urun jan lurasiñapäki ukanak lurapjje?” sasa. 25 Jupasti sarakïnwa: “Davidajj jaqenakapamp chika manqʼa pistʼayasipjjäna, manqʼatsa wal awtjayasipjjäna+ ukhajja, ¿kunsa jupajj luräna uka toqet janit mä kutis liytʼapkta? 26 Abiatar+ sat jilïr sacerdoten sarnaqäwiparjamasti, Davidajj Diosan utapar mantasaw Diosar loqtat tʼantʼanak manqʼantäna, jupampïsipkäna uka jaqenakarus churarakïnwa. Leyirjamajj janiw khitis uka tʼantʼanak manqʼañapäkänti, jan ukasti sacerdotenakakiw uk manqʼapjjañapäna,+ ¿janit uk liytʼapkta?” sasa. 27 Ukjjarusti akham sasaw jupanakar sarakïna: “Sábado urojj jaqenak layku uchatawa,+ janiw jaqenakajj sábado uru layku uchatäkiti. 28 Ukhamasti jaqen Yoqapajj sábado urjjarus autoridadaniwa”+ sasa.
3 Mayampiw jupajj mä sinagogar mantäna. Ukanjja ampar wañaqat mä jaqew ukankaskäna.+ 2 Ukatsti uka jaqerojj sábado urun qollaniti janicha uk uñjañatakiw fariseonakajj Jesusar wal uñchʼukisipkäna, ukhamat jupar juchañchañataki. 3 Jupasti ampar wañaqat jaqerojj akham sänwa: “Sarthapim, chika taypir jutam” sasa. 4 Jaqenakarusti akham sarakïnwa: “¿Sábado urun kunatï walïki jan walïki ukanak lurañajj walikïskiti? ¿Sábado urun mä vida salvañasa jan ukajj jiwayañas walikïskiti?”+ sasa. Jupanakajj janiw kamsapkänsa. 5 Jupar muyuntapkäna uka jaqenakarojj colerataw Jesusajj uñkatäna, ukham qala chuymanïpjjatap+ yatisajj walpun llaktʼasirakïna. Ukatsti Jesusajj akham sasaw uka jaqer säna: “Amparam loqatatam” sasa. Uka jaqesti iyaw sasaw loqatatäna, amparapajj walikëjjarakïnwa. 6 Ukanak uñjasasti fariseonakajj anqaruw mistupjjäna, jankʼakiw Herodesan partidopankirinakamp+ tantachasisajj Jesusar jiwayañatak parlakipapjjäna.
7 Jesusajj discipulonakapamp chikaw qota toqer sarjjäna, Galileatsa Judeatsa walja jaqenakaw jupar arkapjjäna.+ 8 Kunanaktï jupajj lurkäna ukanak istʼasasti, walja jaqenakaw jupan ukar jutapjjarakïna, Jerusalenata, Idumeata, Jordán jawir khurkatata, Tiro ukhamarak Sidón toqenakatsa. 9 Ukatjja mä jiskʼa bote nayatak wakichapjjam sasaw discipulonakapar säna, ukhamat jaqenakajj jupar jan nukjapjjañapataki. 10 Niyakejjay jupajj walja jaqenakar qollchïnjja, wali usuntat jaqenakajj taqeniw jupar llamktʼañatakejj jumpʼjjatapjjäna.+ 11 Demonionakas+ sapa kutiw jupar uñjasajj qonqortʼasis altʼasipjjäna, akham sasaw jachʼat arnaqasipjjäna: “¡Jumajj Diosan Yoqapätawa!”+ sasa. 12 Jesusajj janipuniw khitirus nayjjat arsupjjätati sasaw uka demonionakar kutin kutin ewjjäna.+
13 Ukatsti jupajj mä qolluruw makatäna, mä qhawqha discipulonakaparuw jawsayäna.+ Jupanakasti iyaw sasaw jupan ukar sarapjjarakïna.+ 14 Jupajj 12 chachanakaruw ajllïna,* jupanakarojj apostolonaka sasaw sutichäna. Jupanakajj jupamp chikaw sarnaqapjjäna, jupanakaruw yatiyir sarapjjañapatak khitäna, 15 ukatjja demonionakar alissupjjañapatakiw chʼam churarakïna.+
16 Jupan ajllita* 12+ chachanakajj akanakänwa: Simón, juparojj Pedro sutimpiw ucharakïna.+ 17 Ukatjja Santiago, Juan, jupanakajj Zebedeon yoqanakapänwa (jupanakarojj Boanerges sutimpiw ucharakïna, ukajj “qʼejjo qʼejjon wawanakapa”+ sañ muni). 18 Andrés, Felipe, Bartolomé, Mateo, Tomás, Santiago, jupasti Alfeon yoqapänwa; Tadeo, Cananita* Simón, 19 Judas Iscariote, jupaw qhepatjja Jesusar aljantäna.
Ukatjja Jesusajj mä utaruw mantäna. 20 Wasitat jaqenakajj wal aywthapipjjäna, ukhamajj janiw manqʼasiñatakis jupanakan tiempojj utjkänti. 21 Familiapajj ukanak yatïna ukhajja, jupar irptiriw jutapjjäna, akham sapjjarakïnwa: “Jupajj loqheratawa”+ sasa. 22 Jerusalenat saraqanir escribanakajj akham sasaw sapjjarakïna: “Belcebú* satäki ukan mantatawa, demonionakan apnaqeripan chʼamapampiw demonionakar alissuraki”+ sasa. 23 Jupanakar jawsasasti, akham sasaw jupajj uñachtʼäwinakampi parläna: “¿Kunjamarak Supayajj* Supayar alissuspasti? 24 Mä gobiernotï tʼaqjtasin jupa pachpa contra saytʼasispajja, tukusispawa.+ 25 Mä familiatï* tʼaqjtasin jupanakpura saytʼasipjjaspa ukhajja, tukusipjjarakispawa. 26 Ukhamasti Supayatï* jupa pachpa contra saytʼasisin tʼaqjtaspa ukhajja, janiw saytʼatäkaspati, jan ukasti tukusispawa. 27 Cheqpachansa maynitejj wali chʼamani mä jaqen utapar mantasin lunthatsuñ munaspa ukhajja, nayraqatajj uka jaqer ñachʼantañapaw* wakisispa, ukhamatakwa uka jaqen utapat qʼepsuspa. 28 Qhanakwa sapjjsma, jaqenakarojj taqe kunas perdonatäniwa. Kuna jucha lurapjjani ukhasa contra jan wal parlapjjani* ukhasa perdonatäniwa. 29 Ukampis khititï espíritu santo contra jan wal parlki ukajja, janipuniw perdonatäkaniti.+ Jan ukasti wiñayatak juchanïniwa”+ sasa. 30 Uksti “jupajj demonion mantatawa”+ sapjjatap laykuw ukham säna.
31 Ukatjja Jesusan mamapampi jilanakapampiw+ purinipjjäna, ukampis anqa toqer saytʼasisajja, maynir khitasaw jupar jawsayapjjäna.+ 32 Jesusar muytatajj walja jaqenakaw qontʼatäsipkäna. Jupanakajj akham sasaw jupar sapjjäna: “Mamamampi jilanakamampiw anqankasipki, jumaruw thaqasipktam”+ sasa. 33 Uk satasti jupajj sarakïnwa: “¿Khitinakarak mamajasa jilanakajasa?” sasa. 34 Jupar muyuntat qontʼatäsipkäna ukanakar uñtasajja, akham sasaw säna: “Uñtapjjam. ¡Jupanakaw mamajasa jilanakajasa!+ 35 Khititejj Diosan munañap lurki ukaw jilajasa, kullakajasa, mamajasa”+ sasa.
4 Ukatsti mayampiw Jesusajj qota jakʼan yatichañ qalltäna, walja jaqenakaw jupa jakʼan tantachasipjjarakïna, ukatwa jupajj mä boter sarjjatasin qontʼasïna, ukatjja qota toqeruw qota lakat mä jukʼa jitheqtarakïna. Jaqenakajj qota jakʼankasipkänwa.+ 2 Jupasti uñachtʼäwinakampiw kunayman toqenakat jupanakar yatichäna,+ yatichkasajj akham sasaw sarakïna:+ 3 “Istʼapjjam, mä yapuchir jaqew phawir saräna.+ 4 Phawaskäna ukhajja, yaqhep jathanakajj thakiruw purïna, ukatsti jamachʼinakaw jutasin uka jathanak pallthapipjjäna. 5 Yaqhep jathanakasti qalarar cheqanakaruw purirakïna, kawkjantï laqʼajj jukʼak utjki uka cheqanakaru. Ukatjja jukʼa laqʼanïtap laykojj jankʼakiw alsunirakïna.+ 6 Inti jalsunipansti suwarjjänwa, jan sum saphintatap laykusti wañsjjarakïnwa. 7 Yaqhep jathanakasti chʼapinak taypiruw purïna, uka chʼapinakaw jiltasin jiwsuyjjapjjäna, ukhamasti uka jathanakajj janiw achoqkänti.+ 8 Yaqhepajj suma laqʼawjaruw purïna, alsunisajj jiltänwa, ukatsti achoqarakïnwa, mä jathasti kimsa tunkaru, yaqhasti sojjta tunkaru, maynisti patakaru”+ sasa. 9 Ukatjja sarakïnwa: “Khititejj jiñchunïki ukajj wali amuyump istʼpan”+ sasa.
10 Jupajj sapakëjjäna ukhajja, discipulonakapaw Tunka Payani apostolonakampejj jupar wasitat jakʼachasipjjäna, uka uñachtʼäwinakatwa jupar jisktʼapjjarakïna.+ 11 Jupajj akham sasaw jupanakar säna: “Kunatï Diosan Reinopat* imantatäki+ uk amuyañatakejj Diosaw jumanakar yanaptʼapjjtamjja, anqankirinakarojj uñachtʼäwinakampiw yatichasi,+ 12 ukhamat uñchʼukkasas jan uñjapjjañapataki, ischʼukkasas jan amuyapjjañapataki. Jupanakajj janiw kunäkipansa Diosarojj kuttʼapkaniti ni perdonatäpkanisa”+ sasa. 13 Ukjjarusti jupanakar sarakïnwa: “Jumanakajj janirakis uka uñachtʼäwit amuyapktatejjä, ukhamajj ¿kunjamarak taqpach mayni uñachtʼäwinakat amuyapjjätasti?
14 ”Mä yapuchir jaqew Diosan arunakap phawantäna.+ 15 Ukhamasti thakir purkäna uka jathanakajja, jaqenakan chuymapar phawantaski uka Diosar arunakapampi sasiwa. Jupanakajj uka arunak istʼapki ukhajja, ukaratpachaw Supayajj* jutasin+ chuymanakapan phawatäki uka arunak apasjje.+ 16 Qalarar cheqanakar phawantaskäna uka jathanakajj akamp sasirakiwa: jaqenakajj Diosan arunakap istʼapki ukhajja, wali kusisitaw katoqtʼasipjje.+ 17 Ukampis jan sum saphintatap laykusti, mä qhawqha tiempokiw aliraki, Diosan arunakap layku tʼaqesiyata jan ukajj arknaqat uñjasisajj jankʼakiw aynachtʼapjjaraki. 18 Chʼapinak taypir phawantat jathanakajja, khitinakatï Diosan arunakap istʼapki ukanakamp sasiwa.+ 19 Jupanakarojj akapachan* jakañaw llakisiyi,+ qollqen chʼamapamp engañjayasiñampi,+ kunaymaninak munañampiw+ chuymanakapar mantaraki, ukhamatwa Diosan arunakapajj jiwsjje, janirakiw kuna achus jupanakan utjkiti. 20 Suma laqʼar phawantat jathanakajja, Diosan arunakap istʼapki, sum katoqasipki, sum achoqapkaraki ukanakamp sasiwa, mä jathasti kimsa tunkaru, yaqhasti sojjta tunkaru, maynisti patakaruraki”.+
21 Ukatjja akham sasaw jupanakar sarakïna: “Janiw khitis mä michachuwarojj* canastampi* kʼumpjjatkaspati, janirakiw ikiñ manqharus imantkaspati. Cheqansa uka michachuwajj mä alto cheqaruw uchasi.+ 22 Ukhamasti kunatï jamasankki ukajj qhanstaniwa, kunatï suma imantatäki ukas yatisirakiniwa.+ 23 Khititejj jiñchunïki ukajj wali amuyump istʼpan”+ sasa.
24 Jupajj saskakïnwa: “Kuntï istʼapkta ukanakjja, wali amuyump istʼapjjam.+ Kunjamtï jumanakajj yaqhanakar uñjapktajja ukham uñjatäpjjarakïtawa, ukarjamaw jukʼampi katoqapjjarakïta. 25 Khitintejj utjki ukarojj jukʼampiw churasini,+ khitintejj jan utjki ukarojj jupan utjki ukanakas aparatäniwa”+ sasa.
26 Ukatsti saskakïnwa: “Diosan Reinopajja,* kunjamtï mä jaqejj oraqer jathanak phawantki ukamp sasiwa. 27 Uka jaqesti arumajj iktʼjjewa, urojj sartjjarakiwa. Ukañkamaw jathanakajj alsuni, wali jachʼanakaw jilari, ukampis uka jaqejj janiw ukanak yatkiti. 28 Oraqejj jukʼat jukʼatwa achoqe: nayraqatajj alinakaw jilti, puyanakas* misturakiwa, ukatsti puyanakajj poqorjjarakiwa. 29 Yapu apthapiñ horasajj purinjje, yapus poqoratäjjaraki ukhajja, mä jusimpiw* uka jaqejj yawthapjje” sasa.
30 Jupasti saskakïnwa: “¿Diosan Reinopajj* kunar uñtasitaw sissnasa, jan ukajj kuna uñachtʼäwimpis uk qhanañchsna? 31 Ukajj mä mostaza* jathampi sasiwa. Oraqer phawantaski ukhajja, oraqen utjir taqe jathanakat sipansa wali jiskʼakiwa.+ 32 Phawantatäjje ukhajja, alsuniwa, taqe chʼojjña alinakat sipansa jukʼamp jachʼaw jilsu, ramanakapas wali jachʼanakaw jilararaki. Jamachʼinakas ukaruw jutapjje, chʼiwipanwa jakasipjjaraki” sasa.
33 Ukhamasti jupajj uka kasta walja uñachtʼäwinakampiw+ Diosan arunakapat parläna, qhawqtï jupanakajj amuyapkaspa ukarjama. 34 Cheqansa Jesusajj jan uñachtʼäwimpejj janipuniw parlirïkänti, ukampis discipulonakaparojj taqe kun qhanañchirïna.+
35 Uka urojj niya arumäjjäna ukhajja, akham sasaw jupanakar sarakïna: “Qota khurkatar makatañäni”+ sasa. 36 Jaqenakar khitanukjjasajja, jupanakajj ukhampachwa Jesusarojj botet apjjapjjäna, yaqha botenakas jupa jakʼan utjarakïnwa.+ 37 Ukatsti akatjamatwa mä jachʼa thayajj sartäna, oladanakas chhaqtayirjamaw boter wal jawqʼsüna. Umas niyaw boter phoqantjjäna.+ 38 Jesusajj bote qhepäjj toqenwa mä chʼijmañjjar iktʼaskäna, ukhamaruw jupanakajj sartayapjjäna akham sasa: “¡Yatichiri, jiwarañäniwa, ¿janit uk amuykta?!” sasa. 39 Sartasasti akham sasaw jupajj thayar toqenoqäna, qotarojj sarakïnwa: “¡Amuktʼam! ¡Tʼakuram!”+ sasa. Ukatwa thayajj tʼakurjjäna, taqe kunas sumakëjjänwa. 40 Jupanakar sarakïnwa: “¿Kunatsa wal sustjasipjjta?* ¿Janit jichhakamas Diosar confiyapkta?”* sasa. 41 Uk uñjasasti jupanakajj walpun ajjsarapjjäna, akham sasaw jupanakkam sasipjjarakïna: “¿Khitipunirakïpach jupasti? Thayas qotas istʼarakisä”+ sasa.
5 Ukatsti qota khurkatar makatasajj gerasenonakan lugaraparuw puripjjäna.+ 2 Jesusajj botet mistuskäna ukhajja, demonion mantat mä jaqew sepulturanak taypit mistunïna, ukatjja jupan ukaruw jutarakïna. 3 Jupajj sepulturanak taypinwa jakäna, ukapachkamajj janipuniw khitis jupar ñachʼantirjamäkänti,* ni cadenampis chinuntañjamäkänti. 4 Cheqansa walja kutiw amparatsa kayutsa cadenanakampi chinuntapjjatayna, jupajj facilak uka cadenanak tʼaqaräna, jiskʼa jiskʼa tukjarakïna. Janipuniw khitis jupar katuntañatakejj chʼamanïkänti. 5 Uruy arumaw sepulturanak taypinsa qollunakansa wali jachʼat arnaqasis sarnaqäna, jupa pachparakiw qalanakampis kharinoqasïna. 6 Jesusar jayat uñjasajja, jankʼakiw jupan ukar tʼijunïna, ukatjja nayraqataparuw qonqortʼasïna.+ 7 Jupajj akham sasaw wali jachʼat arnaqasïna: “Jesús, Jachʼa Diosan Yoqapa, ¿kun luriris akar jutta? Diosan sutipjjar juramentompi arsuñamatakiw ruwtʼassma, janikiy tʼaqesiyistati”+ sasa. 8 Jesusasti “uka jaqet mistum demonio” sasaw jupar satayna, ukatwa ukham arnaqasïna.+ 9 Ukatjja akham sasaw Jesusajj jupar jisktʼäna: “¿Kunas sutimajja?” sasa. Jupasti sarakïnwa: “Legión* satätwa, waljanïpjjataj layku” sasa. 10 Uka demoniosti, janikiy yaqha markar khitapjjestati sasaw Jesusar wal ruwasïna.+
11 Qollunsti walja khuchinakaw+ manqʼasipkäna.+ 12 Ukatwa uka demonionakajj jupar akham sasin ruwtʼasipjjäna: “Khä khuchinakaruy khitapjjeta, ukhamat uka khuchinakar mantañataki” sasa. 13 Ukhamasti sarapjjamay sasaw jupajj sarakïna, ukatwa demonionakajj uka jaqet mistusin khuchinakar mantapjjäna. Uka khuchinakajj mä barranco patjjatwa qotar chhukuntapjjäna. Niya 2.000 khuchinakaw umamp ajjskatasin qotan jiwarapjjäna. 14 Khuchi awatirinakajj ukaratpachaw tʼijtjjapjjäna, markankirinakarus markat anqäjjankirinakarus yatiyapjjarakïnwa. Ukatwa jaqenakajj kunatï paskäna ukanak uñjir jutapjjäna.+ 15 Jesusan ukar purisajja, demonion mantat jaqeruw ukan qontʼat uñjapjjäna, kawkïritï walja demonionïkäna* ukaru. Jupajj isthaptʼataw ukankaskäna, amuyupankjjarakïnwa. Uk uñjasasti jaqenakajj walpun ajjsarapjjäna. 16 Ukanak uñjirinakajj kunjamsa demonion mantat jaqejj waliptjjäna, kunas khuchinakar pasäna ukanakwa yatiyapjjarakïna. 17 Ukhamasti jaqenakajj uka cheqat sarjjañapatakiw Jesusar ruwtʼapjjäna.+
18 Jesusajj boter sarjjataskäna ukhajja, jupamp chik sarañatakiw demonion mantatäkäna uka jaqejj wal ruwtʼasïna.+ 19 Jesusajj janiw irpañ munkänti, jan ukasti akham sasaw jupar säna: “Utamar sarjjam, familiaranakaman ukaru. Kunanaktï Jehová* Diosajj jumatak lurki, kunjamsa jumat khuyaptʼayastam taqe ukanak jupanakar yatiyanim” sasa. 20 Jupasti iyaw sasaw sarjjäna. Decápolis* toqer sarasasti kunanaktï Jesusajj jupatak lurkäna taqe ukanak yatiyañ qalltäna. Jaqenakajj walpun musparapjjarakïna.
21 Jesusajj qota khurkatar botet mä kutimpi makatäna ukhajja, walja jaqenakaw jupan ukar tantachasipjjäna. Jupasti qota jakʼankaskänwa.+ 22 Ukjjarusti sinagogan pʼeqtʼirinakat mayniw jutäna, Jairo sutini. Jesusar uñjasajja nayraqataparuw qonqortʼasïna.+ 23 Walja kutirakiw jupar ruwtʼasïna, akham sasa: “Imill wawajaw wali usuntata.* Mirä amp suma, utajar sarakiñäniya, amparamamp loqjjattʼanirapita,+ ukhamat jupajj waliptañapataki, jakaskakiñapataki” sasa. 24 Ukatwa Jesusajj jupamp chik saräna. Walja jaqenakaw jupar arkapjjarakïna, jaqenakan wali nukjataw saraskäna.
25 Wila apa+ usuni mä warmiw ukankarakïna, jupajj 12 maranakaw uka usump tʼaqesïna.+ 26 Jupajj walja doctoranakaruw saräna, ukampis jupanakajj jukʼampikiw tʼaqesiyapjjäna. Jupajj qollqepsa qʼal tukjasirakïna, ukhampachas janiw waliptkänti, jan ukasti jukʼampikiw usuntjjäna. 27 Kunanaktï jaqenakajj Jesusjjat parlapkäna uk istʼasajja, jaqenak taypir mantasaw qhepäjjat Jesusar jakʼachasïna, patjja isipat llamktʼarakïna.+ 28 Uka warmejj akham sasaw chuymapan säna: “Patjja isipak llamktʼä, walikëjjäwa”+ sasa. 29 Ukaratpachaw jupan wila apa usupajj saytʼjjäna, uka tʼaqesiyir usupat waliptjjatapsa amuyasirakïnwa.
30 Jesusasti jankʼakiw jupat chʼama+ mistutap amuyasïna, jaqenak toqer kutikipstasajj akham sasaw jisktʼäna: “¿Khitis isijat llamktʼitu?”+ sasa. 31 Discipulonakapajj akham sasaw jupar sapjjäna: “Juman uñjkatarakis jaqenakajj nukjasipktamjjä, kunatarak ‘¿khitis llamktʼitu?’ sasin jisktʼapjjestasti” sasa. 32 Jupasti khitis jupar llamktʼäna uk yatiñatakejja, taqe toqeruw uñatatasïna. 33 Uka warmisti kunatï jupampi paskäna ukanak yatisajj wal ajjsaräna, khatatirakïnwa. Ukatjja jupan nayraqatapar jutasaw qonqortʼasïna, taqe kuns cheq arsusirakïna. 34 Jesusasti jupar sarakïnwa: “Wawa, Diosar confiyatam* laykojj walikëjjtawa. Sumak sarjjam,+ janiw mayampis uka usumpejj tʼaqesjjätati”+ sasa.
35 Jupajj parlaskäna ukhajja, sinagogan pʼeqtʼirin utapatwa mä qhawqha chachanakajj purinipjjäna, akham sasa: “Wawamajj jiwjjewa. Jan jukʼamp Yatichirir arjjayjjamti”+ sasa. 36 Uka arunak istʼasasti, akham sasaw Jesusajj sinagogan pʼeqtʼir jaqerojj säna: “Jan llakisimti,* Diosar confiyaskakim”*+ sasa. 37 Ukatjja janiw khitirus irpañ munkänti, jan ukasti Pedrompiru Santiagompirukiw irpäna, Santiagon Juan jilapampiru.+
38 Sinagogan pʼeqtʼir jaqen utapar puripjjäna ukhajja, jaqenakajj walpun ojjorasipkäna,* yaqhepajj wal jacharasipkäna, yaqhepasti wali jachʼat wararipjjarakïna.+ 39 Jesusajj jupanakan ukar mantasajja, akham sasaw säna: “¿Kunatsa wal jachapjjta, ojjopjjarakta?* Uka wawajj janiw jiwatäkiti, jan ukasti ikiskiwa”+ sasa. 40 Uk istʼasasti jaqenakajj jiskʼachasaw jupat wal larusipjjäna. Taqenir anqaru khitanukusajja, imill wawan awk taykapampi, jupamp chik sarapkäna uka discipulonakamp chikaw imill wawan ukar mantäna. 41 Uka imill wawar amparat kattʼasasti, akham sänwa: “Tálitha cúmi” sasa. Ukajja “imill wawa, nayajj sissmawa, ¡sartam!”+ sañ muni. 42 Ukaratpachaw uka imill wawajj sarthapisin sarnaqjjäna. (Jupasti 12 maranïnwa). Uk uñjasasti awk taykapajj walpun kusisipjjäna. 43 Jesusajj janipuniw khitirus uk arsupjjätati sasaw jupanakar kutin kutin ewjjtʼäna.*+ Ukatsti uka wawar manqʼa churapjjam sasaw sarakïna.
6 Uka cheqat sarjjasasti, markaparuw saräna,+ discipulonakapas jupamp chikaw sarapjjarakïna. 2 Sábado uröjjäna ukhajja, sinagogan yatichañ qalltäna, jupar istʼirinakatjja, waljaniw musparapjjäna, akham sapjjarakïnwa: “¿Kawkits aka jaqejj ukanak yateqanpacha?+ ¿Kunjamats jupajj wali yatiñanïpacha? ¿Khitis uka milagronak lurañapatakejj chʼam churpacha?+ 3 ¿Janit jupajj carpinteröki?+ ¿Janit mamapajj María satäki,+ jilanakapas Santiago,+ José, Judas, Simón+ satäpkaraki? ¿Janit kullakanakapas akan jiwasamp chik jakapki?” sasa. Ukatwa uka jaqenakajj jupar jan creyiñ munapkänti.* 4 Jesusasti jupanakarojj sänwa: “Mä profetarojj taqe cheqanwa respetapjje, ukampis janiw pachpa markapansa, ni familiaranakap taypinsa, ni utapansa respetapkiti”+ sasa. 5 Ukhamasti jupajj janiw yaqha milagronak uka cheqan lurkänti, jan ukasti mä qhawqha usutanakarukiw amparampi loqjjatasin qolläna. 6 Jupanakan Diosar jan confiyapjjatap* laykojj wal Jesusajj musparäna. Ukatjja taqe uka lugarankir jiskʼa markanakaruw yatichir saräna.+
7 Ukatsti Jesusajj Tunka Payani apostolonakar tantachtʼasaw panin panin khitañ qalltäna,+ demonionakar alissupjjañapatakiw chʼam churarakïna.+ 8 Ukatjja janiw viajetak kuns apapjjätati, jan ukasti mä thujruk apasipjjäta. Janirakiw tʼantʼsa ni manqʼa wayaqsa apapjjätati, ni qollqsa* wakʼanakamar apasipjjätati sasaw jupanakar ewjjtʼawayäna.+ 9 Ukatsti wiskhumpi* uchasipjjam, janirak pä isimpi* isintasipjjamti sasaw sarakïna. 10 Jupanakarojj sänwa: “Kawkjan mä utar mantasasa, ukan quedasipjjam,* uka cheqat sarjjañkama.+ 11 Kawkintejj jan katoqapkätam, janirak istʼañs munapkätam ukhajja, uka cheqat mistkasajja laqʼa polvonaksa kayunakamat thalarasipjjam, ukhamat jupanakan yatipjjañapataki”+ sasa. 12 Ukatsti jupanakajj sarasaw jaqenakarojj arrepentisipjjañapatak yatiyapjjäna.+ 13 Walja demonionak alissupjjäna,+ aceitemp jawtʼasaw walja usutanakar qollapjjarakïna.
14 Herodes reyejj ukanakat parlir istʼarakïnwa, Jesusan sutipas wali uñtʼatänwa, jaqenakas jupat akham sapjjarakïnwa: “Bautisir Juanaw jiwatanak taypit jaktanitayna, ukatwa milagronak luri”+ sasa. 15 Yaqhepajj sapjjarakïnwa: “Eliasawa” sasa. Yaqhepasti: “Mä profetawa, nayra profetanakar uñtasitawa” sasaw sapjjarakïna.+ 16 Herodesajj ukanak istʼäna ukhajja, akham sarakïnwa: “Pʼeq apaqaykayät uka Juanarakis jaktanitaynajjä” sasa. 17 Herodesaw Juanar preso katuntayasajj carcelan ñachʼantayäna.* Ukjja Filipo sat jilapan Herodías warmip kawsaw luräna. Herodesajj uka warmimpiw casarasitayna.+ 18 Juanasti akham sasaw Herodesar walja kuti satayna: “Leyirjamajj janiw jilaman warmipamp jakañamajj walïkiti”+ sasa. 19 Ukhamasti Herodías warmejj walpun Juanar uñisïna, jiwayañ kun munäna, ukampis janiw kunjamatsa jiwayirjamäkänti. 20 Ukhamarus Herodesajj wal Juanar ajjsaräna, cheqapar sarnaqeri santo jaqëtap yatïnwa,+ jan walinakatsa jarkʼaqarakïnwa. Jupatakejj Juanan arunakap istʼañajj wali sumänwa, ukhamasti arunakap istʼasajj janiw jupamp kamachirjamäjjänsa.
21 Herodías warmin suyat uruw purinïna. Herodesan cumpleañopänwa,+ ukatwa jupajj wali munañani jilïrinakaru, ejerciton comandantenakaparu, Galileankir wali importante jaqenakarojj mä cenataki invitäna.+ 22 Ukatsti Herodías warmin phuchapaw mantanisin thoqtʼarapïna. Uk uñjasasti Herodesasa jupamp chika manqʼasipkäna uka jaqenakasa wal kusisipjjäna. Ukatwa reyejj uka tawaqor akham säna: “Kuntï jumajj munkta uk mayiskakita, nayajj churämawa” sasa. 23 Jupajj uka tawaqor juramentomp saskakïnwa: “Kuns mayiskakita, nayajj churämawa, aka markajatsa* chikatpach churirisma” sasa. 24 Uka tawaqosti mistusajj akham sasaw mamapar jisktʼäna: “¿Kun mayiñajas wakisispa?” sasa. Mamapajj sarakïnwa: “Bautisir Juanan pʼeqep mayim” sasa. 25 Uka tawaqosti jankʼakiw reyin ukar sarasajj akham sasin mayïna: “Bautisir Juanan pʼeqep mä bandejar anchhitpach churita”+ sasa. 26 Uk istʼasasti reyejj walpun llaktʼasïna. Jupan invitadonakap layku ukhamarak juramentompi arsutap laykojja mayitaparojj istʼänwa. 27 Ukatjja jankʼakiw reyejj mä guardiapar khitäna, Juanan pʼeqep apaqaniñapataki. Ukatwa uka guardiajj carcelar saräna, Juanan pʼeqepwa apaqarakïna. 28 Juanan pʼeqep mä bandejar apanisajja, uka tawaqoruw churäna. Uka tawaqojj mamaparuw churjjarakïna. 29 Ukanak yatisasti, Juanan discipulonakapaw jutasin cuerpop apasjjapjjäna, mä sepulturaruw imtʼanjjapjjarakïna.
30 Apostolonakasti Jesusampiw tantachasipjjäna, kunanaktï lurapkäna, yatichapkarakïna, taqe ukanakwa jupar yatiyapjjäna.+ 31 Walja jaqenakaw jut sarapjjäna, janirakiw manqtʼasiñatakis tiempojj jupanakan utjkänti. Ukatwa Jesusajj jupanakar akham säna: “Jutapjjam, yaqha cheqar sarañäni, mä chʼusa lugararu, ukhamat mä jukʼa samartʼapjjañamataki”+ sasa. 32 Ukhamasti jupanak sapakïñatakejj boter sarjjatasaw mä chʼusa lugarar sarjjapjjäna.+ 33 Ukampis waljaniw jupanakar sarir uñjapjjäna, walja jaqenakarakiw uk yatipjjäna. Ukatwa jaqenakajj taqe markanakat kayuk* tʼijupjjäna, jupanakat sipans nayraw puripjjäna. 34 Jesusajj botet mistjjäna ukhajja, walja jaqenakaruw uñjäna, jupanakat walpun sinttʼasïna,+ jan awatirini ovejanakar uñtasitäpjjatap layku.+ Ukatwa jupanakar kunayman toqenakat yatichañ qalltäna.+
35 Wali jaypʼöjjänwa, ukatwa discipulonakapajj jupar jakʼachasisin akham sapjjäna: “Janiw kunas aka cheqan utjkiti, wali jaypʼöjjarakiwa.+ 36 Jaqenakar khitanukjjam, ukhamat marka anqäjjanakaru jiskʼa markanakar sarasin manqʼa alasinipjjañapataki”+ sasa. 37 Jesusasti jupanakarojj sarakïnwa: “Jumanak antisas manqʼa churapjjam” sasa. Jupanakajj jisktʼapjjarakïnwa: “¿Nanakat 200 denario* qollqemp tʼantʼa alanipjjäjja, ukhamat jupanakar manqʼa churañataki?”+ sasa. 38 Ukjjarusti jupajj sarakïnwa: “¿Qhawqha tʼantʼas utjapjjtam? Uk uñjanipjjam” sasa. Uk uñjanisasti jupanakajj sapjjarakïnwa: “Phesqa tʼantʼampi pä chawllampikiw utjapjjetu”+ sasa. 39 Ukatsti pasto cheqanakar grup grupo qontʼasipjjam sasaw taqe jaqenakar säna.+ 40 Ukatwa jaqenakajj grup grupo qontʼasipjjäna. Yaqhep gruponakanjja, patakanïpjjänwa, yaqhepansti phesqa tunkaniraki. 41 Ukatjja phesqa tʼantʼampi pä chawllampi aptasajja, alajjpach uñtasaw mä oración luräna.*+ Tʼantʼanak pachjasasti discipulonakaruw churäna, ukhamat jaqenak nayraqataru uchapjjañapataki. Pä chawllanaksti taqenitakiw jaljarakïna. 42 Ukhamasti taqeniw sistʼasiñkam manqtʼasipjjäna. 43 Jiltʼanakjja 12 canastanak phoqa phoq apthapipjjäna. Chawllanaksa ukhamarak apthapipjjäna.+ 44 Ukanjja 5.000 chachanakaw tʼantʼa manqʼapjjäna.
45 Ukjjarusti boter sarjjatasin nayrtʼapkam sasaw Jesusajj discipulonakapar jankʼak säna, ukhamat qota khurkatar makatapjjañapataki, Betsaida sat cheqaru. Ukañkamasti jupajj jaqenakaruw khitanukuskäna.+ 46 Jaqenakajj sarjjapjjäna ukhajja, sapakiw qollur oración lurir saräna.+ 47 Arumäjjäna ukhasti botejj niyaw qota taypinkjjäna, Jesusasti sapakiw waña oraqen quedasjjäna.+ 48 Ukatsti Jesusajj arkirinakaparuw uñjäna, jupanak contra thayan wal thaytʼanitap laykojj botempiw jupanakajj chʼam tukusipkäna. Niya qhantatëjjäna* ukhajja, jupanakan ukaruw Jesusajj uma patjja saräna, ukampis jupajj cheqaki pasañ amtaskäna.* 49 Discipulonakapasti uma patjjan sarnaqaskir uñjasajj wali jachʼat wararipjjäna, sapjjarakïnwa: “¡Jaqjamakiw jutaski!”* sasa. 50 Jupar uñjasajj taqeniw wal sustjasipjjäna. Jesusasti jankʼakiw jupanakar akham säna: “¿Kunatsa sustjasipjjta? Nayäsktwa, jan ajjsarapjjamti”+ sasa. 51 Jupanakan ukaru boter sarjjatjjäna ukhajja, thayajj tʼakurjjänwa. Uk uñjasasti jupanakajj walpun musparapjjäna. 52 Tʼantʼanakat milagro lurkäna ukajj kunsa uñachtʼayi ukjja janiw amuyapkänti, chuymanakapansa janirakiw ukajj qhanäkänti.
53 Qota khurkatar purjjapjjäna ukhajja, Genesaret oraqeruw puripjjäna, uka jakʼaruw bote chintʼapjjäna.+ 54 Botet mistusipkäna ukspachaw jaqenakajj Jesusätap amuyapjjäna, 55 ukatwa uksa toqen jakir jaqenakar yatiyir tʼijupjjäna. Ukatjja kawkinkkäntï Jesusajj uk yatisajja, ukaruw usutanak camillanakar apanipjjäna. 56 Jiskʼa markanakaru, jachʼa markanakaru, marka anqäjjanakar jupajj mantäna ukhasa, ukhamarakiw jaqenakajj plazankir qhatunakar usutanak puriyanipjjäna. Patjja isiman flecopaksay llamktʼayapjjeta+ sasaw jupar wal ruwtʼasipjjäna. Jupar llamktʼirinakajja taqeniw waliptapjjarakïna.
7 Ukatsti fariseonakampi yaqhep escribanakampiw Jerusalenat jutapjjäna, Jesusan ukaruw tantachasipjjarakïna.+ 2 Ukatjja yaqhep discipulonakaparuw qʼañu amparampi, mä arunjja jan jareqat amparampi* manqʼaskir uñjapjjäna. 3 (Fariseonakasa taqe judionakasa nayra awkinakapan costumbrenakap phoqañatakiw wal chʼamachasipjje, ukatwa manqʼañatakejj amparsa mujllikam jareqasipjje, jan jareqasisajj janiw manqʼapkaspati. 4 Qhatut kuttʼanisajja, janiw ukhamak manqʼapkiti, nayraqatajj umampiw jareqasipjje. Yaqha nayra costumbrenak phoqañatakiw wal chʼamachasipjjaraki, copanaksa, jarranaksa, cobret lurat vasonaksa umar apantasaw apsupjje).+ 5 Ukhamasti akham sasaw uka fariseonakasa escribanakas Jesusar jisktʼapjjäna: “¿Kunatsa discipulonakamajj nayra awkinakasan costumbrenakap maysar apanukupjje? ¿Kunatsa qʼañu amparamp manqʼapjje?”+ sasa. 6 Uk satasti akham sasaw jupanakar säna: “Kʼari chuyman* jaqenaka, Isaías profetajj qhanpun jumanakat parläna, jupajj akham sasaw qellqäna: ‘Aka markajj lakampikiw jachʼañchapjjetu, ukampis chuymanakapajj nayat wali jayankiwa.+ 7 Jaqenakan yatichäwinakap arunakajäkaspas ukham yatichapjjatap laykojja, inamayaw adorasipkitu’*+ sasa. 8 Jumanakajj Diosan mandamientonakap maysaruw apanukupjjtajja, jaqenakan costumbrenakap phoqañatakiw wal chʼamachasipjjtajja”+ sasa.
9 Ukatsti jupanakar sarakïnwa: “Diosan mandamientonakap pʼakintasin costumbrenakamarjam phoqañatakejj sumraks amuytʼasipjjtajjä.+ 10 Moisesajj akham sänwa: ‘Awkimarusa taykamarus respetam’,*+ ‘khititejj awkipata jan ukajj taykapata jan wal parlki* ukajj jiwayatäñapawa’+ sasa. 11 Ukampis jumanakajj sapjjtawa: ‘Mä jaqejj awkiparus jan ukajj taykaparus akham saspawa: “Kunanakatï jumar yanaptʼañataki utjkitu ukanakajj corbanar tukuyatäjjewa” sasa. (Corbán arojja, Diosar katuyatawa sañ muni)’. 12 Ukampejj janiw uka jaqerojj awk taykapar kunans yanaptʼayapktati.+ 13 Ukhamatwa jumanakan uñstayat costumbrenakam yaqhanakar yatichasajj Diosan arunakap maysar apanukupjjtajja.+ Ukar uñtasit walja ukhamanakamp lurapjjaraktajja”+ sasa. 14 Mä kutimpi jaqenakar jawsasajj akham sarakïnwa: “Taqen istʼapjjeta, kuntï sapksma ukajj kun sañs muni uks amuytʼapjjarakim.+ 15 Kunatï lakat mantki ukajj janiw mä jaqer qʼañuchkiti, jan ukasti lakat mistki ukaw qʼañuchi”+ sasa. 16 *——
17 Jupajj jaqenakar jaytasin mä utar mantäna ukhajja, kuntï uka jaqenakar siskäna uka toqetwa discipulonakapajj jisktʼapjjäna.+ 18 Ukatwa jupajj akham sarakïna: “¿Jupanakjamarakit jumanakajj jan amuyapkta? Kunatï lakat mantki ukajj janiw mä jaqer qʼañuchkiti, 19 ukajj janiw chuymapar mantkiti, jan ukasti purakapar mantasajj cuerpot mistjjakiwa, ¿janit uk yatipkta?” sasa. Ukhamatwa taqe manqʼanakan qʼomätap qhanañchäna. 20 Ukatjja sarakïnwa: “Kunatï jaqen chuymapat mistki ukaw jaqerojj qʼañuchi.+ 21 Jaqen chuymapatjja jan wali amuyunakaw mistu:+ qʼañu jucha* lurañanaka, lunthatasiñanaka, jaqe masir jiwayañanaka, 22 adulterio jucha lurañanaka, taqe kun munaña, jan wali lurañanaka, engañjasiña, jan phenqʼan jucha luraña,* envidiasiña,* contra jan wal parlaña, jachʼa jachʼa tukuña, jan amuytʼasis sarnaqaña. 23 Taqe uka jan wali lurañanakaw jaqen chuymapat mistu, ukanakaw jaqerojj qʼañucharaki” sasa.
24 Uka cheqat sarjjasinsti Jesusajj Tiro, Sidón toqenakaruw saräna.+ Jupajj janiw khitimpis uñjayasiñ munkänti, ukatwa mä utar mantäna. Ukampis jupan puritapjja, qhan jaqenakajj amuyapjjäna. 25 Jupat parlir istʼasasti, jankʼakiw mä warmejj jupan ukar jutasajj kayunakap nayraqatar qonqortʼasïna. Uka warmin jiskʼa imill wawaparojj mä demoniow mantatayna.+ 26 Jupajj griega warmïnwa, Siriankir Fenicia markan jakarakïna,* imill wawapat demonio alissuñapatakiw Jesusar kutin kutin wal ruwtʼasïna. 27 Jupasti akham sasaw uka warmir säna: “Nayraqatajj wawanakaw sistʼasiñkam manqtʼasipjjañapa, janiw jupanakat tʼantʼa aparasin anu qallunakar churañajj walïkiti”+ sasa. 28 Uk satajja warmejj sarakïnwa: “Niyas ukhamaw tata. Ukampis anu qallunakajj jiskʼa wawanakan puchunakapwa mesa manqhan manqʼasipjje” sasa. 29 Uk satasti Jesusajj sarakïnwa: “Sumak sarjjam, ukham arsutamat demoniojj imill wawamat mistjjewa”+ sasa. 30 Uka warmejj utapar purjjäna ukhajja, imill wawapajj ikiñankaskänwa, demoniosti mistjjataynawa.+
31 Jesusajj Tiro uksa toqet kuttʼjjäna ukhajja, Sidón ukhamarak Decápolis* toqenak pasasaw Galilea qotar saräna.+ 32 Ukatjja mä oqar jaqeruw jupan ukar irpanipjjäna, uka jaqejj khakharakïnwa,+ amparamp loqjjattʼañapatakiw jaqenakajj Jesusar wal ruwtʼasipjjäna. 33 Ukatwa Jesusajj jaqenak taypit yaqha cheqar irpäna. Ukatsti lukʼanapampiw jiñchut loqantäna, lukʼanapar thusjjattʼasisajj lajjrapatwa llamktʼarakïna.+ 34 Ukatsti alajjpach uñtasaw samsüna, sarakïnwa: “Éffatha” sasa. Ukajja, “jistʼartam” sañ muni. 35 Ukaratpachaw uka jaqen jiñchupajj jistʼartjjäna,+ kunatï jan sum arsuykäna ukas chhaqtjjarakïnwa, jupajj sumakiw parlasjjäna. 36 Jesusasti janipuniw khitirus arsupjjätati sasaw jaqenakar wal ewjjtʼäna.+ Wal ewjjtʼatpachasa jukʼampikiw jaqenakar yatiyapjjäna.+ 37 Ukhamasti yatiyapkäna ukanakajj walpun musparapjjäna,+ sapjjarakïnwa: “Jupajj taqe kuns wali sum luri, oqaranakarus istʼayiwa, amutunakarus parlayarakiwa”+ sasa.
8 Uka urunakanjja wasitatwa walja jaqenakajj Jesusan ukar tantachasipjjäna, janirakiw kuna manqʼañas jupanakan utjkänti. Ukatwa jupajj discipulonakar jawsayäna, sarakïnwa: 2 “Aka jaqenakat wal sinteqtʼasta,+ jupanakajj kimsa uruw nayamp chikäjjapjje, janirakiw kuna manqʼañas jupanakan utjkiti.+ 3 Utanakapar jan manqʼat* khitjjerista ukhajja, thak sarkasaw desmayjjapjjaspa, yamas yaqhepanakajj wali jayatwa jutapjje” sasa. 4 Discipulonakapajj akham sasaw jupar sapjjäna: “¿Aka jaqenakar manqʼayañatakejj kawkitarak maynejj aka chʼusa lugaran tʼantʼa jikispasti?” sasa. 5 Uk satasti jupajj akham sasaw jisktʼäna: “¿Qhawqha tʼantʼas utjapjjtam?” sasa. Jupanakasti “paqallqokiw utjapjjetu”+ sasaw sapjjäna. 6 Ukatsti oraqer qontʼasipjjam sasaw jupajj jaqenakar säna. Paqallq tʼantʼanak aptasasti Diosaruw yuspäräna. Ukatsti pachjasaw discipulonakapar churañ qalltäna, ukhamat jaqenakar churapjjañapataki. Jupanakasti jaqenakaruw churapjjarakïna.+ 7 Mä qhawqha jiskʼa chawllanakaw jupanakan utjarakïna. Diosar yuspärasasti,* jaqenakar ak churapjjarakim sasaw Jesusajj discipulonakapar säna. 8 Jaqenakajj sistʼasiñkamaw manqʼapjjäna, paqallqo jachʼa canastanakaruw jiltʼanak phoqa phoq apthapipjjarakïna.+ 9 Ukanjja mä 4.000 chachanakaw manqʼapjjäna. Ukatjja sarjjapjjam sasaw jupanakar khitjjarakïna.
10 Ukatjja jankʼakiw discipulonakapamp chikajj mä boter sarjjatäna, Dalmanuta+ satäki uksa toqeruw purirakïna. 11 Uka cheqanjja Jesusan ukaruw fariseonakajj jutapjjäna, ukatjja jupar jiskhintañwa qalltapjjäna. Jupar yantʼañatakisti alajjpachat mä señal uñachtʼayapjjeta sasaw wal mayipjjäna.+ 12 Uk satasti Jesusajj chuymapan wal llaktʼasïna, sarakïnwa: “¿Kunatsa aka tiempon jakir jaqenakajj mä señal uñjañak munasipki?+ Qhanakwa nayajj sapjjsma, aka tiempon jakir jaqenakajj janiw kuna señalsa uñjapkaniti”+ sasa. 13 Uk sasaw jupanakar jaytawayäna, boter mä kutimp sarjjatasaw qota khurkatar sarjjäna.
14 Discipulonakapasti tʼantʼa apasiñwa armasipjjatayna, janirakiw kuna manqʼañas boten utjkänti, jan ukasti mä tʼantʼakiw utjäna.+ 15 Ukatjja akham sasaw jupajj arkirinakapar qhan ewjjtʼäna: “Fariseonakampin Herodesampin levadurapat amuyasipjjapunim”+ sasa. 16 Uk satajja jupanakkamaw jan tʼantʼanïsajj jiskhisiñ qalltapjjäna. 17 Uk amuyasasti jupajj akham sasaw jupanakar säna: “¿Kunatsa jumanakkam tʼantʼat jiskhisisipkta? ¿Kuntï nayajj sañ munapksma uk janit amuyapkta? ¿Janit chuymanakamans ukajj qhanäki? 18 ‘¿Nayranïkasas janit uñjapkta? ¿Jiñchunïkasas janirakit istʼapkta?’. ¿Janit amtasjjapjjta? 19 Phesqa tʼantʼat pachjasin+ 5.000 chachanakar nayajj manqʼaykayäta ukhajja, ¿qhawqha canastanakarus jiltʼanak phoqa phoq apthapipjjayätajja?” sasa. Jupanakasti sapjjänwa: “Tunka payaniruw apthapipjjta”+ sasa. 20 Jupasti saskakïnwa: “Paqallq tʼantʼat pachjasin 4.000 chachanakar manqʼaykayäta ukhajja, ¿qhawqha jachʼa canastanakarus jiltʼanakjja phoqa phoq apthapipjjta?” sasa. Jupanakasti sapjjarakïnwa: “Paqallqoruw apthapipjjta”+ sasa. 21 Ukatwa jupanakar akham sarakïna: “¿Kuntï nayajj sañ munapksma uk janit jichhakamas amuyapkta?” sasa.
22 Betsaida markar puripjjäna ukhajja, mä juykhu jaqeruw Jesusan ukar irpanipjjäna, qollañapatakiw ruwtʼapjjarakïna.+ 23 Jupasti uka jiskʼa markat anqäjjaruw uka juykhu jaqerojj amparat irpsüna. Ukatsti nayranakapat thusunqallampi* uchasaw+ amparapampi jupar loqjjatäna, ukat sarakïnwa: “¿Kuns uñj-jjtati?” sasa. 24 Uñatatasasti uka jaqejj sarakïnwa: “Jaqenakaruw sarnaqaskir uñjta. Qoqanakäkaspas* ukhamäpjjewa” sasa. 25 Wasitat Jesusajj uka jaqer nayranakapat llamktʼäna. Ukatjja jupajj waliptjjänwa, taqe kuns qhan uñj-jjarakïna. 26 Ukatsti akham sasaw utapar khitjjäna: “Janiw uka jiskʼa markar mantätati” sasa.
27 Jesusampi discipulonakapampejj Cesarea de Filipo toqenkir jiskʼa markanakaruw sarjjapjjäna. Thak sarkasajja akham sasaw jupajj arkirinakapar jisktʼañ qalltäna: “¿Jaqenakajj nayat khitiw sapjjesa?”+ sasa. 28 Jupanakasti sapjjarakïnwa: “Bautisir Juanaw+ sasaw sapjje, yaqhepasti Eliasaw+ sapjjewa, yaqhepanakasti mä profetawa sasaw sapjjaraki” sasa. 29 Jupajj akham sasaw jupanakar jisktʼarakïna: “Jumanakajj ¿khitiw sapjjestasa?” sasa. Uk satasti Pedrojj sarakïnwa: “Jumajj Cristötawa”+ sasa. 30 Janipuniw khitirus nayjjat arsupjjätati sasaw Jesusajj jupanakar wal ewjjtʼäna.+ 31 Ukjjarusti kunjamsa jaqen Yoqapajj kunayman tʼaqesiñanakan uñjasini, kunjamsa juparojj ancianonakasa,* jilïr sacerdotenakasa, escribanakasa wal uñisipjjani, jiwayapjjarakini,+ kunjamsa kimsürut jaktanirakini ukanakwa Jesusajj yatichañ qalltäna.+ 32 Cheqansa qhan parlasaw ukanak jupanakar yatiyäna, ukampis Pedrojj yaqha cheqar irpasaw jupar toqenoqäna.+ 33 Jesusajj kutikipstasaw discipulonakapar uñtäna, Pedrorojj akham sasaw toqenoqäna: “¡Saraqet Supaya!* Janiw jumajj kunjamtï Diosajj amuyki ukham amuyktati, jaqenakjamaw amuytajja”+ sasa.
34 Ukatsti jaqenakampiru discipulonakapampir jawsasajja, akham sasaw säna: “Maynitejj nayar arkañ munchitojja, jupa pachpat armtʼaspan,* tʼaqesiñ lawap* sapür apjjaruspan ukat arkaskakitpan.+ 35 Khititejj vidap salvasiñ munki ukajja, aptʼasiniwa, khititejj naya layku, suma yatiyäwinak layku vidap aptʼaskani ukajja, salvasiniwa.+ 36 Mä jaqetï aka mundon taqe kuns jikjjatani, ukanak jikjjatañ laykojj vidaps aptʼasini ukhajja, ¿kuna walirakïnisti?+ 37 Jan ukajj ¿kunsa mä jaqejj vidap alasiñatakejj churaspa?+ 38 Khititejj nayatsa arunakajatsa phenqʼaskani, Diosat jitheqtir* aka tiempon jakir jucharar jaqenak taypinjja, jaqen Yoqapajj jupat phenqʼasirakiniwa,+ Awkipan jachʼa munañapampi santo angelanakampi jutkani ukapachajja”+ sasa.
9 Ukatsti akham sasaw arkirinakapar säna: “Qhanakwa sapjjsma, Diosan Reinopajj* wali chʼamampi jutkani uk uñjañkamajja, akan saytʼatäsipki ukanakat mä qhawqhanejj janiw jiwapkaniti”+ sasa. 2 Sojjta urunak qhepatjja, Pedrompiru, Santiagompiru, Juanampir irpjjarusaw Jesusajj mä jachʼa qollur makatäna, jupanakakiw uka cheqankapjjäna. Ukanwa Jesusajj jupanak nayraqatan kʼajkirir tuküna,+ 3 patjja isinakapas wal kʼajtäna, wali janqʼorupuniw tuküna, ukham janqʼor tukuyirejj janiw khitis aka oraqen utjkiti. 4 Ukatsti Eliasampi Moisesampiw jupanakar uñstäna, Jesusampiw parlasipkarakïna. 5 Ukatwa Pedrojj Jesusar akham säna: “¡Rabí,* nanakatakejj aka cheqankañajj wali sumapuniwa! Nanakajj kimsa carpanakwa saytʼayapjjerista, mayajj jumataki, mayajj Moisesataki, mayasti Eliasatakiraki” sasa. 6 Pedrosti janiw kamsirjamäkänsa, jupanakajj walpun ajjsarapjjäna. 7 Ukjjarusti mä qenayaw apthaptanïna, jupanakaruw imjjatarakïna. Mä aruw+ uka qenay taypit istʼasïna, akham siri: “Jupajj wali munat Wawajawa.+ Jupar istʼapjjam”+ sasa. 8 Jupanakajj mä akatjamat uñatatasipjjäna ukhajja, janiw khitis jupanakamp chikajj utj-jjänti, jan ukasti Jesús saparukiw uñjapjjäna.
9 Qollut saraqkasasti akham sasaw arkirinakapar wal ewjjtʼäna: “Jaqen Yoqapajj jiwatanak taypit jaktayatäkani ukapachkamajja,+ janipuniw khitirus kuntï uñjapkta ukanak arsupjjätati”+ sasa. 10 Jupanakajj chuymaruw uka arunak katoqasipjjäna.* Ukampis jiwatanak taypit jaktaniñat parlasajj kamsañsa munpacha sasaw jupanakkam parlakipapjjäna. 11 Jupanakajj akham sasaw jisktʼapjjäna: “¿Kunatarak escribanakajj Eliasaw+ nayraqat jutañapa sasin sapjjesti?”+ sasa. 12 Jupasti sarakïnwa: “Eliasajj nayraqataw juti, taqe kunwa askicharaki.+ Ukampis ¿kunatsa jaqen Yoqapajj walja tʼaqesiñanakanwa uñjasini,+ jiskʼachatarakïniwa sasin qellqatäpacha?+ 13 Nayajj sapjjsmawa: cheqpachansa Eliasajj+ jutjjewa, kuntï munapkäna ukwa jupar lurapjjäna, kunjamtï jupat qellqatäki ukhama”+ sasa.
14 Mayni discipulonakan ukar purinipjjäna ukhajja, ak uñjapjjäna: jupanakajj walja jaqenakan muyuntatäsipkänwa, escribanakas jupanakampiw jiskhisisipkäna.+ 15 Jaqenakajj Jesusar uñjasajj walpun musparapjjäna, jupar aruntiriw tʼijupjjarakïna. 16 Jesusasti akham sasaw jupanakar jisktʼäna: “¿Kunjjatsa jupanakamp jiskhisisipkta?” sasa. 17 Ukatsti mayniw jaqenak taypit jupar akham säna: “Yatichiri, yoqall wawajaruw juman ukar apanta, jupajj amut demonion mantatawa.+ 18 Kawkjantï uka demoniojj katjki ukjaruw liwnoqe, wawajan lakapat jopoqow juti, laka chʼakhanakapsa wal tʼurusi, jan chʼamaniw uñjasiraki. Uka demonior alissurapita sasaw discipulonakamar ruwtʼasta, ukampis jupanakajj janiw puedipkiti” sasa. 19 Uk satasti jupajj akham sänwa: “Diosar jan confiyiri* aka tiempon jakir jaqenaka,+ ¿kunapachkamas jumanakampïskäjja? ¿Kunapachkamarak aguantapjjäma? Uka yoqall wawar irptanipjjam”+ sasa. 20 Jupanakasti iyaw sasaw irptanipjjäna, Jesusar uñjasajja mäkiw uka demoniojj yoqall wawar wal thaljäna, oraqeruw liwnoqarakïna. Uka yoqall wawajj walpun watʼakiskäna, lakapatsa jopoqow jutarakïna. 21 Jesusajj akham sasaw uka waynitun awkipar jisktʼäna: “¿Qhawqha tiempos jupajj ukhamäjje?” sasa. Jupasti sarakïnwa: “Wawatpach ukhamänjja, 22 jiwayañatakiw sapa kutis uka demoniojj ninarus umarus liwintaraqetu. Jumatejj qollirjamästa ukhajja, khuyaptʼayasipjjakitaya, yanaptʼapjjetaya” sasa. 23 Jesusasti jupar sarakïnwa: “¿Kunatsa nayarojj ‘qollirjamästa ukhajj yanaptʼapjjeta’ sasin sista? Diosar confiyiritakejj* taqe kunas lurasikispawa”+ sasa. 24 Uka yoqall wawan awkipajj jankʼakiw akham sasin artʼasïna: “¡Nayajj Diosar confiytwa!* Ukampis ¡Diosar jukʼamp confiyañatak* yanaptʼita!”+ sasa.
25 Ukatsti walja jaqenakaw jupanakan ukar tʼijunipjjäna, uk amuyasasti Jesusajj akham sasaw uka demonior toqenoqäna: “Amutu, oqar demonio, nayaw sissma, uka yoqall wawat mistum, janipun mayampis jupar mantamti”+ sasa. 26 Uka demoniojj wali jachʼatwa wararïna, walja kuti thalanoqasaw uka yoqall wawat mistjjarakïna. Uka yoqall wawajj jiwatjamaw ukan jaqosiskäna, ukatwa jaqenakat waljanejj akham sapjjäna: “¡Jiwatawa!” sasa. 27 Jesusajj amparatwa uka yoqall wawar waytäna, jupasti saytʼjjarakïnwa. 28 Jesusajj mä utar mantäna ukhajja, akham sasaw discipulonakapajj jupar jamasat jisktʼapjjäna: “¿Kunatsa nanakajj uka demonior jan alissuñ puedipktjja?”+ sasa. 29 Jupajj sarakïnwa: “Uka kasta demoniojj oracionampikiw mistuspa” sasa.
30 Uka cheqat sarjjasasti, Galilea toqew sarapjjäna, janirakiw khitin uk yatiñapsa Jesusajj munkänti. 31 Jupasti discipulonakaparuw yatichaskäna, sarakïnwa: “Jaqen Yoqapajj jaqenakan amparapar katuyatäniwa,* ukatjja jiwayapjjarakiniwa.+ Ukampis jiwayatpachasa, kimsürutwa jupajj jaktanini”+ sasa. 32 Kuntï Jesusajj siskäna ukanakjja, janiw jupanakajj amuyapkänti, jisktʼasiñsa ajjsarapjjarakïnwa.
33 Ukatsti Capernaúm markaruw mantapjjäna. Utankjjasasti akham sasaw arkirinakapar jisktʼäna: “¿Kunjjatsa jumanakajj thakin jiskhisipjjta?”+ sasa. 34 Jupanakajj khitis jiwas taypin jilïrejja sasaw thakin jiskhisipjjatayna, ukatwa jan kamsapkänsa. 35 Jesusasti qontʼasisaw Tunka Payani apostolonakapar jawsäna, akham sarakïnwa: “Khititejj nayrankañ munki ukajja, taqenit sipansa qhepankañapawa, taqenir servirïñaparakiwa”+ sasa. 36 Ukatjja mä wawaruw jupanak taypir saytʼayäna. Uka wawar qhomanttʼasasti, akham sasaw jupanakar säna: 37 “Khititejj aka wawanakat mayniru nayan sutij-jjar katoqki+ ukajja, nayaruw katoqetu. Khititï nayar katoqkitu ukasti, janiw naya saparuk katoqkituti, jan ukasti khititejj nayar khitankitu ukaruw katoqaraki”+ sasa.
38 Juanajj akham sasaw jupar säna: “Yatichiri, mä jaqeruw uñjapjjta, jupajj sutim aytasisaw demonionak alissuskäna. Jiwasamp chik jan sarnaqatap laykojja, janiw uk lurañamäkiti sasaw jarkʼapjjta”+ sasa. 39 Jesusajj sarakïnwa: “Jan jarkʼapjjamti, khititejj nayan sutij-jjar mä milagro lurki ukajja, janiw jankʼakejj nayjjat jan walinak parlkaspati. 40 Khititejj jan jiwas conträki ukajj jiwasampiwa.+ 41 Cheqpachapuniw sapjjsma, kawkïr jaqetï Cristor arkapjjatam laykojj umtʼañatak mä vasor um wajjtʼapjjätam+ ukajja, janiw kunjamatsa bendicionap aptʼaskaniti.+ 42 Ukampis jiskʼa wawanakar uñtasitäpki, nayar confiyapkarakitu* ukanakat mayniru lanktʼasiykani uka jaqetakejja, jukʼamp walïspawa asnojj muyuyki uka molino qalampi kunkat chinuntasin qotar jaqontatäñapajja.+
43 ”Amparamatï juchar* puriystamjja, khareqasim. Walïspaw jan amparani wiñay jakañar mantañamajja, paypach amparani Gehenar* sarañat sipansa, kawkintï ninajj jan jiwarki ukaru.+ 44 *—— 45 Kayumatï juchar* puriystamjja, khareqasim. Walïspaw jan kayuni wiñay jakañar mantañamajja, paypach kayuni Gehenar* jaqontatäñat sipansa.+ 46 *—— 47 Nayramatejj lanktʼasiñar puriystamjja, jayar liwtam.+ Walïspaw Diosan Reinopar* chʼulla nayrani mantañamajja, paypach nayrani Gehenar* jaqontatäñat sipansa.+ 48 Ukansti janiw laqʼonakajj jiwkiti, janirakiw ninas tukuskiti.+
49 ”Ukhamasti kunjamtï jayumpi warakipaskejja, ukhamaw taqenis ninampi warakipatäpjjañapa.+ 50 Cheqansa jayojj wali sumawa, ukampis jayutï chʼapaqaptaspajja, ¿kunampis jumanakajj pachpa jayur jayuñchapjjasma?+ Ukhamasti jumanakajj jayunïpjjam,+ maynit maynikamas sumankapjjarakim”.+
10 Uka lugarat sartasasti, Judean qorpanakaparuw saräna, Jordán jawir khurkataru. Wasitat jaqenakajj jupan ukar tantachasipjjäna, ukatwa jupajj mä kutimpi yatichañ qalltäna, kunjamtï lurirïkäna ukhama.+ 2 Ukatjja fariseonakaw jupar jakʼachasipjjäna, yantʼañ munasajj akham sasaw jisktʼapjjarakïna: “¿Mä jaqejj warmipat divorciasispa ukhajj walikïskaspati?”+ sasa. 3 Jupasti sarakïnwa: “¿Moisesajj jumanakar kamsapjjtamsa?” sasa. 4 Fariseonakajj akham sapjjarakïnwa: “Warmir khitjjañatak divorcio papel lurañajj walikïskiwa sasaw Moisesajj säna”+ sasa. 5 Jesusasti sarakïnwa: “Jumanakajj qala chuymanïpjjtawa,+ ukatwa Moisesajj uka mandamiento jumanakatak qellqäna.+ 6 Qalltanjja ‘Diosajj chacha warmi jupanakar luräna.+ 7 Ukatwa chachajj awkiparus taykaparus jaytjjani,+ 8 panipasti mä jañchikëjjapjjaniwa’.+ Ukhamasti janiw paninëjjapjjeti, jan ukasti mä jañchikëjjapjjewa. 9 Ukhamajj kuntï Diosajj mayachki* ukjja, jan khiti jaqes jaljtaypanti”+ sasa. 10 Utankasipkäna ukhajja, discipulonakajj ukjjatwa jupar jisktʼañ qalltapjjäna. 11 Jupasti sarakïnwa: “Khititejj warmipat divorciaski, ukatsti yaqhampi casaraski ukajja, adulterio juchwa+ nayrïr warmip contrajj luri. 12 Mä warmitejj chachapat divorciasisin yaqhampi casaraschi ukhajja, adulterio juchwa luraraki”+ sasa.
13 Ukatsti jaqenakajj jupan ukaruw wawanak irpanipjjäna, amparamp loqjjatañapataki,* ukampis discipulonakajj uka jaqenakar toqenoqapjjänwa.+ 14 Uk uñjasasti Jesusajj colerasïnwa, arkirinakaparojj sarakïnwa: “Uka wawanakajj nayan ukar jutasipkpan, jan jarkʼapjjamti. Khitinakatejj aka wawanakjamäpki ukanakankiw Diosan Reinopajja.*+ 15 Qhanakwa sapjjsma, janitï maynejj Diosan Reinop* mä jiskʼa wawjam katoqki ukajja, janipuniw kunjamatsa ukar mantkaniti”+ sasa. 16 Uka wawanakar qhomjjarusasti,+ amparamp loqjjatasaw jupanakar bendisïna.
17 Thak saraskäna ukhajja, mä jaqew jupan ukar tʼijunïna, nayraqatapar qonqortʼasisasti, akham sasaw jupar jisktʼäna: “Suma Yatichiri, ¿wiñay jakañ katoqañatakejj kun lurañajas wakisi?”+ sasa. 18 Jesusasti juparojj sänwa: “¿Kunatsa suma Yatichiri sista? Janiw khiti jaqes sumäkaspati, jan ukasti Diosakiw sumajja.+ 19 Jumajj aka mandamientonak yatisktawa: ‘Jan jaqe masimar jiwayamti,+ jan adulterio jucha luramti,+ jan lunthatasimti,+ jan falso testigot saytʼamti,+ jan yaqhanakar engañjamti,+ awkimarus taykamarus respetam’*+ sasa”. 20 Uka jaqejj akham sarakïnwa: “Yatichiri, nayajj wawatpach taqe ukanak phoqaskta” sasa. 21 Jesusajj munasiñampiw uka jaqer uñkatäna, sarakïnwa: “Ak phoqañamaw falti, kunatejj utjktam ukanak aljir saram, pobrenakar churanjjam, ukhamatwa alajjpachan wali valoraninakamajj utjani. Ukatjja jutam, nayar arkita”+ sasa. 22 Uk satasti uka jaqejj wal llaktʼasïna, wali llaktʼatarakiw sarjjäna, walja utjirinïtap layku.+
23 Taqe toqer uñtasasti akham sasaw Jesusajj discipulonakapar säna: “¡Qollqen jaqenakatakejj kunja chʼamakïkani Diosan Reinopar* mantañajja!”+ sasa. 24 Arunakap istʼasasti discipulonakajj wal musparapjjäna. Jesusasti saskakïnwa: “Wawanaka, ¡Diosan Reinopar* mantañajj kunja chʼamasa! 25 Mä camellotakejj mä aguj nayra pasañajj faciläspawa, ukampis mä qamir jaqetakejj Diosan Reinopar* mantañajj jukʼamp chʼamäniwa”+ sasa. 26 Uk istʼasasti jukʼampiw jupanakajj musparapjjäna, akham sasaw jupar sapjjarakïna:* “Ukhamajj ¿khitikis salvatäni?”+ sasa. 27 Jupanakar uñkatasasti Jesusajj akham sänwa: “Jaqenakatakejj janiw kunjamatsa ukajj luraskaspati, ukampis Diosatakejj janiw chʼamäkiti, jupatakejj taqe kunas lurasikispawa”+ sasa. 28 Uk istʼasasti Pedrojj akham sasaw jupar sarakïna: “Nanakajj taqe kun jaytasaw jumar arkapjjsma”+ sasa. 29 Jesusasti sarakïnwa: “Qhanakwa sapjjsma, khititejj naya layku ukhamarak suma yatiyäwinak laykojj utsa, jilanaksa, kullakanaksa, tayksa, awksa, wawanaksa, oraqenaksa jaytki ukajja,+ 30 taqe ukanakat sipansa 100 ukhampwa jichha tiempon katoqani: utanaka, jilanaka, kullakanaka, taykanaka, wawanaka, oraqenaka, arknaqatas uñjasirakiniwa,+ ukampis jutir pachanjja* wiñay jakañ katoqani. 31 Ukampis nayrankirinakatjja waljaniw qhepankapjjani, qhepankirinakatsti waljaniw nayrankapjjarakini”+ sasa.
32 Ukatjja taqeniw Jerusalén markar makatki uka thaki sarasipkäna. Jesusasti jupanak nayraqataw saraskäna, arkirinakapajj wal musparapjjäna, mayninakajj ajjsarapjjarakïnwa. Ukatsti may kutimpiw Jesusajj Tunka Payani apostolonakapar yaqha cheqar irpaqäna, kunatï jupar paskani ukanakwa yatiyäna,+ akham sasa: 33 “Jerusalén markaruw makatasktanjja, jaqen Yoqapajj jilïr sacerdotenakampiru escribanakampir katuyataw uñjasini. Jupanakajj jiwayañatakiw jupar juchañchapjjani, yaqha markankir jaqenakaruw katuyapjjarakini. 34 Ukatsti uka jaqenakaw jupat sawkasipjjani, thuskatapjjani, jawqʼjapjjani, jiwayapjjarakini, ukampis kimsa urutwa jupajj jaktanini”+ sasa.
35 Ukatjja Zebedeon+ yoqanakapaw jupar jakʼachasipjjäna, Santiagompi Juanampi, juparojj akham sasaw sapjjäna: “Yatichiri, kunanaktï mayipkäma ukanakay churapjjeta”+ sasa. 36 Jupasti sarakïnwa: “¿Kuns nayajj jumanakar churapjjerisma?” sasa. 37 Jupanakajj akham sapjjarakïnwa: “Jumamp chikay Reinoman* qontʼayapjjeta, maynirojj kupëjjamaru, maynirurak chʼeqäjjamaru”+ sasa. 38 Jesusajj jupanakar sarakïnwa: “Janiw jumanakajj kuntï mayipkta uk yatipktati. ¿Nayajj umtʼaskta uka copat jumanakajj umtʼapjjasmati, jan ukajj kunjamtï nayajj bautisasiskta ukham bautisasipjjasmati?”+ sasa. 39 Jupanakasti sapjjänwa: “Ukanak lurapjjeristwa” sasa. Jesusasti saskakïnwa: “Cheqansa nayajj umtʼaskta uka copat jumanakajj umtʼapjjätawa, kunjamtï nayajj bautisasisktjja ukham bautisatäpjjätawa.+ 40 Ukampis khitis nayamp chikajj kupëjjajar jan ukajj chʼeqäjjajar qontʼasini uk sañajj janiw nayar waktʼkituti. Jan ukasti Diosaw khitinakas ukan qontʼasipjjani ukanakarojj ajllini” sasa.
41 Ukanak istʼasasti mayninakajj tunkanpachaw Santiagotakis Juanatakis wal colerasipjjäna.+ 42 Ukatwa Jesusajj taqe jupanakar jawsasin akham säna: “Jumanakajj yatipjjtawa, khitinakatï marka apnaqerjam uñjatäpki* ukanakajj munañaparuw jaqenakar apnaqapjje, jachʼa jilïrinakas ukhamarakiw jupanakjjar wali munañanïpjje.+ 43 Jumanak taypinjja janiw ukhamäñapäkiti. Antisas khititejj jumanakat jilïrïñ munki ukajja, mayninakar servirïñapawa.+ 44 Khititejj jumanak taypin nayrankañ munki ukajja, mä esclavjamaw taqenirus serviñapa. 45 Jaqen Yoqapas janiw serviyasir jutkiti, jan ukasti yaqhanakar serviriw juti,+ vidap churañatakiw jutaraki, ukhamat waljanir juchat kutsuyañataki”*+ sasa.
46 Ukatsti jupanakajj Jericó markaruw mantapjjäna. Jesusampi discipulonakapampi walja jaqenakampi Jericó markat mistusipkäna ukhajja, mayjasir mä juykhu jaqew thaki jakʼan qontʼatäskäna, jupasti Bartimeo satänwa (awkipajj Timeo satarakïnwa).+ 47 Nazareno Jesusajj uka cheq saraskatap istʼasajja, akham sasaw jachʼat arnaqasiñ qalltäna: “¡Jesús, Davidan Yoqapa,+ nayat khuyaptʼayasikitaya!”+ sasa. 48 Uk istʼasasti jaqenakajj amuktʼam sasaw jupar toqepjjäna. Ukampis jupajj jukʼamp jachʼatwa arnaqasïna, akham sasa: “¡Davidan Yoqapa, nayat khuyaptʼayasikitaya!” sasa. 49 Ukatwa Jesusajj ukjar saytʼasajj akham säna: “Jawsanipjjam” sasa. Jupanakasti akham sasaw uka juykhu jaqer jawsanipjjäna: “¡Jan ajjsaramti! Sartam, jawstamwa” sasa. 50 Uka jaqesti patjja isip liwtasajj mäkiw saythapïna, Jesusan ukaruw sararakïna. 51 Jesusasti akham sasaw jisktʼäna: “¿Kunsa nayajj jumatak lurirista?” sasa. Juykhu jaqesti sarakïnwa: “Rabbóni,* wasitat uñjañ munta” sasa. 52 Jesusajj sarakïnwa: “Jichhajj sarjjam, Diosar confiyatam* laykojj walikëjjtawa”+ sasa. Uka jaqejj ukaratpachaw wasitat uñj-jjäna, ukatjja juparuw arkarakïna.+
11 Jerusalén markar jakʼachasipjjäna ukhajja, Olivos qolluruw puripjjäna, kawkinkkitejj Betfagué, Betania+ sat jiskʼa markanakajj ukaru. Ukatsti pä discipulonakaparuw Jesusajj khitäna,+ 2 akham sasa: “Khayan uñstaski uka jiskʼa markar sarapjjam. Ukar mantapjjäta ukhajja, mä asno qalluw chintʼat ukankaskani. Uka asno qallurojj janiw khitis jichhakamajj qontʼaskiti. Jararasin jiktanipjjam. 3 ‘¿Kunsa lurasipkta?’ sasin maynejj jisktʼapjjätam ukhajja, akham sapjjätawa: ‘Tatitutakiw jikhasipkta, jankʼakiw kuttʼayanjjätam’ sasa”. 4 Jupanakasti sarasajj mä asno qalluruw thaki jakʼan jikipjjäna, mä uta punku jakʼan chintʼata. Ukatjja jararapjjarakïnwa.+ 5 Uka cheqan sayaskir jaqenakajj akham sasaw jupanakar sapjjäna: “¿Kunatsa uka asno qallur jararasipkta?” sasa. 6 Uk satasti kunjamtï Jesusajj siskäna ukhamwa discipulonakajj sapjjäna. Ukatjja uka jaqenakajj jikhapjjamay sasaw sapjjarakïna.
7 Jesusan ukaruw uka asno qall puriyapjjäna,+ patjja isinakapampiw uka uywar jaqjjatapjjarakïna. Jesusasti uka patjjaruw qontʼasïna.+ 8 Ukatsti walja jaqenakaw thakirojj patjja isinakap jantʼaktʼapjjäna, yaqhepajj thaki jakʼan utjir ramanak apaqanipjjarakïna.+ 9 Nayrap saririnakasa qhepap saririnakasa akham sasaw arnaqasipjjäna: “¡Ruwtʼasipjjsmawa, jupar salvam!+ ¡Jehová* Diosan sutipjjar jutki ukajj bendisitäpan!+ 10 ¡David awkisat jutki uka Reinojj* bendisitäpan!+ ¡Alajjpachankir Awki, ruwtʼasipjjsmawa, jupar salvam!” sasa. 11 Jerusalén markar purisasti temploruw mantäna, taqe kunwa ukan uñjarakïna. Wali jaypʼöjjatap laykojja, Tunka Payani apostolonakamp chikaw Betania markar sarjjäna.+
12 Qhepürojj Betania markat mistusipkäna ukhajja, Jesusajj manqʼat awtjayasïna.+ 13 Ukatjja laphinakan mä higos qoqaruw* jayat uñjäna. Ukhamajj inach kunas utjani sasaw uka qoqa uñjir saräna, ukampis jakʼachasisajj janiw kunsa katkänti, laphinakakiw ukan utjäna, jan higos tiempötap layku. 14 Ukatwa jupajj uka qoqar* akham säna: “Jichhat uksarojj janipuniw khitis achumat mayampis manqʼjjaniti”+ sasa. Discipulonakapajj uk istʼapjjarakïnwa.
15 Ukatjja jupanakajj Jerusalenaruw puripjjäna. Templor mantasasti, uka manqhan aljiri alasiri jaqenakaruw Jesusajj anqar alisnuküna. Qollqe turkirinakan mesanakapsa paloma aljirinakan banconakapsa qʼal jaqorpayäna.+ 16 Templo cheqnam kuns apasipkäna ukanakarojj jarkʼarakïnwa. 17 Ukatjja akham sasaw jupanakar yaticharakïna: “‘Taqe markanakatakejja utajajj oración lurañ uta satäniwa’, ¿janit ukajj qellqatäki?+ Ukampis jumanakajj lunthatanakan utaparuw tukuyapjjtajja”+ sasa. 18 Ukanak istʼasasti jilïr sacerdotenakasa escribanakasa jupar jiwayañwa thaqapjjäna,+ jupar wal ajjsarapjjatap layku ukhamaraki taqe jaqenakajj jupan yatichäwinakap istʼasin wal musparapjjatap layku.+
19 Niya inti jalantäjjäna ukhajja, Jesusajj discipulonakapamp chikaw Jerusalén markat sarjjäna. 20 Qhepürojj wali alwat thaknam sarasipkäna ukhajja, uka higos qoqarojj* saphitpach wañsut uñjapjjäna.+ 21 Kuntï Jesusajj higos qoqar* siskäna uk amtasasti, Pedrojj akham sasaw jupar säna: “¡Rabí,* uñjam! Maldiskta uka higos qoqajj wañsutäjjarakisä”+ sasa. 22 Uk istʼasasti Jesusajj jupanakar sarakïnwa: “Diosar confiyapjjam.* 23 Qhanakwa sapjjsma, maynitejj aka qollur ‘sartam, lamar qotar jaqoranttam’ saspa, ukat ukajj phoqasipuniniw sasin confiyani,* janirak chuymapan payachaskani ukhajja, uka qollojj qotar jaqoranttaniwa.+ 24 Ukatwa nayajj jumanakar sapjjsma, taqe kunanaktï oracionan mayipkäta ukanakjja, niyas katoqapkasma ukham confiyapjjam,* ukatsti katoqapjjätawa.+ 25 Kunapachatï saytʼasisin oración lurapkäta ukhajja, kuna jan walinaktï yaqhanakajj jumanakar lurapktam ukanak perdonapjjam, ukhamat alajjpachankir Awkimajj jumanakan juchanakam perdonañapataki”.+ 26 *——
27 Ukatjja may kutimpiw Jerusalén markar puripjjäna. Jesusajj templon sarnaqaskäna ukhajja, jilïr sacerdotenakampi, escribanakampi, ancianonakampiw jupan ukar jutapjjäna, 28 juparojj akham sasaw jisktʼapjjäna: “¿Kuna autoridadampis jumajj ukanak lurta? Jan ukajj ¿khitis jumarojj ukanak luram sistam?”+ sasa. 29 Jesusasti jupanakar sarakïnwa: “Nayajj may jisktʼapjjarakïma. Jumanakatejj uka jisktʼar qhanañchapjjetätajja, nayajj kuna autoridadampis ukanak lurta uk sapjjarakïmawa. 30 Ukhamajj ak sapjjeta, ¿khitis Juanarojj bautisañapatak khitanïnjja,+ alajjpachankir Diosati jan ukajj jaqenakacha?”+ sasa. 31 Uk satasti akham sasaw jupanakkam amuykipapjjäna: “‘Diosaw khitani’ sañäni ukhajja, ‘kunatsa jupar jan creyipkta’ sasaw sistani, 32 ‘jaqenakaw khitani’ sañäni ukhajj ¿kunas jiwasar pasistaspa?” sasa. Jupanakajj jaqenakaruw wal ajjsarapjjäna, kuna laykutejj taqeniw Juanarojj cheqpach profetat uñtʼapjjäna.+ 33 Ukhamasti akham sasaw Jesusar sapjjäna: “Janiw yatipkti” sasa. Jesusasti jupanakarojj sarakïnwa: “Ukhamajj janirakiw nayajj kuna autoridadampis ukanak lurta uk sapkämati” sasa.
12 Ukatsti jupajj uñachtʼäwinakampiw jaqenakar parlañ qalltäna, akham sasa: “Mä jaqew oraqepar uvasanak ayruntäna,*+ ukarojj uyuchrantarakïnwa. Jupajj uvas chʼirwañatakiw mä lugar wakichäna, mä torrempi saytʼayarakïna.+ Ukatjja yapuchirinakar alquiljasaw jaya markar viajïna.+ 2 Uvas apthapiñ tiempojj purinjjäna ukhajja, mä esclavoruw jupajj yapuchirinakan ukar khitäna, ukhamat mä qhawqha achunak uvas yaput apthapiniñapataki. 3 Ukampis yapuchirinakajj uka esclavor katuntasajj wal nuwjapjjäna, chʼusa amparak khitanukupjjäna. 4 Ukatsti wasitat yapunejj yaqha esclavor khitäna, ukampis yapuchirinakajj uka esclavorojj pʼeqet nuwjapjjäna, humillapjjarakïnwa.+ 5 Ukatjja yaqha esclavoruw khitarakïna, juparusti yapuchirinakajj jiwayapjjänwa. Ukjjarojj walja esclavonak khitarakïna, ukampis yaqheparojj nuwjapjjänwa, yaqheparusti jiwayapjjarakïnwa. 6 Ukjjarusti yapunejj wali munat yoqaparuw yapuchirinakan ukar khitäna,+ akham sasa: ‘Yoqajarojj respetapjjaniwa’ sasa. 7 Ukampis yapuchirinakajj akham sasaw parlakipapjjäna: ‘Jupajj herencia katoqeriwa,+ jutapjjam, jiwayañäni, herenciapajj jiwasankaniwa’ sasa. 8 Ukatwa jupar katuntapjjäna, jiwayasajj uvas yaput wayunukupjjäna.+ 9 ¿Uvas yapunejj kamachanisa? Jutasinwa yapuchirinakar jiwarayani, uvas yapupjja yaqha yapuchirinakaruw churjjani.+ 10 ¿Janit mä kutis liytʼapkta? Qellqatanakan mä cheqajj akham siwa: ‘Uta luririnakan rechazat qalajja, esquin jachʼa qalaruw tuku.+ 11 Ukajj Jehová* Diosatwa juti, jiwasatakejj wali musparkañarakiwa’+ sasa”.
12 Uka uñachtʼäwit parlir istʼasasti, enemigonakapajj jupanakat parlaskatapwa amuyasipjjäna, ukatwa jupar katuntañ* munapjjäna. Ukampis jaqenakar ajjsarapjjatap laykojj janiw katuntapkänti, jan ukasti ukhamakiw sarjjapjjäna.+
13 Ukatsti yaqhep fariseonakampiru Herodesan partidopankirinakampiruw khitapjjäna, ukhamat Jesusarojj arunakapan pantjasiyañataki.+ 14 Purisasti akham sasaw sapjjäna: “Yatichiri, nanakajj yatipjjtwa, jumajj taqe kuns cheqaparupuniw parltajja, janiw jaqenakan suma uñjatäñsa thaqktati, ni jaqen uñnaqapaksa uñkatktati, jan ukasti Diosan thakipatjja cheqaparuw yatichtajja. Ukhamajj sapjjetaya: ¿Cesarar* impuesto pagañajj walikïskiti janicha? 15 ¿Pagapjjañajat janicha?” sasa. Jupanakan jan wali amtanakap yatisajja, akham sasaw Jesusajj säna: “¿Kunatsa nayar yantʼapjjesta? Mä denario* uñjjatañatak apanipjjam” sasa. 16 Mä denario apanipjjäna ukhajja, akham sasaw jisktʼäna: “¿Khitin ajanupas akanki, khitin sutipas akanki?” sasa. Jupanakasti “Cesarankiwa” sasaw sapjjarakïna. 17 Ukjjarusti Jesusajj sarakïnwa: “Ukhamajj Cesarankkis ukjja Cesarar churapjjam,+ Diosankkis ukjja Diosar churapjjarakim”+ sasa. Arunakap istʼasasti, jupanakajj wal musparapjjäna.
18 Ukjjarusti jiwatat jaktañajj janiw utjkiti sapki+ uka saduceonakaw jupar jakʼachasipjjäna, akham sasaw jisktʼapjjarakïna:+ 19 “Yatichiri, mä chachatejj jan wawani jiwani ukhajja, jilapaw jupan warmipampejj casarasiñapa, juparakiw jilapatakejj wawa utjayañapa sasaw Moisesajj qellqäna.+ 20 Mä kutejja, paqallqo jila sullkaw utjäna. Nayrïrejj casarasïnwa, jupajj jan wawanïsaw jiwjjäna. 21 Ukjjarusti payïrïki ukaw uka warmimpejj casarasirakïna, jupajj jan wawaniw jiwjjarakïna, kimsïrimpejj ukhamarakiw pasäna. 22 Ukhamasti uka paqallqonit janiw maynis wawanïkänti. Qheparojj warmis jiwjjarakïnwa. 23 Ukhamajj niyakejjay paqallqonimppach casaraschïnjja, jiwatanakajj jaktanipkani ukhajj ¿kawkïrin warmipänisa?” sasa. 24 Uk istʼasasti Jesusajj jupanakar sarakïnwa: “Jumanakajj pantjatäpjjtawa, janirakiw Qellqatanaksa ni Diosan chʼamapsa uñtʼapktati.+ 25 Jiwatat jaktanipkani ukhajja, janiw chachanakajj casarasipkaniti ni warminakas casarasiñatak churatäpkaniti, jan ukasti alajjpachankir angelanakjamäpjjaniwa.+ 26 ¿Janit Moisesan libropanjja aqaskir chʼapit parlki uka cheq liytʼapkta? Diosajj akham sasaw Moisesar säna: ‘Nayajj Abrahanana, Isaacana ukhamarak Jacobun Diosapätwa’ sasa. Ukham sasinjja jupajj jiwatanakan jaktaniñapat parlaskäna.+ 27 Jupajj janiw jiwatanakan Diosapäkiti, jan ukasti jakirinakan Diosapawa. Jumanakajj wali pantjatäpjjtawa”+ sasa.
28 Ukatsti escribanakat mayniw jupanakan ukar purïna, kunanakatsa jiskhisisipkäna uksa jupajj istʼarakïnwa. Ukatwa uka jaqenakar sum qhanañchatap istʼasajj Jesusar akham jisktʼäna: “¿Kawkïr mandamientos taqet sipans nayranki?”*+ sasa. 29 Jesusasti sarakïnwa: “Nayrïristi akawa: ‘Istʼam Israel marka, Jehová* Diosasajj mä sapa Jehová* Diosakiwa, 30 Jehová* Diosamarojj taqe chuymamampi, taqe almamampi,* taqe amuyumampi, taqe chʼamamampi munasiñamawa’.+ 31 Payïristi akarakiwa: ‘Jaqe masimarojj juma kikparjam munasiñamawa’.+ Ukanakat jukʼamp jachʼa mandamientojj janiw utjkiti” sasa. 32 Uka escribajj jupar sarakïnwa: “Yatichiri, jumajj cheqpun parlasktajja: ‘Mä Diosakiw utji, jupat sipans janiw yaqhajj utjkiti’.+ 33 Jupar taqe chuymampi, taqe amuyumpi, taqe chʼamampi munasiñasa, jaqe masisar jiwas kikparjam munasiñasa, taqe sacrificionakata nakhantayat ofrendanakat sipansa jukʼamp valoraniwa”+ sasa. 34 Jesusasti uka jaqen wali amuyumpi arsutap istʼasajja, akham sasaw jupar säna: “Jumajj janiw Diosan Reinopat* jayankktati” sasa. Ajjsarañatjja janiw khitis jupar jukʼamp jisktʼañ munjjänti.+
35 Ukhamïpansa Jesusajj templon yatichaskakïnwa, sarakïnwa: “¿Kunatsa Cristojj Davidan yoqapawa sasin escribanakajj sapjje?+ 36 Espíritu santon yanaptʼatajj+ David pachpaw akham säna: ‘Jehová* Diosajj akham sasaw Tatitujar säna: “Kupëjjajar qontʼasim, enemigonakamaru kayunakamampi takjjataykäma ukapachkama”*+ sasa’. 37 David pachpas juparojj Tatitu siwa, ukhamasti ¿kunjamarak jupan yoqapänisti?”+ sasa.
Juparojj walja jaqenakaw wali kusisita istʼasipkäna. 38 Yatichkasasti akham sasaw sarakïna: “Escribanakat amuyasipjjam, jupanakajj kayukam purir isinakamp isintasisaw taqe cheqans sarnaqañ munapjje, plazankir qhatunakan aruntayasiñsa wal munapjjaraki.+ 39 Sinagoganakansa nayraqatankir qonuñanak* munapjje, cenanakansa suma lugarankañpun munapjjaraki.+ 40 Viuda warminakan utjirinakapsa qʼal lunthatsupjje,* jaqenakamp uñjayasiñ laykojj wali jayaw oracionanak lurapjjaraki, ukatwa jupanakajj jukʼamp juchañchatäpjjani” sasa.
41 Ukatjja kawkjantï qollqe uchañanakajj utjki uka uñkatasinwa Jesusajj qontʼasïna,+ kunjamsa jaqenakajj qollqe uchasipki ukwa uñjarakïna. Ukansti qamirinakajj walja monedanak uchasipkäna.+ 42 Ukatjja mä viuda warmiw jutarakïna, jupasti wali pobrënwa, wali jukʼa valorani pä jiskʼa monedanak* ucharakïna.+ 43 Ukatwa Jesusajj discipulonakapar jawsasin akham säna: “Qhanakwa sapjjsma, aka pobre viuda warmejj taqet sipans jukʼampwa qollqe uchañanakar uchi.+ 44 Taqe uka jaqenakajj jiltʼakwa uchapjje, ukampis jupajj wali pobrëkasas qhawqhatï jakañapatak utjkäna uk taqpach uchi”+ sasa.
13 Jupajj templot mistuskäna ukhajja, akham sasaw discipulonakapat maynejj jupar säna: “Yatichiri, ¡uñtam! ¡Kunja sumas aka qalanakasa taqpach templosa!”+ sasa. 2 Jesusajj akham sasaw jupar säna: “¿Kunatsa jumajj uka jachʼa templo uñchʼukiskta? Janipuniw mä qalasa yaqha qala patjjarojj jaytaskaniti, qʼala allthapitäniwa”+ sasa.
3 Jesusajj Olivos qollun templo toqer uñtat qontʼatäskäna ukhajja, Pedrompi, Santiagompi, Juanampi, Andresampiw akham sasin sapapar jisktʼapjjäna: 4 “Sapjjetaya, ¿kunapachas ukanakajj pasani? Taqe akanakajj tukuskani uka tiempotakejj ¿kuna señalas utjani?”+ sasa. 5 Ukatwa Jesusajj jupanakar akham säna: “Amuyasipjjam, janipun khitimpis engañjayasipjjamti.+ 6 Waljaniw nayan sutij aytasisajj jutapjjani: ‘Nayajj Cristötwa’ sasa. Walja jaqenakaruw engañjapjjarakini. 7 Kunapachatï jumanakajj taqe cheqan guerranak utjatap istʼapjjäta ukhajja, jan sustjasipjjamti. Ukanakajj pasañapapuniwa, ukampis akapachajj janïraw tukuskaniti.+
8 ”Mä jachʼa markajj yaqha jachʼa marka contraw nuwasini, mä gobiernosti yaqha gobierno contrarakiw nuwasini.+ Terremotonakas ukjan akjan utjarakini. Ukhamarakiw manqʼat pistʼañanakas utjani.+ Ukanakajj wali tʼaqesiñanakan qalltapakïskiwa.*+
9 ”Jumanakajj amuyasipjjam. Jaqenakajj tribunalanakaruw katuyapjjätam,+ sinagoganakan+ nuwjataw uñjasipjjäta. Ukatsti gobernadoranakana reyinakana nayraqatapar apataw naya laykojj uñjasipjjarakïta, ukhamat jupanakar qhanañchasiñapataki.+ 10 Nayraqatajj taqe markanakanwa suma yatiyäwinakajj yatiyasini.+ 11 Autoridadanakar katuntayañatak apasipkätam ukhajja, jan jumanakajj kunsa arsupjjäta uka toqet janïräkipan llakisipjjamti, kuntï uka horasan espíritu santojj amtayapkätam ukwa arsupjjäta. Kuna laykutejj janiw jumanakajj parlapkätati, jan ukasti espíritu santow parlaskani.+ 12 Ukhamarus mä jaqejj pachpa jilaparuw jiwañar apjjaruyani, awkis ukhamarakiw wawapar jiwañar apjjaruyani, wawanakas awkip taykap contraw saytʼapjjani, jupanakarojj jiwayañaruw apjjaruyapjjarakini.+ 13 Sutij laykojj taqe jaqenakaw uñisipjjarakïtam.+ Ukampis khititejj tukuykam aguantki*+ ukaw salvatäni.+
14 ”Ukatsti taqe kun tukjiri mä ajjtaskañ jumanakajj uñjapjjäta,+ kawkjantejj jan utjañapäki uka cheqana (liytʼirejj wali amuyumpi liytʼañapawa). Ukapachasti Judeankirinakajj qollunakaruw escapapjjañapa.+ 15 Khititï terrazankaski* ukajj janiw saraqaniñapäkiti, ni kun apsusiris utapar mantañapäkiti. 16 Khititï yapunkaski ukajja, janiw patjja isip aptasirejj qhepar kuttʼañapäkiti. 17 ¡Usur warminakasa asu wawaninakas uka urunakan ay kamachapkakini!+ 18 Jumanakajj oración lurasipkakim, ukhamat jan juyphipachar waktʼañapataki. 19 Uka urunakajj tʼaqesiñ tiempöniwa.+ Diosajj aka oraq lurañ qalltkäna ukhat jichhakamajj janipuniw ukham tʼaqesiñajj utjkänti, janirakiw mayampis utjkaniti.+ 20 Cheqansa janitï Jehová* Diosajj uka urunak jukʼaptaykaspa ukhajja, janiw khiti jaqes salvaskaspati, ukampis jupan ajllitanakap laykusti uka urunak jukʼaptayiwa.+
21 ”Maynitejj ‘¡uñtam! Cristow akankaski’, jan ukajj ‘¡uñtam! Khayankaskiwa’ sapjjätam ukhajja, jan creyipjjamti.+ 22 Falso cristonakampi falso profetanakampiw sartapjjani,+ ukhamat milagronakampi* wali musparkañanakampi lurasin ajllitanakamppachar maysar saranukuyañataki. 23 Ukhamasti jumanakajj amuyasipjjam.+ Janïräkipanwa nayajj taqe kun yatiyjjapjjsma.
24 ”Ukampis uka urunakanjja, uka tʼaqesiñ pasjjepansti, intejj chʼamaktʼaniwa, phajjsis janirakiw qhantankaniti,+ 25 warawaranakas alajjpachat willirtaniniwa, kunanakatï alajjpachan utjki ukanakas thaljatarakïniwa. 26 Ukatsti jaqen Yoqaparuw+ alajjpachankir qenayanak patjjan wali kʼajkiri wali chʼamani jutaskir uñjapjjani.+ 27 Jupajj angelanakaruw khitanini, ajllitanakaparuw pusi toqetpach jawsthapini, oraqen mä thiyapat alajjpachan mä thiyapkama.*+
28 ”Jichhasti higos qoqat* ak amuytʼapjjam: kunapachatï ramanakapas chʼojjñatati, laphinakapas misturani ukhajja, jallupachan jakʼankjjatap yatipjjtawa.+ 29 Ukhamarakiw jumanakajj ukanak pasir uñjapkäta ukhajja, jupan* punkunkjjatap sum yatipjjäta.+ 30 Qhanakwa sapjjsma, aka tiempon jakir jaqenakajj janïraw jiwarapkaniti, ukhaw taqe ukanakajj pasani.+ 31 Alajjpachasa oraqesa chhaqtaniwa,+ arunakajasti janipuniw kunäkipansa chhaqtkaniti.+
32 ”Kuna urünisa jan ukajj kuna horasänisa ukjja, janiw khitis yatkiti, janiw alajjpachankir angelanakasa ni Yoqas yatkiti, jan ukasti Awki sapakiw yati.+ 33 Ukhamasti amuyasipjjapunim,+ jan ikjas uñnaqapjjam. Kunapachas ukanakajj pasani uk janiw yatipktati.+ 34 Ukajja jaya markar viajir mä jaqemp sasiwa, jupasti esclavonakaparuw utapat encargasipjjañapatak jaytawayi,+ sapa mayniruw lurañanak jaytawayaraki. Porterorusti amuyasipunïtawa sasaw ewjjtʼawayi.+ 35 Ukhamajj amuyasipjjapunim, kunapachas utanejj jutani ukjja janiw yatipktati,+ inas arum toqerüchini, chika arumächini, janïr qhanjtanki uka horasarüchini,* jan ukajj wali alwa purinchini.+ 36 Mä akatjamatwa jupajj jutani, ukatarak ikiskir katjayasisipkasma.+ 37 Kuntï sapksma ukjja, taqeniruw saraktjja: amuyasipjjapunim”+ sasa.
14 Pascuatakisa+ Jan Levadurani Tʼantʼa Manqʼañ Fiestatakisa+ pä urukiw faltjjäna.+ Jilïr sacerdotenakampi escribanakampejj Jesusar kʼarimp kʼarimp katuntañwa* thaqasipkäna, ukhamat jupar jiwayañataki.+ 2 Jupanakajj sapjjänwa: “Janiw fiestan katuntañajj walïkaspati, chʼajjwañaw markan utjaspa” sasa.
3 Jesusajj Betania markankaskänwa, nayrajj lepra usunïkäna uka Simonan utapan manqʼaskäna ukhajja, mä warmiw jupan ukar jutäna, suma olorani aceites mä alabastro* yurur aptʼasita. Uka aceitejj nardot* luratänwa, janiw kunamp mezclantatäkänsa, wali jila alanirakïnwa. Uka warmisti, uka yuru lluparasaw Jesusar pʼeqet warjjattʼäna.+ 4 Uk uñjasasti yaqhepajj colerasipjjänwa, akham sasaw maynit maynikam sasipjjäna: “¿Kunatsa uka suma olorani aceitejj inamay wartasi? 5 ¡Uka aceitejj 300 denario* qollqenakats jilaruw aljasisapänjja, ukhamat uka qollqejj pobrenakar churasiñapataki!” sasa. Jupanakajj wal uka warmitak colerasipjjäna.* 6 Jesusajj akham sasaw jupanakar säna: “Jan jupat ukham parlapjjamti. ¿Kunatsa jupat ukham parlapjjta? Kuntï aka warmejj naya layku lurki ukajj wali suma luräwiwa.+ 7 Pobrenakajj jumanakamp chikäskapuniwa,+ munasajj kunapachas jupanakar yanaptʼasipkasmawa, nayajj janiw wiñayatak jumanakampïkäti.+ 8 Aka warmejj kuntï lurirjamäki ukwa luri. Nayar imjjapjjetani ukatakiw jupajj suma olorani aceitempi janïräkipan cuerpojar warjjattʼitu.+ 9 Qhanakwa sapjjsma, kawkjanakantï suma yatiyäwinakajj oraqpachan yatiyaskani uka cheqanakanjja,+ aka warmin luratapajj yatiyasirakiniwa, jupat amtañataki”+ sasa.
10 Ukatsti Tunka Payani apostolonak taypitjja, Judas Iscariotew jilïr sacerdotenakan ukar saräna, ukhamat Jesusarojj jupanakar apjjaruyañataki.+ 11 Uk istʼasasti jupanakajj wal kusisipjjäna, qollq* churapjjäma sasaw Judasar sapjjarakïna.+ Ukatwa jupajj kunjamatsa Jesusar aljantaspa uk thaqäna.
12 Kunapachatï Jan Levadurani Tʼantʼa Manqʼañ Fiestan nayrïr urupajj purinjjäna,+ yatitarjam Pascua sacrificio loqtañ urus purinjjarakïna+ ukhajja, akham sasaw discipulonakapajj Jesusar sapjjäna: “¿Pascua cena manqʼañamatakejj kawkirus wakichir sarapjjerista?”+ sasa. 13 Ukatwa jupajj pä discipulonakapar khitäna, akham sasa: “Markar sarapjjam. Ukanjja mä jaqew jumanakar jikjjatapjjätam, mä wakullar umas aptʼasita. Jupar arkapjjam.+ 14 Kawkiruy mantchini, utanirojj akham sasaw sapjjäta: ‘Yatichirejj akham siwa: “¿Discipulonakajamp Pascua cena manqʼkä uka utajj kawkinkisa?” sasa’. 15 Jupasti mä altus patjjanwa mä jachʼa cuarto uñachtʼayapjjätam, kunatï munaski ukanakamp wakichtʼata. Ukanwa jiwasatakejj wakichapjjäta” sasa. 16 Ukhamasti discipulonakajj sarapjjänwa. Markar mantasasti, kunjamtï Jesusajj siskäna ukhamaw taqe kunas phoqasïna, ukanwa Pascuatakejj wakichapjjäna.
17 Arumäjjäna ukhajja, Tunka Payani apostolonakapampiw jupajj ukar purïna.+ 18 Jupanakajj mesan qontʼat manqʼasipkäna ukhajja, akham sasaw Jesusajj säna: “Qhanakwa sapjjsma, jumanak taypit khititejj nayamp chik manqʼaski ukaw aljantitani”+ sasa. 19 Uk istʼasasti jupanakajj llaktʼasipjjänwa, sapa mayniw jupar sapjjarakïna: “¿Janejjay nayäktejja?” sasa. 20 Jupasti sarakïnwa: “Jumanak Tunka Payani taypit khititï nayamp chik pʼujru* plator tʼantʼap chilltaski ukaw aljantitani.+ 21 Cheqansa jaqen Yoqapajj sarjjaniwa, kunjamtï jupat qellqatäki ukhama. Jaqen Yoqapar aljantir jaqejj ¡ay kamachkakini!+ Jan naskasapän ukajj jupatak jukʼamp walïspänwa”+ sasa.
22 Manqʼasipkäna ukhajja, mä tʼantʼa irtasaw Jesusajj mä oración luräna.* Pachjasasti akham sasaw jupanakar churäna: “Aka tʼantʼa katoqapjjeta, akajj cuerpoj sañ muni”+ sasa. 23 Mä copa astasasti, Diosaruw yuspäräna, ukatjja jupanakaruw churarakïna. Taqeniw uka copat umtʼapjjäna.+ 24 Jupanakar sarakïnwa: “Akajj nayan wilaja+ sañ muni, uka ‘wilajampiw mä pactor mantasini’,+ walja jaqenak laykuw wartasirakini.+ 25 Qhanakwa sapjjsma, akat uksarojj janiw mayampis vino umtʼjjäti, kunürutï Diosan Reinopan* machaq vino nayajj umtʼkä ukapachkama” sasa. 26 Ukatsti alabanzanak* cantasajja Olivos+ qolluruw sarapjjäna.
27 Ukatjja akham sasaw Jesusajj jupanakar säna: “Jumanakajj taqpachaniw jaytjapjjetäta. Qellqatansti akham siwa: ‘Awatirirojj jiwayäwa,+ ukatsti ovejanakajj anatatatäniwa’+ sasa. 28 Ukampis jiwatat jaktayatäjjä uka qhepatjja, jumanak nayraw Galilear saräjja”+ sasa. 29 Pedrojj sarakïnwa: “Taqenis jumar jaytjapkchïtamjja, janiw nayajj jaytjkämati”+ sasa. 30 Jesusasti jupar sarakïnwa: “Qhanakwa sissma, jichha arumpachaw jumajj nayar jan uñtʼir tuküta. Janïr wallpajj pä kuti artʼkani ukhaw jumajj kimsa kuti nayar jan uñtʼir tuküta”+ sasa. 31 Ukampis Pedrojj saskakïnwa: “Jumamp chik jiwañ wakisini ukhasa, janipuniw nayajj kunäkipansa jumar jan uñtʼirejj tukkäti” sasa. Mayninakas uka pachpa sapjjarakïna.+
32 Ukatsti Getsemaní sat mä lugararuw puripjjäna, akham sasaw Jesusajj discipulonakapar säna: “Diosar orasiñajkamasti, jumanakajj akawjar qontʼasipjjam”+ sasa. 33 Ukatjja Pedrompiru, Santiagompiru, Juanampiruw jupamp chik irpjjaruwayäna,+ jupajj walpun llaktʼasïna, chuymapansa wal tʼaqesirakïna. 34 Ukatjja akham sasaw jupanakar säna: “Nayajj wali llaktʼatapunïtwa,*+ jumanakajj aka cheqar quedasipjjam, uñnaqasipkakim”+ sasa. 35 Ukatsti nayrar mä jukʼa sartasaw jupajj qonqortʼasisin mayisïna, ukhamat wakischi ukhajja, uka tʼaqesiñ horasajj jan jupar waktʼañapataki. 36 Jupajj sarakïnwa: “Abba,* alajjpachankir Awki,+ jumatakejj taqe kunas lurasikispawa. Aka copa nayat apaqtʼita. Ukampis jan nayan munañajajj luraspanti, jan ukasti kunjamtï jumajj munkta ukarjam luraspan”+ sasa. 37 Kuttʼasasti ikiraskirwa arkirinakapar katjarakïna, akham sasaw Pedror säna: “Simón, ¿kunatsa ikiskta? ¿Janit mä hora uñnaqañatakis chʼamanïkta?+ 38 Amuyasipjjapunim, oracionsa jan jaytas lurasipkakim, ukhamat jan juchar puriñataki.+ Chuymajj qhawqsa lurañ munaskiwa, ukampis jañchejj janiw chʼamanïkiti”+ sasa. 39 Ukatsti mä kutimpiw saräna, uka pachpa mayisirakïna.+ 40 Wasitat kuttʼasajja, ikiraskirwa katjarakïna. Jupanakajj ikimpiw atipjayasipjjäna, janirakiw kamsirjamäpkänsa. 41 Arkirinakapan ukar kimsa kuti kuttʼasajja, akham sasaw jupanakar säna: “¡Janiw jichhajj ikiñ horasäkiti, ni samarañ horasäkisa! ¡Sartapjjam! ¡Horasajj purinjjewa!+ Jaqen Yoqapajj jucharar jaqenakan amparapar apjjaruyatäniwa.* 42 Sartapjjam, jin sarjjapjjañäni, nayar aljantirejj jakʼankjjewa”+ sasa.
43 Jupajj ukanak parlaskäna ukhaw Judasajj purinïna, jupajj Tunka Payani apostolonakat maynïrïnwa. Jupamp chikasti, walja jaqenakaw espadas aptʼasita, lawas aytʼasita jutapjjäna. Jupanakarojj jilïr sacerdotenakampi, escribanakampi, ancianonakampiw khitanipjjäna.+ 44 Aljantirejj akham sasaw jupanakar mä señal churatayna: “Khitirutï jampʼattʼkäjja ukawa, juparuw katuntapjjäta, guardianakampiw apayapjjarakïta” sasa. 45 Jutasasti akham sasaw Jesusar cheqaki jakʼachasïna: “¡Rabí!”* sasa, ukatjja jampʼattʼarakïnwa. 46 Ukatsti Jesusaruw jupanakajj katuntapjjäna. 47 Uka cheqan sayaskir mä jaqejja, espadapwa apsusïna, jachʼa jilïr sacerdoten esclavoparuw espadamp jawqʼatatasin jiñch thoqoqayäna.+ 48 Ukatjja akham sasaw Jesusajj uka jaqenakar säna: “¿Mä lunthatarjam katuntañatakit espadanakampi lawanakampi mistunipjjta?+ 49 Templon yatichkasajj sapürurakis jumanakamp chikäskayätjjä,+ ukampis janiw katuntapkistati. Cheqansa Qellqatanakan phoqasiñapatakiw ukham pasi”+ sasa.
50 Ukatjja discipulonakajj taqeniw jupar jaytanukusajj escapjjapjjäna.+ 51 Suma linot lurat mä isimpik istʼat waynaw juparojj jakʼat arktarakïna, juparus katuntañ munapjjarakïnwa. 52 Ukampis uka waynajj linot lurat isip apanukusajj qʼalalakiw* escapjjäna.
53 Jesusarojj jachʼa jilïr sacerdoten ukaruw apapjjäna.+ Taqe jilïr sacerdotenakampi, ancianonakampi, escribanakampiw tantachasipjjäna.+ 54 Pedrosti jachʼa jilïr sacerdoten patiopar puriñkamaw jayat arkäna, utan servirinakamp chikaw qontʼasirakïna. Ukansti qhankir nina jakʼanwa juntʼurasiskäna.+ 55 Jilïr sacerdotenakasa Sanedrinankir* taqe jaqenakasa Jesusjjat kʼarinak parlapjjañapatakiw testigonak thaqasipkäna, ukampis janiw ni mayns jikipkänti.+ 56 Cheqansa waljaniw jupa contrajj kʼarinak parlapjjäna,+ ukampis janiw mayak parlapkänti, jan ukasti may may parlapjjäna. 57 Yaqhepajj jupa contra kʼarinak parlañatakiw kayut saytʼasipjjäna, sapjjarakïnwa: 58 “Nanakajj aka jaqer akham sir istʼapjjta: ‘Jaqen amparapamp lurat aka templo allthapïwa, kimsürutjja yaqha templo saytʼayarakëjja, ukajj janiw jaqen amparapan luratäkaniti’ sasa”.+ 59 Uka toqetjja may may jupanakas parlapjjarakïna.
60 Ukatsti jupanak taypinwa jachʼa jilïr sacerdotejj kayut saytʼasïna, akham sasaw Jesusar jisktʼäna: “¿Janit kuns kamskäta? ¿Kunsa aka jaqenakajj juma contra parlasipki uk janit istʼkta?”+ sasa. 61 Jesusajj amukïskänwa, janiw kamskänsa.+ Ukatwa jachʼa jilïr sacerdotejj jupar wasitat akham sasin jisktʼäna: “¿Jumätati Cristojja, Santo Diosan Yoqapajja?” sasa. 62 Jesusasti jupar sarakïnwa: “Jïsa, nayätwa. Jumanakajj jaqen Yoqaparuw uñjapjjäta,+ Taqe Chʼamani Diosan kupëjjapan qontʼata+ ukhamaraki alajjpach qenayanakamp chika jutaskiri”+ sasa. 63 Uk istʼasajj jachʼa jilïr sacerdotejj isip chʼiyjasïna, sarakïnwa: “¿Kunataraki yaqha testigonak munaskañänisti?+ 64 Jumanak pachpaw Dios contra jan wal parlir istʼasipktajja. Jichhajj ¿kamsapjjtasa?”* sasa. Jupanakasti jiwañapawa sasaw taqenis juchañchapjjäna.+ 65 Yaqhepajj thuskatapjjänwa,+ ajanut chʼoqantasaw chʼakuntapjjäna, sapjjarakïnwa: “Jumatï profetästajja, khitis nuwtam uk sapjjeta” sasa. Ajanut tʼajjllinoqasaw tribunalan guardianakapajj apjjapjjäna.+
66 Pedrojj pationkaskäna ukhajja, jachʼa jilïr sacerdoten mä sirvientapaw purinïna.+ 67 Pedror nina jakʼan juntʼurasiskir uñjasajja, cheqak jupar uñkatäna, sarakïnwa: “Jumajj uka Nazareno Jesusamp chikarakiw sarnaqerïyätajja” sasa. 68 Ukampis jupajj jan uñtʼiriw tuküna, sarakïnwa: “Janiw nayajj jupar uñtʼkti, kunpun parlasksta, janiw amuyksmati” sasa. Ukatsti sawan punku toqeruw mistüna. 69 Uka cheqan jupar uñjasajja, mayampiw sirvienta tawaqojj uka jakʼan sayaskir jaqenakarojj akham säna: “Aka jaqejj jupan mä discipulopawa” sasa. 70 Pedrojj mayampiw jan uñtʼir tuküna. Mä jukʼampitjja, uka cheqan sayaskir jaqenakajj may kutimpiw jupar akham sapjjarakïna: “Cheqas jumajj jupanakamp chik sarnaqerïskapuntawa. Jumajj Galileankirïtawa” sasa. 71 Jupasti maldisiñwa qalltäna, juramentompiw akham sarakïna: “¡Kawkïr jaqettejj parlapkta ukarojj janiw uñtʼkti!” sasa. 72 Ukaratpachaw mä wallpajj artʼasïna, ukampejj pä kutiw artʼasjjäna.+ Kuntï Jesusajj siskäna ukwa Pedrojj amtasïna, jupajj sänwa: “Janïr wallpajj pä kuti artʼkani ukhaw kimsa kuti nayar jan uñtʼir tuküta”+ sasa. Ukatwa Pedrojj chuymas pʼakintat walpun jachäna.
15 Qhantatëjjäna ukhajja, jankʼakiw jilïr sacerdotenakasa, ancianonakasa, escribanakas aruskipapjjäna. Sanedrinankir jaqenakajj taqeniw aruskipapjjäna. Ukatsti amparatwa Jesusar ñachʼantapjjäna,* Pilaton ukar apasajj juparuw katuyapjjarakïna.+ 2 Pilatojj akham sasaw jupar jisktʼäna: “¿Jumätat judionakan reyipajja?”+ sasa. Jupasti sarakïnwa: “Juma pachpaw uk sasktajja”+ sasa. 3 Ukampis jilïr sacerdotenakajj kunaymanit jupar juchañchapjjäna. 4 Pilatojj mä kutimpiw jupar akham sasin jisktʼäna: “¿Janit kuns kamskäta?+ Uñjam, ukhataqeraks juma contrajj parlapjjejjä”+ sasa. 5 Jesusajj janiw jupar kamsjjänsa, ukatwa Pilatojj wal musparäna.+
6 Ukatsti Pilatojj sapa fiestanwa jaqenakatakejj preso katuntat mä jaqer antutirïna, kawkïrirutï jupanakajj mayipkäna ukaru.+ 7 Uka urunakanjja Barrabás sutini mä jaqew utjäna, jupajj autoridadanak contra saytʼir jaqenakamp chikaw carcelan llawintatäskäna. Uka jaqenakajj autoridadanak contra saytʼkasaw jaqe jiwayapjjatayna. 8 Ukhamasti jaqenakajj Pilaton ukaruw jutapjjäna, kuntï jupajj lurirïkäna ukarjam phoqañapatakiw mayipjjarakïna. 9 Jupasti akham sasaw uka jaqenakar säna: “¿Judionakan reyipar antutañajti munapjjta?”+ sasa. 10 Jilïr sacerdotenakajj envidiasiñatwa Jesusar katuntayapjjäna, Pilatojj uk sum amuyäna.+ 11 Jesusar antutañat sipansa, Barrabasar antutasiñapatak mayipjjam sasaw jilïr sacerdotenakajj jaqenakar amtayapjjäna.+ 12 Ukatsti mayampiw Pilatojj jupanakar akham säna: “Ukhamajj ¿judionakan reyipaw sapkta uka jaqempejj kamachäsa?”+ sasa. 13 Jupanakajj wasitat akham sasin arnaqasipjjäna: “¡Lawar chʼakkatatäpan!”*+ sasa. 14 Pilatojj sarakïnwa: “¿Kunata? ¿Jupajj kuna jan wals luri?” sasa. Jupanakajj jukʼampiw arnaqasipjjäna: “¡Lawar chʼakkatatäpan!”*+ sasa. 15 Ukhamasti Pilatojj jaqenakan chuymapar purtʼañ laykuw Barrabasar antutäna. Jesusarojj jawqʼjayänwa,+ lawar chʼakkatas* jiwayapjjañapatakiw katuyjjäna.+
16 Ukatjja soldadonakaw Jesusarojj patio manqhar irpantapjjäna, gobernadoran utaparu, taqpach soldadonakaruw jawsthapipjjarakïna.+ 17 Mä morado isimpiw isintayapjjäna, chʼapinakat mä corona lurasaw pʼeqepar uskuntapjjäna. 18 Akham sasaw archʼukipjjarakïna: “¡Jallalla,* judionakan reyipa!”+ sasa. 19 Ukjjarojj mä soqos lawampiw pʼeqet jawqʼjapjjäna, thuskatapjjarakïnwa. Qonqortʼasisaw jupatak altʼasipjjäna. 20 Jupat sawkasiñ tukuyasasti, awaytʼayapkäna uka morado isi apsusajj patjja isinakapampiw isthapiyjjapjjäna. Ukjjarusti lawar chʼakkatañatakiw* irpapjjarakïna.+ 21 Cirene markan nasir Simón sutini mä jaqew ukjan uñstäna. Juparuw Jesusan tʼaqesiñ lawap* munkir jan munkir apayapjjäna. Jupajj pampat jutkasaw uka cheq pasaskäna, Alejandrompin Rufompin awkiparakïnwa.+
22 Ukatjja Gólgota satäki uka cheqaruw apapjjäna, ukajj “pʼeqe chʼakha”+ sañ muni. 23 Uka cheqanjja mirra qollampi mezclantat vino churañ munapjjäna,+ ukampis jupajj janiw munkänti. 24 Lawar chʼakkatasasti,* patjja isinakap jaljasiñatakiw suertenak willtapjjäna, ukhamat kunsa apasipjjani uk yatiñataki.+ 25 Niya llätunka alwa horasäjjäna* ukhaw lawar chʼakkatapjjäna.* 26 Kunatsa jupar castigapjjäna uk uñachtʼayañatakiw mä letrero apkatapjjäna, ukanjja sänwa: “Judionakan reyipa”+ sasa. 27 Ukjjarusti pä lunthatanakaruw jupamp chikajj lawanakar warkkatapjjäna, maynirojj kupëjjaparu, maynirusti chʼeqäjjaparu.+ 28 *—— 29 Uka cheq pasir jaqenakajja, pʼeq khiwisisaw jupar insultapjjäna,+ akham sasa: “¡Templo allthapisin kimsürut saytʼayir jaqe,+ 30 uka tʼaqesiñ lawat* saraqasin salvasim!” sasa. 31 Ukhamarakiw jilïr sacerdotenakampi escribanakampejj jupat akham sasin burlasipjjäna: “¡Yaqhanakarojj salvarakisä, jichhajj janiw jupa pachpas salvasirjamäkiti!+ 32 Jichhajj tʼaqesiñ lawat* Cristojj saraqanpan, jupajj Israel markan reyipächejjaya, uk uñjasaw jupar creyiñäni”+ sasa. Jupamp chik lawanakar warkkatat jaqenakas insultapjjarakïnwa.+
33 Ukatsti niya chika uröjjäna* ukhat niya kimsa jaypʼu horaskamaw*+ taqe uka oraqen chʼamaktʼäna. 34 Niya kimsa jaypʼu horasarurakiw Jesusajj akham sasin wali jachʼat artʼasïna: “Éli, Éli, ¿láma sabakhtháni?” sasa. Ukajja “Diosajay, Diosajay, ¿kunatsa apanuktʼasista?”+ sañ muni. 35 Uk istʼasasti uka jakʼan sayaskir yaqhep jaqenakajj akham sasaw sapjjäna: “¡Istʼapjjam, Eliasaruw jawsaski!” sasa. 36 Mäkiw maynejj tʼijtäna, mä esponja aptasaw kʼallkʼu vinor chilltäna, mä soqos lawar uskusaw umtʼañapataki jupar churäna,+ akham sasa: “Ukhamäskpan sam, Eliasajj salvir jutanit janich uk uñjañäni” sasa. 37 Jesusajj wali jachʼat artʼasïna, ukatsti jiwjjänwa.+ 38 Templon cortinapas+ payaruw chʼiyjasïna, alayat aynacharu.+ 39 Ejerciton oficialapaw jupa toqer uñtatajj uka cheqan sayaskäna. Jesusajj jiwjjäna ukhajj kunanakas pasäna uk uñjasajja, akham sarakïnwa: “Cheqapunirakis jupajj Diosan Yoqapäskatänajjä”+ sasa.
40 Mä qhawqha warminakaw jayat uñchʼukisipkäna. Jupanakatjja maynejj María Magdalena satänwa. Maynejj María satarakïnwa, jupajj wayna* Santiagompin Josesampin taykapänwa. Maynisti Salomé satarakïnwa.+ 41 Uka warminakaw Galilean Jesusamp chikajj sarnaqapjjerïna, yanaptʼapjjarakirïna.+ Jerusalenar jupamp chik makatir walja yaqha warminakas ukankapjjarakïnwa.
42 Uka urusti sabadotak Wakichasiñ Uröjjänwa. Wali jaypʼurusti, 43 Arimatea markankir mä jaqew jutäna, José sutini. Jupasti Judionakan Jachʼa Tribunalapan* wali respetat jaqënwa, Diosan Reinopsa* suyarakïnwa. Jupajj jan ajjsartʼasaw Pilaton ukar sarasajj Jesusan cuerpop mayïna.+ 44 Ukampis Pilatojj Jesusajj jiwatäjjet janicha ukwa yatiñ munäna, ukatwa ejerciton oficialapar jawsayäna, jiwatäjjeti janicha sasaw jisktʼäna. 45 Jiwatäjjatap yatisasti, iyaw sasaw Pilatojj Josear jiwat cuerpo churjjäna. 46 Joseasti suma linot lurat mä tela aläna, ukampiw jiwat cuerpo apaqasajj llawuntäna. Ukatjja qarqar* lurat mä sepulturaruw imjjäna.+ Mä jachʼa qalampiw uka sepulturarojj punkut nukkatarakïna.+ 47 María Magdalenampi Josesan María mamapampejja, kawkirutï Jesusan cuerpopajj uchaskäna uka uñtataw ukankasipkäna.+
16 Sábado+ uru pasatatsti, María Magdalenampi, Santiagon María+ mamapampi, Salomeampejja, Jesusan cuerpopar uchaniñatakiw suma olorani qollanak alanipjjäna.+ 2 Semanan nayrïr urupajj purinjjäna ukhajja, wali alwatwa jupanakajj sepulturar sarapjjäna, intejj jalsjjäna ukhaw puripjjarakïna.+ 3 Jupanakkamajj akham sasaw parlasipjjäna: “¿Khitirak sepultur punkut uka qala nukhoqtʼarapistanisti?” sasa. 4 Sepultur punku uñtasasti, uka qalajj wali jachʼäkchïnsa nukhoqat uñjapjjäna.+ 5 Sepulturar mantasasti kupi toqen qontʼat mä waynaruw uñjapjjäna, jupajj kayukam purir janqʼo isimp isthapitänwa. Uk uñjasasti jupanakajj wal sustjasipjjäna. 6 Uka waynasti akham sasaw jupanakar säna: “Jan sustjasipjjamti.+ Lawar chʼakkatat* jiwayatäkäna uka Nazareno Jesusaruw jumanakajj thaqasipktajja. Jupajj jaktayatäjjewa,+ janiw akankjjeti, kawkjantï cuerpopajj uchatäkän uk uñjapjjam.+ 7 Jichhajj sarapjjam, discipulonakapampiru Pedrompir akham sasin yatiyanipjjam: ‘Jupajj jumanak nayraw Galilear saraski,+ ukanwa jupar uñjapjjäta, kunjamtï jupajj sapkayätam ukhama’+ sasa”. 8 Sepulturat mistusasti uka warminakajj wali khatattʼasisa wali musparataw escapjjapjjäna. Ajjsarañatjja janirakiw khitirus kuns yatiyapkänti.*+
Aka arunakajj Malaquías 3:1 qellqatankiwa.
Apéndice A5 liytʼäta.
Jan ukajja, “jupajj umar chhaqantayäna”.
“Langosta” siski uk glosarion liytʼäta.
Variante: “jiskhupan”.
Jan ukajja, “Satanás”.
Jan ukajja, “Gobiernopajj”.
Jan ukajja, “fe; iyawsäwi”.
Ukajj apóstol Pedron yaqha sutipawa.
Jan ukajja, “redenakap”.
Jan ukajja, “redenakap”.
Jan ukajja, “redenakapwa”.
“Mantapjjäna” sasinjja, Jesusampita yaqhep discipulonakapampit parlaski.
“Sinagoga” siski uk glosarion liytʼäta.
Ukajj apóstol Pedron yaqha sutipawa.
Ukajja, “khitïnsa jupajj uk yatipjjatap layku” sasaw jaqokipasirakispa.
Griego arunjja, “qʼomachtʼasitasmawa”.
Griego arunjja, “qʼomachatäjjam”.
Griego arunjja, “qʼomachatäjjänwa”.
Griego arunjja, “qʼomachatäjjatam”.
Variante: “suchʼu”.
Variante: “suchʼu”.
Jan ukajja, “fe; iyawsäwi”.
Variante: “suchʼu”.
Variante: “suchʼu”.
Variante: “suchʼu”.
“Leví” sutejja, Mateon yaqha sutipawa.
Jan ukajja, “espiganak”.
Jan ukajja, “uttʼayäna”.
Jan ukajja, “uttʼayata”.
Taqe kunsa taqe chuymaw lurtʼirïna, ukatwa juparojj “Cananita” sapjjerïna.
Jan ukajja, “Beelzebub”. Ukajj Supayan yaqha sutipawa.
Jan ukajja, “Satanás”.
Griego arunjja, “Mä utatï”.
Jan ukajja, “Satanás”.
Variante: “chʼoqantañapaw”.
“Contra jan wal parlapjjani” sasinjja, Dios contra jan ukajja kunanakatï sagradöki ukanak contra jan wal parlañat parlaski.
Jan ukajja, “Gobiernopat”.
Jan ukajja, “Satanás”.
“Akapacha” siski uk glosarion liytʼäta.
Variante: “mecherorojj”.
Jan ukajja, “mediñatak canastampi”.
Jan ukajja, “Gobiernopajja”.
Jan ukajja, “espiganakas”.
Jan ukajja, “segaderampiw”.
Jan ukajja, “Gobiernopajj”.
Palestina markanjja, uka jiskʼa jathajj pusi metrotsa jilaw jilsuspa, ramanakanirakiwa.
Jan ukajja, “wal ajjsarayasipjjta”.
Jan ukajja, “fe; iyawsäwi”.
Variante: “chʼoqantirjamäkänti”.
“Legión” siski uk glosarion liytʼäta.
Griego arunjja, “kawkïritï legionanïkäna”. “Legión” siski uk glosarion liytʼäta.
Apéndice A5 liytʼäta.
“Decápolis” siski uk glosarion liytʼäta.
Jan ukajja, “jiwaski”.
Jan ukajja, “fe; iyawsäwi”.
Jan ukajja, “Jan ajjsaramti”.
Jan ukajja, “fe; iyawsäwi”.
Variante: “chʼajjwarasipkäna”.
Variante: “chʼajjwarapjjarakta”.
Jan ukajja, “wal ewjjtʼäna”.
Jan ukajja, “jupa kawsajj lanktʼasipjjäna”.
Jan ukajja, “jan feinïpjjatap; jan iyawsapjjatap”.
Griego arunjja, “cobre qollqsa”.
Variante: “jiskhumpi”.
Jan ukajja, “mä yaqha isimpi”.
Jan ukajja, “alojasisipkakim”.
Variante: “chʼoqantayäna”.
Griego arunjja, “reinojatsa”.
Variante: “kayut”.
Apéndice B14 uñjjattʼäta.
Jan ukajja, “bendisïna”.
Griego arunjja, “pusïr vigiliäjjäna”. Ukajja, “niya kimsa alwa horasatjja niya sojjta alwa horaskama” sañ muni.
Jan ukajja, “niya pasañampïskänwa”.
Jan ukajja, “¡Mä visionawa!”.
Fariseonakasa mayni judionakasa costumbrenakaparjamaw ampar jareqasipjjerïna.
Jan ukajja, “Hipócrita”. Ukajja, jan suma jaqëkasina suma jaqer tuktʼañat parlaski.
Jan ukajja, “yupaychasipkitu”.
Jan ukajja, “jachʼar aptam”.
Jan ukajja, “jiskʼachki; maldiski”.
Yaqhep nayra qellqatanakanjja, Marcos 7:16 qellqatajj janiw uñstkiti, janirakiw Diosan amuytʼayat Qellqatjam uñtʼatäkiti. Apéndice A3 liytʼäta.
“Qʼañu jucha” siski uk glosarion liytʼäta.
“Jan phenqʼani jucha luraña” siski uk glosarion liytʼäta.
Griego arunjja, “envidiasir nayranïña”.
Jan ukajja, “nasirakïna”.
“Decápolis” siski uk glosarion liytʼäta.
Jan ukajja, “manqʼat awtjata”.
Jan ukajja, “Bendisisasti”.
Variante: “thusampi”.
Jan ukajja, “Arbolanakäkaspas”.
Jan ukajja, “jilïr irpirinakasa”.
Jan ukajja, “Satanás”.
Jan ukajja, “jan jupatakik jakjjpanti”.
“Tʼaqesiñ lawa” siski uk glosarion liytʼäta.
Griego arunjja, “adulterio jucha luriri”.
Jan ukajja, “Gobiernopajj”.
Ukajja, “Yatichiri” sañ muni.
Ukajja, “jupanakatakikiw uka arunak imasipjjäna” sasaw jaqokipasirakispa.
Jan ukajja, “jan feini; jan iyawsiri”.
Jan ukajja, “fe; iyawsäwi”.
Jan ukajja, “fe; iyawsäwi”.
Jan ukajja, “fe; iyawsäwi”.
Jan ukajja, “aljantatäniwa”.
Jan ukajja, “fe; iyawsäwi”.
Griego arunjja, “lanktʼasiñar”.
“Gehena” siski uk glosarion liytʼäta.
Yaqhep nayra qellqatanakanjja, Marcos 9:44, 46 qellqatanakajj janiw uñstkiti, janirakiw Diosan amuytʼayat Qellqatjam uñtʼatäpkiti. Apéndice A3 liytʼäta.
Griego arunjja, “lanktʼasiñar”.
“Gehena” siski uk glosarion liytʼäta.
Yaqhep nayra qellqatanakanjja, Marcos 9:44, 46 qellqatanakajj janiw uñstkiti, janirakiw Diosan amuytʼayat Qellqatjam uñtʼatäpkiti. Apéndice A3 liytʼäta.
Jan ukajja, “Gobiernopar”.
“Gehena” siski uk glosarion liytʼäta.
Griego arunjja, “mä yukur mayachki”.
Ukajja, wawanakar bendisiñat parlaski.
Jan ukajja, “Gobiernopajja”.
Jan ukajja, “Gobiernop”.
Jan ukajja, “jachʼar aptam”.
Jan ukajja, “Gobiernopar”.
Jan ukajja, “Gobiernopar”.
Jan ukajja, “Gobiernopar”.
Ukajja, “jupanakkam sasipjjäna” sasaw jaqokipasirakispa.
“Akapacha” siski uk glosarion liytʼäta.
Jan ukajja, “Gobiernoman”.
Jan ukajja, “khitinakatï marka apnaqerit uñtʼatäpki”.
“Juchat kutsuyaña” siski uk glosarion liytʼäta.
Ukajja, “Yatichiri” sañ muni.
Jan ukajja, “fe; iyawsäwi”.
Apéndice A5 liytʼäta.
Jan ukajja, “Gobiernojj”.
Jan ukajja, “arbolaruw”.
Jan ukajja, “arbolar”.
Jan ukajja, “arbolarojj”.
Jan ukajja, “arbolar”.
Ukajja, “Yatichiri” sañ muni.
Jan ukajja, “fe; iyawsäwi”.
Jan ukajja, “fe; iyawsäwi”.
Jan ukajja, “fe; iyawsäwi”.
Yaqhep nayra qellqatanakanjja, Marcos 11:26 qellqatajj janiw uñstkiti, janirakiw Diosan amuytʼayat Qellqatjam uñtʼatäkiti. Apéndice A3 liytʼäta.
Variante: “mallkïna”.
Apéndice A5 liytʼäta.
Jan ukajja, “preso katuntañ”.
“César” siski uk glosarion liytʼäta.
Apéndice B14 uñjjattʼäta.
Jan ukajja, “jukʼamp jachʼajja”.
Apéndice A5 liytʼäta.
Apéndice A5 liytʼäta.
Apéndice A5 liytʼäta.
“Alma” siski uk glosarion liytʼäta.
Jan ukajja, “Gobiernopat”.
Apéndice A5 liytʼäta.
Griego arunjja, “enemigonakamaru banquillökaspas ukham kayunakamatak uchkä ukapachkama”.
Jan ukajja, “suma qonuñanak”.
Griego arunjja, “utanakapsa qʼal manqʼantapjje”.
Griego arunjja, “pä leptón monedanak”. Ukajj mä cuadrante qollqer mistutawa. Apéndice B14 uñjjattʼäta.
Ukajja, kunjamtï mä usur warmirojj partojj waytki uka toqetwa parlaski.
Jan ukajja, “khititejj tukuykam aguantkani”.
Jan ukajja, “uta patjjankaski”.
Apéndice A5 liytʼäta.
Griego arunjja, “señalanakampi”.
Variante: “oraqen mä qawayapat alajjpachan mä qawayapkama”.
Jan ukajja, “arbolat”.
“Jupan” sasinjja, “jaqen Yoqapat” parlaski.
Griego arunjja, “wallpa artʼarüchini”.
Jan ukajja, “preso katuntañwa”.
“Alabastro” siski uk glosarion liytʼäta.
Nardojj wali suma olorani aliwa.
Apéndice B14 uñjjattʼäta.
Jan ukajja, “colerasisin arusipjjäna; warmir toqepjjäna”.
Jan ukajja, “qollqe metal”.
Jan ukajja, “hondo”.
Jan ukajja, “bendisïna”.
Jan ukajja, “Gobiernopan”.
Jan ukajja, “himnonak; salmonak”.
Jan ukajja, “Almajajj wali llaktʼatapuniwa”.
Ukajja hebreo jan ukajj arameo aruwa, ‘Papitu’ sañ muni. Jiskʼa wawanakaw nayra tiemponjj awkipar Abba sasin sapjjerïna.
Jan ukajja, “aljantatäniwa”.
Ukajja, “Yatichiri” sañ muni.
Jan ukajja, “jukʼa isinikiw; manqha isinikiw”.
“Sanedrín” siski uk glosarion liytʼäta.
Jan ukajja, “¿kuns amuyapjjta?”.
Variante: “chʼoqantapjjäna”.
Variante: “kʼutkatatäpana”. Jan ukajja, “¡Lawar chʼakkatat jiwayatäpan!”.
Variante: “kʼutkatatäpana”. Jan ukajja, “¡Lawar chʼakkatat jiwayatäpan!”.
Variante: “kʼutkatas”.
Jan ukajja, “Jachʼañchapjjsmawa”.
Variante: “kʼutkatañatakiw”.
“Tʼaqesiñ lawa” siski uk glosarion liytʼäta.
Variante: “kʼutkatasasti”.
Griego arunjja, “Kimsïr horasäjjäna”.
Variante: “kʼutkatapjjäna”.
Yaqhep nayra qellqatanakanjja, Marcos 15:28 qellqatajj janiw uñstkiti, janirakiw Diosan amuytʼayat Qellqatjam uñtʼatäkiti. Apéndice A3 liytʼäta.
“Tʼaqesiñ lawa” siski uk glosarion liytʼäta.
“Tʼaqesiñ lawa” siski uk glosarion liytʼäta.
Griego arunjja, “Ukatsti sojjtïr horasäjjäna”.
Griego arunjja, “llätunkïr horaskamaw”.
Jan ukajja, “jiskʼa”.
Jan ukajja, “Sanedrinan”.
Jan ukajja, “Gobiernopsa”.
Variante: “jaqher”.
Variante: “kʼutkatat”.
Confiykañ nayra qellqatanakarjamajja, Marcos 16:8 versiculon uñstki uka arunakampikiw Marcos librojj tukuyjje. Apéndice A3 liytʼäta.